vrijdag, november 30, 2012

Mandarijntje, een oervrucht

Uit onderzoek blijkt dat er maar drie ‘echte' citrussoorten zijn: de pomelo (Citrus grandis) , de mandarijn (Citrus reticulata) en de sukadecitroen of cedraat (Citrus medica) .

De kennis kwam eerst van botanici (die bij alle citrusvruchten naar details van vruchten, blaadjes en bloemen keken), later van genetici die eiwitten en stukjes DNA vergeleken. Het inzicht betekent een flinke opruiming in het soortenassortiment, want vroeger kon een kenner rustig beweren dat er 16, of zelfs wel 162 soorten citrusfruit bestonden.
De sinaasappel is dus in feite geen aparte soort. De Chinese biologen zochten in het genoom van de sinaasappel naar DNA-volgordes die overeenkwamen met hetzij pomelo, hetzij mandarijn. Dat driekwart mandarijn-DNA bleek, betekent dat pomelo eerst met mandarijn is gekruist, en een nakomeling van die kruising nogmaals met mandarijn. Toen was het een sinaasappel.

Zo'n kruising blijft bij citrusvruchten lang in stand. Uit pitten van citrusvruchten groeit van nature meestal geen kruising van vader en moeder, maar een kloon van de moeder. Door die vreemde vorm van ‘stekken' kunnen ook moderne gekweekte rassen oeroud blijken. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v. Chr. Archeologische aanwijzingen voor de teelt van citrusfruit zijn er al uit 2100 v. Chr.
De gekruiste vruchten zelf hebben allerminst het imago van oervrucht. De mandarijn: makkelijk pelbare zoete kindervriend. En dan de pomelo, licht bitter weliswaar, maar toch: een glimmende sapbal van wel twintig centimeter doorsnee. In sommige botanische leerboeken, en in Van Dale, staat de pomelo nog beschreven als een veredelde pompelmoes.
De knobbelige sukadecitroen of cedraat is de onbekendste van de drie oercitrussen, maar is toch de eerste citrusvrucht die het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied bereikte. Hij wordt er nog altijd geteeld, om sukade te maken van de schil. De sinaasappel werd pas in de zestiende eeuw in Europa geïntroduceerd, door de Portugezen. De mandarijn kwam in 1805.


Het mandarijntje, het lieflijk geurend kindervruchtje blijkt dus een stoere oervrucht te zijn. Al zal het oorspronkelijk mandarijntje er wel heel anders hebben uitgezien.

Over de naam “mandarijn” 
In China was de mandarijn vroeger heel belangrijk en werd als de vrucht van de rijken gezien. Ze stond net zo hoog in aanzien als de hoogste Chinese staatsambtenaren: de Mandarijnen. Vandaar mogelijk dat men de vrucht mandarijn is gaan noemen.
Anderen zijn van mening dat de naam is afgeleid van de naam van het eiland Mandara, het tegenwoordige Mauritius.

donderdag, november 29, 2012

Kruidenteelt in Groede


Even onverwacht op bezoek bij een bijzonder kruidenbedrijf in Groede. Zomaar eind november met ruig weer, wilde wolken, regen zon en zelfs een volle regenboog. Op het veld vinden we nog stevige rijen met bloeiende venkel, naast forse decoratieve bladeren van kardoen of artisjok en de roestige resten van sint-janskruid. Ook enkele rijen met rosetten van een nieuwe ster aan het kruidenfirmament is er te bekijken: kaardebol.

http://www.biosfeergroede.nl/

maandag, november 26, 2012

Apocalyps

Zelfs in mijn leven is volgens grote en kleine doemdenkers de wereld al zowat twintig keer vergaan. 

Waarom willen mensen zo graag geloven dat de wereld vergaat?  Zou het zijn omdat we de aardbol vaak zien als een hele nare plaats, gevuld met onderdrukking, onrechtvaardigheid en de dreiging van de dood. Ondergangsdenken of apocalyptiek (mooi woord) vormt een krachtige, maar wel wat vreemde reactie daarop: de wereld is zo slecht dat deze niet hersteld kan worden, en dus wordt deze weggevaagd.

Het idee dat zo’n apocalyps verlossing brengt, komt uit tal van hoeken. Diverse godsdiensten spreken bijvoorbeeld over het vergaan van de wereld. “Het Jodendom, Christendom en de Islam voorspellen allemaal een apocalyps. Het einde van de wereld, vaak met een dag des oordeels en een Armageddon, reflecteert het verlangen om aan het bestaan te ontsnappen, de vijanden te bestraffen en gelijk gesteld te worden aan een hogere macht of transcendente realiteit. En.... de goeden die worden natuurlijk gespaard!

vrijdag, november 23, 2012

Varkensgras

Varkensgras vinden we nu volop langs wegkanten. Het staat er zelfs stevig en fris bij, voor zover je het onooglijke varkensgras fris kan noemen. Het is nu eenmaal niet moeders mooiste. Maar onder dat bestoft uiterlijk verbergt zich een aloude geneeskrachtige reputatie.

Volgens Dodonaeus in zijn cruijdeboeck/deel1/capitel064
  • Tsap van Wechgras ghedroncken es goet tseghen dat bloet spouwen/ t bloet pissen/ ende tseghen alle bloet ganck/ ende helpt den ghenen die overvloedichlijck overgheven ende camerganck hebben.
  • Tselve sap met wijn gedroncken es goet den ghenen die van fenynighen ghedierten ghebeten sijn.
  • Tsap van Wechgras es oock goet tseghen die derdaechse cortsen een ure voor dat aencomen van den cortsen ghedroncken.
  • De bladeren van Wechgras in wijn oft water ghesoden ende ghedroncken stelpen alderhande loop des buycx/ dat root melizoen/ der vrouwen overvloedighe cranckheyt/ tbloet spouwen ende alle bloetganck/ ghelijck dat sap.
  • Tsap van Wechgras met een pessus in der vrouwen scamelheyt ghedaen stelpt die vrouwelijcke cranckheyt ende die overvloet/ in die nuese ghesteken stoppet dat bloeyen uut die nuesen/ in die ooren ghedruypt benempt die pyne ende gheneest dat ghesweer der selver.
  • Tselve sap met huenich en wijn ghesoden gheneest die sweeringhe en heete swellinghen van den scamelijcken leden.
  • Die bladeren gruen ghestooten sijn goet gheleet op die maghe die verhit ende onsteken es/ op alle heete sweeringhen ende apostumatien/ opt wildt vier/ ende op alle versche wonden.
  • Dioscorides scrijft oock van Wechgras dattet urine en water doet maken en dat tgoet tseghen die droppelpisse es/ dat alleen waer es/ als die urine heet ende snijdende es.
Bloedingen, diarree, menstruatiebloedingen.... het is duidelijk dat ook in de tijd van Dodoens de looistofwerking van varkensgras al bekend was.

Ook in het boek Artseny-gewassen 1796-1813 vinden we de adstringerende werking terug:  'Door zijne samentrekkende hoedanigheid is het Sap of Afkookzel van dit Kruid, in Wijn of Water, uitwendig opgelegd, tegen Breuken, Bloedloop en andere Vloeijingen dienstig bevonden. Het bijna onzigtbaar kleine Zaad, van zelf op de Aarde verspreid, strekt 's Winters tot Voedzel voor het klein Gevogelte'.

En in de Flora Batava 1814 wordt vooral verwezen naar de plant als voedsel voor dieren en zelfs voor mensen. Het Zaad kan in tijden van gebrek tot voedsel voor Menschen dienen. (Mattuschka.) De Plant geschikt tot Blaauw-Verwen. (Thunberg.) Het Zaad wordt sterk door de Vogels gezocht, en is een voornaam Voedsel voor dezelven. Met de Bladen kan men Varkens mesten. De Plant is voor de Schapen nadeelig, als krijgende hierdoor verstopping. (Matt.) ook door Brugmans als schadelijk in Weilanden opgegeven. Wanneer het op den Akker sterk vermenigvuldigt, is het best door varkens uitteroejen. (Matt.)


Pigroot
Pigroot, Polygonum aviculare, from the 1000-knot family, is also known as swine’s grass, varkensgras, varkensknets, varkensstraat, varkenskruid, zwijnegras (NL) and herbe à cochons, renové des oiseau, aviculaire (F) and also vogelknöterig (G). Not only pigs but, apparently, according to the French and German names, birds love it as well. It is fed fresh, mainly to benefit a thick and shiny plumage (it contains a lot of silicic acid). This herb grows in every grassy verge, preferably on the path, just like plantain or waybread, with which it shares most of its uses. Dodoens says: it cools, helps stop blood-vomiting and –spitting, helps stop earaches, heartburn, and cures cholera; modern-day use mostly concerns enhancement of urine flow, regeneration of mucous tissue in the digestion track as well as in the respiratory track.

Meer te lezen op http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/40083-varkensgras-verleden-en-heden.html

zondag, november 18, 2012

Duin- en strandwandeling

 Wandelen in De Haan aan Zee. Lesdag van de herboristenopleiding 'Dodonaeus'. Onverwacht mooi weer, wat wel te zien is aan de lange, donkere schaduwen die de deelnemers na laten op het strand. Wandelen en natuurlijk najaarsresten van planten bekijken, besnuffelen en beruiken. Een kleine opsomming: meidoorn, stinkende gouwe, nagelkruid, duizendblad, kaasjeskruid, kardinaalsmuts, kliswortel, maar ook miniscule bladrosetten van winterpostelein. Verder de vitaminerijke bessen van hondsroos, rimpelroos, duindoorn en gojibes. En dank zij de alerte observatie van de deelnemers vinden we ook nog wat bloeiende zeeraket en lepelblad.
Winterpostelein - Claytonia perfotiata. Frans: Claytonie perfoliée Duits: Kragen-Portulak (Winterpostelein), Engels: Springbeauty. Zijn witte bloemen met 5 kroonbladeren, ontluiken boven de 2 vergroeide bladeren. De bladeren ondersteunen de bloem en vormen een schoteltje. Ze bevolken in de lente de boorden van de wandelpaden en de schaduwrijke zoomrand van de duinbossen om in de zomer compleet te verdwijnen. Het is afkomstig uit Noord-Amerika en bij ons geïntroduceerd als groente tijdens de jaren '20. Ze kunnen geoogst worden in de winter, wat meteen hun naam verklaart. De blaadjes worden rauw gegeten als sla, bereid als spinazie of er wordt soep van gemaakt. Rauw bevatten ze een belangrijke hoeveelheid vitamine C.



zaterdag, november 17, 2012

Kruidenwandeling

Een kruidenwandeling begeleiden, in een vreemd verwilderd volkstuingebiedje gelegen tussen huizen, hoogbouw en vele wegen in de krochten van Berchem.  Aan het eind van de Constant Jorislaan is onze afspraak.

De volkstuintjes zijn al een hele tijd verlaten, ze moesten plaats maken voor een ruilverkaveling, ondertussen verwilderen de tuintjes, groenten maken plaats voor de sterkste overlevers. Hier is dat vooral de Canadese guldenroede, maar ook wilde marjolein, vrouwenmantel en aardbeien houden stand. Bessenstruiken kunnen zich ook handhaven en echte superonkruiden zoals paardenbloem, brandnetel, weegbree, heermoes en basterwederik komen zich vanzelfsprekend zelf vestigen. Een bevreemdend, maar mij wel tevreden stemmend schouwspel. Natuur die zich opnieuw vestigt tussen huizen, hoogbouw en plastic afbakening van percelen. Geen stads park, maar mooie, lelijke woekering van menselijke natuur. Een echte speeltuin voor een herborist. Guldenroede die blaasontsteking kan genezen, vrouwenmantel voor vrouwenkwalen, heermoes tegen versleten gewrichten, weegbree voor allergische luchtwegen en basterdwederik voor de oude prostaat. Voor vrouw en man, voor jong en oud, voor stadse en boerse mensen. Voor iedereen een hulpje, een wilde steun en toeverlaat.

maandag, november 12, 2012

Netels en de prostaat

Mooie brandnetels vind ik zelfs nu nog  in de statige straten van De Haan aan Zee. Gewoon in de berm onder de geknotte populieren. Niet verwonderlijk, populierblad zorgt voor een overvloed aan bemestende stikstof, al zou het ook kunnen dat hier op de hoek van de straat honden uitgebreid de boom als pispaal gebruiken. Plukken zal ik dus maar niet doen.

Het is ten andere nu eerder de tijd om de gele wortels te oogsten. Je kan er een klassieke tinctuur mee maken, 20gr verse wortel op 100cc alcohol van 60°. Te gebruiken tegen goedaardige prostaathypertrofie, nu ja 'goedaardig', prostaatklachten kunnen best wel vervelend zijn.

In een grote studie met meer dan 600 patienten die gedurende 6 maanden brandnetelpreparaat gebruikten, bleek de Urtica radix significant de symptomen van goedaardige prostaathypertrofie te verminderen. De kracht van het plassen en de hoeveelheid urine die niet uitgeplast werd, verbeterden. In een tweede studie, met enkele honderden patiënten werd de combinatie van brandnetelwortel met Sabal (zaagbladpalm) getoetst op werkzaamheid en veiligheid. Ook hier bleek dat het combinatiemiddel positieve en statistisch significante effecten had op symptomen van benigne prostaathypertrofie.  In een Duitse studie bleek de combinatie even effectief te zijn als een regulier middel.

Safarinejad MR. | Urtica dioica for treatment of benign prostatic hyperplasia: a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled, crossover study. | J Herb Pharmacother. | 2005;5(4):1-11.
Lopatkin N, Sivkov A, Schläfke S, Funk P, Medvedev A, Engelmann U. | Efficacy and safety of a combination of Sabal and Urtica extract in lower urinary tract symptoms--long-term follow-up of a placebo-controlled, double-blind, multicenter trial. | Int Urol Nephrol. | 2007;39(4):1137-46. Epub 2007 Feb 15.
Engelmann U, Walther C, Bondarenko B, Funk P, Schläfke S. | Efficacy and safety of a combination of sabal and urtica extract in lower urinary tract symptoms. A randomized, double-blind study versus tamsulosin. | Arzneimittelforschung. | 2006;56(3):222-9.

vrijdag, november 09, 2012

Voordrachtig hart

Ik wandel door de straten van een donker, regenachtig Gent. Ben veel te vroeg voor mijn voordracht over ' Tien kruiden voor tijdelijke nood' bij Velt Damvallei. Ik dwaal wat doelloos door de lange Antwerpsesteenweg. Zoals vele stadse straten, heeft ook deze straat voor mij iets onwezenlijk on-menselijk. Vooral ook chaotisch lelijk: vervallen rijhuizen maar ook mooie oude villa's omgeven door grote, herfstige beukenbomen, een gladde hedendaagse, fel verlichte supermarkt er tussen, een rommelige nachtwinkel en kappers die nog volop aan het coifferen zijn. Ik kijk overal binnen. Menselijk leven op alle niveau's. Herinnering aan vroeger. Ook toen ik jong was dwaalde ik 'graag eenzaam' door donkere straten met een dubbel gevoel van angst en euforie, alsof ik zelf de aarde in de hand moest houden.

En verder....de voordracht verliep vlotjes. Zoals gewoonlijk, zou ik zeggen, al moet het ook wel wat spannend blijven. Verwondering blijft er gelukkig wel bij mij over al die ordinaire onkruiden, die toch zo bijzonder zijn. Paardenbloem, brandnetel, weegbree, maar ook vlier en meidoorn. Beter bestaat er niet.

Over meidoorn, de rode vruchten die er zelfs nu nog zijn, hoe goed die voor het ouderdomshart wel zijn. En dus spreek ik mijn bewondering ook uit over mijn eigen hart, dat ondertussen al 68 jaar klopt aan een gemiddeld ritme van 70 slagen per minuut, 24 uur per dag en ik vraag ik mij af hoeveel slagen dat dan wel mogen zijn in mijn 68 jaar.
En dus was er in het publiek een Pietje precies die dat dan ook even op zijn slimme telefoon voor mij  berekend had.
2 miljard 501 miljoen 856.000 hartslagen, knap van mijn hart en een beetje ondersteuning kan dat dan zeker wel gebruiken.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/95993-meidoorn-geschiedenis-van-geneeskracht.html
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/23071-meidoorn-beschermer-van-hart-en-huis.html

woensdag, november 07, 2012

Obamaherbs en Red Passion?

Barack Obama werd gelukkig herkozen als president van de United States. Als herborist vroeg ik mij af of mijnheer de president op een of andere manier ook iets met kruiden 'herbs' te maken heeft. Dus.... ik op zoek naar de Obamaherbs en die bleken wel degelijk te bestaan, maar niet zoals ik ze mij had voorgesteld. Op de site Obamaherbs wordt alleen maar reclame gemaakt voor 'Red Passion'. Red Passion is a researched and tested formula to tackle all the pressing problems of men- naturally and safely. This natural formula for male sexual enhancement is proven to be the safest, most effective and completely noninvasive method for increasing the girth and lengthening of your penis.
Een zogenaamd afrodisiacum maar wel met bijzondere planten, Epimedium, Cuscuta, Ginkgo, Panax ginseng, Crataegus, Serenoa repens, Catuaba en Muira pauma, allemaal kruiden met een versterkende, hormonale of circulatiebevorderende werking.

Een voorbeeld: Epimedium Leaf Extract
Epimedium is a genus of twenty-one related plant species. Epimedium has been used for thousands of years as a libido enhancer. It is also known as 'Horny Goat Weed' in US. After centuries of use in China, top medical doctors now report that Epimedium can be used to boost libido, improve erectile function, restore sexual power and increase sensation. Scientifically, Epimedium works by freeing up testosterone, which naturally increases sex drive and endurance. Another effect of Epimedium is that it allows more blood flow to the penis. It does this by allowing the nitric oxide levels to increase, relaxing smooth muscles.
http://www.obamaherbs.com/ingredients.html. Obamaherbs! Wat zou mijnheer de president hier van vinden?

Maar er is ook een echte White House herb garden en die vind je op http://greenliving.about.com/od/thegreenyard/fr/white_house_garden.htm
Back to nature? Yes, we can. It is the first vegetable garden of the White House in about 70 years:
America’s First Lady grows, in an area of the garden that surrounds the White House, vegetables, fruit and herbs. Everything is, of course, organic and healthy, surrounded by edible flowers along the path.
Interesting: One part of the crops is called “The Three Sisters:” it consists of corn, beans and squash planted together. The Native Americans gave them this name because they grow and thrive together: the beans grow up the corn plants for support and the squash gives shade to the base of the plants.

dinsdag, november 06, 2012

Rabarberwortel

 Het imposante ingesneden blad van Rheum palmatum begint langzaam zijn zomerse kracht te verliezen, hét moment om de knoestige wortel te oogsten. De meeste wortels probeer ik onder zachte dwang met een platte riek uit de grond te halen, maar deze rabarberknoest moet ik wel met een schop in stukken snijden. Ik hoor het oranje sap in mijn oren sissen. Ik vernietig niet de hele plant, stukken met een sterke bladknop stop ik na enig indrogen terug in de volle grond. De rest wordt aan touwtjes geregen om een soort amulet te maken.

De Latijnse naam Rheum van 'rhein', vloeiend, stroom, verwijst naar de vloeibaar-makende, laxerende werking van de wortel. Met 'Rabarbar werd de afkomst van de plant aangeduid, aangevoerd van ver weg, uit het land der barbaren.http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/41645-rabarberwortel-mooi-en-machtig.html

maandag, november 05, 2012

Tijd! Tijd! Tijd!

Wat is er van de tijd geworden? De Griekse filosofen maakten een onderscheid tussen twee verschillende tijdservaringen; een sociale, meetbare tijd, die we met elkaar hebben afgesproken en op grond waarvan we klokken, agenda’s en kalenders kunnen maken. Behalve die tijd Chronos genoemd, is er ook nog een andere, meer subjectieve en niet meetbare of lineaire tijd, de Kairos geheten, die we alleen vanuit rust kunnen ervaren. Het is de tijd waarin je terecht komt als je je ontspant of je ergens diep op concentreert en de klok lijkt te zijn vergeten. Het is een tijd die niet opjaagt of rusteloos maakt, maar inspirerend en zelfs bezielend werkt. Luieren, mijmeren, dagdromen, naar muziek luisteren, wandelen, een boek lezen, mediteren, tuinieren, iedereen heeft zo zijn eigen ‘methode’ om die innerlijke tijd te ervaren, die, zo wist Plato ons al te vertellen, noodzakelijk en zelfs voorwaardelijk is voor onze creativiteit. Want alleen vanuit rust kan er een nieuwe gedachte of inzicht opborrelen.
We zijn echter al met al behoorlijk ver verwijderd geraakt van deze klassieke filosofische gedachte dat rust en nietsdoen de grondslagen van een beschaving zijn. Niet voor niets stamt het woord ‘school’ af van het Griekse woord ‘scholè’, dat onder meer rust betekent. Pas in rusttoestand, in de interval tussen twee handelingen, kunnen we tot bezinning en reflectie komen. Pas als we niets doen, opent zich de ruimte van het denken en van de creativiteit, verschijnselen die zich door geen vooropgesteld doel of economisch nut laten sturen of opjagen.

zondag, november 04, 2012

Herboristen en glucosinolaten

 Het eerste weekend van de herboristenopleiding. We bespraken vooral de werkzame stoffen in de plant: slijmstoffen, bitterstoffen, flavanoïden....

Tussendoor luchten we ons eigen even en waar kun je dat beter doen dan in het tuintje van een andere herboriste. En om bij het onderwerp van de dag te blijven, de nog zichtbare planten op de foto zijn citroenkruid, rode zonnehoed (polysacchariden), bieslook (glucosinolaten), bernagie (pyrrolizidine-alcaloïden), goudsbloem (flavanoïden), wijnruit, (rutine) wilde tijm (etherische olie).
Verder in de tuin zagen we nog een notenboom (juglon), een beetje bevroren doornappel (tropaan-alcaloïden), zeepkruid (zeepstoffen = saponinen), bevroren Oost-Indische kers (glucosinolaten = mosterdolieglycosiden).  Alles bij mekaar al een hele huisapotheek.


Over glucosinolaten. Het zijn de belangrijkste zwavelhoudende secundaire metabolieten in Brassica-gewassen. Een glucosinolaatmolecule bestaat uit een β-thioglucose, een gesulfoneerde oxime en een variabele zijketen afgeleid van een aminozuur (Fig 1). Er zijn meer dan 120 verschillende glucosinolaten beschreven (Fahey et al, 2001), waarvan slechts een 16-tal in cultuurgewassen voorkomen. Brassica-planten zijn vooral  koolgewassen zoals bloemkool, kool, broccoli, spruiten....
Epidemiologische studies hebben aangetoond dat glucosinolaten de gezondheid ten goede komen, vooral het risico op kanker vermindert (Talalay & Fahey, 2001).

In de landbouw
Bieden glucosinolaten een alternatief voor de klassieke chemische bodemontsmetting omwille van de insecticide, nematicide en fungicide eigenschappen van hun afbraakproducten, voornamelijk isothiocyanaten.
De toepassing van natuurlijk geproduceerde chemicaliën in de land- en tuinbouw (biofumigatie) zou het gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen aanzienlijk kunnen verminderen en zo zorgen voor een beter milieu en een duurzame landbouw.


Wat is het effect van bewaren en bereiden op de glucosinolaten?
Het snijden van kool heeft tot gevolg dat de groenten meer glucosinolaten aanmaakt. Twee dagen na het snijden kan de hoeveelheid glucosinolaten zijn verdubbeld of nog meer. Koken heeft een vermindering van glucosinolaten tot gevolg. Opslag en transport zijn geen belangrijke factoren voor de concentratie van beschermende stoffen. Thuisbereiding en industriële bereiding wel. Glucosinolaten lossen op in water. Onderzoek waarbij groenten 30 minuten werden gekookt had een vermindering tot gevolg van 65% tot 77%. Tien minuten koken leidde tot een vermindering van 40-50%, vijf minuten koken leidde tot een vermindering van 20-30%. Stomen, magnetronbereiding en wokken hadden nauwelijks effect op het glycosinolaat.