Als de bomen hun bladeren verliezen, valt het glimmend groen blad van de klimop des te meer op. Klimop is een geneeskrachtige plant maar wel ene met gebruiksaanwijzingen. Klimop bevat inhoudsstoffen die
een gunstige of juist een nadelige werking kunnen hebben
in of op het menselijk lichaam.
Jonge uitlopers en gedroogd blad werden al in het oude Egypte en Griekenland
toegepast tegen hoofdpijn. Bladextracten waren slijmoplossend, zweetafdrijvend en koortsdrukkend en er werden ook magische krachten aan toegeschreven. Het zou bij uitwendig gebruik helpen bij builen en blauwe plekken. Dit sluit
aan bij het hedendaagse volksgebruik van klimop in de
wondverzorging als omslag bij brandwonden en zweren.
Tegenwoordig gaat het in de fytotherapie vooral om
het gebruik van droogextracten die worden toegepast bij
hoest als gevolg van longproblemen. Het
extract heeft een antiseptische, mucolytische (slijmoplossende) en ontstekingsremmende werking die waarschijnlijk berust op de
aanwezigheid van saponinen, met name alfa-hederine in
het blad. Daarnaast wordt het inwendig gebruikt als
pijnstiller tegen krampen.
Naast positieve eigenschappen kan
het gebruik van klimop ook negatieve effecten hebben.
Bij een te hoge concentratie van in de plant aanwezige
saponin-glycosiden (waarvan de belangrijkste alfa-hederin, hederasaponin C en hederasaponin D zijn) zal er bij
inname sprake zijn van vergiftigingsverschijnselen. Vooral
bladeren en bessen bevatten genoemde stoffen. Het eten
van grote hoeveelheden bessen leidt daarbij tot braken,
diarree, koorts en stuipen. De bessen zijn erg bitter en
nodigen niet uit tot consumptie. Het eten van bladeren
kan leiden tot krampen. Contact met het plantensap uit
de bladeren – bijvoorbeeld bij snoeiwerkzaamheden – kan
leiden tot dermatitis; hiervoor wordt de stof falcarinol
verantwoordelijk gehouden.
Hedendaags medicinaal gebruik
De toepassing bij luchtwegproblemen
met diverse triterpeensaponinen als belangrijkste actieve componenten, kwam in die loop van de 20ste eeuw steeds meer
centraal te staan. Enerzijds werd er altijd van uitgegaan dat de
saponinen een lichte keelirritatie opwekken die reflexmatig het
ophoesten bevordert. Anderzijds werden er spasmolytische
en bronchodilaterende effecten van het extract bij astmapatiënten vastgesteld. Die effecten bleken bij nader onderzoek
afkomstig van de saponinen maar flavonolderivaten bleken
ook bij te dragen aan het spasmolytisch effect.
In 2008 werd
een ander werkingsmechanisme gesuggereerd en dit werd
door in-vitro-onderzoek bevestigd: alfa-hederin in H. helix heeft
beta-2-adrenerge* mimetische activiteit. Deze stof liet in vivo bij
ratten ook nog een sterk leverbeschermende werking zien (tegen cadmiumvergiftiging). Daarnaast werken de verschillende
saponinen mucolytisch en antibacterieel, onder andere tegen
meticilline-resistente Staphylococcus aureus.
In 2011 publiceerde de European Medicines Agency (EMA)
haar monografie over klimopblad [7]. Het assessment report vermeldt dat klimop in zeer veel Europese landen op dat
moment al een geneesmiddelenstatus heeft. Met name bij
luchtwegaandoeningen bij kinderen (zoals astma en kinkhoest) wordt het veel gebruikt. Toch vermeldt de EMA als
indicatie slechts natte hoest (well established use) en voor
traditioneel gebruik: hoest bij verkoudheid. Omdat het om
een tamelijk toxische plant gaat waarbij de dagdosering laag
is – overeenkomend met 0,25-0,4 gram gedroogd blad per
dag – zijn gestandaardiseerde bereidingen met bijvoorbeeld
een droogextract de enige optie.
*β 2 ( beta 2 ) adrenerge receptor agonisten , ook wel adrenerge β 2 receptor agonisten , zijn een klasse van geneesmiddelen die inwerken op de β 2 adrenerge receptor . Net als andere β-adrenerge agonisten , veroorzaken ze de spieren soepel ontspanning. β 2 effecten adrenergische agonisten op gladde spieren veroorzaakt dilatatie van bronchiale passages , vasodilatatie in spieren en lever , ontspanning van de baarmoeder spieren en afgifte van insuline . Ze worden voornamelijk gebruikt voor de behandeling van astma en andere pulmonale aandoeningen, zoals COPD .
Referenties
- De Cleene M, Lejeune MC. Compendium van rituele planten in Europa. Mens en Kultuur, Gent, 1999.
- European Medicines Agency. Community herbal monograph on Hedera helix L., folium. 2011
- Holzinger F, Chenot JF. Systematic review of clinical trials assessing the effectiveness of ivy leaf (Hedera helix) for acute upper respiratory tract infections. Evid Based Complement Alternat Med 2011;2011:382789;doi:10.1155/2011/382789.