Posts tonen met het label kerst. Alle posts tonen
Posts tonen met het label kerst. Alle posts tonen

maandag, december 23, 2019

Ander kerstgroen: hulst

Bij de kerst hoort traditioneel nog ander groen dan de klassieke kerstboom. Het gebruik om andere wintergroene planten tijdens de winterzonnewende in huis te halen dateert van vóór het christendom.

De Romeinen maakten ter gelegenheid van de Kalender van januari slingers van laurier, Taxus, Buxus, rozemarijn, brem, den en van kermes-, steen- en kurkeik; in Gallië en Brittannië werden hulst, klimop, den en maretak tot kransen en slingers geweven. De vroege christenen namen het gebruik over, blijkbaar tot ongenoegen van de kerkvaders, die het als heidens veroordeelden. “Als gij de tempels hebt verzaakt, maak dan van uw eigen huisdeur geen tempelschrijn!” maande de kerkvader Tertullianus in De Idolatria. Niet alleen immergroene planten werden gebruikt. Men sneed ook ogenschijnlijk dode takken die binnenskamers in de warmte gingen bloeien. Verwante gebruiken hielden het trouwens uit tot in de 20ste eeuw: op het Limburgse platteland sneed men tot voor kort barbaratakken, kersen- of berkentwijgen die in water werden gezet opdat ze met Kerstmis zouden bloeien; in Scandinavië deed men hetzelfde met een lijsterbestak.

Waarom precies groenblijvers werden (en worden) gebruikt om met de winterzonnewende huis en erf te versieren, ligt voor de hand. Midwinter is de somberste periode van het jaar, het moment waarop de natuur zo dood lijkt dat je moeite hebt om te geloven dat het nog ooit anders wordt. Door hun wintergroene karakter wijzen de groenblijvers op de permanente aanwezigheid van leven, ook in de donkerste dagen. Hulst, maretak en klimop hebben bovendien de sympathieke eigenschap in hartje winter bessen te dragen, waardoor ze even symbolisch zijn als de besloze concurrentie maar bovendien een stuk decoratiever en spectaculairder.

Hulst  / Ilex aquifolium L.
komt van oudsher zeer frequent voor in kerstversiering. Uiteraard omdat het, met zijn donkergroene, glanzende en stekelige bladeren en zijn helrode bessen, zo’n bijzonder opvallende plant is, veruit de opvallendste struik of boom in het Europese winterlandschap. Het volksgeloof wil, dat alleen de mannelijke hulst stekelig is, de bladeren van de vrouwelijke zijn gaaf en zacht.

Een andere traditie verbindt de plant zeer nauw met het leven en lijden van Christus. Hulst ontstond waar Jezus’ voeten de grond betraden; de stekelige bladeren zijn een verwijzing naar zijn doornenkroon, de rode bessen symboliseren het bloed dat hij vergoten heeft. Het Duitse Stechpalme zou refereren aan de legende waarbij de hulst de palm was waarvan men ter gelegenheid van Jezus’ intocht in Jeruzalem takken had gesneden. Toen het volk “Kruisig hem” riep, zou de palm van droefenis stekels hebben gekregen. Verder heet de hulst in een paar Europese talen Christusdoorn en 16de-eeuwse Engelse auteurs noemden hem met een woordspeling de Holy Tree.

Hij wordt beschouwd als een geluksbrenger. Plinius schrijft dat een dicht bij huis geplante hulst bescherming biedt tegen heksen, bliksem en vergif, en dat een projectiel van hulsthout de kracht heeft gelijk welk wild dier te vellen, zelfs als het zijn doel mist! Een Engels bijgeloof stelt dat jonge meisjes op kerstavond een takje hulst met rode bessen aan hun bed moeten hangen, ter bescherming tegen boze geesten. Terwijl de rest van het kerstgroen wordt verbrand of weggegooid na de kerstperiode (meestal vlak na Driekoningen, in sommige streken pas met Lichtmis), werd hulst in veel streken bewaard om het huis tegen blikseminslag te beschermen. Tot in de 19de eeuw dacht men in sommige streken van Engeland dat het ongeluk bracht géén hulst in huis te hebben met Kerstmis. Al was het ook niet verstandig om vóór kerstnacht hulst in huis te hebben, want dat kon eveneens ongeluk brengen.

zondag, december 23, 2018

Maretak kerstritueel

Maretak, Viscum Album, heeft een lange en oude geschiedenis achter zich. De plant speelt in veel legenden een rol. De Gallische en Engelse Druïden hadden grote eerbied voor de Maretak. Ze beschouwden de plant als heilig. De Maretak mocht alleen met een gouden snoeimes worden afgesneden en, zoals de overlevering vertelt, zes dagen na Volle Maan in de laatste maand van het jaar. In de Noorse mythologie wordt de Maretak beschreven als het symbool van vrede en liefde, vandaar ook het ‘elkaar mogen zoenen’ onder de Maretak. Niet zo vreemd dat die Maretak in de kerstrituelen een bijzonder plekje kreeg, want het kerstfeest staat immers ook in het teken van verbroedering, vrede op aarde en liefde, als mensen echt van ‘goede wille’ zijn.

Maretak in wilg / Bellegarde en Diois
Naast al die bijzondere kerstrituelen, waarin de Maretak door de eeuwen heen een rol heeft gespeeld, wordt de Viscum album ook al zeer lange tijd gebruikt als geneeskruid. De ‘aartsvader’ van de westerse geneeskunde, de Griekse arts Hippocrates, heeft de Maretak al beschreven als een goed middel bij aandoeningen van de milt.

Plinius beschreef, kort na het begin van onze jaartelling, de gunstige werking van de Maretak bij epileptische aanvallen, krampen en stuipen. In de 16e eeuw beschreef de beroemde Vlaamse arts en kruidkundige Rembertus Dodonaeus de maretak in zijn Cruydeboeck (1554) en de Limburgse Broeder Aloysius zegt in zijn destijds heel bekende boek 'De troost der zieken', dat maretak bruikbaar is bij epilepsie, stuipen en spastische ontregelingen van het centraal zenuwstelsel.

De afgelopen 75 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van  de Viscum Album. Men kwam tot de ontdekking, dat Viscum Album onder andere het z.g. para-sympathisch zenuwstelsel activeert. Dat is een goed bericht, want daardoor kan er enige ‘vaatverwijding’ optreden. Maretak blijkt ook vaatkrampen gunstig te beïnvloeden. Een van de belangrijkste werkingsterreinen van de Maretak, zeker in de moderne kruidengeneeskunde (fytotherapie), is de bloeddruk verlagende werking. Vooral als de bloeddrukverhoging het gevolg is van stress, een te heftig ‘modern leven’, blijkt dikwijls het nut van het gebruik van Viscum album tinctuur.

Bloeddrukverlagende eigenschappen hangen van verschillende componenten af waaronder acetylcholine, histamine, GABA, tyramine en flavonen. Hoe deze bloeddrukverlagende werking precies ontstaat is nog niet opgehelderd. Deskundigen menen dat er sprake is van een remming op prikkelgevoelige centra van vasomotorische centra in de medulla oblongata. Andere wetenschappers denken dat er sprake is van een reflectorische reactie waardoor er bloeddruknormalisatie optreedt bij hyper- en hypotensie. Van Hellemont verklaart de bloeddrukverlagende werking uit de aanwezigheid van aminen, zoals choline, tyramine en histamine, GABA, lignanen, flavonoïden en syringine. Deze componenten prikkelen de parasympathicus en veroorzaken dilatatie van perifere bloedvaten dilateren hetgeen de vaatweerstand verminderd. Andere auteurs bevestigen dat bij 20% van de patiënten met arteriële hypertensie inname van maretakproducten de bloeddruk verlaagt. Bij meer dan 20% nemen vooral subjectieve symptomen als hoofdpijn, duizeligheid en vage hartklachten af.

Je kunt Viscum Album heel zinvol combineren met de Meidoorn (Crataegus laevigata). Viscum album heeft een ontspannend effect op de vaatwanden en Crataegus bevordert als geen ander kruid, de spankracht van het hart en de doorbloeding van de hartspier en geeft daarnaast ook wat rust in het vegetatief zenuwstelsel.

Is het niet bijzonder, dat een kruid dat de bloedvaten enigszins ontspant, de stress vermindert en de doorbloeding bevordert, ja, dat dit kruid nu juist een plek heeft gekregen in het ‘kerstritueel’, waarbij we toch allemaal willen streven naar… vrede op aarde.



vrijdag, december 25, 2015

Kerst in Locronan


Om origineel te zijn, gaan we op kerstdag toch maar eens naar een kerstmarkt in Bretagne. Locronan is zonder de kerstmarkt ook de moeite waard. Misschien wel de  mooiste gemeente van het Bretoense binnenland. 

De naam van de plaats verwijst naar de heilige Saint-Ronan, die hier rond 500 hier moet gepredikt hebben. Hij is één van de populaire heiligen van Bretagne, die een tijdlang in de buurt als kluizenaar geleefd heeft en naar men zegt, begraven is op de plaats, waar tegenwoordig de gelijknamige kerk staat. Ter ere van deze heilige vindt ieder jaar op de tweede zondag van juli een groot "Pardon" plaats, die de Petite Troménie wordt genoemd. Om de zes jaar, de volgende in 2019, daarna in 2025, wordt de Petite Troménie een Grande Troménie, met een processie van 12 km rond de Montagne de Locronan.   De processie begint en eindigt op de Grand Place te Locronan. Daar staan granieten huizen uit de renaissanceperiode, uit de 16e en 17e eeuw, rijkdom die het stadje aan de productie van zeildoek te danken heeft. Aan dit plein staan naast elkaar de kerk uit de 15e eeuw en de Chapelle du Pénity uit 1504 tot 1515. In de kerk zijn de kansel en de gebrandschilderde glasramen, uit de 15e eeuw, de moeite waard om te zien. In de kapel zijn een zeer opmerkelijke graflegging uit de 16e-eeuw en het grafteken van de heilige Ronan te zien. 

Wij wandelen, zoals dat hoort, langs kraampjes met houtsnijwerk, glas geblazen sieraden, gluhwijn en ambachtelijk gepofte kastanjes. Bezoeken een bijzondere boekhandel, waarvan vooral de historische locatie tot de verbeelding spreekt. Eten dan.... een crêpe, drinken een kopje koffie en een typische bolée de cidre.... en kunnen dan in den donkere, in de regen over weinig verlichte wegen terug naar huis. 





maandag, december 22, 2014

Zalig bilzenkruid

Om een of andere duistere reden vind ik de kersttijd het goeie moment om de oude hallucinogenen, vroeger heksenkruiden genoemd, te bestuderen. Om misverstanden te vermijden, ik bedoel vooral er over te lezen, nagaan wat heiligen, goedaardige heksen, sjamanen en andere wijze mensen er vroeger mee gedaan hebben. Neem nu bilzenkruid ook bekend als profetenplant, deze éénjarige plant was goed bekend bij antieke auteurs als Dioscorides en Plinius. Hippocratus geeft het zaad in wijn getrokken tegen koorts. Volgens de Grieken voerde de plant snel tot een soort goddelijke waanzin, waaronder dan verstaan werd een dramatische bewustzijnsverandering. Verwerkt in een zalf, smeersel of drank met papaver, alruin en gevlekte scheerling, kon bilzenkruid niet alleen pijn stillen, maar ook hallucinaties veroorzaken.

Volgens Wirtner lagen dergelijke narcotica zonder twijfel ten grondslag aan de profetieën, visioenen en psychische problemen die in de levensgeschiedenis van een aantal heiligen zijn aan te treffen. In de Renaissance waren de zaden van bilzekruid bijzonder bekend om het oproepen van astrale vluchten, waardoor het kruid een vliegmiddel werd genoemd. De gebruikers kregen hemelse visioenen, draaiende lichtende punten in een gouden regen en het gevoel dat hun hoofd zich van het lichaam scheidde.

Draaiende lichtende punten zien we nu elke dag op straat, zonder bilzenkruid te roken en visioenen verschijnen op onze smartphones en tablets. Hebben we daarom bilzenkruid niet meer nodig?

https://sites.google.com/site/kruidwis/hallucinogen/hyoscyamus-bilzenkruid

vrijdag, december 26, 2003

Kerstdagen in Bellegarde

Zonnig en koud in Bellegarde. Hout verzamelen voor de kachel, zwarte esknoppen plukken om een tinctuur te maken en wandelen. Alles samen: droge lucht, houtwarmte, esknoppen en beweging de ideale therapie tegen oude, reumatische gewrichten.
In Valence bij de apotheker 1 liter pure alcohol gekocht voor 8.40 euro. Niet om op te drinken maar om glycerinemaceraten te maken. Tijdens het terug rijden naar Bellegarde genieten we van een vermiljoenen zonsondergang boven het massif de Saou.

27 december
Luc-en-Diois en Chatillon-en-Diois op de middag: levenloze dorpjes in de winterDrome. Ik pluk nog wat rijp zaad van de stokrozen. Dé planten die hier overal tussen straat en muur langs de huizen groeien. Hopelijk volgend jaar ook in mijn straat en bij ons huis.
In Chatillon een winkeltje uit de duizenden, zomaar boeken over de flora van de Vercors en zelfs een CD-rom en een tentoonstelling met geboetseerde paddenstoelen, speciaal voor ons open gesteld. Ook producten van Solaure (Claire Montesonis) en van de boerderij van Soubreroche (Anick) worden er verkocht.

28 december
Krijg ik toch wel tandpijn zeker. Een abces onder een ontzenuwde kies. Meestal goed weg te krijgen met etherische olie (kruidnagel, tijm) en vers weegbreeblad. Nu op vakantie, naar het einde van het jaar toe, in den vreemde, lukt het mij niet. Dus voor de eerste keer naar een Franse tandarts, een prachtige praktijk in een oud gerestaureerd pand met hypermoderne apparatuur. Zeer vriendelijk, to the point, even de vulling uit de tand boren zodat de druk verdwijnt en een half uur later ben ik weer een gelukkige mens zonder pijn.
Levensles: Even pijn hebben is een goede manier om daarna gelukkig te zijn. Na de tandarts kan ik zelfs weer genieten van een bezoek aan een boekhandel.

31 december
De beekranden en hellingbossen hier in Bellegarde zijn begroeid met oude, knoestige populieren met als onderbegroeiing vooral veel palmboompjes. Het mooie, harde hout van deze Buxus leent zich goed om een stevige wandelstok te maken. Dat moet ik dan maar eens proberen.
Het eind van een oud jaar is ook het begin van een nieuw jaar. De ene zijn dood is den andere zijn brood. Na regen komt zonneschijn. Yin wordt altijd gevolgd door Yang. Na weten komt vergeten.

Bestaan er filosofische planten? Planten die je een les leren? Vele zogenaamde giftige planten zoals bilzenkruid, doornappel en alruin zijn, denk ik, een soort leraars, die ons spiritueel kunnen begeleiden. Niet alleen of zelfs niet in de eerste plaats door ze op te eten, maar door ze te ontmoeten in de natuur of er uitwendig gebruik van te maken. Bijvoorbeeld door er creatief mee om te gaan. Er amuletten, kettingen of collages mee te ontwerpen of ze gewoon in huis op te hangen.
Maretak is ook zo’n plant met een symbolische betekenis, een plant die helemaal bij de overgang van het ene naar het andere jaar hoort. Als groenblijvende halfparasiet groeiend in de nu kale populieren roept hij om geplukt te worden. Mooi is ook, dat je er echt een inspanning voor moet leveren, hij laat zich hoog in de bomen, niet zomaar plukken.
De inspanning wordt dan een soort ritueel, krijgt emotionele betekenis. Dat is misschien ook de reden waarom ik me al de geplukte maretakken uit mijn leven kan herinneren.

  • De maretak uit Wéris in de schemering,
  • de maretak zo groot als mijn kleine dochter,
  • de hoog onbereikbare mistel die zomaar voor mijn voeten viel,
  • de vogellijm in de oude appelbomen in de Voerstreek.


donderdag, december 25, 2003

Kerst, Bellegarde en sleedoorn

 De stralen van de lage winterzon scheren schuin langs de daken van Bellegarde door ons vensterraam en tekenen een smalle poëtische lichtlijn op de enige tafel in ons bijna lege huis. Achter het huis de helling op, groeien stevige sleedoornstruiken met vettige blauwberijmde bessen. De eerste vorst is er over heen gegaan, waardoor ze wat zoeter en sappiger geworden zijn. Dus het moment om ze te plukken. Hier in de Drôme laat men een handvol van die bessen een maand trekken in 1 liter eau-de-vie (brandewijn), waarna dit aftreksel gemengd wordt met een siroop van 300 gram suiker op 1 liter water. Dit drankje heeft een wat kir-achtige smaak van de pitten in de sleebessen.

De bessen zijn rijk aan vitamine C en looizuren, die echter minder samentrekkend werken na een vorstperiode. De pitten bevatten nogal wat giftige blauwzuurverbindingen (amandelaroma), maar zijn ongevaarlijk in de bovenbeschreven hoeveelheden, vooral ook omdat de pitjes niet gebroken worden.
Van de ontpitte bessen kun je ook een versterkende vitaminensiroop maken, door ze te laten trekken in honing.

Sleedoorn – Prunus spinosa L.

Deze tot 3 meter hoge struik met bijna zwarte takken en witte bloesem, vind je veel langs bosranden en in heggen samen met Meidoorn en Rozebottel. Alle delen van de plant zijn ooit gebruikt geweest (schors, bloemen en bessen), nu maken we hoofdzakelijk nog gebruik van de donkerblauwe bessen. Ze bevatten veel looistoffen (wrange, samentrekkende smaak), vruchtenzuren (frisse smaak) en veel vitamine C. Een aromatische en gezonde siroop verkrijg door de goedrijpe vruchten in honing te laten trekken. Tegen diarree kun je van de verse of gedroogde bessen een afkooksel maken (20 gr per liter water 1' koken en 10' laten trekken)
Vroeger waren vooral de bloemen medicinaal. Ze werden vermeld in de officiële apothekersboeken van Duitsland (DAB) en Zwitserland (Ph. Helv.) als licht laxeermiddel en gebruikt in bloedzuiverende voorjaarskuren.

Montlahuc
Mooie wandeling gemaakt langs het dorpje Montlahuc, gelegen op 1000 meter, wel hoog en dus kouder maar ook langer zon in de winter. In de gîte werd er zelfs buiten gegeten.

Ik bestudeer nu vooral de boomknoppen. Ik wil wat glycerinemaceraten maken, een soort aftreksels van knoppen in alcohol en glycerine. Deze gemmotherapie wordt vooral in de professionele Franse kruidengeneeskunde veel gebruikt. De knoppen van de populier, de wilg en de es zien er al goed uit.

Op de zuidhellingen groeien vooral Bergdennen, ‘Pinus uncinata, Pin à crochets, ze lijken nogal op de gewone Grove den, alleen de kleine dennenappels hebben omgebogen schubben. Als onderbegroeiing vinden we vooral mooie jeneverbessen en vele donkergroene palmboompjes, hogerop rond 1200m vind ik enkele kruipende berendruifplanten.

Het hout van de Dennenbomen werd in deze streek vroeger vooral gebruikt om doodskisten te maken. Het hout bleef langer geconserveerd dan de doden zelf. Maar de bomen moesten dan wel bij nieuwe maan gekapt en gezaagd worden. Zou nieuwe maan ook een goed moment zijn om dood te gaan? Of is er geen goed moment om dood te gaan?

Over beredruif, Arctostaphyllos uva-ursi, raisin d'ours in het frans.
De leerachtige, glimmende blaadjes kunnen nu, ook geplukt worden. Ze zijn geurloos, maar hebben wel een bittere, samentrekkende smaak door de looistoffen die ze bevatten. Medisch zijn het vooral de fenolglycosiden zoals arbutine, die zorgen voor de ontsmettende werking bij blaasontsteking. Het best kun je er een tinctuur van maken en die dan combineren met een thee van Solidago / Guldenroede.