Gele en 'groene' gentiaan?

Veratrum album

Tijdens de les over bitterstofplanten bespraken we de gele gentiaan en werd er verteld dat er ook een groene gentiaan zou bestaan. Ik ken zelf geen groen bloeiende gentianen, en besefte pas later dat hier de klassieke en gevaarlijke vergissing gemaakt werd met een andere plant, de witte nieswortel (Veratrum album L.) ook wel wit nieskruid genoemd. Een giftige vaste plant die vroeger zelfs als pijlgif gebruikt werd. Deze 'groene gentiaan' groeit in vochtige Alpenweilanden, in hetzelfde biotoop als de gele gentiaan, Gentiana lutea, de plant waar likeur mee gemaakt wordt. Vroeger kwamen er dan ook regelmatig vergiftigingen voor omdat de Veratrum in plaats van Gentiana geoogst en gebruikt werd.

Gentiana lutea

Alle delen van de Veratrum zijn giftig. Planten op 700 m hoogte bevatten wel 1,5% alkaloïden, die op 2500 m hoogte nog maar 0,2%. Vooral in de wortelstok komen de alkaloïden protoveratrine en germerine voor.

Ondanks of dank zij de giftigheid werd de wortel ook in de vroegere kruidengeneeskunde gebruikt. Bij Matthiolus lezen we over de Weisser Nieszwurtz (1586)

Nieszwurtz in die Nasen empfangen, macht niesen, und reinigt das Haupt. Wie man mit Nieszwurtz Zâpffle zum Stulgang bereiten sol, ist oben im ersten Buch und Capitel, unter der Veilwurtz gemeldte.
Nieszwurtz in Essig gesotten, unnd denselbigen im Mund gehalten, benimpt das Zanwehe.
So die Weiber Nieszwurtz brauchen, wie sie wissen, bringts jnen jre zeit.
Diese Wurtzel wirdt auch zu den Geschwâren, Grinden, und alten Schâden, dieselbigen darmit zu reinigen und seubern, genûtzt.
Nieszwurtz gepulvert, und mit Weitzenmehl gemischt, darvon sterben die Meusz.
Nieszwurtz in Milch gesotten, und den Fliegen fûrgesetzt, so viel jhr darvon essen, mûssen alle geschwellen, und zerbersten.

Ouderwets vertaald klinkt dat ongeveer zo:
Nieskruid in de neus ontvangen doet niezen en reinigt dat hoofd.
Nieskruid in azijn gekookt en diezelfde in de mond gehouden beneemt de tandpijn.
Zo de vrouwen nieskruid gebruiken, zoals ze weten, brengt het hun tijd.
Deze wortel wordt ook voor zweren, schurft en oude schaden gebruikt, diezelfde daarmee te reinigen en te zuiveren genuttigd.
Nieskruid gepoederd en met tarwemeel gemengd, daarvan sterven de muizen.
Nieskruid in melk gekookt en de vliegen voor gezet, als zij daarvan eten, zullen ze opzwellen en barsten.