Genadekruid

Bij Ecoflora heb ik niet alleen over planten gepraat maar ook wat planten gekocht. Nu we naast een overstromende rivier wonen, kunnen we gerust nog wat oever- en moerasplanten gebruiken. Een ouderwetse en zeldzame medicinale plant met een bijzondere naam is het Genadekruid. Ik vond bij Ecoflora stevige planten die zelfs uit hun potjes groeiden, zo te zien dus een stevige groeier. En stevig groeien moeten ze wel om op te tornen tegen de brandnetels en de moerasspirea langs onze rivier. Het biotoop lijkt in elk geval geschikt voor het genadekruid. Zonnige, iets open plaatsen op natte, 's winters overstroomde, matig voedselrijke tot voedselrijke, humeuze grond (zand, zavel en klei).
Grasland (grazige, 's winters overstroomde plaatsen, open plekken in nat weiland), waterkanten (langs vijvers, greppels, beken, rivieren en plassen), aan de voet van rivierdijken en open plaatsen in moerassen.

Nederlands: Genadekruid
English: Hedge Hyssop (Hedgehyssop)
Français: Gratiole officinale (Gratiole)
Deutsch: Gottesgnadenkraut
Wetenschappelijk: Gratiola officinalis
Familie: Helmkruidfamilie, Scrophulariaceae
De naam Gratiola is afgeleid van gratia (genade). De plant werd beschouwd als door God's genade aan de mensen gegeven en werd als geneesmiddel voor allerlei ziekten gebruikt (o.a. als purgeeermiddel). Officinalis betekent "geneeskrachtig of uit de apotheken".

In de Flora Batava 1800 wordt de plant niet zo vriendelijk besproken. 'Zij oefent eene sterke braakwekkende en purgerende kracht op de ingewanden uit, en verdient in grootere giften tot de vergiften gerekend te worden. Zij veroorzaakt dan hevige uitwerkselen, brakingen, sterke ontlastingen, kolijk enz.
Door Brugmans onder de schadelijke planten der weilanden opgenoemd; ook worden volgens Mattuschka de paarden hierdoor mager, zelfs wanneer het in het hooi voorkomt'. Paarden zullen er nu geen last meer van hebben, want ondertussen is de plant zeer zeldzaam geworden.
http://leeswerk.nl/florabatava/index.htm

Medicinaal gebruiken doen we de plant niet meer, toch wordt er wel onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van het genadekruid. Een voorbeeld: M. Zia-Ul-Haq ea. Phytopharmacological profile of Gratiola officinalis Linn.: A review Journal of Medicinal Plants Research  http://www.academicjournals.org/jmpr/PDF/pdf2012/30%20Apr/Zia-ul-haq%20et%20al%202.pdf
Gratiola officinalis Linn. (Plantaginaceae), commonly known as common Hedgehyssop or “Herb of
Grace” is well-known for its pharmacological properties. Various parts of this plant (root and herb) are
being used in phytomedicinnes. This review focuses on the classification, etymology, habitat and
distribution, botanical description, medicinal, food and miscellaneous uses and structures of various
bioactive constituents of its multipurpose fruit. Being a rich source of bioactive constituents of
therapeutic value, G. officinalis is used as a potent medicine to treat gout, mild dropsy, sciatica,
external ulcers, intestinal worms, chronic eczema, and persistent itching skin.

Ecoflora

Een dagje les geven. Praten dus. Het was weer even geleden. Nu wel buiten bij Ecoflora, tegen belangstellende cursisten en tegen potjes met kruiden aanpraten.
De potjes houden het wel langer vol dan de mensen. Het is dan ook een hele inspanning om enkele uren rechtopstaand en langzaam verder schuifelend, te luisteren en al die informatie proberen te verwerken en te ordenen. Bij de eerste planten, de A's dus blijven we meestal wat langer stil staan, in dit geval zijn dat Achillea millefolium (duizendblad), Althea officinalis (heemst) en Atropa belladonna (wolfskers). Drie totaal verschillende planten met hun eigen verhaal:

Het duizendblad, veelzijdige en veel voorkomend, een herboristenplant bij uitstek. Bitterstofplant en dus goed voor de spijsvertering, looistofplant en dus goed als bloedstelpend huidkruid, geurstofplant en krampwerend en als zodanig ook in gebruik bij pijnlijke menstruatie.

De heemst, een kaasjeskruid vooral bekend om zijn slijmstoffen, verzachtend bij geïrriteerde luchtwegen en dus te gebruiken bij heesheid en hoest.

En dan de wolfskers, het mythisch heksenkruid bij uitstek en dat bedoel ik positief. Geïsoleerde atropine wordt nog steeds gebruikt in de geneeskunde en in de homeopathie. Wel wat te straf om zomaar losweg een kruidenthee van te trekken.

Ja, ik zou over elk van die honderden planten die hier staan een halve dag kunnen vertellen, dat zou al vlug een dikke maand praten worden. Is dat vol te houden? Al zou ik dan wel tegen mijn eigen en tegen potjes aan het praten zijn. Iets voor het Guinessbook of Records?

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/37880-wolfskers-de-lokkende-bella-donna.html

Lissewege

Nog maar net terug van Bretagne en ik speel al toerist in De Haan en omstreken. Ik rij door de polder naar Lissewege. Hallucinante omgeving om vele redenen. Vlakke polder, dus met verre zichten, helaas (of niet) met zicht op een betonnen bos van reusachtige windmolens. Don Quichotte zou hier zijn werk hebben.

De expresweg tussen Brugge en Zeebrugge. Een heksenketel, een wirwar van ronde punten, verkeerswisselaars, ik wissel mee. Aan de stoplichten rechts af, Lissewege! Van de eenentwintig-eeuwse chaos kom ik in de zestien-eeuwse rust terug. Witte huisjes, steegjes, kanaaltjes.... hoe is dit dorp kunnen blijven bestaan in deze agressieve omgeving. Op het plein de bonkige kerk zonder spits, kerkhof er om heen met een bord 'honden niet toegelaten'. Zouden de beesten zoals in de sprookjes hier nog kunnen lezen en praten? In de kerk hangt stilte en goddelijk geheimzinnig licht, als Hij of Zij nu zou verschijnen, zou ik mij direct bekeren. Maar zo ver komt het niet, het wonder blijft bij een speelse stoelendans.

Net buiten het dorp vind ik bloeiend groot hoefblad en oude knotwilgen, zelfs een exemplaar met een stevige vlier in de half verrotte kop. Schoonheid van ouderdom. Hoefblad, wilg en vlier, zou dat een goede kruidenthee kunnen zijn voor stramme, ontstoken gewrichten? Een biotoopmengsel! Zou het niet mooi zijn als de natuur ons zo kant en klaar kruidenmengsel zou aanbieden?

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/60804-wilg-voor-gewillige-gewrichten.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/25369-in-de-naam-van-groot-en-klein-hoefblad.html
http://www.brugge.be/internet/nl/toerisme/omgeving_zeebrugge/Lissewege.htm

Bosmaaier en vergeef-mij-niet

Voor de eerste keer dit jaar met de bosmaaier rond gezwierd. Voor een herborist blijft het toch altijd moeilijk om plantjes weg te maaien. Moeilijk op vele manieren, ten eerste emotioneel en filosofisch gezien en ten tweede omdat ik omheen de pinksterbloemen en andere lieflijke plantjes wil maaien en dat vraagt wel extra concentratie. Maar ja, hoe lief wij ook met de natuur willen omgaan, leven blijft toch ook een struggle. Overleven hoort nu eenmaal bij de harmonie in de natuur.

Welke plantjes groeien hier nu tussen het gras: madeliefjes volop, paardenbloemen, veldzuring nog net niet in bloei, op de vochtigere stukken grote boterbloemen en pinksterbloemen; langs de rand bij en onder de hazelaars vooral vergeet-me-nietjes, nog steeds bloeiend stengelloze sleutelbloemen, massaal speenkruid en in de natte stukken paarbladig goudveil. En daar moet ik allemaal voorzichtig omheen zwieren met die onverbiddelijke bosmaaier. Moet ik nog wel maaien?

De madeliefjes en paardenbloemen kan ik onmogelijk sparen, het zou nogal een gedraai worden en daarbij zij komen toch wel terug. De lieflijke vergeet-mij-nietjes wil ik wel sparen, zij zouden het mij nooit vergeven, dat ik hen in hun beginnende bloei zou vernietigen. Als herborist maak ik van deze bloemetjes ook geen gebruik, geen tinctuur of thee, niet opeten of door zalfjes draaien, alleen genieten van hun fijnzinnige schoonheid. Dat zullen sommige van mijn 'vrienden' ook wel leuk vinden, dat er plantjes zijn die ik met rust laat.

Locquirec, rotsen en groene algen

 Nog eens een zondagje een stuk Bretoense kust verkent. Locquirec of Locirec in het Bretoens.  Gelegen aan de rand van de Côte de granit rose, reusachtige roestbruine rotsblokken liggen als het ware gestapeld aan en op het strand. Zijn er ook hier reuzen aan het werk geweest?

Locquirec est une petite station balnéaire bretonne sur la Manche, située à la limite du Finistère et des Côtes-d'Armor. La commune est située sur une presqu'île qui s'étire dans la baie de Lannion. La vue de la pointe de Locquirec offre une vue splendide sur toute la partie ouest de la côte de granit rose, de l'île Milliau à Plestin-les-Grèves, en passant par Trébeurden, Saint-Michel-en-Grève et Tréduder.

Locquirec est aussi connu pour son Grand Hôtel des Bains, qui accueillit en 1977 le tournage du film, L'Hôtel de la plage, film de Michel Lang, avec entre autres Guy Marchand.
Le bourg est formé autour de l'église et du port de plaisance. La commune de Locquirec abrite plusieurs plages : celle du port, au centre du village, les Sables Blancs, le Moulin de la Rive. Quelle que soit la direction du vent, on est assuré de trouver une plage à l'abri.
La baie de Locquirec est formée par l'embouchure du fleuve Douron, qui sépare les deux départements. À une heure de marche par le sentier des douaniers, qui démarre à la pointe du Corbeau, à gauche de la plage de Pors ar Vilec (fléchage GR), on rejoint la grève de Poul-Roudou et son café-livres.

Ploumanac'h en Perros Guirec, in het departement Côtes d’Armor, staan bekend om hun roze granieten rotsen. Imposante stapels door zee en wind uitgehouwen stenen bieden aan de bezoeker een bijna onwerkelijk uitzicht. Een plek in de natuur van een uitzonderlijke schoonheid.
Gelegen tussen de stranden van Trestraou en Saint-Guirec zijn deze imposante rotsen van roze graniet van Ploumanac’h wereldwijd bekend. Ze zijn 300 miljoen jaar oud, strekken zich uit over meer dan 25 hectare en vormen een prachtig decor. Deze plek, ingedeeld als nationaal erfgoed en eigendom van het Conservatoire du Littoral,

Positief en negatief over de algen

Een massale groei van groene algen ontwikkelden zich in Bretagne vooral sinds de jaren 70. Dit ingewikkelde fenomeen hangt met vele factoren samen (zonuren, temperatuur, neerslag, getijden, stormen, zeestromingen,...) die niet met zekerheid te voorspellen zijn en waarvan de omvang niet voorzien kan worden.
Veel regenval in de lente bijvoorbeeld kan het vervoer van landbouwmeststoffen in de rivieren naar zee bevorderen en een groene vloed veroorzaken, zelfs als in het voorgaande jaar, dat droger was, geen groene vloed ontstaan is. Daarentegen kunnen winterstormen de zeebodem in een baai zo veranderen dat de algen zich er niet meer ontwikkelen.
 Het is dus onmogelijk om te voorspellen of een strand dat één jaar getroffen is, dat het volgende seizoen weer zal zijn. Dankzij het historische overzicht kunnen er wel gebieden in kaart gebracht worden waar ontwikkeling van algen meer voor kunnen komen. Zo worden acht baaien geïdentificeerd waar groene algen elk jaar sinds 1998 zijn voorgekomen, maar in zeer verschillende mate: de baai van Saint Brieuc, Douarnenez, la Forêt en la Fresnaye, het strand van La Grève de Saint Michel en de kreken van Locquirec, l’Horn–Guillec en Guisseny.

Op zee of vers aangespoeld aan de kust vormen groene algen geen enkel gevaar voor de mens. Maar als ze dagen geleden in grote hoeveelheden zijn aangespoeld en een centimeter dikke laag vormen, beginnen ze te ontbinden, zoals elke organische materie. Dit fenomeen brengt dan ammoniakgas voort en een ander gas dat bijzonder giftig is in een hoge concentratie, waterstofsulfide. Gassen die bij het inademen verstikking kunnen veroorzaken. Vers echter zijn algen goed te eten en zelfs zeer gezond.

Lentebloesems

Bloesem in een oude hoogstam pruimenboom

Ik ben toevallig ook een beetje fruitboom-mens geworden. Toen we het huis in Bretagne kochten stonden hier verschillende peren-, appel- en, pruimenbomen en we hebben er zelf nog kweepeer, abrikoos en mispel aan toegevoegd. Dus moet ik mij nu ook wat zorgen maken over late nachtvorst en over de vele beestjes die appels en peren willen doorboren. De eerst volgende nachten zou het kunnen vriezen, al is de temperatuur hier in Bretagne altijd enkele graadjes zachter dan in België.

Steenfruitbomen (abrikoos, amandel, nectarine, perzik, kers, pruim) bloeien vroeger dan pitfruit (appel, peer) en zijn dan ook gevoeliger voor bevriezen van de bloemen. Tijdens de bloei zijn fruitsoorten heel gevoelig voor koude. Vroeg bloeiende soorten hebben natuurlijk meer kans op vorstschade dan laat bloeienden. Vroeg zijn abrikozenbomen, perzikbomen, amandelbomen, pruimenbomen, sleedoorn en kersenbomen. Gesloten bloemknoppen verdragen wel wat lichte nachtvorst. Perenbomen bloeien vroeger dan appelbomen en zijn dan ook gevoeliger voor het bevriezen van de bloemen.


Kunnen we wat doen om schade door nachtvorst te voorkomen?

• Maak de boomspiegel (zwarte strook onder bomen en struiken) onkruidvrij. 
• Leg een dunne laag GFT-compost op de boomspiegel. 
• Indien u een hak of schoffel gebruikt, zorg dan dat de grond opnieuw gesloten komt te liggen. 
• Is de grond erg droog en los maak hem dan eens goed vochtig.
• Een zwarte, gesloten en vochtige ondergrond kan veel warmte (2 tot 3°C.) uitstralen 's nachts, zodat schade door lentenachtvorst voorkomen wordt. 
• Gras onder en nabij vroeg bloeiende bomen en struiken wordt zo kort mogelijk afgemaaid en het gras wordt liefst verwijderd.

Niet dat ik dit allemaal van mijn eigen wist, we hebben eerder toevallig een brede boomspiegel rond onze fruitbomen gemaakt, met de bedoeling  er akkerkruiden te zaaien.

Moretum, een Romeinse pesto

Een soort pesto maakten de Romeinen al 2000 jaar geleden. In een gedicht van een onbekende Romeinse dichter werd het recept gevonden.
Hier een klein stukje uit het gedicht, tum quoque tale aliquid meditans intraverat hortum; ac primum leviter digitis tellure refossa quattuor educit cum spissis alia fibris inde comas apii graciles rutamque rigentem vellit et exiguo coriandra trementia filo. Koriander is het enige wat ik er van begrijp, gelukkig zijn er ook Duitse en andere vertalingen en volgens de afbeelding lijkt deze pesto ook goed voor de potentie te zijn.

De Romeinse dichter beschrijft het tuintje van boer Similus en geeft een soort 'catalogus' van groenten. Net als we gaan denken dat de boer het nog niet zo slecht heeft, blijkt het opgesomde niet voor eigen gebruik te zijn maar voor de verkoop. Wat de boer dan wel voor zijn maaltijd uit zijn tuintje haalt, blijkt tamelijk eenvoudig: knoflook, peterselie, ruit en koriander. Die ingrediënten mengt hij met kaas, zout, olie en azijn tot een soort dikke saus, moretum genaamd.
Moretum betekende in het Romeins: saus van kaas, kruiden en knoflook. een soort pesto dus, maar met die wijnruit er bij lijkt mij deze pesto nogal pittig bitter.

Het recept van de Romeinse boeren-pesto:

• verse koriander
• verse peterselie
• wijnruit
• schapenkaas
• knoflook
• wijnazijn
• olijfolie

Deze pesto werd dik gemaakt  waardoor het tot bolletjes gekneed kon worden.

Een ander Romeins recept  geeft Columella een bekend schrijver uit Rome in zijn De Re Rustica, XII-lix:
“Addito in mortarium satureiam, mentam, rutam, coriandrum, apium, porrum sectivum, aut si non erit viridem cepam, folia latucae, folia erucae, thymum viride, vel nepetam, tum etiam viride puleium, et caseum recentem et salsum: ea omnia partier conterito, acetique piperati exiguum, permisceto. Hanc mixturam cum in catillo composurris, oleum superfundito.”

This is Columella’s moretum recipe for us to use today:

• 1 small head lettuce
• 100 g fresh mint
• 50 g fresh coriander
• 50 g fresh parsley
• 1 small leek
• 1 sprig fresh thyme
• 200 g feta cheese (or other fresh salted cheese)
• vinegar
• pepper
• olive oil

Tear the lettuce leaves into small pieces and put them together with the herbs and the sliced leek in the mortar (or use a blender) . Add the cheese and crush it all together. Stir in a little peppered vinegar. Put this mixture on a plate and pour oil over it. If you like you can add nuts, eg walnuts or pine nuts.
http://www.imakalya.com/columella-loved-making-moretum/

Netel- en andere eetbare balletjes

Zoveel jong groen in tuin en natuur roept om gebruikt te worden, al zijn er ook mensen die vinden dat we dat wild groen beter met rust laten. En ik kan daar ook enig begrip voor opbrengen zeker als het om zeldzame planten gaat. Gelukkig is het wel zo dat de smakelijkste onkruiden het meest voorkomen. Noem maar op brandnetel, paardenbloem, zevenblad, weegbree, vogelmuur, look zonder look, daslook....Dus toch, nu jonge brandnetelblaadjes plukken.

Netel- en andere balletjes maken

Plet een eetlepel boter, een ei, paneermeel en polenta (maismeel). wat klassieke peper en zout of bouillon
Meng de fijngesneden brandnetel erdoor. Zorg dat je een stevig deeg krijgt, eventueel wat extra polenta toevoegen, waar je balletjes mee kan kneden. Kort koken in water of bouillon.
Opdienen in soep of bij een salade, gekookte groenten of zeer smakelijk in een soort ragoutschotel met uien, paprika en courgette bijvoorbeeld.
Vele variaties zijn mogelijk, andere wilde planten: zevenblad, daslook, vogelmuur.., kaas toevoegen, een ei toevoegen (bind beter, wordt luchtiger) grotere gehakt-achtige schijfjes of balletjes maken. In plaats van te koken in water kun je ze ook bakken in de pan. Dan krijg je een vegetarische gehaktbal die, gewoon met jus, aardappelen en een gekookte groente kan verorberd worden. In deze balletjes kun je ook gemakkelijk allerlei etensresten verwerken, rijst, linzen, oud brood, groenten.....

Veel wetenschappelijke info over Urtica dioica vind je op mijn website https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/urtica-dioica-grote-brandnetel

Gelei van paardenbloem-bloemen

Gelei van paardenbloem-bloemen

200 gram paardenbloemen (zonder kelkblaadjes en steeltjes, die zijn te bitter)
een halve citroen of probeer eens een andere vrucht (sap)
1 liter water of gedeeltelijk appelsap
1 kilogram geleisuiker per liter vocht

Pluk paardenbloemen in de late voormiddag, op propere plek. Verwijder alle groene kelkblaadjes, steeltjes en beestjes. Kook de bloemblaadjes in 1 liter water gedurende 10 à 15 minuten. Zeef ze door een neteldoek en pers lichtjes uit. Voeg er dan het sap (en de geraspte schil) van een halve citroen aan toe. Per liter sap heb je 1 kilogram geleisuiker nodig (of volg de instructie op de verpakking). Dat alles laat je nog enkele minuutjes doorkoken. De gelei is klaar en kan in potjes gegoten worden. 

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/lifestyle/32372-brandnetel-en-paardebloem-kruiden-voor-een-voorjaarskuur.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/29926-in-de-naam-van-paardebloem.html

Plantenleraars

Onder onze oude laurierboom, in een nieuw aangelegde border hebben we een reeks mythische planten uitgezaaid. Van links naar rechts Papaver somniferum v. nigrum, Leonurus sibiricus, Fumaria officinalis, Hyoscyamus albus, Leonotus leonuris, Nicotiana sylvestris en nog wat Papaver somniferum. Een wilde Paeonia officinalis stond er al en de meest mythische onder de planten staat in een pot te dringen om er bij te komen.

Wild dagga

Nee, er is nog niks te zien. Pas gezaaid en ook dat zaaien blijft, zelfs na zoveel jaren, toch nog een magische handeling. Onooglijke zaadjes aan de koude, blote grond toevertrouwen en dan hopen dat grond en zaden onze verwachtingen zullen inlossen.

De meesten van deze planten heb ik al eens eerder in mijn leven gezaaid, alleen voor de Leonotis is het, geloof ik, de eerste keer. Al begin ik wel eens de tel kwijt te raken. Deze leeuwenoor, is ook bekend als wild dagga (wilde cannabis). De bladeren en bloemen van de Leonotis leonurus werden al door de Hottentotten van Zuid-Afrika gerookt vanwege de euforische werking. De plant groeit vooral in het zuiden van het Afrikaans continent. De voornaamste actieve alkaloïde is leonurine.
In de traditionele geneeskunde van Afrika is Leonotis ook als geneeskrachtig kruid bekend. Verder werd het toegepast bij slangenbeten en als talisman om slangen te weg te houden. Over de plant hoeven we verder niet geheimzinnig te doen, ik vind hem regelmatig in parktuinen en zelfs in stadse bloembakken, door de autoriteiten dus zelf gezaaid. Misschien een ideetje voor gemeentelijke instanties: hallucinogene stadsparken.

Meer info over Leonotis: http://www.plantzafrica.com/medmonographs/leonotleon.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12046862
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16082426

Vogelmuur

Van de pronte Camellia naar de wilde vogelmuur is een grote stap in de plantenwereld. Voor mij echter een stap die makkelijk gezet kan worden, mijn waardering en sympathie gaat zelfs eerder naar dit onkruid met zijn deftige Latijnse naam Stellaria media. Je kan het kruipend plantje het hele jaar bloeiend aantreffen, zelf een graadje vorst deert het niet. 

Vogelmuur is met paarse dovenetel, kleine veldkers en straatgras een echte pioniersplant op ruderale terreinen. Na een schoffelbeurt is vogelmuur vaak de eerste die ontkiemt. Na kieming bloeit de plant al na enkele weken en het zaad laat dan ook niet lang op zich wachten. Generaties volgen elkaar snel op. In een zachte winter groeit vogelmuur gewoon door en kan aan het eind van de winter grote lichtgroene plakkaten vormen van kleine frisse blaadjes en dunne stengels. Goed voor de grond en goed voor mens en dier, want eetbaar.
In de keuken is vogelmuur te verwerken in sla, soepen en pesto. De smaak is neutraal tot fijn gekruid. In de volksgeneeskunde werd vogelmuur wel ingezet als slijmoplossend middel bij vastzittende hoest.

De naam vogelmuur zegt het al, de zaden en het blad zijn zeer gewild bij vogels. In het Engels heet de plant niet voor niks 'chickweed'. Dodonaeus schreef al ‘Kleijne muer is bequam om de voghelkens diemen in kleyne kevien oft huyskens houdt, te verquicken ende te vermaken, soo wanneer die onlustigh zijn ende niet eten en willen oft en konnen.’
De geslachtsnaam ‘Stellaria’  komt van ‘stella’ en betekent ster; de bloemen zijn stervormig. De soortaanduiding ‘media’  betekent midden. De grootte van de bloemen ligt vergeleken met verwante soorten ongeveer in het midden.

Vogelmuur is zeker niet het meest gebruikt geneeskruid, maar voor de huid is het verse kruid bijzonder werkzaam: verkoelend, samentrekkend en ontstekingswerend, vooral te gebruiken bij jeuk, irriterend eczeem en zelfs te proberen bij psoriasis. Het meest verrassende is wel een mogelijke werking van vogelmuur tegen obesitas, als dat bekend geraakt zou vogelmuur wel eens een populair kruid kunnen worden. Dus eten maar dat onkruid.
Citaat uit recent onderzoek 'These findings suggest that antiobesity activity produced by MESM is because of its anorexic property mediated by saponin and flavonoid and partly of by its β-sitosterol content. β-Sitosterol in the plant extract was confirmed by thin-layer chromatography study. β-sitosterol is plant sterol having structural similarity with dietary fat which do the physical competition in the gastrointestinal tract and reduces fat absorption'. Ayu. 2011 Oct;32(4):576-84. Antiobesity effect of Stellaria media against drug induced obesity in Swiss albino mice.

Meer info over naamgeving, werking en geschiedenis op https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/stellaria-media-vogelmuur-1

Camellia japonica, deftige Japanse roos goed voor de huid

Het huisje met de camellia's / Locmaria-Berrien

Camellia's. Je kent ze wel. De struiken met leerachtig glimmend blad en dikke dubbele rode bloemen. Vreemd is het wel om zulke zomerse bloemen zo vroeg in het natte, grauwe Bretagne buiten te zien bloeien. Alsof meisjes in zomerjurken vrolijk door winterse straten huppelen.

Waarom groeien ze in Bretagne zo goed? Vele Camelliasoorten kunnen blijkbaar wel enige vorst verdragen vooral de oudere struiken, afhankelijk van het ras kunnen ze zelfs een temperatuur tot min 15 graden aan, de planten groeien ook graag op zure grond en daarbij hebben de dikke bladeren ook regelmatig een goede wasbeurt nodig en dat krijgen de Camellia's in Bretagne volop.

En ja, je had het kunnen verwachten; ik ben op zoek gegaan naar de gebruikswaarde van deze deftige bloemen. Want deftig zijn ze altijd wel geweest. Veel gebruikt om de feestkledij van adellijke dames te versieren en de olie uit de zaden was een middel om tot op hoge leeftijd een rimpelloze huid te behouden.
'The flowers are astringent, antihaemorrhagic, haemostatic, salve and tonic. When mixed with sesame oil they are used in the treatment of burns and scalds'  schrijft James Duke, toch niet de eerste, de beste in zijn boek 'Medicinal Plants of China'. En zelfs wetenschappelijke onderzoeken zijn er redelijk wat te vinden, zowel over de zaden, de bloemen als het blad.

Mogelijk te gebruiken als
Sun Blocker: Camellia oil has powerful ultraviolet light-blocking elements and can be used as a sunscreen. Because of its naturally cooling properties, it can also be used to soothe the sting of sunburn.
Healing Scars: Because of its mild nature and nourishing properties, Camellia oil helps scars heal quicker and, in some cases, can eliminate the scar altogether.
Voor huidproblemen in het algemeen, zelfs bij allergische dermatitis, is deze Camellia het proberen waard.

Referenties
BMB Rep. 2012 Mar;45(3):177-82 Anti-inflammatory activity of Camellia japonica oil.Kim S, Jung E, Shin S, Kim M, Kim YS, Lee J, Park D. Biospectrum Life Science Institute, Seongnam, Korea.
Int J Mol Sci. 2011;12(4):2618-30. Antioxidant Effects of the Ethanol Extract from Flower of Camellia japonica via Scavenging of Reactive Oxygen Species and Induction of Antioxidant Enzymes. Piao MJ, Yoo ES, Koh YS, Kang HK, Kim J, Kim YJ, Kang HH, Hyun JW.
J Ethnopharmacol. 2007 May 30;112(1):127-31. Effect of Camellia japonica oil on human type I procollagen production and skin barrier function. Jung E, Lee J, Baek J ea
Clin Exp Allergy. 2008 May;38(5):794-804. Camellia japonica suppresses immunoglobulin E-mediated allergic response by the inhibition of Syk kinase activation in mast cells. Lee JH, Kim JW, Ko NY ea

Bloemenweide

Ons grasland

We willen een bloemenweide! 
Een weide of tenminste een grasland hebben we al, maar wel met weinig bloemen. Hoe kunnen we daar dan een bloemenweide van maken?
Omploegen is een mogelijkheid en dan opnieuw inzaaien met gras, of zelfs zonder gras maar alleen met wilde planten. Het gras komt wel vanzelf.

Wilde peen op zijn best

Alleen vinden we het zonde om eerst kaalslag te plegen. Daarbij, in het grasland groeien toch al wat wilderikken zoals margrieten, boterbloemen, zuringsoorten en kale jonkers, we willen alleen nog meer soorten er tussen. Dus maken we hier en daar een gat in de grond, graspollen er uit, grond en zaad er in en nu afwachten maar.

Zaadmengsel van vaste, wilde planten

• Achillea millefolium (gewoon duizenblad), supergeneeskruid, maar is ook al aanwezig in het gras
• Anthriscus sylvestris (fluitekruid), bijzonder mooi, Nederlands kant in Bretagne
• Barbarea vulgaris (barabarakruid), vervanger van waterkers, wel wat bitter maar goed eetbaar
• Centaurea jacea (echt knoopkruid)
• Crepis capillaris (klein streepzaad)
• Daucus carota (wilde peen), met bijzondere maar nog weinig gekende geneeskrachtige kwaliteiten
• Heracleum sphondylium (gewone bereklauw), niet schrikken onze inheemse soort
• Leontodon autumnalis (herfstleeuwetand)
• Leucanthemum vulgare (wilde margriet), voor mij de mooiste, de sierlijkste
• Pastinaca sativa (pastinaak), eetbaar en fotosensibiliserend
• Plantago lanceolata (smalle weegbree), hebben we ook genoeg in het grasland maar mag altijd meer
• Prunella vulgaris (brunel)
• Ranunculus acris (scherpe boterbloem) hadden we niet echt nodig, staan er genoeg, teveel?
• Rhinanthus minor (kleine ratelaar), als die zou willen groeien, zou ik gelukkig zijn
• Silene latifolia alba (avondkoekoeksbloem)
• Tanacetum vulgare (boerewormkruid) wie had gedacht dat ik dat ooit nog zou zaaien
• Tragopogon pratensis pratensis (gele morgenster), nog een eetbare wortel met inuline en FOS
• Trifolium pratense (rode klaver), oestrogeenplant en koe-kruid, alleen een koe hebben we nog niet
• Vicia cracca (vogelwikke), een vlinderbloemige met veel herinneringen voor mij
• Vicia sativa nigra (voederwikke)

Naast het zaaien zou er hier en daar ook wat tussen geplant kunnen worden. Bijvoorbeeld wilde margrieten, die zijn daar bijzonder geschikt voor en zijn ook sterk en mooi in een grasland.

Meer info http://www.ecoflora.be/bloemenweiden_B_NL.html

Herboristen Opleiding: een jaar in de natuur

Nagedacht over de herboristenopleiding die ik nu al 25 jaar geef. Nagedacht? Niet de eerste keer natuurlijk.
Voor een jubileum willen we er een echte natuuropleiding van maken. Gewoon buiten zijn, zowel winter als zomer. De natuurelementen op de huid voelen. Natuur-geneeskunde in de letterlijke betekenis van het woord. Seizoensgebonden de basisplanten ontdekken, oogsten en verwerken, een beetje chaos dat wel, maar het cursusboek moet daar wat orde in brengen. We beginnen dus deze keer niet met inhoudsstoffen en kruiden voor de verschillende orgaansystemen, maar eindigen daar wel mee.  De kennis op zijn kop, eerst aan de lijve ondervinden, voelen, proeven, ervaren en daarna pas je verstand inschakelen. We gaan dus vooral ook de basisplanten van bij ons bespreken. Logisch als we buiten de planten willen ontdekken, dus paardenbloem (lever, stofwisseling), brandnetel (reuma, huid), weegbree (luchtwegen), vlier (luchtwegen, immuumsysteem),  berk, guldenroede, meidoorn (hart, bloedvaten).....en om ons een beetje te helpen zullen we af en toe ook een tuin bezoeken en een reisje maken om eventueel gele gentiaan en rozenwortel te ontdekken.

Praktische info vind je op http://sites.google.com/site/kruidwis/

Populieren in de wind

Wild weer in Bretagne. Wolken, zon, wind en regen. Een weer waar ik wel van hou, alleen verlangen we nu wel allemaal naar wat lente. Toch is de tuin nu imponerend, de hoge populieren met hun overvloed aan maretakken waaien heftig heen en weer. Indrukwekkend en ook een beetje onrustwekkend. Onze populieren hebben al enige leeftijd, ik denk ouder dan mezelf. En hoog dat ze zijn! Hopelijk overleven ze mij, dat is toch niet te veel gevraagd. Al wil ik zelf ook nog wel een tijdje doorgaan op dit aardse onderkomen.

Populieren zijn minder imposant dan de eiken, waaihout zegt men wel. Toch heb ik deze bomen op vele manieren leren waarderen. Natuurlijk om hun geneeskrachtige werking, maar ook omdat ze zo toegankelijk zijn voor die mysterieuze maretakken, en verder vooral omwille van hun geweldig geurende knoppen. En die zijn nu weer te plukken om er een glycerine-maceraat mee te maken. Ik zou deze knoppen graag van onze eigen hoge populieren willen plukken, helaas groeien de takken ver buiten mijn bereik en er in klimmen is ook voor mij te hoog gegrepen. Misschien willen er, nu met de hevige wind, wel wat takjes afbreken. Elke dag dus even gaan snuffelen op de dijk onder de bomen.

Over populieren
Reeds in de middeleeuwen stond de populier bekend als een vermaard geneesmiddel. De zalf van de knoppen bezat een soort status van tijgerbalsem en het is niemand minder dan Jacob van Maerlant, die ons daarover inlicht in zijn Der naturen bloeme uit omstreeks 1270

Bij Dodoens komen we ook meer te weten over het gebruik. Van de witte wordt de bast aangewend bij prostaatproblemen (coude droppelpisse) en heupjicht (sciatica), terwijl de zwarte populier het moet hebben van zijn welriekende bottekes. Van deze laatste wordt een befaamde zalf gemaakt, die Dodoens als een eerst hulpmiddel voor allerlei kneuzingen en verwondingen beschouwt. Een kompres van fijngestampte bladeren en knoppen zou effectief zijn tegen jicht (fledercijn) aan handen en voeten. Voor het gebruik van bladsap als pijnstillende oordruppels kunnen zowel populieren als abelen dienstig zijn.

De zalf met de knoppen van Zwarte populier (Populi pomatum) werd zelfs opgenomen in de apothekersboeken. De werking van deze knoppenzalf - die tevens de bladeren van Bilzekruid en Wolfskers bevat - komt aan bod in het compendium van apotheker Van Hellemont (1988). In dit overzicht van modernere kruidenkennis worden volgende indicaties opgesomd: sederend bij aambeien, kloven, brandwonden en reumatische pijnen. De fysiologische uitwerking van de knoppen bestaat o.a. volgens Van Hellemont in een verlaging van de urinezuurbloedspiegel en een vermeerdering van de urinezuurafscheiding via de urine. Verwijdering van urinezuur heeft een positieve invloed op diverse reumatische toestanden en jicht. Dit effect wordt toegeschreven aan een complex van fenolglycosiden, die ontstekingsremmende eigenschappen bezitten en karakteristiek is voor de Wilgenfamilie.

Van verschillende populierensoorten kunnen zowel de bast (van 2-3-jarige twijgen), de jonge bladeren als de winterknoppen worden gebruikt voor medicinale doeleinden. In de hedendaagse gemmotherapie (knoppen op een mengsel van gelijke delen water, glycerine en alcohol in een verhouding van 1:10) wordt dit zogenaamde glycerinemaceraat zowel gebruikt voor de luchtwegen, de bloedcirculatie als bij reumatische klachten.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/populus-sp-populiersoorten
https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenbereidingswijzen/populier-unguentum-populeum

Kruidige border, over engelwortel

Het buiten zaaien wordt omwille van de koude steeds maar uitgesteld. Vandaag dan toch wat gezaaid in mijn kruidige border. Er staan vooral vaste planten zoals hartgespan, pioenroos, heemst, rode zonnehoed en stokroos. Planten die in het najaar bovengronds afsterven en in het voorjaar van uit de wortel opnieuw gaan groeien en bloeien. Al valt er van groei bij de genoemde planten nog weinig te bespeuren. Wat wel aan de groei gaat is de tweejarige grote engelwortel, het is zonder meer een vroege groeier en dus ook interessant om wat vroeg fris groen te zien en te gebruiken. Je moet hem in de tuin wel wat plaats geven, want het tweede jaar kan hij breed uitgroeien.

Verder staan er in mijn border her en der verspreid klassieke kruiden zoals salie, tijm en lavendel, die de border ook in de winter nog wat body geven. Ook de kerryplant hoort daar bij, al is deze grijze wel wat minder winterhard.
Ik zaai nu wat éénjarigen tussen de vaste planten, koriander, tuinkers en gekleurde snijsla om de gaatjes in de border op te vullen, maar ook als decoratie en om op te eten natuurlijk. Een sierborder mag, moet voor mij ook eetbaar en geneeskrachtig zijn.

Over de filosofie van mijn kruidige siertuin lees je https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenteelt

De aartsengelwortel begint wel al de aandacht te trekken, in tegenstelling tot zijn wilde verwante, Angelica sylvestris, die in de tuin bij de rivier massaal aanwezig is maar nu nog volledig ondergronds zit. De Angelica is natuurlijk bekend om zijn gekonfijte stengels, dat plukken en konfijten kan de volgende weken. Zal ik echter dit jaar niet doen omdat ik nog maar twee planten heb. In de streek van Lessines en Ronse wordt de plant nog steeds gekweekt om er etherische olie uit te winnen.

Het gebruik van engelwortel

• Jonge blaadjes gebruiken als kruid in salades en visgerechten
• Jonge stengels en bladribben koken in suiker of konfijten. Lekker als dessert.
• Bladnerven koken en serveren als groenten.
• Jonge stengels vullen met kaas als borrelhapje
• Bladeren koken en verwerken als spinazie. Aromatisch en licht bitter.
• Stelen samen met rabarber in confituur (verhouding rabarber / engelwortel  4:1)
• Prachtige wortels als amulet gebruiken

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/60681-engelwortel-geschiedenis-van-een-kruid.html

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/29054-engelwortel-in-de-oud-noorse-samenleving.html

Bosanemoon! Dan moet het lente zijn!

In ons bos is het, ondanks de koude, in elk geval al lente. Speenkruid, narcis en nu op zijn hoogtepunt de lieflijke bosanemoon dansend in de kille wind. De naam Anemone is trouwens afgeleid van het Griekse woord anemos, wind.

Bosanemoon, Anemóne nemorósa L., is een zeer lage overblijvende lentebloeier uit de Ranonkelfamilie. De plant bloeit voordat de bomen en struiken in blad komen. Ondergronds vermeerdert hij zich met  wortelstokken. Als de anemoon in het midden van de zomer aan het eind van zijn groeicyclus begint af te sterven, wordt energie en voedselvoorraad in de wortelstok opgeslagen. Ze beginnen dan vroeg aan hun winterslaap om het volgend voorjaar weer vroeg te kunnen ontwaken.

Echt eetbaar zijn de bosanemonen niet, eerder wat irriterend giftig. Toch werd ook de anemoon vroeger wel gebruikt als medicijn. Bij Mrs. Grieve in haar 'A modern Herbal' lezen we  'The Egyptians held the Anemone as the emblem of sickness, perhaps from the flush of colour upon the backs of the white sepals. The Chinese call it the 'Flower of Death.' In some European countries it is looked on by the peasants as a flower of ill-omen, though the reason of the superstition is obscure. The Romans plucked the first Anemones as a charm against fever, and in some remote districts this practice long survived, it being considered a certain cure to gather an Anemone saying, 'I gather this against all diseases,' and to tie it round the invalid's neck'.
Zo zou ik ze, min of meer, ook gebruiken. Er naar kijken, af en toe eentje plukken, er plat op je buik bij liggen. Genieten van hun aanwezigheid.

Greek legends say that Anemos, the Wind, sends his namesakes the Anemones, in the earliest spring days as the heralds of his coming. Pliny affirmed that they only open when the wind blows, hence their name of Windflower, and the unfolding of the blossoms in the rough, windy days of March has been the theme of many poets:
'Coy anemone that ne'er uncloses
Her lips until they're blown on by the wind.'

http://huis-en-tuin.infonu.nl/tuin/84747-wilde-planten-in-de-bostuin.html
http://www.floravannederland.nl/planten/bosanemoon/#1
Bulatovic V, Gorunovic M. Flavonoids of wood anemone (Anemone nemorosa L.,Ranunculaceae). Pharm Acta Helv. 70; 219-221. 1995

Over kruidenbereidingswijzen

Over bereidingswijzen, meer bepaald maceraten. Maceratie in het algemeen wil zeggen laten uittrekken (Latijn macerāre: zacht maken, weken). In de kruidengeneeskunde wordt een maceraat gedefinieerd als een koud aftreksel naar analogie met een warm aftreksel dat we infuus noemen en een afkooksel dat we decoct noemen. Nog nauwkeuriger is de temperatuur te vermelden, een koud aftreksel is dan kamertemperatuur of nog hoger als je in de zon laat trekken (20° tot 40°), een infuus is warm water net onder kooktemperatuur 80° à 90° en een decoct is 100°.

Kruiden laten trekken kan natuurlijk in verschillende vloeistoffen (olie, water, alcohol...) of zelfs vaste stoffen (vetten, was, honing..). De bedoeling van deze bereidingswijzen is het vrijmaken, oplossen van werkzame stoffen uit de plant die dan overgaan in de vloeistof, waardoor ze gemakkelijk te gebruiken zijn, geconcentreerd zijn en makkelijker opgenomen worden in het lichaam.

Omdat inhoudsstoffen (looistoffen, etherische olie, slijmstoffen...) heel verschillend vrijkomen uit de plant en niet in alle vloeistoffen oplossen (lipofiel, hydrofiel..) kun je met hetzelfde kruid opgelost in water of in olie of in alcohol toch verschillende werkingen krijgen. Tot zover de les.

Meer lezen op http://huis-en-tuin.infonu.nl/diversen/24128-maak-het-zelf-met-geneeskrachtige-kruiden.html of https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenbereidingswijzen en zeker niet denken dat je het dan wel weet.

Nog maar eens oude eiken

 Naar het containerpark van Huelgoat. Afval uit de tuin weg brengen, want in ons natuurparadijs liggen, gelukkig wel overgroeid, vrachtwagens vol met glas en plastic. Vooral wijn en andere flessen, als dat allemaal van de vorige eigenaars is geweest, moeten ze hier elke dag dronken door de tuin hebben gelaveerd. Afval naar het containerpark brengen is hier nochtans geen opgave, allemaal gratis en geweldig vriendelijk op de koop toe. Ik zou er bijna voor mijn plezier naar toe gaan.

Op de terugweg profiteer ik ervan om even te stoppen in het dorpje Locmaria. Bij de kerk staan hier twee echt oude eiken, helemaal uitgehold, ik kan me nestelen op de plaats waar ooit het kernhout zich bevond, helemaal  omhult door bast en binnenhout. Kijkend naar omhoog is het alsof je zelf sapstroom  wordt, alsof je mee gezogen wordt in knop en komend blad.

Over de historische eiken
Locmaria-Berrien a une particularité, les deux chênes creux ; ils auraient été plantés en 1589, l'année de la mort de Catherine De Medicis.Ils ont servi, au fil de leur existence, d'abri aux amoureux, d'urinoires aux hommes, de cachettes pour les enfants ou même de lieu de vente pour la marchande de bonbons.

Ontvangende boom

Bomen, ze trekken mij vooral in de winter aan. bloot zonder blad, pas dan geven ze hun karakter bloot. 
Onlangs nog in de buurt van het Waalse dorp Wéris, rond toerend met mijn motorhome op de hoogte tussen Fanzel en Wéris , ontdekte ik een vreemd gevormde, mij onbekende boom. Waarschijnlijk een overgebleven exemplaar, van wat ooit een haag om een weiland was geweest. Door de vroegere snoei had hij de vorm van een leiboom aangenomen en was het alsof hij mij met open armen ontving. Hij deed mij denken aan de kitscherige Kristusbeelden die je nog in kerken kan vinden. In dit geval, was het de Natuurgod zelf die mij, heidene, in zijn takkige armen wou drukken

Le nouveau ortie est arrivée!

Brandnetel! Urtica dioica! Ze zijn er weer. Le nouveau ortie est arrivée. Onverbiddelijk, vol van energie, in slagorde komen ze er aan. Veroveraars van voedselrijke gronden. Voedsel voor arm en rijk.
Plat op mijn buik, op de koude en natte grond probeer ik de jonge netels recht in de ogen te kijken, prikken doen ze al volop, ook hun natte geur is al intens aanwezig. Waar komen ze vandaan? Wat komen ze doen?

Er is veel te vertellen over deze brandnetel, maar dat heb ik, hier en daar, in het verleden al gedaan. Lees
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/lifestyle/32372-brandnetel-en-paardebloem-kruiden-voor-een-voorjaarskuur.html
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/45877-brandnetelroede-en-brandnetelwijn.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/25720-in-de-naam-van-brandnetel.html

Of dan toch nog maar een moeilijk gedicht over de brandnetel van Chris J. van Geel

Urtica

Geringer gading geeft zijn grond
van opgewektheid bloot.

Hij is de vlieg onder de planten
en sterker dan de wind.

Geen trekt hem poten uit,
hij steekt, hij heeft te warme handen.

Rechtop in schaduw en in zonlicht
groeit hij geringer gading dicht.