Oude boeken, maden en Maurice

Het is zowat 40 jaar geleden. Schrikwekkend maar ook indrukwekkend om dat te kunnen schrijven. Veertig jaar geleden!

Ik snuffelde toen wat rond in een tweedehandse boekhandel in Leuven, zoals ik in die tijd wel meer deed. Blijkbaar gedroeg ik mij verdacht of was de eigenaar het vele stelen van boeken hartsgrondig beu, in elk geval sprak hij mij aan en vroeg om mijn rugzak te mogen inkijken. Ik had daar inderdaad wat eigen boeken inzitten, zoals dat meestal het geval was, maar hij dacht dat ik die uit zijn winkel had gestolen. Ik werd zo bang dat de politie mijn eigen toen nog beperkte bibliotheek in beslag zou komen nemen, dat ik er niets beter op vond dan een honderdtal boeken in een grote plastic zak te steken en die buiten in het bos onder een struik te verstoppen. Van planten en struiken had ik toen nog niet veel verstand maar toch weet ik nog dat het een vlierstruik was. Nu een van mijn lievelingsstruiken.De boekenpolitie is gelukkig nooit bij mij thuis binnengevallen, maar het gevolg was wel dat de boeken na enkele dagen buiten te hebben gelegen nat waren geworden en dus beschadigd. Na minutieus droogwerk hebben toch nog wat boeken kunnen redden. Boeken getekend en getekend voor het leven. Sommige van die boeken steken nog altijd in mijn uitpuilende boekenkast en krijgen nu natuurlijke een bijzondere waarde. Net zoals rimpels of littekens bij de mens vertellen zij nog steeds het verhaal van vroeger.

Een van die getekende boekjes heb ik nu 40 jaar later nog eens opnieuw doorbladerd. De paarden van Kral en nieuwe avonturen uit 'Natura Artis Magistra' van G. Brands. Ik heb het toentertijd tweedehands, ja zeker, gekocht voor 0.90, geen eurocenten maar Nederlandse centen. Brands is een Nederlandse literaire schrijver die ook over de natuur korte verhalen, eerder impressies schreef.

Ik lees een stukje van G. Brands. De maden van de bromvlieg kunnen geen vast voedsel tot zich nemen. Evenals spinnen scheiden ze eerst een vloeistof af met een sterk oplossend vermogen en zuigen vervolgens het vloeibare vlees op.In verre landen, waar EHBO en ziekenhuis verstek laten gaan, wordt een lelijke wond al gauw bedekt met maden. Gelukkig maar, zou ik zeggen. Want hoewel de aanblik nogal ongewoon is, is het een uitstekende manier om gangreen te voorkomen. De maden houden de wond rood en gezond tot de dokter er is. Dat bleek al tijdens de Eerste Wereldoorlog. Gewonden met maden waren er beter aan toe dan gewonden zonder. Sindsdien zijn maden in de medische wetenschap danig in onbruik geraakt. Maar je weet maar nooit.

Wil het toeval dat ik een tijdje geleden zelf een informatief stukje over madentherapie geschreven en gepubliceerd heb. Ik citeer mijn eigen 'Waarom komen vliegen in open wonden hun eitjes leggen? Het zal wel zijn om hun broedsel in een later stadium lekker voedsel te leveren. Of zouden die vliegen en maden ook een beetje bezorgd zijn om de genezing van menselijke of dierlijke verwondingen? Of zit de schepping gewoon goed in mekaar? Want wat blijkt, de maden die uit die vliegeitjes komen krijgen niet alleen lekker voedsel maar zorgen ook voor de genezing van de wonden'.En zo is de cirkel weer rond. Een mooie, muffe boekhandel 40 jaar geleden, natte boeken buiten en wormen in oude wonden. Mooi en lelijk, ondergang en opstanding, allemaal één leven

Het boekenpaadje

Bijna 2 jaar geleden is het al weer, dat ons Bretoense huis overstroomd werd. Ik schreef toen: 
Vandaag wat boeken proberen te redden uit ons verzopen huis. Ik begin maar met de echt verloren boeken te bekijken, de grotere exemplaren die onder in de boekenkast en dus in het water stonden. 
Enkele standaardwerken over kruidengeneeskunde oa Teedrogen van Wichtl en Groot handboek geneeskrachtige kruiden van Verhelst, maar ook een dure facsimile uitgave in 2 delen van Fuchsius De Historia Stirpium… En duur is dan nog niet mijn eerste criterium, de gevoelswaarde is heel wat belangrijker, boeken die ik al veertig jaar bezit (bezat) zoals Systematische fytotherapie van apotheker Meere… of zeldzame literatuur ooit gekocht in een muf ruikend boekenwinkeltje, het Franse apothekersboek uit 1890 ‘L’Officine’ van Dorvault. Dit standaardwerk van duizend doorweekte bladzijden probeer ik toch nog te redden. Het is wel goed nat maar blijkbaar plakt dit honderd jaar oud papier minder aan mekaar dan hedendaags papier, waardoor het nog wel te redden lijkt.  Dus den ouwe Officine in de motorhome terug mee naar België.

En verder, het leven gaat verder mijn leven gaat verder, beter verder, anders verder, verder verder. Verzopen boeken roepen herinneringen op, krijgen terug aandacht, worden weer waardevol, terwijl ik sommige boeken al jaren niet meer had ingekeken, laat staan gelezen.
Ik leg den Dorvault dicht bij de loeiende verwarming van de motorhome en probeer bezwerende taal te spreken. Kan ik de natuur betoveren?

Nu, dus bijna 2 jaar later, heb ik nog steeds wat van die verzopen boeken in mijn bezit. Opgeborgen in het tuinhuis, beschimmeld, beknabbeld door veld- en andere muizen. De boeken, ze zien er op afstand nog bruikbaar uit, maar zijn onverbiddelijk verloren en dus heb ik vandaag op advies van de schrijver Herman Hesse en op advies van Joke met al die mooie boeken een tuinpad aangelegd. Een weg van wijsheid maar wel letterlijk een doodlopende weg.

http://kruidwis.blogspot.fr/2013/12/het-is-gebeurd-zondvloed.html
http://kruidwis.blogspot.fr/2014/01/verzopen-boeken.html

Over een boek: ondergang in bedwelming

Interessante informatie over geneeskrachtige planten vind je niet alleen in klassieke kruidenboeken maar ook in geschiedkundige literatuur zoals in de boeken van Rutten. 

Ondergang en bedwelming. Dit boek vormt een indringend verhaal over het gebruik van drugs en giftige planten in het West-Romeinse Rijk. De interesse voor de medisch-farmaceutische geschiedenis van het West-Romeinse Rijk is sterk toegenomen, niet het minst door de uitstekende vertalingen van werken uit de Oudheid, die in de afgelopen jaren op de boekenmarkt zijn verschenen. Opvallend is daarbij dat informatie over traditionele geneeswijzen, magie en riten en het gebruik van sedatieve, stimulerende of hallucinogene plantaardige middelen zo mager gezaaid is. Met de inventarisatie in die boek hoopt de auteur althans een deel van het hiaat te hebben opgevuld. Het valt op dat giftige en bedwelmende middelen onder de dekmantel van op het oog onschuldige kruiden, wortels en zaden hun weg vonden naar de gebruiker.

De auteur, apotheker en farmacie-historicus, heeft een studie gemaakt van het gebruik van drugs en gifstoffen in het Romeinse rijk. Zijn boek geeft een beeld van een aan bedwelmende middelen verslaafde aristocratie en van wijdverbreide onvruchtbaarheid door jarenlang gebruik van hallucinogene middelen. De auteur verklaart zelfs de val van het West-Romeinse rijk als veroorzaakt door het gebruik van drugs en vergiften. Hier toont zich dan ook meteen de zwakte van het boek: de auteur is ongetwijfeld goed op de hoogte van de beschreven middelen, maar hij benadert de antieke bronnen (die hij in vertaling heeft geraadpleegd) onkritisch en met een te geringe kennis van de Romeinse samenleving. Daardoor ziet hij overal vergiften, ook waar de interpretatie van de bronnen dit niet toelaat, en volgt hij klakkeloos roddels uit onbetrouwbare bronnen. Bijgevolg biedt zijn boek een overtrokken en onjuist beeld van de Romeinse samenleving, maar voor herboristen boeiende literatuur over het gebruik van planten.

Een kort citaat: Een flinke hoeveelheid saffraan in wijn getrokken werd door Plinius aangeduid als bruikbaar narcoticum en later geeft Dodonaeus aan dat het de mensen zo blij maakt dat ze zich te barsten lachen en geheel van de kaart raken.

Auteur A.M.G. Rutten
ISBN10 905235118X
ISBN13 9789052351186

Verzopen boeken

De Bretoense zondvloed, die ons huis heeft overstroomd, zorgde ervoor dat vergeten en nu verzopen boeken wat meer aandacht krijgen. De boeken die volledig doordrenkt waren, heb ik met mijn ogen dicht op de boekencomposthoop gegooid.

Enkele andere, hopeloos natte, maar unieke werken probeer ik toch nog de redden o.a mijn Frans apothekersboek van 1900 'L'Officine'. Ik rij er al dagen mee rond in mijn motorhome, waar dit bijzondere boek dicht bij de verwarming krullend op kan drogen. Het ziet er nu nog antieker uit en vreemd genoeg blijkt oud papier minder aan mekaar te plakken dan glimmend modern papier.

Ook het standaarwerk over kleurstofplanten van Dominique Cardon 'Le monde des teintures naturelles' probeer ik nog te redden, al is dat zo goed als hopeloos. Arbre à campeche ou bois d'Inde, pagina 209 kan ik nog net open krijgen. Ik lees 'D'abord exploité par les Espagnols dans toute la moitie est de la baie de Campeche....' Het kernhout van deze boom uit Midden- en Zuid-Amerika levert een blauwe kleurstof. Het duurt zowat 10 jaar voordat deze boom de kleurende bestanddelen heeft aangemaakt. Deze stof, haemateine, wordt ook gebruikt om wijn te kleuren. Het hout heeft een goed herkenbare smaak en een geur die enigszins aan viooltjes doet denken. En ja, nat en verkleurend campêchehout vond ik ook terug in een van de vele papieren zakjes met gedroogde kruiden, die door onze rivier de Aulne verzwolgen werd. Eén immense kruidenthee.
http://www.editions-belin.com/ewb_pages/f/fiche-article-le-monde-des-teintures-naturelles-6627.php

Aire des Monts de Gueret en Bernard Bertrand

Nog steeds op weg naar Bellegarde. Zonder ontbijt, zonder koffie naar Bellac, Gueret, richting Montluçon...ik rij achter mijn GPS aan met een kritisch oogje op de wegenkaart. Autoweg, pas de péage, ter hoogte van St Sulpice en Gueretois stop ik bij een prachtige Aire (ja, die zijn er!). Hout, eco, met de rug naar de autoweg gekeerd, alle kruidenboeken van Bernard Bertrand in de winkel. Je zou van dit soort stopplaatsen gaan houden. De naam: Aire des monts de Gueret. Grote café au lait 2.50 euro en zon. Van puur genot fotografeer ik hier wat Franse paardenbloemen. Waarschijnlijk hebben die dezelfde waarde als de Belgische: diuretisch, leverstimulerend, spijsvertering bevorderend, bloedsuikerverlagend. 

Over Bernard Bertrand

Ecrivain paysan depuis 1996, Bernard Bertrand est un spécialiste des usages traditionnels des plantes qu'il utilise aussi bien en tant que plantes médicinales,plantes sauvages comestibles,mais aussi leur principaux usages artisanaux (vannerie,menuiserie, écoconstruction,etc...) En boeken dat die man geschreven heeft, niet te geloven, wel met wat herhalingen, maar je moet het maar doen. Een lijstje:

Reeks kleine boekjes over brandnetel, vlier, paardenbloem, munt, smeerwortel...

Vol. 1 : Les secrets de l’ORTIE - 2002 (127 pages)

Vol. 2 : Sous la protection du SUREAU - 2000 (150 pages)

Vol. 3 : Le PISSENLIT, l’or du pré - 1999 (120 pages)

Vol. 4 : Le FRENE, arbre des centenaires - 2001 (132 pages)

Vol. 5 : Pour l’amour d’une RONCE - 1997 (160 pages)

Vol. 6 : Au pays des SAUGES - 2002 (160 pages)

Vol. 7 : Le COQUELICOT poète des champs - 1999 (128 pages)

Vol. 8 : La CONSOUDE, trésor du jardin - 1999 (144 pages)

Vol. 9 : Parfum de MENTHE - 1999 (175 pages)

Vol.10: L’éloge du PLANTAIN - 2000 (120 pages)

Vol.11: Une pensée pour la VIOLETTE - 2001 (168 pages)

Vol.12 : Au royaume secret du LIERRE - 2001 (191 pages)

Vol.13 : Divine ANGELIQUE - 2002 (143 pages)

Vol.14 : La BOURRACHE, une étoile au jardin - 2003 (159 pages)

Vol.15 : Mystérieuse PRELE - 2004 (160 pages)

Vol.16 : De mémoire d'EGLANTINE - 2006 (192 pages)

Vol.17 : L'AIL des ours - 2006 (190 pages)

Vol 18 : Le Bouleau - 2007 (168 pages)

Vol 19 : Des Gentianes et des hommes - 2009 (160 pages)

LA CUISINE SAUVAGE Vol.1 Au jardin - 2004 (128 pages)

LA CUISINE SAUVAGE Vol.2 Des haies et des talus - 2004 (128 pages)

SAVEURS D’ORTIE - 2001 (72 pages)

SAVEURS PRINTANIERES DE FLEURS SAUVAGES - 2002 (88 pages)

SAVEURS ESTIVALES DE FLEURS SAUVAGES - 2003 (88 pages)

SAVEURS DE SUREAU - 2004 (88 pages)

GRIGNOTAGES SAUVAGES, histoire d'une boîte à biscuits - 2007 (168 pages)

LA VANNERIE SAUVAGE initiation + DVD - 2006 (215 pages)

PURIN D’ORTIE & Cie - 2007 (112 pages)

PLANTES SAUVAGES A HISTOIRES - 2004 (110 pages)

LES QUATRE SAISONS DE LA CHEVECHE - 2005 (130 pages)

JE SUIS LE LOUP - 2006 (44 pages)

AGENDA "PLANTES ET SANTE" - 2007 (136 pages)

NICHOIRS & Cie - 2000 (240 pages)

MON POTE LE MOINEAU - 1996 (120 pages)

LA ROUTE DES GRUES - 1998 (216 pages)

LE REVE DE NILS HOLGERSSON - 2000 (64 pages)

LE BALLET DES GRUES - 2000 (64 pages)

JEAN DE PYRENE, REMOULEUR FRANCOIS - 1997 (120 pages)

L’HERBIER OUBLIE secrets de plantes retrouvés - 2004 (160 pages)

L’HERBIER EROTIQUE… - 2005 (211 pages)

LE BESTIAIRE SAUVAGE - 2006 (194 pages)

GLANER dans les PYRENEES - 2004 (180 pages)

GLANER sur les côtes de BRETAGNE, de VENDEE,de charentes,de gironde - 2005 (180 pages)

Le jardin médicinal à la carte - 2006 (132 pages)

Le carnet des simples médecines - 2009 (224 pages)

En zelfs wat kinderboeken, een soort sprookjes over oa engelwortel.

LES FLEURS D'EROS - 2005 (44 pages)

LES CHEVECHES AUX YEUX D’OR - 2002 (44 pages)

LE SECRET DE CUL-BLANC - 2003 (44 pages)

LE TRESOR DE JACASSE - 2003 (44 pages)

LES JARDINIERS DE LA FORET - 2004 (44 pages)

LA MISSION DES HERISSONS - 2005 (44 pages)

LE PERIPLE DES TROTTE-MENU - 2006 (44 pages)

LA LEGENDE D'ANGELIQUE - 2006 (44 pages)

LE RETOUR DES PAPILLONS - 2007 (44 pages)

L'exil de ferme-l'œil - 2008 (44 pages)

Au pays de l'ours - 2009 (44 pages)

L'herbier boisé - 2008 (192 pages)

L'herbier toxique - 2009 (180 pages)

Over boeken en verhuizen

Met mijn grote verhuis van vorig jaar, van groot naar klein, moest ik eerder boeken weg doen dan er aan te schaffen. Ook nu heb ik nog altijd honderden oudere boeken over gezondheid, natuur en kruiden in grotere en kleine kartonnen dozen opgeslagen om wel of niet weg te geven, te ruilen of te verkopen. Bij deze open ik zo'n doos om de inhoud nog eens te bekijken. Belangstelling?

De Provisiekast. Kirsten Fasmer. ISBN 90 2100196 9
Le vétérinaire du Bon Dieu. Max Rombi.
Groot kruiden gezondheidsboek. Dr. Heinrich Neuthaler. ISBN 90 252 6235 X
De Kruidenbijbel. Peter McHoy & Pamela Westland. ISBN 90 72267 94 X
Herbs for Health and Healing. Kathi Kelville. ISBN 0 87596 293 9
The Essential Book of Herbal Medecine. Simon Mills. ISBN 0 14 019309 X
Aids and Chinese Medecine. Zhang & Hong-yen. ISBN 0 87983 673 3
Vitaminen Mineralen Kruiden. H. Winter Griffith. ISBN 90 215 1507 5
De natuur is uw medicijnkastje. Richard Lucas. ISBN 90 264 9725 3
Herbal Remedies. Prof. Talalaj & Dr Czechowicz. ISBN 0 85572 189 8

Ondertussen ben ik wel bekomen van de shock en durf wel eens opnieuw een boek kopen. Een aanwinst is 'Onze volkstaal voor kruiden en artsenijen' van apotheker Vandebussche. een boek zonder ISBN nummer, want uitgeven in eigen beheer en wel in 1955. Een dikke pil van 650 bladzijden met hoofdzakelijk opsommingen van volkse plantennamen. Klinkt niet direct aantrekkelijk maar is wel een immense bron van informatie, die we voorlopig nog niet terugvinden op internet.

Een voorbeeld uit het boek van Vandebussche: Alchemilla

Alchemilla vulgaris* (L.)
LAT: Aphanes vulgaris. (L.)
NED: Gemene leeuwe klauw (poot - voet) ; Vrouwenmantel-kruid; Onze-lieve-vrouwemantel; Sinnauw (N. Ned,); Leeuweblad, Mantel van Freya (N. Ned.); Grote senickel.
FR: Alchemille commune; Pied-de-lion; Manteau de Notre-Dame; Manteau des dames; Patte-de-lapin; Porte-rosée; Picpoux; Pinoux.
DUI: Frauenmantel; Taubecher; Regendachle; Sinau.
ENG: Lady's mantle.

KOMMENTAAR
Dodoens 1644 : Men noemt dit cruydt in 't latijn alchemilla ende alchimilla; andere : planta leonis ende pes leonis. De synnauw is dienstelijck in alle de wonden ende ghebreken daer de sanikel (sanicula europaea) goedt toe is, in de selve maniere als de sanikel ghebruyckt zijnde. Sy stelpt het bloedt ende maendt-stonden die onmatelijcken vloeden. De selve ghestooten ende op de vrouwen ende maeghden borsten gheleyt, maeckt die hard ende stijf; belettende dat sy niet te seer en swillen ende te bol oft dick en worden. Dit cruydt wordt van de vrou-wen veel gheacht om dat het sonderlinghen goedt is om de onvruchtbaere vrou-wen tot ontfanghen te brenghen.
Pharmacop. 1747 : Deszelfs Bladeren zyn versterkende en zamentrekkende : Hierom moet menze in den Witten Vloet der Vrouwen niet gering achten.
Paque : Men heeft in de vorm van de bladeren een gelijkenis gevonden met een leeuwenklauw.

Zie ook: Vrouwenmantel, thee uit de tuin | Mens en gezondheid: Alternatief