Gemmotherapie

Hoewel het medicinale gebruik van planten teruggaat tot het stenen tijdperk, werd gedetailleerde informatie over het gebruik van knoppen pas in de 12e eeuw gevonden bij Hildegard von Bingen. Ze beveelt 8 knoppen aan voor medicinale doeleinden, waarvan sommige zoals zwarte bes, berk en zilverlinde, nu een belangrijke rol spelen in de gemmotherapie. De Belgische arts Dr. Pol Henry (1918 –1988), die zijn patiënten na de Tweede Wereldoorlog extracten van knoppen, scheuten en wortels gaf, deed verder uitgebreid klinisch onderzoek naar de knoppen van verschillende struiken en bomen en bedacht de term ‘fyto-embryotherapie’ omdat hij de werking toeschreef aan de eigenschappen van het embryonaal weefsel in knoppen. Later, onder leiding van dr. Max Tétau (1927-2012) wed de term ‘gemmotherapie’ – van het Latijnse woord ‘gemma’ voor knop geïntroduceerd. 

Hoe werkt gemmotherapie?

Knoppen bestaan ​​uit zogenaamde meristeemcellen. Bij dieren en mensen komen deze overeen met embryonale stamcellen: ze bevatten veel genetisch materiaal en bezitten een hoge mate van delingsactiviteit, omdat in essentie de hele plant uit deze cellen wordt gevormd. Hun gehalte aan aminozuren en eiwitten (bijvoorbeeld groeihormonen) is aanzienlijk hoger dan in de reeds ontwikkelde delen van de plant. Als oercellen zijn ze nog steeds ongedifferentieerd, ze bevatten dus informatie die relevant is voor de ontwikkeling van de hele plant. Bovendien bevatten de toppen al kleine hoeveelheden van de karakteristieke secundaire ingrediënten / metabolieten zoals essentiële oliën, flavonoïden of tannines. Dit verklaart waarom veel gemmotherapeutica fytotherapeutische effecten hebben, maar hun werkingsspectrum soms veel verder reikt dan de klassieke fytotherapie [1].

Wat zit er in knoppen?

De ingrediënten verschillen soms behoorlijk tussen de verschillende knoppen. Wat ze allemaal gemeen hebben is de grote hoeveelheid eiwitten, aminozuren, flavonoïden en plantenhormonen. Deze omvatten [3]:

• Auxines: Deze groeihormonen stimuleren de longitudinale groei van de scheuten en de celdeling en spelen ook een rol bij de verdediging tegen pathologische invloeden.
• Oligosacchariden: Dit zijn koolhydraten die de groei en differentiatie van cellen reguleren en fungeren als verdediging tegen bacteriën, schimmels en mechanische schade.
• Gibbellerine: Dit zijn groeihormonen die voorkomen in schimmels en planten en die de groei, kieming en bloei stimuleren [2]
• Cytokininen: Deze fytohormonen stimuleren de celdeling en het darmmicrobioom. Hun effect neemt toe met andere fytohormonen zoals auxines. Abscisinezuur, dat werkt als een plantenstresshormoon en de groei en kieming van zaden en knoppen remt, werkt als een antagonist.
• Flavonoïden en polyfenolen
• Enzymen en aminozuren
• Eiwitten en nucleïnezuren
• Mineralen en sporenelementen
• Vitaminen

Nummer 1 in gemmotherapie: Ribes nigrum

Als voorbeeld wil ik misschien wel het bekendste middel van knoptherapie introduceren: de knoppen van de zwarte bes (Gemmae Ribes nigrum) hebben een zeer breed werkingsspectrum. Ze worden beschouwd als de ‘kruidencortisone’ omdat ze de bijnierschors stimuleren en de werking van histamine kunnen remmen. Vanwege hun ontstekingsremmende werking worden ze vaak voorgeschreven bij allergische aandoeningen, luchtwegaandoeningen, uitputting, gewrichtsproblemen, reuma of jicht. Maar ze worden ook gebruikt bij huid- en luchtwegaandoeningen [2]. Een recente studie identificeerde 133 ingrediënten die onder andere duiden op sterke antioxiderende, neuroprotectieve en ontstekingsremmende effecten, terwijl er geen cytotoxische effecten werden gevonden [4].

Mogelijke toepassingen en medisch erkende effecten

Helaas zijn er nog steeds geen officiële monografieën van de relevante wetenschappelijke instellingen zoals ESCOP of de Commission on Gemmopreparations. Veel indicaties komen voort uit traditioneel gebruik of praktijk-empirische ervaringen van artsen en therapeuten: enerzijds worden gemmotherapeutica gebruikt bij acute infecties om de symptomen te verlichten en het genezingsproces te ondersteunen. Aan de andere kant zijn er blijkbaar goede ervaringen met chronische klachten, vooral als het gaat om hormoonregulatie of ontstekingsremming bij terugkerende infecties. Bovendien zijn gemmo-preparaten nuttig bij nerveus of psychosomatisch lijden [5]. Er zijn ook versterkende effecten op het immuunsysteem te zien.

Er zijn geen bijwerkingen bekend van het gebruik van gemmo-preparaten. Ze kunnen ook ondersteuning bieden als aanvullende begeleiding bij conventionele medische therapie met antibiotica, pijnstillers of anti-reumatische medicijnen.

Interactie: Eiwitsplitsende stoffen zoals het enzym papaïne in ananas, mango of kiwi kunnen de werking van gemmo-preparaten remmen. Daarom moeten ze met een tussenpose van minimaal een half uur worden ingenomen [6]. 

Instructies voor het maken van gemmo-preparaten

Voor thuisgebruik heb je nodig:

• 1 g geselecteerde plantenknoppen
• 15 ml gedestilleerd water
• 15 ml plantaardige glycerine (85-99%)
• 15 ml alcohol (96% volume)
• Keukenweegschaal (nauwkeurig tot minimaal 1/10 g)
• een scherp mes
• een houten plank
• een kleine trechter
• een maatcilinder
• een bekerglas van 250 ml
• een theefilter of fijn gaasje
• flesjes met sproeisysteem

Productie: De verzamelde toppen worden gewogen en met een scherp mes zeer klein gesneden, wat tot een enorme volumevergroting leidt. De gehakte planten doe je in het bekerglas, waarin het water, de alcohol en de glycerine achtereenvolgens worden toegevoegd en vermengd. Het mengsel moet minimaal 3-4 weken op een warme, tegen licht beschermde plaats worden bewaard en eenmaal per dag worden geschud. Het mengsel wordt vervolgens door het theefilter gefiltreerd en met behulp van een trechter in de spuitflessen afgevuld. De zelfgemaakte gemmomiddelen gaan ongeveer 2-3 jaar mee.

Tip: Je kan de hooggeconcentreerde gemmopreparaten verdunnen tot de homeopathische doseringsvorm D1 volgens de originele productie-instructies in de Franse Farmacopee. Om dit te doen, wordt het gemmaceraat verdund met 9 delen gedestilleerd water en 10 keer geschud. Let op: ik gebruik voor de verdunning / potentiëring niet het gespecificeerde alcohol-water-glycerinemengsel, maar alleen gedestilleerd water. Door het alcoholgehalte te verdunnen is er ook geen risico voor kinderen.

Hoe gebruik ik de gemmo-preparaten in het dagelijks leven?

Het wordt als spray rechtstreeks in de mond gebruikt. Voor volwassenen worden 3 maal daags 2-3 verstuivingen aanbevolen, in acute gevallen tot 10 maal daags. Voor kinderen zou dit 1-2 sprays 3 keer per dag zijn [7]. De glycerine geeft de producten een lichtzoete smaak, die van knop tot knop sterk kan variëren. Sommige Gemmo-fans hebben een eigen medicijnkastje voor knoppen gekocht dat ze om de paar jaar vernieuwen.

In de knoppen komen we de krachten van de planten in geconcentreerde vorm tegen. Soms bevatten ze ook stoffen die in latere groeifasen niet meer aanwezig zijn. Met behulp van gemmotherapie kun je ook verbinding maken met de lente- en groeikrachten van de natuur en je eigen ervaringen opdoen met de verschillende planten. Voor mij in ieder geval behoren gemmo-preparaten tot mijn vaste voorraad naast homeopathische middelen, theeën en andere kruidenpreparaten, zowel thuis als in mijn praktijk.

Literatuur

• [1] Stern C. Gemmotherapie: Grundlagen – Indikationen – Behandlung. Stuttgart: Haug; 2019
• [2] Steingassner HM. Gemmotherapie – Phytotherapie – Mineralientherapie. München: Wilhelm Maudrich; 2005
• [3] Aleya A et al. Phytoconstituent Profiles Associated with Relevant Antioxidant Potential and Variable Nutritive Effects of the Olive, Sweet Almond, and Black Mulberry Gemmotherapy Extracts. Antioxidants 2023; 12: 1717
• [4] Téglás T et al. The Flavonoid Rich Black Currant (Ribes nigrum) Ethanolic Gemmotherapy Extract Elicits Neuroprotective Effect by Preventing Microglial Body Swelling in Hippocampus and Reduces Serum TNF-α Level: Pilot Study. Molecules 2023; 28: 3571
• [5] Bichsel, B. 2018. Gemmotherapie – die Kraft der Knospen. Naturheilkunde Journal 2018; 10: 54-56
• [6] Roth, C. 2013. Gemmotherapie – die Knospenmedizin. Deutsche Heilpraktiker Zeitschrift 2013; 3: 18-21
• [7] https://www.gemmo.de/news/presse/news/19_04_gemmo_herstellen-3.php. Stand: 13.03.2024

• https://dumas.ccsd.cnrs.fr/dumas-01714565v1/file/Pharmacie_2018_Dursus.pdf
• Dr, Pol Henry. Phytembryothérapie , thérapeutique par les extraits embryonnaires végétaux.

Honing bij hoest en mucositis

Honing is een beproefd huismiddeltje tegen hoest. De wetenschappelijke onderzoeken duiden vooral op een hoestverlichtend effect. Maar honing kan ook de symptomen van luchtweginfecties verlichten, vooral in het begin. Tot deze conclusie kwamen ook wetenschappers van de Oxford University Medical School, zo melden zij in het ‘British Medical Journal Evidence Based Medicine’. Ze zochten naar relevante onderzoeken waarin honing en preparaten die het als ingrediënt bevatten, werden vergeleken met conventionele therapieën. Deze bestonden meestal uit antihistaminica, slijmoplossende middelen, hoestmiddelen of pijnstillers.

Ze vonden 14 in aanmerking komende klinische onderzoeken waarbij 1.761 deelnemers van verschillende leeftijden betrokken waren. Het resultaat: honing was effectiever dan gebruikelijke behandelingen, vooral tegen hoest. De experts benadrukken dat antibiotica vaak worden gebruikt als er virale effecten optreden, maar deze helpen alleen bij bacteriële ziekten. Zij concludeerden: „Honing zou een alternatief kunnen zijn voor de behandeling van symptomen van de bovenste luchtwegen.” 

Hoestsiroop gemaakt van uien en honing

Schil een ui, hak hem fijn en doe hem in een glas met twee eetlepels honing. Laat het geheel een nacht trekken en giet de resulterende vloeistof af. Neem meerdere keren per dag een lepel honing-uiensap. Uiensiroop heeft ook een slijmoplossend effect. Overigens smaakt het voor veel gebruikers, inclusief kinderen, acceptabeler dan je op het eerste gezicht zou verwachten.

Honing ook bij ontsteking van het mondslijmvlies als gevolg van kankertherapie

Chemotherapie en bestraling beschadigen cellen die zich snel delen. Dit is wenselijk voor kankercellen. Maar niet alleen kankercellen delen zich vaak, maar ook veel gezonde cellen. Dit zijn voornamelijk cellen van bloedvorming, haarzakjes, nagelvorming en slijmvliezen. Daarom worden vooral de slijmvliescellen in het mond- en keelgebied vaak beschadigd met als gevolg ontsteking van het mondslijmvlies (mucositis, stomatitis)

Uit onderzoek onder patiënten die werden behandeld met bestraling en chemotherapie voor hoofd-halstumoren blijkt dat dergelijke symptomen in sommige gevallen met relatief eenvoudige middelen kunnen worden voorkomen. Ze kregen een kwartier voor en na en zes uur na de bestraling of placebo 20 ml honing. Eén onderzoek toonde aan dat niet alleen minder patiënten mucositis ontwikkelden in de behandelde groep, maar dat deze ook minder ernstig was.

15 procent van de honinggebruikers ontwikkelde mucositis graad 3 en geen enkele ontwikkelde mucositis graad 4. In de controlegroep werd bij 65 procent van de patiënten mucositis graad 3 of 4 vastgesteld. Mucositis is altijd pijnlijk. Bij graad 3 mucositis komen grote zweren voor die meer dan 25 procent van het mondslijmvlies bedekken. Vast voedsel is dan niet meer mogelijk. Maar de patiënten kunnen wel nog  drinken. Bij graad 4 mucositis treden bloedende ulceraties op die meer dan 50 procent van het mondslijmvlies bedekken. In dit stadium van mucositis is eten en drinken niet mogelijk. In dergelijke gevallen moeten patiënten in het ziekenhuis worden opgenomen. Een andere optie tegen mucositis tijdens chemotherapie/bestraling: bevroren ananasstukjes.

Referentie Effectiviteit van honing voor symptomatische verlichting bij infecties van de bovenste luchtwegen: een systematische review en meta-analyse (BMJ Evidence-Based Medicine): https://ebm.bmj.com/content/early/2020/07/28/bmjebm-2020 -111336

Kaardenbol tegen de ziekte van Lyme?

In de westerse plantengeneeskunde is er op het eerste zicht weinig melding van het gebruik van kaardenbol. Bovendien betreffen de toepassingen steeds uitwendig gebruik. De wortel wordt gebruikt, verpulverd als zalf, bij scheurtjes en fistels aan de anus. Pas de laatste jaren is de plant bekend geraakt als medicijn tegen de ziekte van Lyme.

Het uitwendig gebruik van... de insecten, die verdrinken in het waterbekken van de bladerenkrans, wordt ook als remedie tegen de vierdaagse koorts, een soort van malaria-koorts, aanbevolen. Opmerkelijk is dat we hier al een vermelding van het gebruik van de plant bij een vorm van malaria tegenkomen, weliswaar uitwendig en meer spiritueel dan fysiek.

Gebruik in het verleden

De Griekse arts ,farmacoloog en botanicus Dioscorides (circa 40-90 na Christus) schreef in zijn vijfdelige encyclopedie “De Materia Medica”, die gedurende meer dan 1500 jaar veel gelezen en gebruikt geweest is:”de wortel met wijn of azijn fijngestampt tot de consistentie van een waszalf bereidt is, geneest scheurtjes aan de aars en fistels.”

Vooral vermeldenswaardig in de geschiedenis van het medicinale gebruik van kaardenbol is Hildegard von Bingen (1098-1179). Deze Duitse benedictijnse abdis schreef in haar boek “Buch von den Planzen” (Liber simplicis medicinae), 'wanneer men gif gegeten of gedronken heeft, men het hoofd, blad en wortel van de cardo dient te verpulveren of in een spijs of drank tot zich te nemen'. In moderne termonologie is er hier een eerste maal sprake van de sterk ontgiftende werking van de kaardenbol. Volgens haar werkt het pulver gemengd met vet ook tegen huiduitslag.

Rembert Dodoens, beter bekend onder zijn gelatiniseerde naam Rembertus Dodonaeus (1517 of 1518 – 1585) was een plantkundige en arts uit de Zuidelijke Nederlanden. In zijn Cruijdeboeck van 1554 geeft Dodoens er dezelfde indicatie aan als Dioscorides met nog één bijkomende indicatie 'het genezen van de vierdaagse koorts. ” Die wormkens die men in die bollekens van den Caerden vint sijn goet tseghen die vierdedaechse cortse aen den hals oft arm ghedraghen als Dioscorides scrijft.”

Leonard Fuchs ( 1501-1566), Duits botanicus en arts en één van de vaders van de botanie, schrijft in zijn “New Kreuterbuch “dezelfde eigenschappen toe aan de kaardenbol als Dodoens.

Hieronymus Bock (1498-1554) was een Duitse botanist en arts die op zijn eigen manier en niet volgens Dioscorides zoals gebruikelijk was, maar door observatie , de planten begon te klasseren op basis van hun eigenschappen. Hij schrijft in zijn Kreuterbuch (1560) dat hij teleurgesteld is in het gebruik tegen de vierdaagse koorts van de wormpjes, afkomstig uit het waterbekken van de plant. 'De bladeren van de kaardenbol op het hoofd gelegd, zouden de hersenen kalmeren, het sap van het kruid in de oren zou de wormen in de oren doden. De wortel in wijn gekookt en gestampt, zou goed zijn tegen wonden, vooral aan de anus. Er zouden wratten mee verdreven worden alsook zou het water uit het waterbekken helpen tegen vlekken onder de ogen of tegen ontstoken ogen.

Een nieuwe indicatie vinden we bij Dr. Gerhard Madaus (1890-1942) die schrijft dat de Dipsacus sylvestris gebruikt kan worden bij phthisis, longtuberculose.

Recent gebruik

Vanaf ongeveer 2007 werd het gebruik van kaardenbol geherintroduceerd in Europa. Dit was het gevolg van een hype die ontstond na de publicatie van het boek van Storl. De Duitse etnobotanicus Wolf-Dieter Storl beschrijft in zijn boek "Mit Pflanzen verbunden" het gebruik van de Kaardenbol als natuurlijk middel bij de ziekte van Lyme. In 2007 wijdde hij hieraan een heel boek :”Borreliose natûrlich heilen”. Storl had zelf de ziekte van Lyme opgelopen en etnobotanicus zijnde, ging hij op zoek naar middelen om zichzelf te genezen. Het boek werd in 2012 vertaald naar het Nederlands door Willem Jacobs: "De ziekte van Lyme". Via sociale media geraakte het gebruik van kaardenbol tegen Lyme verder verspreid. Tegelijkertijd ontstond er vanuit andere kampen ook tegenstand tegen het boek van Storl omdat het gevaarlijk is om bij een vaststaande borreliose-infectie geen antibiotica te nemen. Martin Koradi, Dozent für Phytotherapie / Heilpflanzenkunde schreef hierover een ganse persmededeling (Pressemitteilung vom 10.08.2007) en debatteerde hierover online met mensen die het boek van Storl hardnekkig verdedigden.

Matthew Wood en William LeSassier over de kaardenbol

Storl zelf, haalde zijn inspiratie uit het boek van Matthew Wood, “The book of herbal wisdom” dat voor de eerste maal verscheen in 1997. Wood baseerde zijn gebruik van de Dipsacus sylvestris op de traditionele Chinese geneeskunde (TCM) en op de ervaringen van collega-herboristen. Hij ontmoette William LeSassier, een Amerikaanse bekende herborist (1948-2003) die de kaardenbol gebruikte op basis van de indicaties van de TCM. Kaardenbol was één van LeSassier’s favoriete planten en hij had er een uitgebreide ervaring mee. Hij gebruikte de kaardenbol als remedie voor gewrichten die gescheurd of beschadigd waren. Lesassier baseerde zijn gebruik van kaardenbol op de TCM die een soortgelijke Dipsacus gebruikten namelijk de Dipsacus japonicus.

Wood zocht dan verder naar gegevens over het gebruik in de TCM en kwam uit op het boek van Dan Bensky’s “Chinese Herbal Medicine, Materia Medica”. Hier vinden we dat Dipsacus japonicus tonisch is voor de nieren- en de leveressence , hij staat vermeldt onder de kruiden die de Yang tonifiëren. Nier- en lever essentie verwijst niet naar de organen zelf maar wel naar energetische systemen. Wood legt voor de eerste maal een link naar gebruik bij de ziekte van Lyme. De ervaringen met het gebruik van de Dipsacus sylvestris die Wood beschrijft in zijn boek “The book of herbal wisdom” zijnbeerder anekdotisch. Hij beschrijft vijf gevallen waarin er een genezing plaats vond. In het verleden was dit de enige manier waarop medicinaal gebruik van een plant kon ontstaan.

Ondertussen ontstond er een gans internetplatform voor het gebruik van kaardenbol vooral door de verspreiding via de sociale media van de successen met kaardenbol. Een heel verhaal, ik geef toe. Interessant, veel informatie maar ook veel twijfels. Wordt vervolgd.

Karkade bij Alzheimer?

Karkade (Hibiscus sabdariffa) wordt in Noord-Afrika gebruikt als een zure, verfrissende thee. De bloemen worden bij ons als rode kleurstof en smaakstof aan rozenbottelthee toegevoegd.

Door hersenimmuuncellen (microglia) te bestuderen heeft een onderzoeksteam nu ontdekt dat gossypetine uit Hibiscus de activiteit remt van genen die chronische ontstekingsreacties bevorderen. De natuurlijke substantie bevordert ook het vermogen van de cellen om afvalproducten uit hun omgeving te verwijderen.

In experimenten met muizen die aan de ziekte van Alzheimer leden, kon gossypetine deze cellen ook stimuleren om klonterige structuren in de hersenen af ​​te breken die typisch zijn voor de ziekte van Alzheimer. Dit verbeterde de mentale fitheid van de dieren, schrijven de wetenschappers in het tijdschrift “Alzheimer's Research & Therapy”.

«Een behandeling met gossypetin gedurende drie maanden versterkte het geheugen van de muizen zodanig dat het bijna terugkeerde naar een normaal niveau. Tegelijkertijd waren de afzettingen van bèta-amyloïde aanzienlijk afgenomen. Op basis van hun resultaten hopen de onderzoekers dat gossypetine uit hibiscus gaat bijdragen aan de ontwikkeling van een veilig en betaalbaar medicijn voor mensen met de ziekte van Alzheimer.”

Als het om dergelijk onderzoek gaat, moet altijd weer gezegd worden  dat experimenten met cellen of dieren nog geen bewijs leveren van overeenkomstige effecten op mensen. Het blijft bijvoorbeeld onduidelijk of gossypetine in de benodigde hoeveelheden in het lichaam wordt opgenomen, welke doseringen nodig zijn en of de stof daadwerkelijk in voldoende hoeveelheden in Hibiscus aanwezig is.

Karkade thee gemaakt van Hibiscus sabdariffa is een gezonde, lekkere thee als je van de zure smaak houdt. Gossypetine is een flavonoïde en heeft antioxiderende en antibacteriële effecten. Het zit ook in de bloemen van de sleutelbloem. De rode pigmenten in Hibiscus sabdariffa behoren daarentegen tot de anthocyanen, een subgroep van flavonoïden. Anthocyanen hebben ook een antioxiderende werking (radicalenvangende functie) en verschijnen voornamelijk als blauwrode pigmenten in bessen (bramen, aronia, bosbessen, enz.).

Er zijn dus veel aanwijzingen dat karkadethee gezond is als onderdeel van uw dieet. Zelfs als er weinig bewijs is voor specifieke genezende effecten. Er is zelfs een kleine studie die positieve effecten van carcadethee op hoge bloeddruk heeft gevonden. Te klein om goed bewijs te leveren, maar als ik een hoge bloeddruk had, zou ik het proberen. 

Hibiscus sabdariffa L

Hibiscus sabdariffa L. (roselle) belonging to the Malvaceae family is widely grown in many countries. This plant is often used in the traditional medicine being rich in phytochemicals like polyphenols especially anthocyanins, polysaccharides and organic acids thus having enormous prospective in modern therapeutic uses. The study aimed to review and document all the available evidence and information about the calyces of Hibiscus sabdariffa (roselle) with the special focus on their nutritional composition, bioactive constituents and therapeutic uses. The electronic database was searched up to 2017, using keywords Hibiscus sabdariffa, chemical constituents of roselle, therapeutic uses of roselle. Journals, books and conference proceedings were also searched. The review provides valuable information about the nutraceutical component of Hibiscus sabdariffa L. and their utilization for curing various degenerative diseases like hypertension, hyperlipidemia, cancer and other inflammatory diseases of liver and kidney. Their toxicological effects have also been discussed from a safety point of view. Most studies supported and provided the scientific basis for the statement that Hibiscus sabdariffa and their active constituents play an important role in the prevention of chronic and degenerative diseases that are associated with oxidative stress.

Biomed Pharmacother. 2018 Jun:102:575-586. doi: 10.1016/j.biopha.2018.03.023. Epub 2018 Apr 5.
A review on phytochemistry and therapeutic uses of Hibiscus sabdariffa L