Heilig bosch, heidens heilig

In een heilig bosch was, zoo meen ik te mogen aannemen, eene afgezonderde plaats meer rechtstreeks voor de godsdienstplechtigheden bestemd. In zoodanige plaats stond de geheimzinnige wagen van Nerthus, de moederaarde, die alleen aangeraakt mocht worden door de priesters, die den wagen rondvoerden, wanneer zij merkten, dat de godin er plaats in had genomen. Daar stonden de oudste en zwaarste boomen, waaronder de altaren waren opgericht en waaraan de offergaven bevestigd werden. In lateren tijd waren daar de beelden der goden. Daar werden de veldteekens bewaard, nabootsingen van dieren, die Claudius Civilis, toen hij tegen de Romeinen optrok, uit de bosschen medenam, waaronder iedere stam gewoon was te vechten en die de oorsprong der zoogenaamde heraldieke figuren zijn. Deze heiligste plaats in het heilige zal wel vroegtijdig afgerasterd of omheind geweest zijn, zooals zij later was. De Northumberlandsche koning Edvine vroeg, toen hij in het jaar 627 gedoopt zou worden, aan den voornaamsten der heidensche priesters, die zelf in hem het oude geloof aan het wankelen had gebracht, wie het eerst de altaren en de tempels der afgoden met de heg of omheining, die er om heen was, zou ontwijden? De priester antwoordde, dat hij zelf het zou doen en hij vernietigde wat hij vroeger geheiligd had.

Het monotheistisch christendom verdrong de goden en hunnen dienst uit de bosschen, doch het volk, dat hardnekkig vasthield aan het polytheistisch geloof der vaderen, bracht, zoowel openlijk als in het geheim, zijne vereering over naar de overblijfsels van zijne vroegere heiligdommen, naar die boomen, welke de getuigen waren geweest van zijnen godsdienst. Eerst toen Bonifacius den heiligen eik bij Geismar aan den Edder, bij Fritzlar, deed omhouwen, was het christendom in die streek gevestigd.

Al mocht de bekeerde heiden, voordat hij gedoopt werd, ook plechtig verzekeren: ‘Ec forsacho allum diabolis wercum und wordum, Thunaer ende Woden ende Saxnote ende allun them unholdun, the hira genotas sint, d.i.: Ik verzeg alle werken en woorden des duivels, Thonar en Wodan en Saxnot en alle booze geesten, die hunne gezellen zijn,’ - het heidensche zuurdeesem bleef werken.

De Gids. Jaargang 45(1881)L.A.J.W. baron Sloet van de Beele

Melganzevoet. Gewoon ongewoon.

De melde of melganzevoet (Chenopodium album) is een wijdverbreid 'onkruid' dat vooral voorkomt in door mensen bewerkte gebieden. Daarom vinden we het in tuinen, op landbouwgrond, braakland, op paden en langs wegen. De eenjarige ganzenvoet kan zowat 140 cm hoog worden. De rechtopgaande stengel is duidelijk gegroefd en lijkt groen-wit gestreept. Soms heeft het ook een roodachtige tint.

De jonge bladeren aan het bovenste deel van de plant zien eruit alsof ze met meel bestoven zijn of bedekt met kleine witte druppeltjes. Vooral de onderkant van de bladeren is bedekt met witachtige, melige haartjes. De bloemige laag kun je gemakkelijk met je vingers weg wrijven. Bij aanraking en wrijving voelt het blad licht vochtig en vettig aan. De bladvorm van de ganzenvoet is zeer gevarieerd, van langwerpig-ovaal tot ruitvormig, alles is mogelijk.
De naam van de plant verwijst naar de vorm van het blad, dat lijkt op de pootafdruk van een gans. De kleine, groenachtige bloemen verschijnen van juli tot september en staan ​​in dichte trossen. In de herfst ontwikkelen zich de ronde, zwarte zaden.

Dodonaeus  over Melde

Dodonaeus schrijft ‘Melde loopt gemakkelijk door de buik vanwege haar gladheid, (schijtmelde) niettemin heeft het zeer weinig verterende krachten en wordt gebruikt met biet tegen de gebreken van de baarmoeder. Melde veel in de spijs gebruikt, beroert de maag en is zeer slecht om te verteren, als Diocles en Dionysus schrijven, ze laat ook sproeten en plekken aan het aanzicht en op het lijf groeien.

De tamme melde is goed opgelegd als de bloedzweren net beginnen te komen en de wilde als die beginnen te vergaan. Melde met Salpeter, honig en azijn gemengd is goed op het wild vuur en op jicht gelegd of ook op de hete gezwellen. De Italianen maken van de melde enige taarten en ze scherven de bladeren zeer klein en stampen ze met kaas, verse boter en dooiers van eieren wat ze in deeg leggen en alzo in de oven bakken'.

Spinazie en pseudogranen uit de steentijd

Al 7000 jaar geleden werd de witte ganzenvoet door boeren uit het neolithicum als wilde groente gebruikt. Geen enkel ander wild kruid is zo vaak aangetroffen bij archeologische opgravingen in prehistorische nederzettingen. De bladeren werden als groente gebruikt en de kleine zaden werden op een vergelijkbare manier gebruikt als granen. De melganzenvoet is een van de smakelijkste wilde groenten. Het behoort, net als spinazie, tot de ganzenvoetfamilie. De smaak van de jonge bladeren en scheuten is het smakelijkst tussen april en juni, dus vóór de bloei. De bladeren zijn niet alleen geschikt als vervanger van spinazie, maar verrijken ook salades, soepen, ovenschotels, quiches en smoothies. Zodra de bloei begint, vanaf juli, worden de bladeren enigszins bitter en hebben ze geen interessante smaak meer. Maar daarna rijpen de zwarte, zetmeelrijke zaden snel en die zijn ook eetbaar. Ze zijn vrij klein, maar omdat de ganzenvoet massaal groeit en enorm veel zaden produceert, is het toch de moeite waard om te oogsten. In India worden de zaden als graan gebruikt en gegeten als pap of fijngemalen tot meel voor pannenkoeken. Je moet echter wel de saponinen uit de zaden verwijderen vóór gebruik. Om dit te doen, laat u het 1 uur weken in warm water en spoelt u het daarna goed af. U kunt het direct gebruiken of in de oven drogen en vervolgens bewaren. Ook het zachtjes roosteren (bij 60-70 °C) komt de smaak ten goede. Overigens heeft ganzenvoetzaad een beroemde verwant, namelijk quinoa (Chenopodium quinoa). Dit pseudograan uit de Andes heeft de laatste jaren naam gemaakt als bron van plantaardige eiwitten.

Superfood van hoge kwaliteit, maar met beperkingen

Vanuit gezondheidsoogpunt kunnen ganzenvoetbladeren tot de superfoods gerekend worden. Ze bevatten een verbazingwekkende hoeveelheid eiwitten, kalium (995 mg/100 g), magnesium (230 mg/100 g), calcium (240 mg/100 g) en ijzer (3,9 mg/100 g). Daarnaast zijn ganzenvoetgroenten een uitstekende bron van provitamine A en vitamine C (135 mg/100 g). De kleine, zwarte zaadjes hebben een zeer hoog eiwitgehalte (16,6 g/100 g) met een uitgebalanceerde samenstelling van aminozuren. 

Helaas bevatten de gezonde ganzenvoetbladeren, net als spinazie, veel oxaalzuur. Daarom moet u deze voedingsmiddelen niet te veel eten. Mensen met een nieraandoening moeten vooral voedsel vermijden dat oxaalzuur bevat. Een hoge consumptie kan leiden tot het ontstaan ​​van nierstenen en niergruis en belemmert bovendien de opname van calcium en ijzer. Wanneer er echter ook veel calcium in de voeding zit, kunnen de oxalaten gebonden en uitgescheiden worden zonder dat dit de nieren belast. Daarom is een combinatie met calciumrijke voedingsmiddelen (zuivelproducten, sojaproducten) zeer zinvol. U kunt het oxaalzuur bijvoorbeeld binden door de ganzenvoetspinazie te verrijken met Parmezaanse kaas of tofu. Overigens is het oxaalzuurgehalte het laagst in de jonge bladeren vóór de bloei.

In Turkije zijn meerdere gevallen gedocumenteerd van fototoxische reacties van de huid na het eten van ganzenvoetgroenten en gelijktijdige blootstelling aan intens zonlicht, vermoedelijk als gevolg van de furanocoumarines die in deze groenten zitten. Mensen die hier gevoelig voor zijn, kunnen beter na het eten van ganzenvoet beter niet zonnebaden.

Medicinale werking

Farmacologische studies hebben aangetoond dat de plant wormdrijvende, sperma-immobiliserende en anticonceptieve eigenschappen bezit. Mogelijk dat de plant ook jeukwerend en antinociceptief (pijnstillend) werkt. Toch wel merkwaardige medicinale mogelijkheden voor zo'n algemeen plantje.

Recept: Melganzenvoetspinazie
Ingrediënten

• 750 g jonge melganzenvoetbladeren
• 2 eetlepels boter of olie
• 2 teentjes knoflook
• 250 ml room of kokosmelk
• 1 tl bouillon/groentebouillon
• zout en peper
• 100 g kaas

voorbereiding

• Verhit de boter en voeg de in reepjes gesneden ganzenvoetbladeren toe.
• Laat de blaadjes wat stoven, voeg de knoflookteentjes toe en blus af met room of kokosmelk.
• Laat 5-10 minuten op middelhoog vuur sudderen.
• Voeg vervolgens de kruiden toe en spatel de geraspte kaas erdoor.

Ganzenvoetspinazie is geschikt als bijgerecht bij rijst, als topping op pasta of als groente bij aardappelen.

Wetenschappelijke referentie

• Amrita Poonia, Ashutosh Upadhayay. Chenopodium album Linn: overzicht van voedingswaarde en biologische eigenschappen. Tijdschrift voor voedsel- en wetenschapstechnologie 2015; doi: 10.1007/s13197-014-1553-x
• https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/38725-ganzevoet-en-andere-meldes.html

Ganzevoet en andere meldes

Met echte onkruiden zoals Herderstasje, Knopkruid en Melde of melganzevoet, heb ik een haat – liefde verhouding. Aan de ene kant bewonder ik hun overlevingsdrang maar tezelfdertijd vind ik het hinderlijk dat ze overdadig overal ontkiemen op plaatsen waar ik andere planten wil laten groeien. Maar als ze dan ook eetbaar blijken te zijn of nog meer andere kwaliteiten vertonen, gaat mijn bewondering toch overheersen.

Melganzevoet

Chenopodium album behoort tot een grote familie van de Ganzevoetachtigen. De bladeren hebben de vorm van een ganzevoet, vandaar ook de naam. Ook chenopodium komt van het griekse chen, gans en podos, voet of podion, voetje. Een oudere naam Pes anserinum verwijst ook naar de ganzevoet. Dodonaeus zegt het zo ' van sommighe soorten zijn die bladeren breet, rontsomme met diepe kerven gesneden, eenen voet van een gans schier ghelijck'.

Mel of melde, heeft mogelijk te maken met meel, de bladeren zien er wat wittig, als met meel bestoven uit. Of zou het verwijzen naar het vroegere gebruik van de zaden als meel om brood of pap te maken. In de grotwoningen van onze verre voorouders waren de meldes waarschijnlijk een belangrijke voedselbron. Mel betekent ook malen, wat weer verwijst naar de zaden als grondstof voor meel. Een dialectische naam is Luismelde, mensen zagen een luis in de vorm van het zaad. Ook een Duitse benaming Luusmell verwijst er naar.

Naast het gebruik van het zaad als meel, waren ook de bladeren als bladgroente in gebruik. Ten andere onze spinazie behoort tot dezelfde familie. Het meldeblad kun je dan ook op dezelfde manier gebruiken gestoofd als spinazie of rauw in een gemengde sla. In de tijd voor de populariteit van de spinazie zijn er zelfs cultivars van chenopodium album ontwikkeld met rood en lichtgroen blad. Het zijn snel groeiende gewassen waarvan de rode variëteit zelfs enige sierwaarde heeft.

Brave Hendrik

Maar er zijn wel meer Ganzevoet-achtigen die bekend zijn. De minst opvallende maar vroeger toch veel in de omgeving van de mensen groeiend, noemt Brave Hendrik in feite Goede Hendrik naar het Latijnse bonus en naar een oude Duitse benaming 'guter Heinrich'. Is dat een vriendelijke of een onvriendelijk bedoelde naam? Chenopodium Bonus Henricus, in het Latijn klinkt het bijna heilig, maar toch groeit hij hoog in de bergen in de stront van de schapen. Goed eetbaar als groente, maar ik pluk hem toch liever in andere omgevingen.

Quinoa

De meest bekende Ganzevoet op dit moment is echter de Zuid-Amerikaanse Quinoa, het mythische Incagraan dat al duizenden jaren als een soort rijst gebruikt word en nu ook in Europa ingeburgerd is. Ook de jonge bladplanten zijn te gebruiken en nogal decoratief met hun hardrose gekleurde puntjes aan de uiteinden van de bladeren.

Apazote

En we zijn er nog niet, er is ook nog de Chenopodium ambrosoides of Apazote, nu vergeten maar vroeger in de apothekersboeken beroemd om zijn wormdrijvende eigenschappen. Ook weer een Zuid-Amerikaanse soort die in Brazilië een zeer algemeen onkruid is en zich hier in de tuin ook als zodanig gedraagt. Hij houdt ook de familietraditie in eer van plant met onopvallende groene bloemetjes, maar zijn vreemde geur geeft hem toch enige charme. Hij mag dus blijven in mijn tuin. In Belize en omstreken is het een geliefd huis- en keukenmiddel. Naast zijn officieel gebruikt als wormdrijvend medicijn wordt van de hele plant ook een kalmerend aftreksel gemaakt en de wortel van één plant 10 minuten gekookt in 2 kopjes water wordt als een uitstekende kuur tegen crudo of een kater beschouwd. Het kruid wordt verder ook als smaakmaker en gasverdrijver aan bonengerechten toegevoegd. Twee vliegen in één klap dus. Lekker en gezond.

Onooglijke planten met een verhaal. Breukkruid.

Planten tussen straatstenen. Eetbare maar niet te eten planten. Vuil, vertrapt onder de onverschillige voeten van voorbijgangers. En toch... planten met een verhaal. 

Mellie Uyldert vertelde het lang geleden op haar eigen manier. 'Wie is het, die de taal der kruiden verstaat? Haastige voetstappen gaan over de weg — het stof waait over de wegberm, over de frisse blaadjes van de weegbree, over de rozetten van de paardebloem, over de dovenetel onder de heg en over de opgeheven kandelaartjes van het hondsdraf. De regen valt en wast de blaadjes weer schoon. Haastig gaan de mensen voorbij, gevangen in hun gedachten, in hun zorgen. Met geld en boodschappentas spoeden ze zich naar de drogist, naar de groentenwinkel — trappen op het uiengras dat hun soep zou willen kruiden en op de kamille, die bereid is hun pijn te verzachten. Terwijl zij met blinde ogen en dove oren door het zorgvolle leven jachten, leeft en werkt de ganse schepping om hen heen, om hen alles te schenken wat zij behoeven'.

Neem nu de de bestofte groene korrelige bolletjes onder mijn voeten op de stoep in het Waals stadje Dinant. Vuiligheid tussen straatstenen maar toch een levend kruipend wezen met zelfs een chique Latijnse naam Herniara glabra en een minder mooie Nederlandse naam kaal breukkruid. En toch heeft ook dit plantje een lange geneeskrachtige geschiedenis met de mensheid en met mij. In de Flora Batava uit 1846 bijvoorbeeld wordt gezegd dat een afkooksel of een aftreksel van dezelve placht tegen belette pislozing, in waterzucht en in geelzucht gebruikt te worden, en uitwendig, in omslagen, bediende men er zich eertijds bij breuken van.

Volgens Weinmann (Weinmann, J.W., Phytanthoza iconographia) werd breukkruid voornamelijk gebruikt bij hernia's (zowel inwendig als uitwendig), als diureticum, bij blaas- en nierstenen, hydrops en geelzucht. Hij concludeert: "Daarom kan men de grote kracht die in zo'n klein kruid verborgen ligt, niet voldoende bewonderen." Volgens Kobert (Kobert, Beiträge zur Wissen der Saponinsubstanzen, 1904) voorkomen de saponinen in breukkruid de samenklontering van urinezand tot steenachtige concreties en bevorderen ze de uitscheiding ervan door de diurese te verhogen. Zeißl (Zeißl, geciteerd in Kroeber, Pharm. Ztrh. 1924, nr. 44, p. 606) schreef Herniaria bijna voor als een specifiek middel tegen blaasontsteking, met name als spasme-verlichter. 

In het standaardwerk Lehrbuch der biologischen heilmittel uit 1938 schrijft Dr. Gerhard Madaus... Herniaria glabra heeft een sterk diuretisch effect en kan bijna beschouwd worden als een specifiek middel tegen chronische blaasontsteking. Het wordt ook gebruikt bij de vorming van urinestenen, nierkoliek, albuminurie, urineretentie, pyelitis, urethritis, gonorroe en hydrops. Gebruik ervan dient echter te worden vermeden bij galstenen en acute nefritis. Het is ook effectief gebleken bij tuberculose, bronchiale catarre en tertiaire syfilis. Uitwendig toegepast wordt het kruid beschouwd als een wondhelend middel en wordt het vaak gebruikt als kompres bij fracturen.

En zo kan ik nog een tijdje doorgaan. Bewondering en verwondering dus voor een onnozel, vuil plantje onder mijn voeten in een toeristisch Ardeens dorpje, sorry stadje. En dan heb ik het nog niet gehad over mijn persoonlijk leven met dat knarsend plantje. Maar... dat is een ander verhaal.

Huidverzorging zonder poespas: shake-lotions

Een shakelotion is een (h)eerlijk ongecompliceerd verzorgingsproduct. Het bestaat uit een tweefasenmengsel met een waterige en een olieachtige component. Alleen door krachtig te schudden mengen de ingrediënten zich – vandaar de naam. In tegenstelling tot klassieke crèmes bevatten shake lotions geen emulgatoren en zijn daarom beter te verdragen, vooral door een zeer gevoelige, geïrriteerde of oververzorgde huid.

Shake lotions trekken snel in, laten geen vettig laagje achter en voorzien de huid toch van waardevolle, plantaardige, werkzame stoffen. Afhankelijk van de ingrediënten die je gebruikt, kun je specifiek inspelen op de behoeften van uw huid en ook op de seizoenen. Ik denk dat een lichte, maar evenwichtige verzorging cruciaal is, vooral voor de vette huid. Shake lotions doen precies dat: ze verzorgen zonder te veel te conditioneren. Ze zijn bovendien snel klaar, blijven enkele weken goed als je ze goed bewaart en bestaan ​​vaak uit slechts een paar natuurlijke ingrediënten. Voor mij is dit echte huidverzorging, zonder poespas: effectief, huidvriendelijk en echt natuurlijk.

Jojoba-olie gecombineerd met rozemarijn en madeliefjes: de perfecte mix. Voor de verzorging van een vette huid is de combinatie van jojoba-olie, rozemarijn en madeliefje een goede mix. 

Jojoba-olie (Simmondsia chinensis) kan de talgproductie reguleren zonder de poriën te verstoppen. Het trekt snel in en laat geen vettig laagje achter. Jojoba-olie heeft bovendien ontstekingsremmende en huidverzachtende eigenschappen. Daarom raad ik het graag aan bij een onzuivere of geïrriteerde huid. Het versterkt de huidbarrière, beschermt tegen vochtverlies en zorgt voor een matte teint – en dat allemaal zonder de huid te verzwaren!

Rozemarijn (Salvia rosmarinus) bevat voornamelijk tannines, bitterstoffen, flavonoïden en etherische olie. Het wordt door de HMPC en in de volksgeneeskunde aanbevolen voor uitwendig gebruik om de huidcirculatie te ondersteunen, waardoor de huid er fris en gerevitaliseerd uitziet. Volgens ESCOP heeft rozemarijn milde antiseptische en wondhelende eigenschappen. Dit voorkomt en verlicht ontstekingen. Uit ervaring weet ik dat rozemarijn helpt om grote poriën te verkleinen, de talgproductie te reguleren en daardoor oneffenheden van de huid te verminderen. Het brengt de huid in balans, reinigt op milde wijze zonder uit te drogen en ondersteunt op milde wijze de regeneratie van huidcellen.

Madeliefje (Bellis perennis) is een klassiek kruid in de volksgeneeskunde ter ondersteuning van de gezondheid van de huid. De belangrijkste werkzame stoffen zijn tannines, flavonoïden, slijmstoffen, triterpeensaponinen, bitterstoffen en etherische olie. De toepassing varieert van kleine huidbeschadigingen tot eczeem tot acne en huidvlekken. Het heeft samentrekkende, wondhelende en ontstekingsremmende eigenschappen, het is een geweldige combinatie voor een vette huid omdat het ontstoken, etterende poriën kan verkleinen en laten krimpen.

Recept: Schudlotion voor een vette huid

Het maken van een shake-lotion is eenvoudig. Je hebt slechts een paar ingrediënten en wat tijd nodig om je eigen huidverzorging te creëren. Hier is een eenvoudig recept dat je kan proberen:

Ingrediënten

• een 50 ml sprayflesje (bij voorkeur van glas)
• 25 ml jojoba-olie (Simmondsia chinensis)
• 15 ml rozemarijnhydrolaat (Salvia rosmarinus)
• 10 ml tinctuur van madeliefjes (Bellis perennis)

Instructies

• Voeg eerst het hydrolaat, dan de tinctuur en als laatste de olie toe aan de fles. Nu alleen nog een etiketje erop en uw gezichtslotion is klaar.

Gebruik is net zo eenvoudig als de productie.

• Begin met het grondig maar voorzichtig reinigen van uw huid om overtollig talg en vuil te verwijderen. Hiervoor is een gezichtszeep met ezelinnenmelk geschikt, of een Aleppozeep met laurierolie.
• Schud vervolgens de shakelotion krachtig zodat de ingrediënten goed gemengd worden. Doe 2 of 3 pompjes lotion op uw hand en verdeel het over een vochtige huid totdat het goed is opgenomen.
• Masseren bevordert de bloedsomloop en zorgt ervoor dat de huid de plantaardige ingrediënten nog beter kan opnemen. De lotion kan zowel 's ochtends als 's avonds gebruikt worden.

Bewaren en houdbaarheid: hoe u uw lotion vers en effectief houdt

• Je kunt shakelotion makkelijk zelf maken, maar het is wel belangrijk om het goed te bewaren, zodat het zo lang mogelijk vers en effectief blijft. De pompspraydop is ideaal om oxidatie te voorkomen. Daarnaast is het belangrijk dat je ze op een koele, donkere plaats bewaart. De houdbaarheid van een zelfgemaakte shakelotion is ongeveer 6-8 weken, mits deze goed wordt bewaard. Ik raad daarom aan om alleen kleine hoeveelheden te maken, die u binnen die tijd kunt opmaken.

Conclusie

Een vette huid heeft niet veel nodig. Met je zelfgemaakte shakelotion op basis van rozemarijn, madeliefjes en jojoba-olie geef je de vette huid precies dat wat nodig is: verzorging op plantenbasis die de huid zuivert, verzacht en reguleert. Probeer het eens, het is gemakkelijk, leuk en je weet precies wat erin zit.

Andere kruiden ter vervanging. Echte kamille en lavendel.

Referentie

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-planten-van-a-tot-z/bellis-perennis-madeliefje 

Over paardenbloem of Taraxacum praktisch

Paardenbloem bloeit, al zijn niet de bloemen maar het blad en vooral de wortel het meest geneeskrachtige deel van deze plant. Hier wat praktische en nuchtere gegevens over deze veelzijdige Taraxacum officinale.

Gebruikte delen 

Bijna alle delen van de Paardenbloem kunnen gebruikt worden. De wortel heeft vooral een effect op de spijsvertering (lever), de bladeren zijn actief op de urinewegen en zeer rijk aan vitaminen en mineralen. De bloemen bevatten carotenoïden en vitaminen en mineralen. 

Oogst en verwerking 

Bladeren: kunnen het gehele jaar geoogst worden, maar zijn het rijkst aan inhoudsstoffen in de lente, zo rond april. Het zeer gezonde verse blad is te gebruiken als een infuus, in salades, soep en andere gerechten. Ook kan men een tinctuur van het verse blad maken. Het blad is makkelijk te drogen op een grote schaal of op een rek of met een dehydrator (40 graden), bewaar de gedroogde bladeren in een donkere pot of een papieren zak, het beste kun je de bladeren zo heel mogelijk laten, dit voorkomt verlies van smaak en inhoudsstoffen. Het gedroogde blad is ongeveer een jaar houdbaar. De smaak is bitter, maar niet zo bitter dat het onprettig wordt. 

Bloemen: kunnen verzameld worden tijdens de bloei en dat is gedurende het gehele seizoen, het hoogtepunt van de bloei valt in april, als je grote hoeveelheden makkelijk wilt verzamelen is dit het goede moment. De bloemen kunnen vers gegeten worden in salades en soepen (dan pas op het laatste moment toevoegen) of worden ook gebruikt voor het maken van Paardenbloemwijn. De smaak is mild bitter met een licht zoete nasmaak. 

Wortels: De wortels van de Paardenbloem zijn rijk aan bitterstoffen in de lente, als je gebruik wil maken van deze eigenschap, oogst je ze in deze periode, in de herfst zijn de wortels rijk aan inuline, als je gebruik wil maken van deze eigenschap, oogst je in de herfst. Je kunt ook op beide tijdstippen oogsten en de wortels beiden verwerken tot een tinctuur, 50:50 bij elkaar voegen na bereiding en dan heb je een ‘compleet’ extract. Oogst wortels van planten die minstens 2 jaar oud zijn, deze zijn stevig en vlezig, deze planten kun je herkennen aan een in vergelijking grotere bladrozet en een ´vol´ uiterlijk. De wortels kunnen vers verwerkt worden in een tinctuur. Voor het drogen van de wortels is het belangrijk dat deze heel worden gelaten, dit voorkomt dat de latex uit de wortels loopt, een waardevolle stof (bitter). Je kunt ze aan de lucht drogen op een grote schaal bij de verwarming, in de oven (50 graden, oven wat open), of in een droger (50 graden). Bewaar de gedroogde wortels in hun geheel in een donkere pot, ze zijn zo ongeveer 2 jaar houdbaar. 

Inhoudsstoffen en werking

• In één onderzoek werden verschillende polyfenolen in paardenbloembloemen aangetroffen, waaronder galluszuur (44,14 µg/g droge stof), rutine (18,66 µg/g droge stof), resveratrol (274,92 µg/g droge stof), vanillinezuur (82,88 µg/g droge stof) en sinapinezuur (593,04 µg/g droge stof) ( Lopez-Garcia, 2013 ). Ook worden flavonen gevonden: luteoline en chryoriol ( Milek, 2019 ).
• Taraxasterol (triterpeen) is ook geïsoleerd uit paardenbloem ( Liu, 2013 ). Hiervan wordt gezegd dat het ontstekingsremmende en antioxiderende effecten heeft, waardoor het met name gunstig kan zijn bij bepaalde aandoeningen zoals door alcohol beschadigde lever, een vetrijk dieet ( Xu, 2018 ; Li, 2020) , maagkanker ( Chen, 2020 ) en darmontsteking ( Che, 2019 ; Chen, 2019 ).
• Paardenbloembladeren bevatten organische zuren , waaronder, van meest naar minst voorkomend: appelzuur, malonzuur, wijnsteenzuur, citroenzuur, kininezuur, barnsteenzuur, azijnzuur en mierenzuur ( Grauso, 2019 ).
• Net als de bloemen bevatten de bladeren ook polyfenolen zoals flavonoïden (luetoline en derivaten, quercetinederivaten) en fenolische zuren (cafeïnezuur en caffeoylderivaten, cichoreizuur) ( Flores-Oceloti, 2018 ; Grauso, 2019 ; Milek, 2019 ).
• De bladeren bevatten ook carotenoïden , zoals β-caroteen, luteïne en violaxanthine. Het chlorofyl- en carotenoïdengehalte is daarentegen afhankelijk van de variëteit en locatie van het gewas ( Gomez, 2018 ).
• De aanwezigheid van polyfenolen en carotenoïden geeft paardenbloem een ​​antioxiderende werking ( Gomez, 2018 ; Aremu, 2019 ), die groter is in de bladeren dan in de bloemen ( Milek, 2019 ).
• Luteoline en derivaten van cafeïnezuur en caffeoylquinic zuur hebben een antivirale werking aangetoond ( Flores-Oceloti, 2018 ).
• Er wordt ook gedacht dat luteoline een antidiabeticum is doordat het α-glucosidase remt, wat de vertering van koolhydraten verhindert ( Choi, 2018 ).
• Daarnaast helpen cichorinezuur, taxasterol, chlorogeenzuur en lacton-sesquiterpenen in paardenbloem ook bij het bestrijden van diabetes type 2. Lacton-sesquiterpenen worden meestal uit de wortels gewonnen, maar zitten ook in de bladeren van paardenbloem, net als taraxinezuur en β-D-glucopyranoside ( Wirngo, 2016 ).

Referenties, wetenschappelijk onderzoek

• Aremu OO, Oyedeji AO, Oyedeji OO, Nkeh-Chungag BN, Rusike CRS. In vitro en in vivo antioxiderende eigenschappen van Taraxacum officinale bij door Nω-nitro-l-argininemethylester (L-NAME) geïnduceerde hypertensieve ratten. Antioxidants (Basel). 2019;8(8):309.
• Che L, Li Y, Song R, Qin C, Hao W, Wang B, Yang L, Peng P, Xu F. Ontstekingsremmende en anti-apoptose activiteit van taraxasterol bij colitis ulcerosa in vitro en in vivo. Exp Ther Med . 2019;18(3):1745-1751.
• Chen W, Da W, Li C, Fan H, Liang R, Yuan J, Huang X, Yang R, Zhang J, Zhu J. Netwerkfarmacologiegebaseerde identificatie van de beschermende mechanismen van taraxasterol bij experimentele colitis. Int Immunopharmacol . 2019;71:259-66
• Chen W, Li J, Li C, Fan HN, Zhang J, Zhu JS. Netwerkfarmacologiegebaseerde identificatie van de antitumoreffecten van taraxasterol bij maagkanker. Int J Immunopathol Pharmacol . 2020;34:2058738420933107
• Choi J, Yoon KD, Kim J. Chemische bestanddelen van Taraxacum officinale en hun α-glucosidaseremmende activiteit. Bioorg Med Chem Lett . 2018;28(3):476-81.
• Flores-Ocelotl MR, Rosas-Murrieta NH, Moreno DA, Vallejo-Ruiz V, Reyes-Leyva J, Domínguez F, Santos-López G. Taraxacum officinale en Urtica dioica-extracten remmen de replicatie van dengue-virus serotype 2 in vitro. BMC-aanvulling Altern Med. 2018;18(1):95.
• Gomez MK, Singh J, Acharya P, Jayaprakasha GK, Patil BS. Identificatie en kwantificering van fytochemicaliën, antioxidantactiviteit en galzuurbindend vermogen van lpaardenbloem (Taraxacum officinale). J Food Sci. 2018;83(6):1569-78.
• González-Castejón M, Visioli F, Rodriguez-Casado A. Diverse biologische activiteiten van paardenbloem. Nutr ds . 2012;70(9):534-47.
• Grauso L, Emrick S, Bonanomi G, Lanzotti V. Metabolomics van de alimurgische planten Taraxacum officinale, Papaver rhoeas en Urtica dioica door middel van gecombineerde NMR- en GC-MS-analyse. Phytochem Anal. 2019;30(5):535-46.
• Ivanov I, Petkova N, Tumbarski J, Dincheva I, Badjakov I, Denev P, Pavlov A. GC-MS-karakterisering van de in n-hexaan oplosbare fractie van de bovengrondse delen van paardenbloem (Taraxacum officinale Weber ex FH Wigg.) en de antioxiderende en antimicrobiële eigenschappen ervan. Z Naturforsch CJ Biosci . 2018;73(1-2):41-7
• Li Z, Lian Y, Wei R, Jin L, Cao H, Zhao T, Ma X, Zhong M, Gao Y, Zhang K. Effecten van taraxasterol tegen leverschade door ethanol en een vetrijk dieet door regulering van de TLR4/MyD88/NF-κB- en Nrf2/HO-1-signaleringsroutes. Life Sci . 2020;6;262:118546.
• Liu J, Xiong H, Cheng Y, Cui C, Zhang X, Xu L, Zhang X. Effecten van taraxasterol op ovalbumine-geïnduceerde allergische astma bij muizen. J Ethnopharmacol. 2013;148(3):787-93.
• López-García J, Kuceková Z, Humpolíček P, Mlček J, Sáha P. Polyfenolische extracten van eetbare bloemen opgenomen op atelocollageenmatrices en hun effect op de levensvatbaarheid van de cellen. Moleculen . 2013;18(11):13435-45.
• Miłek M, Marcinčáková D, Legáth J. Polyfenolgehalte, antioxiderende activiteit en cytotoxiciteitsbeoordeling van Taraxacum officinale-extracten bereid via de micel-gemedieerde extractiemethode. Molecules . 2019 14;24(6).
• Neveu V, Perez-Jiménez J, Vos F, Crespy V, du Chaffaut L, Mennen L, Knox C, Eisner R, Cruz J, Wishart D, Scalbert A. (2010) Phenol-Explorer: een uitgebreide online database over polyfenolgehaltes in voedingsmiddelen. Database, doi: 10.1093/database/bap024. Volledige tekst (gratis toegankelijk).
• Wirngo FE, Lambert MN, Jeppesen PB. De fysiologische effecten van paardenbloem (Taraxacum officinale) bij diabetes type 2. Rev Diabet Stud . 2016;13(2-3):113-31
• Xu L, Yu Y, Sang R, Li J, Ge B, Zhang X. Beschermende effecten van taraxasterol tegen door ethanol veroorzaakte leverschade door regulering van de CYP2E1/Nrf2/HO-1- en NF-κB-signaalroutes bij muizen. Oxid Med Cell Longev . 2018; 23:8284107.

Zwartmoeskervel bloeit

De oude Romeinen waren al verzot op zwartmoeskervel. Het enige bewaarde kookboek uit de oudheid, De re coquinaria van Apicius, bevat recepten voor een salade, een groentesoep en een stoofschotel met zwartmoeskervel. 

Rauw zou ik hem zelf niet eten. Daarvoor smaakt hij me iets te sterk. Maar gestoofd gebruik ik hem in de keuken. In de chili no carne bijvoorbeeld en in tomatensoep en groentesoep. Overal waar je selder leest, kan je in de plaats zwartmoeskervel gebruiken. De Romeinen verspreidden zwartmoeskervel over heel Europa. Je vindt hem daardoor wel hier en daar in het wild. Maar in de 17de eeuw raakte hij in onbruik, verdrongen door, inderdaad, de selder. Jammer en te herontdekken waard, want zwartmoeskervel is heel gemakkelijk om zelf te kweken in je tuin. Je hebt er nauwelijks omkijken naar. Een echte aanwinst.

Zwartmoeskervel planten en verzorgen

Plant zwartmoeskervel op wat vochtige plaatsen in halfschaduw (tot 4 uur zon per dag) of schaduw (tot 2 uur zon per dag). Op droge grond met de hele dag volle zon zal hij verpieteren. Voeg af en toe wat compost of mulch toe. Oganisch materiaal dat je bovenop de bodem legt, zoals snoeiafval, houtsnippers of een dun laagje grasmaaisel. 

In de zomer sterft zwartmoeskervel boven de grond af. De plant leeft onder de grond verder. In september schiet hij vanzelf weer op om de hele winter te blijven doorgroeien. Ja, zelfs als het sneeuwt, al hangt hij er dan wat slapjes erbij. De zwartmoeskervel doet dus precies het omgekeerde van de andere vaste planten. Die komen tot wasdom in de zomer en sterven in de winter bovengronds af. 

Tweejarig: vormt het eerste jaar alleen blad. Het tweede jaar (soms doet ie er drie jaar over) bloeit hij met grote schermen groenwitte bloempjes die allerlei soorten vliegen en zweefvliegen aantrekken. Na de bloei vormt de plant zaad en sterft hij, nu echt helemaal en definitief. Gelukkig zorgen de vele zwarte zaadjes voor voldoende vervangplanten, zodat je nooit zwartmoeskervel te kort komt. 

Zwartmoeskervel oogsten en gebruiken 

Heel de winter en het voorjaar door, van november tot mei zeg maar, kan je zwartmoeskervel oogsten. Vooral op momenten dus dat de moestuin en siertuin er meestal verlaten bijliggen. Ook daarom is hij zo’n aanwinst. 

• Je gebruikt de stelen en de blaadjes. In elk recept waar je selder leest, kan je in de plaats zwartmoeskervel gebruiken. Persoonlijk gebruik ik er iets minder van omdat de smaak wat nadrukkelijker is dan die van selder. 
• Je kan hem rauw gebruiken, maar ik vind hem alleen gekookt lekker. 
• De jonge bloemstelen kan je bereiden en eten als asperges. Alhoewel....
• Ook de zwarte zaadjes zou je kunnen gebruiken als specerij, zoals peper, maar de geur ervan is zo uitgesproken dat ik daar niet zo’n zin in heb. 
• Tweejarige planten hebben dikke eetbare wortels, een beetje zoals pastinaken.

Zwartmoeskervel zaait zichzelf gemakkelijk uit, zodat je er eigenlijk geen omkijken naar hebt. Hou er rekening mee dat planten die in bloei komen, zullen sterven. Je moet ze dus lang genoeg laten staan om de zwarte zaden te laten rijpen. De droge stengels met zaadschermen zijn trouwens decoratief genoeg. Verplant jonge zaailingen in het najaar of voorjaar. Zaai zwartmoeskervel van augustus tot november. Het zaad verliest snel zijn kiemkracht

Dodoens over zwartmoeskervel. Van Groote Eppe.   Cap. xliii. 1554

Dese Eppe wordt gheheeten in Griecx Hipposelinon. In Latijn Equapium ende Olusatrum/ van sommighen oock Smyrnion ende Agrionselinon. In die Apoteke niet sonder dwalinghe Petroselinum Macedonicum/ want met die rechte Peterselie van Macedonien en hevet gheen ghelijckenisse. In Hoochduytsch/ wordt ghenaempt Grosz eppich oder Grosz epffich. In Neerduytsch Groote eppe. In Franchois Ache Carche.

Tsaet van die Groote eppe alleen oft met huenich water inghenomen verweckt die natuerlijcke cranckheyt van den vrouwen/ sceydt alle winden/ pijne ende crimpsel van den buyck/ het verwermt die huyverachtich sijn/ scudden ende coude cortsen hebben. Ende es seer goet tseghen die droppelpisse.

Die wortel van Groote eppe breeckt ende iaecht af den steen/ ende doet die urine rijsen ende lossen. Ende es goet tseghen die pijne van den lendenen ende van der sijden.

In somma die Groote eppe es van crachten ende werckinghen der ghemeynder Peterselie ghelijck/ ende tot alle saken beeter ende bequaemer dan die gemeyne Peterselie.

Darmmicrobioom: welk dieet is darmvriendelijk?

Het nauw verband tussen de darmen en gezondheid is lang onderschat. Zo ook de rol van voeding op het microbioom. Het darmmicrobioom houdt van vezels. Naast peulvruchten komen ze ook voor in noten, haver, appels en aardappelen. De darmen bevatten, samen met de hersenen, de meeste zenuwcellen in het lichaam. De hersenen en de darmen communiceren via verschillende routes.

De samenstelling van onze darmflora geeft aan of we ziek of gezond zijn. Het darmslijmvlies herbergt een onvoorstelbaar aantal micro-organismen (microbioom). Deze beïnvloeden op hun beurt het immuunsysteem en het risico op ziekte of overgewicht. Een gezonde darmflora is daarom de beste preventie. En we weten nu ook dat voeding een grote rol speelt. 

De dunne en dikke darm verschillen in structuur en functie. Het vermalen voedsel wordt in de dunne darm door spijsverteringsenzymen afgebroken tot kleine componenten (suikermoleculen, vetzuren, aminozuren). Deze voedingsstoffen worden vervolgens via het slijmvlies opgenomen. In de dikke darm leven verschillende soorten bacteriën. Deze speciale micro-organismen weren indringers en vreemde stoffen af ​​en ondersteunen de spijsvertering.

Onze dagelijkse voedingskeuzes dragen bij aan het evenwicht in onze darmflora. Te veel vlees- en worstproducten, suiker, vet en kant-en-klaarmaaltijden worden als schadelijk beschouwd. Alcoholgebruik inbegrepen.

Spijsverteringsproblemen zoals constipatie en obesitas zijn een direct gevolg van een ongezond dieet. Indirecte gevolgen kunnen ook ontstekingen, immuundeficiënties of een verhoogd risico op darmkanker zijn.

Om dit te voorkomen, wordt een darmvriendelijk dieet aanbevolen. Darmvriendelijk dieet bevatten o.a  probiotica, omega 3 vetzuren, voedingsvezels, weinig vlees en weinig suiker

Probiotica

Laten we beginnen met probiotica. Voedsel dat door enzymen of micro-organismen (fermentatie) wordt geconserveerd, bevat als resultaat van het fermentatieproces gewenste bacteriestammen. Hieronder vallen onder andere melkzuurbacteriën (Lactobacillus). Deze laatste beschermen tegen ziekteverwekkers, versterken het immuunsysteem en kunnen zelfs de botdichtheid verhogen.

Probiotische voedingsmiddelen zijn:

• natuurlijke yoghurt,
• Kefir,
• Kombucha,
• Miso,
• appelazijn,
• gefermenteerde groenten (rauw) zoals zuurkool en kimchi (witte kool).

Als u lactose-intolerant bent of een veganistisch dieet volgt, kunt u alternatieve yoghurtsoorten gebruiken (soja-, amandel-, kokos-yoghurt). Over het algemeen hangt het af van welke melkzuurbacteriën er gebruikt worden.

Vezels

Vezelrijke voeding draagt ​​ook bij aan de gezondheid van de darmen. In tegenstelling tot probiotica bestaan ​​zogenaamde prebiotica niet uit bacteriën. Vezels zijn onverteerbare bestanddelen in voeding, maar dienen als voedingsbron voor de gezondheidsbevorderende bacteriën in de darmen. Ze bevorderen dus hun groei en activiteit. Ze stimuleren bovendien de darmwerking, binden schadelijke stoffen en voeren deze af uit het lichaam. De inname van vezels (30 gram per dag wordt aanbevolen) is ook goed voor de gezondheid bevorderende bifidobacteriën en lactobacillen.

Prebiotica zijn onder andere:

• Fructo-oligosacchariden (bijvoorbeeld in aardperen, artisjokken of uien),
• Galacto-oligosachariden (bijvoorbeeld in peulvruchten en noten),
• Slijmstoffen (bv. in lijnzaad),
• Pectinen (bijvoorbeeld in appels of bessen),
• Bètaglucanen (bijvoorbeeld in haver),
• resistent zetmeel (bijvoorbeeld in gekookte / afgekoelde aardappelen, rijst). 

Omega-3-vetzuren en vetten

De diversiteit van het microbioom wordt onder andere ondersteund door omega 3-vetzuren. Deze vetzuren werken ontstekingsremmend en zorgen voor de vorming van verschillende bacteriestammen. Hoe hoger de diversiteit, hoe beter de toestand van de darmflora. Omega-3-vetzuren zijn te vinden in oliehoudende zaden (bijvoorbeeld lijnzaad, hennepzaad) en noten, evenals in de bijbehorende oliën. Maar ook in vette vis zoals zalm, haring, makreel. Andere plantaardige alternatieven zijn kruisbloemige groenten, peulvruchten of algen.

Het is ook belangrijk om aandacht te besteden aan een vetarm dieet. Uit onderzoek is gebleken dat als het vetgehalte in de voeding ongeveer 20 procent van de energiebehoefte bedraagt, dit het gezondst is voor de darmflora.

Beetje zout

Een lage zoutinname zorgt eveneens voor een gezonde darmflora. Een dieet met veel zout is daarentegen schadelijk voor het microbioom. De aanbevolen maximale hoeveelheid is 5 (WHO) tot 6 g (DGE) per dag. Bij het consumeren van kant-en-klare producten wordt deze grens echter snel overschreden.

Weinig vlees

Ook een hoge consumptie van dierlijke producten is niet goed voor de darmflora. De consumptie van rood vlees mag niet meer dan 300 gram per week bedragen. Hieronder valt ook bewerkt vlees, dat wil zeggen vleeswaren (worst) die gezouten, gerijpt of gerookt zijn. Er bestaat ook het vermoeden dat deze voedingsmiddelen ziekten zoals darmkanker in de hand werken. Hierbij is het raadzaam om dierlijke eiwitten zoveel mogelijk te vervangen door vis, peulvruchten of zuivelproducten.  

Het is het beste om suiker te vermijden

In een darmfloravriendelijk dieet kun je suiker het beste helemaal vermijden. Hieronder vallen vooral geïsoleerde suikerproducten, zoals huishoudsuiker of siroop, en producten waaraan deze suikervormen zijn toegevoegd. Een verhoogde suikerconsumptie leidt tot een afname van de diversiteit van het microbioom. Een alternatief is bijvoorbeeld honing. Ondanks hun zoete smaak kunnen vruchten ook gegeten worden, omdat de rijkdom aan voedingsstoffen de regulering van de darmflora bevordert.

Plantaardige voedingsmiddelen als basis

Over het algemeen vormen plantaardige voedingsmiddelen een belangrijke basis voor de gezondheid van de darmen. Niet alleen vanwege de opname van voedingsstoffen en secundaire plantenstoffen. Groenten horen in alle variaties op het bord thuis, en idealiter bij elke maaltijd. En mensen die kurkuma in hun voeding opnemen, profiteren van de gezonde eigenschappen voor de darmen.

Over het algemeen worden biologische voedingsmiddelen aanbevolen voor de darmflora, gezien de mogelijke besmetting door conventionele landbouw. Conserveermiddelen, emulgatoren en zoetstoffen moeten in de voeding vermeden worden.

Minimaal 1,5 liter suikervrije dranken

En last but not least is voldoende vochtinname essentieel voor de gezondheid van de darmen. Omdat de spijsvertering voor een groot deel op waterbasis plaatsvindt. Er wordt aanbevolen om dagelijks minimaal 1,5 liter suikervrije dranken, zoals mineraalwater, te drinken.

Conclusie

Kortom, een gezond darmieet bestaat uit plantaardige voeding. Deze voeding moet weinig zout, suiker en vet bevatten, vrij zijn van toevoegingen en rijk aan vezels. Daarnaast wordt het dieet aangevuld met probiotica. Verder moet er gelet worden op kleine porties eten, langzaam eten, voldoende kauwen, hongergevoel en regelmatig eten. 

Literatuur

• Ahren IL et al. Minder verkoudheden opgelopen in de gemeenschap bij dagelijkse consumptie van Lactiplantibacillus plantarum en Lacticaseibacillus paracasei, een gerandomiseerde, placebogecontroleerde klinische studie. J Nutr 2021; doi: 10.1093/jn/nxaa353
• Biesalski HK. Zakatlas van Voeding. 8e druk. Stuttgart: Thieme; 2020
• Defois C et al. Voedingschemicaliën verstoren de activiteit van de menselijke darmflora en beïnvloeden de homeostase van de darmen, zo blijkt uit in-vitrosystemen. SciRep 2018; doi: https://doi.org/10.1038/s41598-018-29376-9
• Di Meo F et al. Curcumine, darmmicrobioom en neuroprotectie. Beoordeling. Voedingsstoffen 2019; doi: https://doi.org/10.3390/nu11102426
• Kim JY et al. Veranderingen in de darmflora van volwassen Koreaanse vrouwen als gevolg van kimchi-inname. J Nutr Food Sci 2016; doi: 10.4172/2155-9600.1000486
• Menni C et al. Omega-3-vetzuren correleren met de diversiteit van het darmmicrobioom en de productie van N-carbamylglutamaat bij vrouwen van middelbare leeftijd en oudere vrouwen. Wetenschappelijke rapporten 2017; doi: https://doi.org/10.1038/s41598-017-10382-2
• Nilsson AG et al. Lactobacillus reuteri vermindert botverlies bij oudere vrouwen met een lage botmineraaldichtheid: een gerandomiseerde, placebogecontroleerde, dubbelblinde, klinische studie. J Stagiair Med 2018; doi: 10.1111/joim.12805
• Peterson CT et al. Effecten van voedingssupplementen met kurkuma en curcumine op de menselijke darmflora: een dubbelblinde, gerandomiseerde, placebogecontroleerde pilotstudie. J Evid Gebaseerd Integr Med 2018; doi: https://doi.org/10.1177/2515690X18790725
• Dus D et al. Interventie met voedingsvezels op de samenstelling van de darmflora bij gezonde volwassenen: een systematische review en meta-analyse. Am J Clin Nutr 2018; doi: https://doi.org/10.1093/ajcn/nqy041
• Wan Y et al. Effecten van voedingsvet op de darmflora en fecale metabolieten, en hun relatie met cardiometabole risicofactoren: een gerandomiseerde gecontroleerde voedingsstudie van 6 maanden. Goed 2019; doi: 10.1136/gutjnl-2018-317609
• Wang X et al. Consumptie van rood en bewerkt vlees en sterfte: dosis-responsmeta-analyse van prospectieve cohortstudies. Volksgezondheid Voeding 2016; doi: https://doi.org/10.1017/S1368980015002062

Weegbree, geschiedenis en mythisch gebruik

Het bijzondere van het gewone. Dat kun je van onze ordinaire weegbree wel zeggen. En wat een geschiedenis heeft dat plantje met mij en met de hele mensheid beleefd.

Dat het reeds van ouds een artsenijgewas is, blijkt uit de vermelding van Plantago bij Dioscorides, die onder de naam Arnoglosson, lamstong, verschillende Plantago-soorten samenvat. De plant Arnoglosson met als synoniemen Arneion (schaapskruid), Kynoglosson (hondstong) wordt bij hem als bloedstelpend middel en o.m tegen gezwellen, brandwonden, klieraandoeningen en bleekzucht gebruikt. Dioscorides vermeldt de Weegbree ook als sympathiemiddel en schrijft, dat drie wortels der Weegbree met drie bekers wijn en evenzoveel water tegen de derde daagse koorts gunstig werken. 'Sommigen', zoo meldt hij, 'gebruiken den wortel als halsband tegen de klieren'.

Plinius en anderen

Bij Plinius is het sap van de Weegbree een goed middel tegen schorpioenbeten en over het algemeen tegen de beten van wilde dieren. Volgens hem zou zelfs de Griekse arts Themison van Laodikeia, een leerling van Asclepiades, een heel boek over de geneeskracht der Weegbree geschreven hebben. Bij Hildegard von Bingen (1098—1179) wordt de Plantago in haar werk 'Physica' tegen een leger van ziekten, aanbevolen. Zij noemt de Weegbree bovendien als een middel om zich van 'aangetoverde' liefde te bevrijden, dus als een soort anti-liefdesmiddel. Vier eeuwen later schrijft Braunschweig in zijn Distilierbuch (1551) iets gelijkaardigs: 'Breitwegerich wasser ist gut so ein mensch etwa zauberey oder „lieb" gessen hat’.

De middeleeuwse kruidkundigen, die zoals gewoonlijk de opgave van de klassieke schrijvers herhalen, zijn vol lof over de geneeskracht van Weegbree.
Zo schrijft Dodonaeus in zijn kruidenboek (1554): „Die bladeren van Wechbree sijn seer goet tseghen den loop ende vloet van den catarrhen, stercken die maghe ende sijn bequaem den ghenen die „uitdroghen" ende die hoesten, Tsap van Wechbree stopt alderhande bloetganck, die wortel opent die verstopte lever ende nieren, ende syn goet tseghen die geelsucht ende sweeringhen der nieren ende der blasen. Wechbree es oock goet ghebruyckt tot alle quade onsuyvere loopende ulceratien ende sweeringhen, ouwe ende nieuwe wonden

Hieronymus Bock en Weegbree
De arts en kruidkundige uit de 16e eeuw Hieronymus Bock (Tragus) schrijft in zijn 'New Kreuterbuch': „Unter vielen Krautern ist der Wegerich in der Arznei am gëbrauchlichsten". Als wondhelend middel was de Weegbree ook in het Engeland van Shakespeare bekend, deze laat tenminste in zijn 'Romeo en Julia' Romeo op een vraag van Benvolio de ‘plantain-leaf’ als een middel tegen een gebroken scheenbeen (broken shin) noemen:

Romeo. Your plantain-leaf is excellent for that,
Benvolio. For what, I pray thee?
Romeo. For your broken shin."

Weegbree in de ‘Flora diabolica’.
De groote Weegbree, zo schrijft Teirlinck in zijn „Flora diabolica", is goed tegen alle duivelsch venijn. Beten van slangen en dolle honden worden genezen, als men ze wast met Weegbreesap en er Weegbreebladeren op legt. De plant was goed tegen alle smart, ziekte en lijden. Daarom beet de duivel haar wortel af." Vandaar de oude volksnaam Duivelsbeet. Nog heden ten dage moet hier en daar in Bretagne het volksgeloof heersen, dat iemand, die door een gifslang gebeten is, niets te vrezen heeft, indien hij terstond Weegbreebladeren kauwt.

In Duitsland legde men vroeger Weegbreebladeren in de schoenen om niet moe te worden. Dit gebruik herinnert aan hetzelfde geloof over de Bijvoet (Artemisia vulgaris), Marzell ‘Unsere Pflanzen’ meent, dat het hier eenvoudig gaat om een bescherming tegen voetverwonding.

Volgens Paque, „Vlaamsche volksnamen der planten", worden in Vlaanderen de gekneusde of gestampte bladeren op de steken van bijen en muggen en andere insecten gelegd. Dat is ook nu nog de meest ‘moderne’ en zonder meer de best werkzame toepassing van weegbree. Het heeft een soort anti-allergisch en verzachtend effect bij huidirritatie. Volgens Paque stopt een goede vingergreep van het zaad, als aftreksel in warme melk, buikloop. Deze slijmstofwerking kunnen we nu ook nog terugvinden in de geneeskunde. Al worden nu voor de darmen andere weegbreesoorten gebruikt die een hoger gehalte aan slijmstoffen bevatten, en dan wordt het niet zozeer als stopmiddel maar vooral als laxeerkruid gebruikt. Niet zo verwonderlijk want slijmstoffen hebben juist een regulerende en verzachtende werking in de darmen.

Weegbree, een plant met een verleden maar zeker ook een plant met een toekomst.

Bloemen in mijn bord, Maartse viooltjes

Maarts viooltje of Viola odorata, geurend viooltje zoals de officiële naam luid, heeft altijd tot de verbeelding gesproken. Zijn het de tere, blauwe bloemen die zo vroeg al het frisse voorjaar trotseren of de zo zoete, fijnzinnige geur die onze hersens vertederd en ons aanzet tot romantiek? Het is dan ook met een zekere schroom dat ik hier voorstel om die kleine, fijne bloemen ook eens op te eten.

Ze lenen zich dan ook zeker niet om schrokkerige vreetfestijnen te houden, maar eerder om op een verfijnde manier eens een bloemetje in een dessert te verwerken of in een drankje te laten drijven.

Viooltjes-ijs en sorbet

Neem een goede handvol viooltjes en wrijf ze fijn. Los 125 g suiker op in 1 liter warm water, voeg er de fijn gewreven viooltjes aan toe en laat dit ongeveer een uur staan. Zeef , breng het over in een ijsbakje en laat het bevriezen, waarbij het ijs af en toe wordt omgeschept. Het is de bedoeling dat het nog half vloeibaar blijft.Schep viooltjes-ijs in een hoog glas, vul bij met goed gekoelde champagne of mousserende wijn, bijvoorbeeld Clairette de Die..

Gecandeerde viooljes

Was voorzichtig de viooltjes. Gebruik alleen de mooie paarse bloemhoofdjes. Droog ze voorzichtig tussen een zachte doek. Klop eiwit los en schuimig maar niet stijf. Bestrijk met een zacht kwastje voorzichtig de viooltjes aan alle kanten met eiwit en haal ze dan door fijne vruchtesuiker, zodat ze daarmee goed aan alle kanten bedekt zijn. Haal daarbij voorzichtig met een cocktailprikker de blaadjes uit elkaar zodat de bloemnvorm behouden blijft. Laat ze op keukenpapier op een warme plaats door en door droog worden en bewaar ze in een goed gesloten glazen pot.Gebruik deze beeldschone, zacht van suikerkristallen glinsterende viooltjes als garnering van ijs en andere nagerechten.

Viooltjessla

Klop een slasaus van 3 delen olie op 1 deel azijn met wat zout, peper en een snufje suiker. Leg onderin een slabak een mengsel van in repen getrokken kropsla en waterkers. Giet de saus erover, schep enkele malen om, strooi er een handvol gewassen en uitgelekte viooltjes over, en dan nog even voorzichtig omscheppen.

Viooltjessiroop

Leg in een kom 50 g viooltjes, giet er een 1/2 liter heet water op, dek af met een doek en laat dit 24 uur op een warme plaats staan. Zeef dit door een doek, waarbij u de viooltjes goed uitdrukt. Voeg aan de viooltjesthee 400 g suiker, zet dit au bain marie en laat de suiker zo al roerend in de vloeistof oplossen. Daarna laten afkoelen en in goed gesloten fles bewaren.

Idee van Apicius, 2000 jaar geleden

Drie maal achter elkaar liet hij 7 dagen lang viooltjes trekken in wijn, daarna werd de wijn gefilterd en gezoet met wat honing.

In de Middeleeuwen

gebruikte men viooltjes om gevogelte te vullen, strooide men viooltjes over kippensoep en in salades. Men liet ook de bloemetjes trekken in honing en dat vind ik nog steeds een zeer goed idee. Honing en viooltjes gaan goed samen, het is niet alleen lekker maar kan ook als hoestsiroop gebruikt worden.

Hoe klein, bescheiden en verstopt het viooltje ook leeft, toch is het ook in het verleden de lievelingsbloem geweest van koningen en keizers. Zowel Mohammed als Napoleon zouden het Maarts viooltje bewonderd hebben. Was dat een vorm van valse bescheidenheid? In elk geval willen wij het nog altijd wel met bloemen zeggen. En dan verkies ik ook de frêle schoonheid van viooltjes boven de protserigheid van tulpen en gladiolen. Zeg het dus met wilde bloemen!

Na de poëtische en culinaire uitspattingen met het viooltje...... wat stevig wetenschappelijk onderzoek 

In een onderzoek uitgevoerd in Turkije werd de antiproliferatieve activiteit van ethanolextract verkregen uit V. odorata getest tegen de A549-longkankercellijn met behulp van de MTT-test. Uit het onderzoek bleek dat het middel effectief was bij concentraties van 200 μg/ml (Doğan et al., 2023). In een onderzoek uitgevoerd in Iran werd het effect van hydroalcoholisch extract verkregen uit V. odorata op menselijke borstkankercellen (MDA-MB-468) onderzocht. Uit het onderzoek bleek dat V. odorata in een concentratie van 250 mg/ml de toename van het tumorvolume na 21 dagen voorkwam in vergelijking met de controlegroep toen de extracten werden toegepast in een dosis van 50, 150 en 250 mg/kg (Alipanah et al., 2016). 

In een onderzoek dat in Pakistan is uitgevoerd, zijn de farmacologische effecten van methanolextract verkregen uit V. odorata op ontstekingen aangetoond. Er werd onderzoek gedaan naar geïnduceerd oedeem en angiogenese. Bij ratten zijn verschillende ontstekingsmodellen gebruikt, waaronder carrageen- en histamine-geïnduceerd acuut oedeem, Complete Freund's Adjuvant (CFA)-geïnduceerde artritis en chronische modellen van katoenpellet-geïnduceerd granuloom. Uit het onderzoek bleek dat een dosis van 500 mg/kg het oedeem van rattenpoten aanzienlijk remde (Andleeb et al., 2024). 

Uit een onderzoek dat in Pakistan werd uitgevoerd, bleek dat het extract verkregen uit V. odorata een dosisafhankelijke (0,1-1,0 mg/kg) daling van de gemiddelde arteriële bloeddruk veroorzaakte bij verdoofde ratten, de kracht en snelheid van spontane atriale contracties in geïsoleerde atria van cavia's eveneens remde en dat het plantenextract fentolaminegevoelige vasoconstrictie veroorzaakte in de basislijn van de thoracale aorta's van ratten (endotheel intact en ontbloot) (Siddiqi et al., 2012).

In onze studie werden antimicrobiële activiteitsstudies van V. odorata die in de literatuur zijn gerapporteerd, samengesteld. In een studie die in Turkije werd uitgevoerd, werd het effect van ethanolextract verkregen uit V. odorata tegen Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Candida krusei, C. glabrata en C. albicans onderzocht. Als resultaat van de studie werd gerapporteerd dat het effectief was tegen bacteriën bij concentraties van 25-100 μg/mL en tegen schimmels bij concentraties van 100-200 μg/mL als MIC-waarde (Doğan et al., 2023). 

In een studie die in Irak werd uitgevoerd, werd het effect van methanolextract verkregen uit V. odorata op S. aureus, P. aeruginosa en E. coli onderzocht. Als resultaat van de studie werd gerapporteerd dat het beste inhibitiepercentage werd vertoond tegen P. aeruginosa met 16 mm (Ibraheem et al., 2018). 

In een studie uitgevoerd in Zuid-Afrika werd het effect van het essentiële olie-extract verkregen uit V. odorata tegen Cutibacterium acnes, E. faecium, S. aureus, S. epidermis, Streptococcus pyogenes, K. pneumoniae, Acinetobacter baumannii, C. albicans en P. aeruginosa onderzocht. Als resultaat van de studie werd gerapporteerd dat het essentiële olie-extract effectief was tegen de testmicro-organismen (Orchard et al., 2023). In een studie uitgevoerd in India werd het effect van het hydroalcoholische extract verkregen uit V. odorata tegen S. mutans, Bacillus subtilis, S. aureus, Salmonella bongori, K. pneumoniae en E. coli onderzocht.  Uit het onderzoek bleek dat de beste remmingszonewaarde werd bereikt tegen de K. pneumonia-stam met 15 mm (Tiwari et al., 2022).