Over zilverschoon zomaar

Wilde planten groeien zomaar langs wegkanten. Zichtbaar onzichtbaar voor de meeste mensen en dat is ook goed zo. Maar toch hebben zelfs de onooglijkste planten een verhaal te vertellen. En die verhalen maken deel uit van onze cultuur en zijn dus ook waard om bewaard te worden. Zilverschoon heeft ook zo'n verhaal en een naam te mooi om waar te zijn. In de Schotse hooglanden, waar het toch al druk is van kabouters en elfjes, is of was Zilverschoonwortel voedsel voor deze magische wezens. Honey under ground of  bread-of-the little people werd het genoemd. De wortels zouden zelfs gekweekt geweest zijn om er een soort meel van te maken. Dus niet direct een magische plant, maar eerder aards voedsel voor hemelse wezens. 

Het woord zilverschoon verwijst naar de zilveren onderkant van de ingesneden bladeren. Deze bladeren kunnen hele tapijtjes vormen langs wilde wegkanten. Ze vermeerderen zich, zoals de aardbeiplant, met bovengrondse uitlopers.  Ook in andere landen bleek die zilveren onderkant op te vallen, wat zich vertaald in namen zoals Argentine en Silverweed (Engeland), Silberkraut (Duitsland) en Argentine (Frankrijk). De Latijnse naam Potentilla betekent niks minder dan kracht of macht, niet direct in de betekenis van seksuele potentie maar als goed geneeskrachtig. De plant bevat net zoals zijn familielid tormentil looistoffen en werd dus ook gebruikt als bloedstelpend middel voor verwondingen en menstruatiebloedingen. Dodoens zegt het weer zo mooi 'ganserick stelpt het bloed, van waar dat het bloeden mag'. Jacobs, om eens een andere onbekende herborist uit de 17de eeuw te citeren, schrijft: ‘Ganserieck of Blick in 't Latijn Argentine...stopt den buikloop en den Stonden der vrouwen, doet ook geronnen bloed scheyden... dient ook om rode lopende ogen te wassen en vuile wonden te zuiveren'. Ik citeer nu wel Jacobs maar in feite kopieerde hij Dodonaeus. Wat zouden ze in die tijd blij geweest zijn met het kopieerhulpje bij uitstek, internet! 

Anserina, het tweede deel van zijn Latijnse naam, verwijst naar de gans (anser), omdat de bladeren door de ganzen graag gegeten werden. Het hele geslacht wordt ook Ganzerik genoemd. Franse volksnamen zijn ook herbe aux oies en patte d'oie. Ganzerik is ook specifiek  de naam voor een mannetjesgans.Volgens de Flora Batava uit 1822 werd de wortel ook gegeten, en dan niet alleen door ganzen en elfjes maar ook door mensen. Hij schrijft 'de wortel heeft een meelachtige smaak, als van de Pastinake’ en werd eertijds in Schotland en Siberien gebruikt, om er brood van te maken'. 

In alle tijden zijn er lieden geweest die te goeder en ter kwader trouw, kruiden wonderbaarlijke eigenschappen hebben toegeschreven. Het is eeuwig menselijk, we zijn ook nu nog op zoek naar het middel tegen alle kwalen. Een zekere Roozestein heeft ooit ook de Anserina tot wondermiddel verklaard. Oskamp in zijn Artsenijgewassen zegt daarover ‘Door Roozenstein, die met een afkooksel van dit kruid bijna wonderen gedaan heeft, wierd deze plant in grote waarde gehouden, doch, daar niet allen even gelukkig hier mede geslaagd zijn, wordt zij hedendaags (1796) zeer zelden meer voorgeschreven’. Broeder Aloysius in zijn 'Troost der zieken' van 1973 gebruikt nog steeds Ganzerik als eerste naam, maar vermeldt ook Zilverkruid en Krampkruid, 'krampen in maag en darm worden gemakkelijk door dit eenvoudig kruid genezen', zelden zal men ondervinden, dat dit drankje niet onmiddellijk hulp verleent', schrijft hij.

In mijn eigen opleiding, ondertussen ook al historisch lang geleden, werd Anserina natuurlijk als looistofplant besproken maar belangrijker was zijn krampwerende werking, waardoor zilverschoon niet alleen voor de maag maar vooral ook voor pijnlijke menstruatie geadviseerd werd. Het is geen hormonale plant, maar kan wel goed samen met echte hormonale planten zoals Vitex, Cimicifuga en Alchemilla in kruidenthee of tinctuur verwerkt worden om menstruatiepijn te verlichten.

Namen bij Dodoens: In Latijn wordt dit cruyt nu ter tijt gheheeten Potentilla en Argentina/ en van sommighen Agrimonia sylvestris oft Tanacetum sylvestre. In Hoochduytsch/ Grensich/ Grensing/ oft Genserich/ende daer naer in Latijn Anserina. In Neerduytsch Ganserick en Argentine. In Franchois Argentine/ bec dOye/ ou Tanaise saulvage. Frans: Potentille des oies Engels: Silverweed Duits: Gänseric

Enkele wetenschappelijke onderzoeken laten ook zien dat zelfs de wortel van Potentilla anserina  mogelijk ook vele andere werkingen bezit oa  slijmoplossend en hoestdempend is.

Food Funct. 2017 Oct 18;8(10):3636-3646. 

Protective effect of Potentilla anserina polysaccharide on cadmium-induced nephrotoxicity in vitro and in vivo. Shen R1, Liu D, Hou C, Liu D, Zhao L, Cheng J, Wang D, Bai D.

The aim of this research was to investigate the antioxidant and anti-apoptotic activities of Potentilla anserina polysaccharide (PAP) on kidney damage induced by cadmium (Cd) in vitro and in vivo. PAP has been suggested to have anti-oxidation, anti-apoptosis, immunoregulation, antimicrobial, antitussive, and expectorant abilities. In this study, PAP was extracted and the major components of PAP were analyzed. It was shown that PAP pretreatment remarkably improved redox homeostasis, both in human embryonic kidney 293 (HEK293) cells and in BALB/c mice. Administration of PAP attenuated the mitochondrial dysfunction, degeneration, and fibrosis of kidney induced by Cd. Furthermore, PAP exhibited anti-apoptotic activity, which involved regulating both the mitochondria-mediated intrinsic apoptotic pathway and the death receptor-initiated extrinsic pathway. These results suggest that PAP is a potential therapeutic agent for Cd-induced nephrotoxicity.

Pharm Biol. 2016;54(5):807-11. 2015 Dec 22.

Antitussive and expectorant activities of Potentilla anserina.Guo T1,2, Qing Wei J1,2, Ping Ma J1,2.

Context The root of Potentilla anserina L. (Rosaceae) is an herbal medicine that has been used as an antitussive and expectorant drug for thousands of years in Chinese folk medicine.

OBJECTIVE:

This study estimated the antitussive and expectorant effects of P. anserina extract to validate its traditional use. Materials and methods The antitussive and expectorant activities of the ethanol extract, aqueous extract, and polysaccharides from P. anserina were evaluated using classical animal models. Results The results showed that in three antitussive tests, the aqueous extract and polysaccharides at high and low doses significantly inhibited the frequency of cough induced by ammonia and sulfur dioxide in mice and by citric acid in guinea pigs, and increased the latent period of cough in guinea pigs. Similarly, the aqueous extract and polysaccharides also showed significant expectorant activity compared with the control in phenol red secretion experiments. Polysaccharides at dose of 600 mg/kg enhanced tracheal phenol red output by 121.1%, the ammonium chloride (positive control) at dose of 1000 mg/kg by 117.4%. However, the ethanol extract at a high dose (600 mg/kg) has antitussive activity only in the sulfur dioxide induced coughing test. Moreover, the polysaccharides at the same dose showed better bioactivity than the aqueous extract in all tests. Discussion and conclusion The results of the present study provide evidence that P. anserina can be used as an antitussive and expectorant herbal medicine and that polysaccharides may be the main active ingredients of P. anserina responsible for its bioactivities.

J Ethnopharmacol. 2009 Mar 18;122(2):184-204. 2008 Dec 27. Potentilla--a review of its phytochemical and pharmacological profile.

The genus Potentilla is a member of the family Rosaceae, subfamily Rosoideae, which is mainly distributed in temperate, arctic and Alpine zones of the Northern hemisphere. This genus has been known since ancient times for its curative properties. Extracts of the aerial and/or underground parts have been applied in traditional medicine for the treatment of inflammations, wounds, certain forms of cancer, infections due to bacteria, fungi and viruses, diarrhoea, diabetes mellitus and other ailments. This comprehensive review provides a botanical description of Potentilla species and their phytochemical constituents in the aerial and underground parts. In vitro and in vivo pharmacological studies are reviewed and discussed, focussing on antidiarrhoic, anti-ulcerogenic, anti-neoplastic, antiviral and antimicrobial, antihyperglycemic, anti-inflammatory, spasmolytic, hepatoprotective and antioxidative activities of Potentilla species. Most of the pharmacological effects can be explained by the high amount of tannins and to a lesser extent by triterpenes, present in all plant parts. However, future efforts should concentrate more on in vitro and in vivo studies and also on clinical trials in order to confirm traditional wisdom in the light of a rational phytotherapy. Especially the efficacy of Potentilla erecta rhizome extracts in the treatment of colitis ulcerosa and of viral infections should be further substantiated in clinical studies.

Grote trechterzwam of Clitocybe geotropa (Infundibulicybe geotropa)

Ik kom ze de laatste weken regelmatig tegen. De grote trechterzwam. Het zijn paddenstoelen met een beige tot bleek geelbruine, platte tot trechtervormige hoed (Ø 10-25 cm), met in het centrum vaak een putje, een trechter dus. Lamellen wittig tot beige, enigszins aflopend. Sporen wit.  Steel gekleurd als de hoed, overlangs vezelig, zonder ring.
Ruikt aromatisch naar pas gemaaid gras. Jonge exemplaren zijn eetbaar, oudere taai en smakeloos. Vooral in Noord-Italië is deze paddenstoel een populair gerecht, waar het vooral geroosterd wordt gegeten.

Ze groeien vaak in heksenkringen op kalkhoudende bodem in loof- en naaldbossen. Vrij zeldzaam. 

Vele kleine clitocyben zijn giftig. Muscarine veroorzaakt de intoxicatie. Clitocybe candicans, Clitocybe phyllophila en Clitocybe rivulosa bevatten muscarine. De witte trechterzwammen worden soms verward met de Clitopilus prunulus (grote molenaar). De tijdspanne tussen de inname en het optreden van de eerste ziekteverschijnselen is zeer kort. Deze bedraagt enkele minuten tot een tweetal uur.
Symptomen
Clitocybe phyllophila, Clitocybe rivulosa. De eerste symptomen treden heel snel op. Zij worden het “muscarine-syndroom” genoemd. De kenmerken van deze intoxicatie zijn lopende neus, hyperventilatie, overvloedig zweten, tranende ogen, ademhalingsmoeilijkheden door de overvloedige vochtsecreties in de longen. Het hartritme kan vertragen en een daling van de bloeddruk kan optreden, evenals braken en diarree. De intoxicatie is van korte duur en er treedt binnen de 24 uur herstel op.

Aroniabes

De aroniabes (Aronia melanocarpo) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika. Omdat de bes veel vitamines bevat, werden ze door de Indianen als vitaminerijk voedsel gebruikt voor de winter. Ze vonden tevens gretig aftrek bij vroege kolonisten. Deze gebruikten de bessen als voeding, maar ook als kleurstof voor textiel. Rond 1900 belandde de plant in Sovjet-Unie. De botanicus Ivan Mitsjoerin was direct geïnteresseerd in de gezondheidsvoordelen van de plant en sloeg ermee aan het experimenteren. Hij was ook degene die plant vanuit de Verenigde Staten in zijn eigen land introduceerde. Inmiddels wordt de bes op duizenden hectaren grond in Oost-Europa gekweekt om er sap van te maken. Pas sinds de afgelopen twintig jaar neemt de algemene en wetenschappelijke belangstelling voor de zwarte appelbes in de Verenigde Staten en de rest van Europa toe en wordt deze steeds vaker commercieel verbouwd.

Aroniabessen bevatten een grote hoeveelheid anthocyanen, net als veenbessen, bosbessen, zwarte bessen en bramen. Anthocyanen behoren tot de groep van fenolen. Deze stoffen komen veelvuldig voor in fruit, groente en bloemen. Het woord ‘anthocyaan’ stamt uit het Grieks. ‘Anthos’ betekent ‘bloem’ en ‘kyanos’ staat voor ‘blauw’. Samen met chlorofyl (bladgroen) behoren anthocyanen tot de belangrijkste groep plantaardige kleurstoffen. Ze staan bekend als natuurlijke anti-aging stoffen. Anthocyanen worden uitgebreid onderzocht, maar de consensus is inmiddels dat de antioxiderende eigenschappen van anthocyanen vijftig (!) keer hoger zijn dan vitamine E en tweemaal hoger dan vitamine C. Een onderzoek dat in 2005 in het tijdschrift European Food Research and Technology werd gepubliceerd, stelt dat hele zwarte appelbessen meer antioxidante werking hebben dan appelbessensap. Alle rood-donkerpaars-blauw gekleurde groente en fruit bevat superveel anthocyanen. Aroniabessen bevatten driemaal meer van deze kleurstoffen dan bosbessen. Gedroogde appelbessen zitten bovendien vol vezels.

Aroniathee.

Hiervoor kunt u zowel de bessen als de bladeren gebruiken. Gebruik een paar eetlepels fruit of een mengsel van fruit en bladeren en giet er water over. Laat tien minuten tot een half uur trekken! U kunt ook zelf sap van de zwarte appelbes maken. Was hiervoor de vruchten, doe ze in een pan met wat water en laat ongeveer een half uur op laag vuur stoven. Naar smaak kunt u honing of suiker toevoegen. Bewaar het sap in een schone, droge fles.

Appelbessen zijn eveneens geschikt om wijn of sterke drank van te maken. Vaak worden ze hiervoor gecombineerd met andere gezonde bessen. Het sap is perfect om wild vlees mee te marineren. Direct van de struik zijn de bessen trouwens wat zuur en wrang en niet echt lekker. Verwerkt smaken ze een stuk beter. De bessen worden overigens wel zoeter naarmate ze langer hebben gerijpt. 

Recept smoothie met aroniabessen

Net als blauwe bessen kunnen aroniabessen in brood, taarten, cakes en ander gebak worden verwerkt. Wij houden het lekker makkelijk met dit recept voor een gezonde en heerlijk verfrissende smoothie met aroniabessen.

• 1 kopje yoghurt
• 1 kopje (bevroren) aroniabessen
• 1,5 kopje zwarte bessen, frambozen of blauwe bessen
• 1 banaan, gepeld en in schijfjes
• 1 eetlepel honing

Voeg alle ingrediënten samen in een blender en mix tot een glad geheel.

Wetenschappelijk onderzoek

Banjari et al. beschreven de werking van gebruik van de appelbes (Aronia melanocarpa [Michx.] Elliott, fructus) op diabetes-gerelateerde problematiek. Appelbessap is een product met een hoog gehalte aan

antioxidanten en blijkt de stijging van de bloedsuikerspiegel na een maaltijd te kunnen tegengaan, zo bleek uit onderzoek met gezonde proefpersonen. Ook werkt het als remmer van angiotensine-converterend enzym (ACE-remmer). Het remt eveneens de enzymen dipeptidyl-peptidase IV en α-glucosidase, die belangrijk zijn bij de afbraak van eiwitten en koolhydraten. Voor klinische studies verwijzen de auteurs naar
een eerder overzichtsartikel van Chrubasik et al. In dertien onderzoeken, doorgaans van matige kwaliteit, werden significante verbeteringen gezien in de klinische parameters die werden gebruikt voor diabetes type 2, hypercholesterolemie en andere symptomen van het metabool syndroom.
Hierbij zijn echter heel verschillende handelsproducten gebruikt, zodat het combineren van de verkregen data niet goed mogelijk was.

• Banjari I. et al. Antidiabetic effects of Aronia melanocarpa and its other therapeutic properties. Front Nutr. 2017;4:53. 
• Chrubasik C. et al. The clinical effectiveness of chokeberry: a systematic review. Phytother Res. 2010;24(8):1107-1114.

Aronia melanocarpa, native to eastern North America, has become popular in Eastern Europe and Russia. Aronia melanocarpa fruits are one of the richest plant sources of phenolic substances, mainly anthocyanins--glycosides of cyanidin. Anthocyanins are water soluble pigments accounting for the dark blue and even black color of the fruits. Administered orally they can be absorbed as intact glycosides. Aronia melanocarpa fruit juice and anthocyanins derived from the fruits have been studied intensively for the last 15 years. Most of the effects of Aronia melanocarpa anthocyanins are due to their high antioxidative activity. Our investigations have demonstrated a remarkable hepatoprotective, a very good gastroprotective and a pronounced anti-inflammatory effect of Aronia melanocarpa fruit juice in rats as well as a bacteriostatic activity in vitro against Staphylococcus aureus and Escherichia coli and an antiviral activity against type A influenza virus. Research of other authors has demonstrated that Aronia melanocarpa anthocyanins can normalize the carbohydrate metabolism in diabetic patients and in streptozotocin-diabetic rats, have an in vitro antimutagenic activity and exhibit a distinct immunomodulatory activity in human lymphocyte cultures and in patients with breast cancer, suppress the growth of human HT-29 colon cancer cells, inhibit the N-nitrosamine formation in rats and decrease the toxicity and cumulation of cadmium in liver and kidneys. Currently, there are no data in literature about any unwanted and toxic effects of Aronia melanocarpa fruits, juice and extracts.

Oxymel

Oxymel is een mengsel van honing en (appelcider)azijn dat verdund met water als natuurlijke drank gebruikt wordt. Deze drank, ook bekend als “zure honing”, heeft spijsverterings-, desinfecterende, antibacteriële en zelfs wondgenezende eigenschappen. In de natuurgeneeskunde wordt het vaak aanbevolen als huismiddeltje tegen verkoudheid, hoest en andere aandoeningen van de luchtwegen .

Het is een traditionele bereidingswijze die je ook in oude apothekersboeken kan terugvinden. Een voorbeeld.

Oxymel Simplex.

• Neemt Aceti vini acerrimi, een pond.
• Aquae Simplicis clarae, vier pond.
• Mellis, twe pond.

Laat den honig en 't water te zaam koken, schuimt dit wel af, als het water by naa weggedampt is, doed 'er den azyn by, laat het wederom door malkanderen koken, giet het door een doek, en bewaart het tot 't gebruik. Bataviasche apotheek(1746)

Oxymel - Ingrediënten

De basisingrediënten van Oxymel zijn heel eenvoudig: azijn en honing (verhouding 1 / 2). Ook kruiden en specerijen worden traditioneel toegevoegd. Bijzonder geschikt in de winter zijn de kruiden en specerijen die een antibacteriële en desinfecterende werking hebben, de slijmvorming bevorderen of anderszins de luchtwegen en het immuunsysteem ondersteunen, zoals salie, tijm, rozenbottels, gember, kurkuma, kaneel of kruidnagel. Ook oxymel met vlier is smakelijk en werkzaam op het immuunsysteem.

Oxymel met gember, kurkuma en salie

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelciderazijn⁠

• 50 g verse biologische gember⁠

• wat salie (vers of gedroogd) ⁠

• 1 biologische citroen⁠

⁠• 1 el kurkumapoeder

• 1 afsluitbare pot (ca. 1 liter)

Schil de gember en snijd hem in kleine stukjes. Giet honing en azijn in een schone pot (eventueel wat verwarmen) en meng. Pers de citroen uit en doe het sap in het glas, rasp vervolgens de schil van een halve citroen en voeg deze ook toe. Voeg de echte salie en 1 eetlepel kurkumapoeder toe en meng alle ingrediënten goed door elkaar. ⁠ ⁠

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren.

Oxymel met brandnetels

Dit oxymel-recept is ideaal als voorjaarsbehandeling . Jonge brandnetels bevatten een extra portie ijzer om voorjaarsmoeheid tegen te gaan en hebben een zuiverende en ontgiftende werking .

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelazijn⁠

• 1 handvol jonge brandnetelpunten⁠

• Optioneel: 1 handvol madeliefjesbloemen

• 1 afsluitbare glazen pot (ca. 1 liter) ⁠

Snij of plet de brandnetels en andere lentekruiden zodat de inhoudsstoffen beter vrijkomen. Giet honing en azijn in een schone pot (verwarmen, au bain marie) en meng. Voeg de kruiden toe en meng alle ingrediënten goed door elkaar. ⁠ ⁠

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren, daarna de kruiden zeven, verdunnen met water als drank

Oxymelrecept met rozenbottels

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelciderazijn⁠

• 1-2 handjes rozenbottel⁠s

• 1 duimgroot stukje gember⁠

• 3 kaneelstokjes⁠

• verse tijm en salie

• 1 afsluitbare pot (ca. 1 liter) ⁠

Voor de rozenbottel-oxymel: halveer de rozenbottels en hak de kruiden fijn. Giet honing en azijn in een schone pot (verwarmen au bain marie) en oplossen, voeg dan de overige ingrediënten toe en meng goed.

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren.

Wetenschappelijk onderzoek met oxymel

• Biomed Pharmacother. 2020 Jun:126:110079. doi: 10.1016/j.biopha.2020.110079. Epub 2020 Mar 19. Thyme oxymel by improving of inflammation, oxidative stress, dyslipidemia and homeostasis of some trace elements ameliorates obesity induced by high-fructose/fat diet in male rat.
• Microbiology (Reading). 2023 Jul;169(7):001351. doi: 10.1099/mic.0.001351. Sweet and sour synergy: exploring the antibacterial and antibiofilm activity of acetic acid and vinegar combined with medical-grade honeys. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10433418/

Huidveroudering en wilgenroosje

Huidveroudering: het natuurlijke middel wilgenroosje-extract kan helpen. Bij het natuurlijke proces van huidveroudering neemt het gehalte van belangrijke stoffen zoals collageen, hyaluronzuur en elastine in de huid af, wat resulteert in een slappere, stuggere huid en rimpels. Er zijn tegenwoordig tal van producten op de markt die beloven dit proces tegen te gaan, maar ook planten kunnen dit proces mogelijk beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan lijkt het wilgenroosje.

Het wilgenroosje (Epilobium angustifolium) is een wijdverspreide plant, maar misschien niet een heel bekend medicinaal kruid. Toch kent het een lange historie van medicinaal gebruik, vooral bij aandoeningen van de huid. Zo gebruikten Canadese indianen het maceraat van wilgenroosje al bij steenpuisten en huidinfecties. Ook gebruikten ze de bladeren om blauwe plekken mee in te pakken [1]. In de tweede helft van de 19e eeuw werd het in Rusland ook gebruikt bij constipatie, hoofdpijn en winterhanden [2]. Uit de resultaten van onderzoeken blijkt dat extracten van wilgenroosje ontstekingsremmend en antibacterieel werken. Dit zou het medicinale effect bij huidaandoeningen kunnen verklaren. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat het mogelijk ook bepaalde aspecten van huidveroudering kan vertragen [1].

Zo kan een extract van het wilgenroosje mogelijk het verslappen van de huid tegengaan door enzymen te remmen die collageen- en elastasevezels afbreken. Bij in vitro-onderzoeken remden polyfenolen uit het wilgenroosje bepaalde enzymen die hierbij een rol spelen, zoals elastase en collagenase [1]. Een waterextract van wilgenroosje verminderde de activiteit van elastase met wel 82% [3]. Dit sterke effect wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de activiteit van meerdere stoffen, al lijken polyfenolen zoals hyperoside en kaemferol hier in het bijzonder bij betrokken te zijn [4].

Naast elastase en collagenase remt wilgenroosje ook de activiteit van matrix metalloproteïnases (MMPs). Deze enzymen, die eiwitten van de extracellulaire matrix kunnen afbreken, worden met de jaren actiever in de verouderende huid. Een alcoholextract van wilgenroosje remde de actieve aanwezigheid van MMP-1 en MMP-3 in gezonde menselijke huidfibroblasten. De activiteit van het enzym hyaluronidase-2 werd zelfs volledig geremd door dit alcoholextract [5].

Naast verslapping van de huid kan er ook hyperpigmentatie optreden in de verouderende huid. Het enzym tyrosinase speelt hierbij een belangrijke rol en tyrosinaseremmers worden gebruikt om de overproductie van melanine tegen te gaan. Synthetische tyrosinaseremmers zijn echter mogelijk cytotoxisch en mutageen bij gebruik over langere termijn. Een tyrosinaseremmer zonder deze bijwerking zou daarom een welkom alternatief zijn [1]. Een waterig extract van wilgenroosje remde de activiteit van tyrosinase in een in vitro-studie met circa 15%. De mate van deze inhibitie was gerelateerd aan de concentratie polyfenolen in het extract [3].

Ten slotte zijn er tot nu toe geen bijwerkingen bekend van het gebruik van wilgenroosje-extract. Een klein aantal in vitro-toxiciteitsstudies laten geen bijwerkingen zien [1]. In vivo bleek een concentratie van een 5% wilgenroosje-extract bij huidcontact gedurende vier uur ook geen bijwerkingen op te leveren [5].

Het preklinisch bewijs voor verouderingsvertragende eigenschappen en lage toxiciteit van wilgenroosje maakt dit een mogelijk interessant ingrediënt voor vervolgonderzoek voor uitwendige cosmetische of dermatologische toepassingen. Goede klinische studies zijn echter nodig om de effectiviteit en veiligheid te bevestigen.

AUTEURSGEGEVENS | E.B.M. (Liesbeth) Veldman MSc studeerde voeding en gezondheid aan de universiteit in Wageningen. Ze werkt als onderzoeker bij het kenniscentrum Vitaliteit en Eigen Regie aan de hogeschool Leiden en is redacteur van dit tijdschrift. 

REFERENTIES | [1] Nowak A. et al. Epilobium angustifolium L. as a potential herbal component of topical products for skin care and treatment – A review. Molecules. 2022;27(11):3536. [2] Sõukand R. et al. Inventing a herbal tradition: The complex roots of the current popularity of Epilobium angustifolium in Eastern Europe. J Ethnopharmacol. 2020;247:112254. [3] Onar H. et al. Tyrosinase and lipoxygenase inhibition and antioxidant activity of an aqueous extract from Epilobium angustifolium L. leaves. J Med Plants Res. 2012;6(5):716-726. [4] Karakaya S. et al. In vivo bioactivity assessment on Epilobium species: A particular focus on Epilobium angustifolium and its components on enzymes connected with the healing process. J Ethnopharmacol. 2020;262:113207. [5] Ruszová E. et al. Epilobium angustifolium extract demonstrates multiple effects on dermal fibroblasts in vitro and skin photo-protection in vivo. Gen Physiol Biophys. 2014;32(3):347-359.

Cornus mas, gele kornoelje met rode bessen

De gele kornoelje behoort tot de kornoeljefamilie en is niet verwant aan de zoetzure kers. De struik geeft de voorkeur aan warme, zonnige locaties, kalkrijke grond en kan dan 3-8 meter hoog worden en wel 100 jaar oud worden. De Cornus mas komt oorspronkelijk uit West-Azië, maar heeft zich in de loop van de tijd verspreid over Turkije, de Kaukasus en Zuid-Europa tot aan het zuiden van Duitsland. Ook al zijn er wilde opstanden, de meeste struiken worden tegenwoordig door mensen geplant.

De struik is met zijn glanzende, elliptische tot puntige ongeveer 10 cm lange bladeren een ecologische troef: zijn dichte wortelstelsel beschermt tegen bodemerosie en kan hellingen stabiliseren. De gele bloemen, die heel vroeg in de lente verschijnen, zijn waardevol voedsel voor bijen, en de bladeren en scheuten zijn waardevol voedsel voor allerlei herbivoren zoals konijnen en herten. En last but not least genieten veel vogels van de dieprode steenvruchten. 

Het hout met de grijsbruine schors die van de oude struik afbladdert, is het zwaarste dat in Europa voorkomt: het zinkt in het water. In de Ilias van Homerus lezen we dat het Trojaanse paard gemaakt was van het harde hout van de kornoelje, en dat ook de speren van de troepen van Alexander de Grote uit Cornushout waren.

Traditionele remedie met potentieel voor meer

Preparaten gemaakt van de bladeren, bloemen en vruchten van de kornoelje werden meer dan 1000 jaar geleden gebruikt om verschillende kwalen te verlichten. Het spectrum was breed en strekte zich uit van keelpijn tot allerlei ontstekingsprocessen. Bovenal werden ziekten van het maag-darmkanaal, zoals maagzweren, diarree of inflammatoire darmziekten, behandeld met preparaten gemaakt van bladeren, gedroogd fruit en zelfs de gemalen zaden van de vruchten. Hildegard von Bingen raadde kornoelje aan bij maagproblemen of jicht. [1]

De kornoelje bevat iridoïden en de vruchten bevatten ook vitamines, vooral vitamine C. Afhankelijk van de locatie en de groeiomstandigheden bevatten de vruchten ook verschillende hoeveelheden mineralen zoals magnesium, calcium, kalium, zink en ijzer.

Fytochemische en klinische onderzoeken tonen aan dat verschillende delen van de Cornus onder meer leidden tot een verbeterde bloedsuikerspiegel en cholesterolgehalte. Daarnaast werden onder andere antimicrobiële, anti-atherosclerotische of anti-glaucoomactiviteiten aangetoond [2, 3].

Kornoeljebes: scherpzoet fruit om van te genieten

De vruchten van de kornoeljekers zijn een verrijking voor de keuken. In Iran worden verse of gedroogde vruchten gebruikt in lams- of rijstgerechten. Van de rijpe bessen kan jam of gelei worden gemaakt of ontpit en gedroogd, als rozijnen voor cakes worden gebruikt.

Bijzonder interessant vind ik het maken van de zogenaamde kornoelje-olijven, de vruchten die net beginnen te rijpen, terwijl ze nog groen zijn maar al een vleugje rood hebben, worden gepekeld als olijven.

Recept voor kornoelje-olijven

• 300 g ontpitte kornoeljekersen
• 150 g zout
• 500 ml water

Doe zout en water in een pan, breng het kort aan de kook, laat het afkoelen en giet het over de bessen. Om ervoor te zorgen dat ze onder water blijven, verzwaar je ze met een bord. Dek af en zet 1 week in de koelkast. Giet na een week het water af en spoel de kornoelje-bessen met water. Spreid de bessen  uit op keukenpapier en dek het af met een doek om het tegen vliegen te beschermen. Laat het fruit een dag drogen.

Maak intussen de kruidenolie klaar waarin de kornoelje-bessen worden bewaard.

Ingrediënten voor de kruidenolie

• 150 ml koolzaadolie of olijfolie
• 1 takje tijm of oregano
• 1 laurierblad
• 1 salieblad
• 1 kleine gehakte gedroogde tomaat
• 1 teentje knoflook
• 1 kleine chilipeper (als je van pittigheid houdt)

Verwarm de kruiden in de olie en laat 10 minuten zachtjes koken. Laat het vervolgens afkoelen. Doe de vruchten in potten met deksel en giet de olie erover.

Als u de kornoelje-olijven op een koele plaats bewaart zijn ze enkele weken houdbaar. Je kunt ze gebruiken als echte olijven!

Literatuur

[1] Dinda B, Kyriakopoulos AM, Dinda M, et al. Cornus mas  L. een belangrijk Europees en Aziatisch traditioneel voedsel en medicijn: etnogeneeskunde, fytochemie en farmacologie voor commercieel gebruik ervan in de farmaceutische industrie. Tijdschrift voor Etnopharmacologie. 2016; 193 (4): 670-690

[2] Celep E, Aydin A, Kirmizibekmez H, Yesilada E. Beoordeling van het  in vitro  en  in vivo  antioxiderende potentieel van Cornusbladeren. Voedsel- en chemische toxicologie. 2013; 62: 448-455

Medicinal plants that are used today have been known by people of ancient cultures around the world and have largely been considered due to their medicinal properties. Cornus mas L. (Cornelian cherry) is one of these medicinal plants with high level of antioxidant activity. Cornelian cherry is an attractive ornamental plant with delicious fruit having nutritional and therapeutic values. The main purpose of this paper is to present and summarize the pharmacological and therapeutic effects from researches done on Cornelian cherry in studies from 2000 to 2016. Information and findings in this review were taken from electronic journals in some websites including PubMed, Elsevier, ISI, Google scholar, SID and relevant books. C. mas L. is important in terms of decoration and is used in traditional medicine to treat diarrhea, inflammatory bowel disease, cholera, fever, malaria, kidney stones, urinary tract infections, cancer, bleeding and heat stroke. Several studies have shown that Cornelian cherry fruit plays an important role in prevention of atherosclerosis, blood sugar, lipid profiles and reduction of fat accumulation in the liver. Cornelian cherry has antimicrobial, antiparasitic, anti-inflammatory, antioxidant and anticancer effects as well as protecting liver, kidney and cardiovascular system. Using Cornelian cherry in pharmaceutical and food industries has caused fantastic value of this plant. Pharmaceutical properties of Cornelian cherry seeds, fruits, leaves and stems have led the need of further studies to explore the other unknown effects or review mechanism of its pharmacological effects for preparation of new drugs.

Allerzielen op het oude kerkhof van Hastiere

 

Meer vergankelijkheid dan het oude kerkhof van Hastiere kun je niet vinden. Niet alleen dode, vergane mensen vind je hier maar ook verweerde, vergane graven. Verzakte, gebroken en wild begroeide grafstenen. Graven en plastic bloemstukken die weer tot leven komen. De verschrikkelijke schoonheid van vergankelijkheid.

Artemisia, de grijze tover in de tuin

Alsem en Zonnehoed

Alsem, Bijvoet, Dragon en Citroenkruid allemaal plantensoorten uit het geslacht Artemisia. Over de hele wereld presenteren zich zowat 250 soorten als Artemisia, uiterlijk zijn het vooral de grijze bladeren en de kleine knopbloemen die hun verwantschap aangeven.

Artemisia vulgaris, Bijvoet is onze inheemse Artemisia die zich op braakliggende terreinen en langs wegkanten kan uitleven. Met zijn onooglijk grijze bloempjes, het lijkt net alsof ze niet willen opengaan, en zijn net niet grijsgenoege bladeren is dit zeker niet de plant die de gemiddelde burger in zijn glad tuintje wil. In de kruidige siertuin zou een plantje misschien net kunnen, we zullen hem dan mooier maken door hem te omringen met de grijzere Alsem en bijvoorbeeld een donkerpaars bloeiend Kaasjeskruid.
Andere, lage Alsems zoals Artemisia Schmidtiana en Alpensoorten zoals Artemisia genepi zijn vooral geschikt voor de droge en kalkrijke rotstuin.
Een grappige mini-rotstuin kun je al maken door 4 rondslingerende stukken steen bij mekaar te leggen, er wat kalkrijke humus tussen te stoppen, en er dan een lage Alsem, enkele Rozenkransjes en een Zilverdistel tussen de planten en eventueel de gaatjes op te vullen met wat mos, die toch eens van dat dak gehaald moest worden. Bij mij vormen dit soort minituinen grenspaaltjes voor de grote tuin. Als, de honden er tenminste niet tegen pissen!

Aperitief in de tuin
In de kruidengeneeskunde is het vooral Alsem (Artemisia absinthium) die samen met Venkel en Kalmoes als bitterstofplant gebruikt word. Zij wekken de eetlust op en bevorderen de vertering van het voedsel. Dus uitermate geschikt om voor een copieuze maaltijd te gebruiken. Vandaar ons aperitief voor het eten. Aperitivum is een medische term en betekent gewoon eetlustopwekkend.
Veel likeuren zoals Benedictine en Chartreuse zijn dan ook niets anders dan aftreksels van bitterplanten op alcohol. De meest beruchte is nog steeds de absint, een groen goedje waar Van Gogh en andere schilders aan verslaafd waren. De Genepi is een ander, nu nog veel gedronken aperitief, gemaakt uit verschillende Artemisia- en Achillea-soorten. Dit sterke drankje wordt je overal in de Alpen te pas en te onpas aangeboden. Vooral in de Franse berghutten, waar ik kind aan huis ben, moet je oppassen om niet dronken de bergen ingestuurd te worden.
Om geen misverstanden te kweken, het is niet de alsem maar wel de alcohol die je dronken maakt. Alsem zelf gebruik ik tijdens mijn trektochten of gewoon thuis om mijn trage maag op gang te brengen. Even een vers blaadje tussen duim en wijsvinger wrijven, en dan aan je vingers likken is al genoeg om je maag een oppepper te geven. Bitter blijft het wel!

Alsem in natuur en tuin
Artemisia absinthium groeit uitbundig op droge, stenige wegranden en paden in de Zuiderse Alpen. Ondanks zijn van nature droog en warm biotoop is hij in ons natter klimaat volkomen winterhard. Het zilvergrijze blad blijft zelfs bij ons bovengronds zichtbaar en is dus ook in de winter vers te gebruiken.
Grijze planten brengen dikwijls harmonie in een drukke veelkleurige border. Ze combineren vooral goed met paarse bloemen zoals Kaasjeskruid, Rode zonnehoed of stevige Stokrozen. De kleine gele knopbloemen van de Alsem zijn onopvallend maar juist deze bescheiden bloemen brengen evenwicht in een wat protserige border. De Alsem groeit in elke grond, maar in een zonnige en droge omgeving zal hij er compacter en grijzer uitzien, en dus mooier en makkelijker te bewerken.

Andere grijzen
Grijzer dan grijs krijg je het met Artemisia ludoviciana, een Amerikaanse soort die tot in zijn bloempjes zilverwit is, in ons klimaat goed winterhard is, door indianen bij rookrituelen gebruikt wordt en op de koop toe nog geneeskrachtig is. Wel veel waard voor weinig geld, want gewoon te koop in een gemiddeld tuincentrum.
Andere genezende grijzen die hier bij horen zijn de Echte salie, de Heiligenbloem, alleen voor de naam al zou ik hem aanplanten, de Lavendelsoorten natuurlijk en eventueel de Kerrieplant. Op het eerste gezicht lijken al die planten samen een vreemd allegaartje, maar in de tuin vormen ze een boeiend geheel barstens vol betekenis. Echt een tuin om als grijs-aard helemaal in op te gaan.

Passiflora, nieuwe Escop-monografie

De werkzaamheid van passiebloem (Passiflora incarnata L.) is beschreven in een nieuw uitgebrachte ESCOP-monografie.

De European Scientific Cooperative on Phytotherapy (ESCOP) geeft plantenmonografieën uit waarin de werkzaamheid, dosering en veiligheid wordt beschreven van veelgebruikte geneeskrachtige planten en kruiden. De monografieën zijn gebaseerd op wetenschappelijke gegevens. 

Passiebloem wordt toegepast bij slaapstoornissen en inslaapproblemen.  Daarnaast kan het verlichting bieden bij rusteloosheid, prikkelbaarheid en nerveuze spanningsklachten.

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR PASSIEBLOEM

Voor de monografie zijn onderzoeken bestudeerd die betrekking hebben op de werkzame bestanddelen van passiebloem. Het gaat daarbij om glycosylflavonoïden van apigenine en luteoline zoals isovitexine, isoorientine en hun 2″-beta-D-glucosiden, schaftoside, isoschaftoside, vicenine-2 en swertisine, evenals aminozuren met GABA  (gamma-aminobutyric acid) als dominante component.  Ook in vitro-experimenten met passiebloem laten werkzaamheid van de plant zien. Het gaat dan onder meer om receptorbinding en antioxidante en antibacteriële activiteit. In vivo-experimenten met passiebloem of de extracten daarvan hebben sedatieve en anxiolytische effecten aangetoond bij muizen, ratten en gespeende biggen, effecten op ontwenningsverschijnselen bij ratten en hoeststillende, anticonvulsieve, neuroprotectieve, ontstekingsremmende, antinociceptieve en anti-metabolische effecten bij muizen, ratten en cavia’s.

Gecontroleerde klinische onderzoeken hebben laten zien dat passiebloem symptomen van neuropsychiatrische oorsprong bij patiënten kan verlichten.

ESCOP-MONOGRAFIE PASSIEBLOEM

In de monografie worden de verschillende onderzoeken beschreven en samengevat. Ook beschrijft de monografie de wetenschappelijke consensus als het gaat om de optimale dosering en gebruiksduur van passiebloem, bijwerkingen en contraindicaties, speciale waarschuwingen en interacties met andere geneesmiddelen.

Grijze planten voor winters genot

Grijsgrauwe herfst- en winterdagen ... en dan toch over grijze planten praten. Heeft u te maken met een melancholicus, een chronisch kankerende natuurkenner of een gewone grijsaard ?

Grijs ben ik wel, maar van grijze planten word ik, zeker in herfst en winter, alleen maar vrolijk. Juist in deze seizoenen gaan die grijze planten glinsteren en glimmen en geven de verdorde tuinen een vrolijker, zelfs wat deftiger, zilverig uitzicht. Technisch-botanisch gezien is het vooral de beharing van het blad die het grijze uiterlijk veroorzaakt: dauw, rijm en andere vochtigheid die door de haartjes vast wordt gehouden, geeft dat extra glanzend effect. Voorbeelden zijn de toortssoorten, zoals keizerkaars en andere koninklijken. De bladrosetten liggen nu al klaar om de volgende zomer hun gele bloeifakkels uit te dragen. Vroeger werden de wollige pieken in pek gedoopt en aangestoken om winteravonden te verlichten: deze symbolische daad is nu jammer genoeg verdwenen.

Grijze plantjes tegen kwaaltjes

Beter bekende mooie grijzen zijn de Heiligenbloem of Santolina, die vroeger als wormdrijvend medicijn gebruikt werd. In de kruidentuin kun je ze als lage heggeplant aanplanten : dat is makkelijk en goedkoop te verwezenlijken omdat hij zo goed te stekken is. Saliesoorten zijn voor de natuurtuinier van bijzondere waarde. Het kruid Salvia officinalis is niet alleen een mooie laagblijvende heester, maar de blaadjes verlichten ook onze winterwalen zoals verkoudheid en vooral heesheid en keelpijn. Je kan er een sterke thee mee trekken en daar uitgebreid mee gorgelen. Goede salie-soorten zijn de ‘berggarten' met een breder blad en compactere groei en de Minor' met een smaller blad en een uitbundigere blauwe bloei.

De meest grijze Salie is echter de Salvia argentea of Zilversalie, een tweejarige soort met een zeer sterk behaard blad, die nauw verwant is aan de Muskaatsalie, een ouwe glorie, die vroeger gebruikt wordt om wijn te aromatiseren, of moet ik zeggen vervalsen.

Eén grijs struikje wil in nog wel vermelden: de Duindoorn, zoals de naam zegt een doornige struik die met zijn woekerende wortelstokken de duinen vasthoudt. Ook in de tuin doet hij het goed. De oranje bessen rijpen in september en worden gegeten door spreeuwen, lijsters, kraaien en wat mij betreft ook door mensen. Ze zitten barstensvol vitamine C en kunnen goed tot siroop verwerkt worden. Voor een aanplant moet je wel mannelijke en vrouwelijke struikjes aanschaffen, als je tenminste de mooie en gezonde bessen in je tuin wilt.

Inheemse grondbedekkers

Als slot doe ik een praktisch voorstel om een stukje wilde, grijsbladige tuin aan te leggen met inheemse grondbedekkers. Plant wat Zilverschoon (Potentilla anserina) met Rozenkransje (Antennaria dioica), Muizeoortjes (Hieracium pilosella) en de iets hoger groeiende Vrouwemantel (Alchemilla vulgaris) met wat polletjes grijsblauw Schapegras. Laat ze gerust door mekaar groeien, observeer het geheel en kijk wat er gebeurt. Afhankelijk van de grondsoort, de vochtigheid en de zuurgraad kan één soort, misschien Zilverschoon, zich sterker ontwikkelen. Je kan dan wat bijsturen. Jij bent nu éénmaal de schepper van je eigen tuin. Een schepper die hopelijk met eerbied en geduld zijn schepping observeert.

Een zilvergrijs plantenverlanglijstje

• Antennaria dioica : het Rozenkransje, het laag, kruipend grijsje dat in de traditionele kruidenthee tegen verkoudheid verwerkt wordt.
• Artemisia absinthium : de bittere maar in likeur lekker smakende alsem die als aperi tief te gebruiken is. Vele andere soorten zoals Artemisia schmidtiana en Artemisia cana zijn nog glimmender grijs en worden gebruikt in de Indiaanse smuddgesticks om geur en gloed te geven in de winter.
• Cynara scolymus : is niets anders dan de Artisjok, met zijn grote grijze blad niet alleen mooi maar ook geschikt om uw kerst of andere indigestie te verlichten. De Cynara cardunculus of de Kardoen vormt prachtig groot grijs blad zelfs in de winter en kan eventueel ook als groente gebruikt worden.
• Crambe maritima: de Zeekool, gebleekt een exclusieve groente.
• Lavandula: de Lavendel voor een zomers geurtje in uw potpourri.
• Ruta graveolens 'Jackmanns blue': een variëteit van de Wijnruit met geweldig grijs blauw blad. De honden houden er niet van, maar de duiven lijken er beter van te vliegen.
• Salvia soorten: natuurlijk de Echte salie.
• Santolina chamaecyparissus: De Heiligenbloem, gemakkelijk te snoeien en te stekken. Zou ik alleen al voor de mooie naam in de tuin brengen.
• Thymus citriodorus ('Silver Queen'): Een van vele kruipende tijmsoorten, maar andere tijmen kunnen natuurlijk ook.

Zilveren planten horen bij herfst en winter. Ze verlichten al die donkere decemberdagen.

Majoraan bij de ziekte van Parkinson

Majoraan bij de ziekte van Parkinson: heeft dat zin? Een studie laat zien wat het effect is op symptomen die bij de ziekte voorkomen.

Majoraan (Origanum majorana) is een groenblijvende plant uit de laurierfamilie (Lauraceae) die traditioneel zowel culinair als medicinaal wordt gebruikt. Bij een pilotstudie werd het effect van majoraantoediening bij patiënten met parkinson onderzocht. Bij deze neurodegeneratieve ziekte sterven dopaminerge neuronen massaal af. Dit leidt tot motorische klachten zoals tremor, stijfheid en vertraagde bewegingen en tot niet-motorische klachten zoals cognitieve problemen en stemmingsstoornissen.

Bij deze pilotstudie ontvingen 30 patiënten met de ziekte van Parkinson dagelijks een thee van majoraan. Het betrof hier een aftreksel van 5 gram gedroogde majoraanblaadjes op 100 ml kokend water, die de onderzoekers gedurende 15 minuten lieten trekken. 30 andere patiënten ontvingen een placebo met een sterk verdund afkooksel van majoraanstelen. Alle deelnemers bleven hiernaast ook hun reguliere medicatie nemen. Symptomen van parkinson werden gemeten met behulp van de Unified Parkinson’s Disease Rating Scale (UPDRSIII), de Non-Motor Symptom Scale (NMSS) en de Beck Depression Inventory (BDI).
Na 30 dagen waren de scores voor de niet-motorische symptomen (NMSS en BDI) significant verminderd in de interventiegroep. Ook de score op de UPDRSIII verminderde, maar deze afname was niet significant. In de placebogroep werd geen verschil gevonden in de scores voor en na de studie. In geen van beide groepen werden bijwerkingen geconstateerd.

Hieruit concludeerden de onderzoekers dat een thee van majoraan in combinatie met medicatie mogelijk kan helpen bij de vermindering van niet-motorische klachten. Wellicht zou het ook de motorische klachten kunnen verbeteren bij gebruik gedurende een langere termijn. Om dit verband verder te onderzoeken, is echter meer en veel grootschaliger onderzoek nodig, waarbij het gebruik van majoraanthee bij de ziekte van Parkinson gedurende een langere periode en bij veel meer patiënten wordt onderzocht.

Artikel uit Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie 2023 nr. 2 van Liesbeth Veldman

Chahra C. et al. The effect of Origanum majorana tea on motor and non-motor symptoms in patients with idiopathic Parkinson’s disease: A randomized controlled pilot study. Parkinsonism Relat Disord. 2021;91:23-27.

Over origanum majorana / Majoraan

Plantenmiddeltjes komen en plantenmiddeltjes gaan, maar uiteindelijk blijven ze ooit en ergens toch bestaan. Zo’n middeltje dat komt en gaat is de majoraanzalf, die zeker in Duitsland een veel gebruikt geneeskruid geweest is.

Majoraan botanisch

Eerst wat misverstanden rond dit plantengeslacht ophelderen. De plant waar wij het hier over hebben, noemt met zijn officiële naam Origanum majorana L. of Majorana hortensis Moench en is nauw verwant aan Origanum vulgare L. of Wilde marjolein. De namen Oregano, Marjolein en majoraan worden nogal eens, ten onrechte, door mekaar gebruikt.

Misschien is het omdat deze geneeskrachtige plant vroeger in elke keuken gebruikt werd voor het kruiden van vette spijzen, zoals gebakken aardappels, worst en vette vleesgerechten. Misschien is het ook gewoon door toeval omdat er niks anders bij de hand was en omdat lekker ruikende kruiden altijd heel populair waren, maar de majoraan werd in de Duitstalige landen een bijzonder huismiddel. Men maakte er een zalf van die met succes gebruikt werd bij hardnekkige verkoudheden bij baby's en bovendien tegen winderigheid bij baby's die borst- of flessenvoeding krijgen. Ook tegen zenuwpijnen bij volwassenen, tegen reuma en bij verstuikingen werkt de majoraanzalf pijnverzachtend. De zalf is ook bij het 'openbreken' van gezwellen heel nuttig. Het hoge percentage etherische olie in de majoraan staat garant voor de werkzaamheid.

Recept majoraanzalf

Het recept om zelf majoraanzalf te maken: over 3 theelepels gedroogde, verpulverde majoraan , een eetlepel wijngeest of spiritus (alcohol van 40%) gieten. Het mengsel enkele uren laten staan, en dan vermengen met 2 eetlepels verse ongezouten boter. Dan ongeveer 5 minuten au bain marie verhitten, door een stukje verbandgaas zeven en laten afkoelen. De zalf is dan klaar om te gebruiken.

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/39688-majoraanzalf-zoet-en-verzachtend.html

Madeliefjes, overal en altijd aanwezig.

Wie kent het madeliefje niet? Deze kleine, wilde plant bevolkt gazons, parken en vaak gemaaide weiden en weilanden. De favoriete bloem van veel kinderen kan meer dan er alleen maar mooi uitzien. Ze is eetbaar en als geneeskrachtig kruid is het altijd en overal aanwezig.

Een bloempje om te eten.

De jonge bladeren van het madeliefje (Bellis perennis) behoren tot de mild smakende wilde groenten. De bladrozetten worden het hele jaar door geoogst, al hebben ze in de zomer een bitterder smaak dan in het voorjaar. Gebruik vooral de jonge bladeren in het midden van de rozet, omdat oudere bladeren, wanneer ze te veel worden gegeten, een onaangename, krassende nasmaak in de keel kunnen veroorzaken. Da
t komt door de saponinen die het blad bevat. Rauw zijn de jonge bladeren ideaal om toe te voegen aan salades, omdat ze qua smaak wat lijken op veldsla. Het milde bladgroen verrijkt ook soepen of wilde kruiden-smoothies en kan goed worden bereid als spinazie-achtige groente.

De mooie bloemen zijn een smaakvolle decoratie voor het verfraaien van salades, soepen en desserts. Of doe het gewoon op brood en boter. Vers bloeiende bloemen smaken het lekkerst. Qua smaak zijn de bloemknoppen nog interessanter. Ze zijn geschikt als knapperig, aangenaam zuur ingrediënt in salades of ingelegd in azijn als vervanger van kappertjes. Het mineraalrijke madeliefje is bovendien heel gezond: het bevat veel kalium, calcium en ijzer.

We kunnen het madeliefje bijna het hele jaar door vinden, omdat hij meestal vanaf februari zijn bloemen uit het gras tevoorschijn tovert. En zelfs in de winter kun je het geluk hebben om het bloemetje te ontdekken.

Eeuwenlang gekoesterd

In de middeleeuwen was het madeliefje vooral een wondkruid en werd het ook gebruikt bij huidziekten en zweren. In 1543 beschreef de arts Leonhart Fuchs de gebruikswijze in zijn boek “New Kreüterbuch”: “Het kneuzen van de groene bladeren en het plaatsen ervan op de verwarmde wonden geneest ze.”

In de eeuwen die volgden kwamen er in de volksgeneeskunde nog meer indicaties bij: de bloemen van de madeliefjes werden gebruikt bij aandoeningen van de luchtwegen zoals hoesten en bronchitis, maar ook bij blaas-, lever- en nierproblemen. Het madeliefje was ook een must voor ontgifting bij zogenaamde bloedzuiveringen of voorjaarsbehandelingen. Het werd uitwendig gebruikt voor pijnlijke ogen, maar ook voor kneuzingen, verstuikingen en blauwe plekken. De beroemde kruidenpriester Künzle (1857–1945) raadde een toepassing aan die vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt: het deppen van het verse plantensap van gemalen bladeren op brandnetelprik of insectenbeten. Dit verlicht de pijn en jeuk.

Daisy, effecten en actieve ingrediënten

Deze medicinale plant heeft de farmacopeeën, de apothekersboeken niet gehaald, met uitzondering van de Homeopathische Farmacopee (HAB). De talrijke bioactieve stoffen in de Bellis perennis suggereren echter wel degelijk een gezondheidsbevorderende werking. Bijzonder opmerkelijk zijn de triterpeen-saponinen, die vastzittend slijm in de luchtwegen vloeibaar en los kunnen maken. Ook de aanwezige slijmstoffen kunnen een effect hebben op de luchtwegen en een beschermend en verzachtend effect op ontstoken slijmvliezen.

Recent onderzoek

Recente onderzoeken hebben enkele van de volksmedicinale toepassingen, zoals de wondgenezende en ontstekingsremmende effecten, bevestigd. Er werd ook ontdekt dat het madeliefje goede antioxiderende eigenschappen heeft. Volgens onderzoek betekent dit dat het agressieve, celbeschadigende zuurstofradicalen onschadelijk kan maken (radicalenvangers). Er werd ook gevonden dat een flavonoïde uit het madeliefje het enzym acetylcholinesterase kon remmen en daardoor de werkingsduur van de hersenboodschapper acetylcholine kon verlengen. Dit neuroprotectieve effect speelt een rol bij de behandeling van ziekten met verminderde cholinerge activiteit, bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer.

Genezing met goddelijke hulp

Onze voorouders droegen de kleine lentebloem op aan de lentegodin. Een godin die de winter versloeg en de slapende plantengroei wakker maakte. Men geloofde dat als je de eerste drie madeliefjes eet die je in de lente vindt, je jezelf het hele jaar door tegen koorts en kiespijn kon beschermen. Het magische medicijn werkte alleen als je de bloemen niet met je handen aanraakte, maar als je ze direct met je mond afbeet. Grazen dus. Je buren zullen wel vreemd opkijken als je dit in het voorjaar uitprobeert.

Bij de kerstening, de verkristelijking werd de bloem van de lentegodin toegewijd aan de maagd Maria en werd de genezende magie verpakt in een christelijk gewaad. Volgens de legende werd het madeliefje door Maria op de wereld gebracht. Toen ze met het kindje Jezus naar Egypte vluchtte om aan Herodes te ontsnappen, vergoot ze veel tranen waaruit dan het madeliefje groeide. 

Een recept: madeliefjessoep

Ingrediënten

• 75 g verse madeliefjebloemblaadjes
• 50 g verse brandnetelblaadjes
• 4 eetlepels boter of olie
• 2 eetlepels speltmeel
• 750 ml groentebouillon
• 4 eetlepels crème fraîche of sojaroom
• peper
• 1 sneetje brood
• 1 handvol madeliefjesbloemen

Snijd de madeliefjes- en brandnetelblaadjes grof en bak ze in 2 eetlepels vet. Bestrooi met bloem (roux), giet de bouillon erbij en laat een paar minuten koken. Roer tot slot de crème fraîche erdoor en breng op smaak met peper. Rooster het in blokjes gesneden brood in het resterende vet. Giet de soep in kommen en garneer met broodblokjes en bloemen.

Wetenschappelijke referenties

Al-Snafi AE. Het farmacologische belang van Bellis perennis – Een overzicht. Afdeling Farmacologie, College of Medicine, Thi-Qar Universiteit (Irak) 2015
Costa Marques TH, Santos De Melo CH, Fonseca De Carvalho RB et al. Fytochemisch profiel en kwalificatie van biologische activiteit van een geïsoleerde fractie van Bellis perennis. Biol-onderzoek 2013; 46 (3): 231–8. DOI: 10.4067/S0716-97602013000300002

Hoe je darmflora de werking van geneeskrachtige planten vergroot.

Iedereen met een gezonde darmflora heeft in veel opzichten een duidelijk voordeel. Het bevordert niet alleen je gezondheid en het welzijn, maar ...  maakt ook therapie met geneeskrachtige planten mogelijk. De meeste waardevolle actieve ingrediënten in planten zijn gebonden aan suikers en deze inhoudsstoffen moeten, om actief te worden, door bacteriële enzymen in de darmen worden afgebroken.

Er zitten gelukkig veel bacteriën in het menselijk lichaam. Bacteriën koloniseren onze huid en slijmvliezen. We vinden ze bijzonder talrijk in de darmen, vooral in de dikke darm.
Er leven minstens tien keer meer bacteriën in de darm dan ons lichaam cellen heeft [1]. Dit is geen reden tot bezorgdheid, integendeel het overgrote deel van de bacteriën leeft in symbiose met ons lichaam. Wij bieden ze een leefruimte en delen ons voedsel met hen, ze ondersteunen ons immuunsysteem, onze spijsvertering en ons welzijn. Wat je misschien niet weet: ze zijn ook nuttig voor ons in de kruidengeneeskunde. Zonder onze darmbacteriën zouden we veel plantaardige actieve ingrediënten niet kunnen opnemen.

Onze darmbacteriën zijn specialisten in de benutting van koolhydraten
De kolonisatie van het dierlijke, en dus ook menselijke, spijsverteringskanaal met darmbacteriën heeft er in de loop van de evolutie voor gezorgd dat hulpbronnen kunnen worden bespaard. Gastheren zoals wij kunnen zichzelf taken besparen die de darmbacteriën uitvoeren. Hierdoor kunnen we onze middelen elders inzetten.
Dit zien we vooral indrukwekkend bij het verteren van koolhydraten. Hiervoor produceert ons lichaam tien verschillende enzymen, maar onze darmflora voorziet ons van ruim 200 extra koolhydraatsplitsende enzymen [2]. Dit zorgt ervoor dat bijvoorbeeld veel vezels die voor ons onverteerbaar zijn, zoals inuline, alleen door bacteriën in de dikke darm kunnen worden afgebroken. Deze enzymen produceren uit inuline korte ketenvetzuren zoals propionzuur, boterzuur en azijnzuur, die essentieel zijn voor de gezondheid van onder meer ons darmslijmvlies. Inuline wordt aangetroffen in verschillende geneeskrachtige planten, bijvoorbeeld in de wortel van de paardenbloem (Taraxacum officinale) en cichorei (Cichorium intybus). Veel wortelgroenten bevatten ook inuline, bijvoorbeeld schorseneren en pastinaak. [3]

Belangrijke rol van darmflora in de kruidengeneeskunde
Je darmbacteriën bevorderen niet alleen de afbraak van koolhydraten die wij niet kunnen verteren, zoals inuline uit geneeskrachtige planten. Koolhydraten spelen niet alleen als vezels een belangrijke rol in de plantenchemie: veel actieve plantaardige stoffen binden planten aan suikermoleculen - ze worden pas effectief als ze weer van de suikermoleculen worden gescheiden.

Darmbacteriën activeren glycosidisch gebonden plantaardige actieve ingrediënten
Planten zijn niet alleen meesters in het produceren van chemische actieve ingrediënten. In de loop van de evolutie hebben ze ook het transport en de opslag van chemische verbindingen geperfectioneerd. Dit is van cruciaal belang voor de plant, omdat sommige van de actieve ingrediënten zijn eigen ondergang kunnen zijn. Daartoe behoren bijvoorbeeld de mosterdoliën, die onder meer verantwoordelijk zijn voor de scherpe smaak van mierikswortel (Armoracia Rusticana) of Oost-Indische kers (Tropaeolum majus). Deze zwavelhoudende verbindingen dienen als verdediging; ze blokkeren bijvoorbeeld de celstofwisseling van bacteriën. Maar mosterdolie kan ook schade aan plantencellen veroorzaken. Daarom zijn ze voorzien van een "lont" in het plantenorganisme. Dit bestaat uit een suikermolecuul dat het actieve deel van een mosterdolie omhult. Het suikermolecuul in mosterdolie creëert een zogenaamde mosterdolieglycoside. Deze glycosidische binding verlengt de houdbaarheid en maakt de plant bovendien makkelijker hanteerbaar doordat het vetoplosbare stoffen wateroplosbaar maakt. Omdat water het transportmedium binnen planten is, kunnen in water oplosbare verbindingen gemakkelijker binnen het plantenorganisme worden getransporteerd.

Veel andere plantaardige actieve ingrediënten zijn ook glycosidisch gebonden, zoals flavonoïden, coumarinen, saponinen of iridoïden. De meeste van deze moleculen zijn pas biologisch actief als hun suikergehalte wordt afgesplitst. Hiervoor zijn enzymen nodig. Van de 10 koolhydraatspecifieke enzymen die wij produceren, vinden we er slechts enkele die gedeeltelijk geschikt zijn voor dit doel. Gelukkig kunnen de darmbacteriën ons helpen met hun meer dan 200 koolhydraatspecifieke enzymen. Als glycosidisch gebonden actieve ingrediënten de darm binnendringen, scheiden bacteriële enzymen het suikerresidu van het plantaardige actieve ingrediënt. Deze laatste worden door afscheiding meestal vetoplosbaar en kunnen daardoor gemakkelijk door ons darmslijmvlies worden opgenomen. [4] En wat gebeurt er met de resterende suiker? Dit kan op zijn beurt door de bacteriën worden opgenomen. In het geval van mosterdolieglycosiden vindt de afbraak bijvoorbeeld plaats in de bovenste delen van de dunne darm. Lactobacillen die daar leven, produceren het enzym myrosinase, dat mosterdolieglycosiden afbreekt. De vrijkomende mosterdolie dringt door het darmslijmvlies en kan zo in onze bloedbaan terechtkomen. [5]

Zo zorg je voor je darmbacteriën
Geneeskrachtige planten werken, maar niet voor alle mensen op dezelfde manier. Een reden hiervoor is onder meer de verschillende samenstelling van de darmflora. Om het succes van oraal ingenomen geneeskrachtige planten te vergroten, is het zinvol om een ​​levensstijl te handhaven die vriendelijk is voor de darmflora. Darmbacteriën die voor ons nuttig zijn, kunnen gedijen als we onder andere een voeding eten die rijk is aan groenten en vezels en met minder suiker, regelmatig bewegen en chronische stress vermijden of verlichten met bijvoorbeeld kalmerende geneeskrachtige planten zoals lavendel ( Lavandula angustifolia) of ontspanningstechnieken zoals meditatie . 
Terugkerende spijsverteringsproblemen zoals winderigheid of obstipatie kunnen een indicatie zijn dat de darmflora gevoelig verstoord is. Dan is het mijns inziens nuttig om de status van de darmflora vast te stellen. Dit kan door een gespecialiseerd alternatief behandelaar of arts middels een ontlastingsonderzoek. De tijdens het ontlastingsonderzoek bepaalde samenstelling van de darmflora maakt gericht ingrijpen met probiotische bacteriën en prebiotische werkzame stoffen mogelijk. Prebiotica omvatten bijvoorbeeld de reeds genoemde stof inuline, die dient als voedsel voor nuttige bacteriën.

En tenslotte
Als je thee drinkt of op een andere manier geneeskrachtige planten consumeert zorgen darmbacteriën dat die planten afgebroken worden. Ze halen het suikergedeelte uit de glycosidisch gebonden inhoudsstoffen en laten het biologisch actieve residu achter, waardoor de geneeskrachtige plant werkzaam wordt. 

Literatur

[1] Qin J, Li R, Raes J et al. A human gut microbial gene catalogue established by metagenomic sequencing. Nature 2010; 464: 59–65

[2] Nelson KE, Weinstock GM et al. The Human Microbiome Jumpstart Reference Strains Consortium. A catalog of reference genomes from the human microbiome. Science 2010; 328

[3] Shoaib M, Shehzad A, Omar M et al. Inulin: Properties, health benefits and food applications. Carbohydr Polym. 2016; 147: 444–454

[4] Schwiertz A. Das Mikrobiom und die Pflanzen. Zeitschrift für Phytotherapie 2022; 43(01): 5–8

[5] Vigl S. Radikaler Schwefel. Ein Schwefelatom macht Senföle scharf. Heilpflanzen 2021; 01(03): 32–35