Mellie Uyldert over paardenbloem, een herinnering

Paardenbloem evenals de weegbree een van de actiefste, nuttigste, rijkste kruiden, is overal te vinden. In het voorjaar gebruikt men het verse blad. Dit bevat veel kali en werkt daardoor sterk op de vocht afvoer door de nieren, vandaar de Franse naam. Wie konijnen heeft weet, dat paardenstekken een waterbuik genezen. Van de wortel wordt soms een voortreffelijk koffiesurrogaat gebrand. De plant is dus goed tegen alle soorten waterzucht.

Verder bevat het blad kalk, mangaan (onrust en angstige voorgevoelens wijzen vaak op mangaan gebrek), natrium (ontzuurt) , zwavel (reinigt de huid, geeft glanzend haar), kiezelzuur(stimuleert de vorming van nieuw bindweefsel in geval van etterende ziekten).

Ook bevat het blad choline, dat een sterk opwekkende, toniserende werking heeft, het stimuleert het autonomen zenuwstelsel, de klieren en de gladde musculatuur. De speeksel-, slijm- en zweetklieren worden aangevuurd, er wordt meer gal afgescheiden en de pancreas wordt wakker geschud (dus een eerste kruid bij diabetes, dan vooral de wortel). De bloedvaten worden door choline verwijd, de bloeddruk verminderd en de pols vertraagd. Bij een trage bevalling met te zwakke weeën wekt choline de weeën op. Alle nerveuze spanning, die remmend werkt, wordt opgeheven, zodat alle levensfuncties weer rijkelijk en in opgewekte samenwerking hun gang gaan.

Mensen die voortdurend emotioneel geprikkeld worden, bijvoorbeeld door samenwoning, wier onuitgesproken ergernis tot een gewoonte-houding is ingevreten en wier levensfuncties door een tot sleur geworden ongelukkig-zijn geremd worden zodat zij hun voedsel niet meer kunnen verteren – vinden baat bij de paardenbloem. De choline wentelt hen om tot een positieve levenshouding.

De paardenbloem bevat ook magnesium: deze voor hart en zenuwen zo zeer waardevolle bitter-aarde stilt alle kramp en geeft het hart moed.

Het valt de paardenbloemplukker onmiddellijk op hoe verschillende de bladeren gevormd kunnen zijn: soms met scherpe hoekige insnijdingen(de leeuwentanden), soms slechts flauwgolvend van omtrek. Dit ligt aan de standplaats en andere invloeden van de omgeving, waar de paardenbloem zich dadelijk naar richt.

Hoe meer licht-ether in de atmosfeer, hoe scherper ingesneden (driehoek), hoe meer vocht-ether, hoe vloeiender de bladrand. Men kan ook zijn keuze van bladeren bepalen naar eigen behoefte: wie het flitsende spirituele denken wil sterken, neme de hoekige bladeren; wie de sap stroming in zijn lichaam wil losmaken, de cellenbouw stimuleren en het instinct wekken, kiest de bladeren met zacht golvende rand.

De in de paardenbloem aanwezige saponine wekt de klieren op, in het bijzonder die van de slijmvliezen van de bronchiën, maag en darm en ook de zweetklieren. De saponine bevordert onder meer de opname van kalk en andere stoffen, waardoor de gehele stofwisseling in orde komt. De darmbeweging wordt gestimuleerd, waardoor verstopping opgeheven wordt. De spijsvertering wordt zo van begin tot eind gunstig beïnvloed. De bitterstof haalt de darm uit de kramp (via de sympathicus) en de choline doet hem levendiger samentrekken.

Zo worden ook de slappe venen, die de vlotte doorstroming van het veneuze bloed belemmeren door de bitterstof sterker, terwijl een krampachtige spanning van de venen door de choline wordt opgeheven.

Tenslotte bevat de paardenbloem ook nog inuline, een zetmeel dat in vruchtensuiker wordt omgezet en dus goed voedt.

De paardenbloem (blad en wortel) is dus tegen verscheidene groepen kwalen goed. Ze wekt leven in ziel en lichaam, sterkt, geeft moed. Ze regelt de stofwisseling, bevordert alle noodzakelijke afscheidingen en door stromingen, waardoor opgenomen stoffen ten volle verwerkt kunnen worden en het gestel ten goede komen, terwijl afval wordt opgeruimd.

De lever, die zetel van ons levensinstinct, wordt opgewekt, alle stuwingen, zwellingen en steenvorming worden opgeheven, de gal en de pancreas-producten vloeien vlot. Verder wordt al het overtollige vocht afgevoerd, het hart bevrijd en alle depôts van zuren en andere vergiften opgeruimd door nier- en darmwerkzaamheden: reumatiek, jicht, eczemen, verzweringen en vetdepôts verdwijnen. Men wordt slank. Scrofulose en verslijming worden opgeheven. Aambeien verdwijnen door vlottere bloedsomloop.

Vroeger at men in het voorjaar molsla: paardenbloembladen die bleek gebleven waren onder een molshoop. Men kan de groene (niet door honden bepiste planten.w.) evengoed eten, gemengd door kropsla en andere kruiden. Het bittere geeft de sla karakter.

Meer over de paardenbloem 

• https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/29926-in-de-naam-van-paardebloem.html
• https://yoo.rs/paardenbloem-1607694432.html
• https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidmail/taraxacum-paardenbloem

Daslookmomenten

Daslook (Allium ursinum) is een familielid van ui en prei. Het wordt ook wel wilde knoflook of boslook genoemd. 
Uit de ondergrondse bol komt een 10-50 cm hoge stengel met elliptische, smal-lancetvormige bladeren tot 20 cm lang. De witte bloemen verschijnen in tuilen van april tot mei. Daslook is wijdverspreid in het grootste deel van Europa en Azië. Het wordt al sinds de middeleeuwen gekweekt als medicinale, kruiden- en groenteplant. Tegenwoordig kan hij volop in het wild worden aangetroffen, voornamelijk in vochtige, schaduwrijke en voedselrijke oever- en loofbossen.

Mythologische informatie over wilde knoflook
In het Nederlands is de naam dus look van de dassen. Als je de officiele Latijnse naam Allium ursinum naar het Nederlands vertaalt, wordt het look van de beren. Van zogenaamde ‘berenplanten’ wordt gezegd dat ze bij hun consumenten ‘berenkrachten’ kunnen opwekken. De naam wordt vaak geassocieerd met vruchtbaarheid, vernieuwing en revitalisering. Iedereen die in het voorjaar wel eens een uitgestrekte daslookweide in het bos heeft betreden, krijgt een indruk van de ongebreidelde kracht van deze machtige plant.

Het rijke spectrum aan effecten van wilde knoflook
In de volksgeneeskunde wordt daslook – vergelijkbaar met knoflook – gebruikt bij maag-darmklachten zoals obstipatie of winderigheid, maar ook tegen hoge bloeddruk en aderverkalking [1]. Uit dierproeven op ratten bleek dat de gezondheidsbevorderende effecten van daslook op het hart- en vaatstelsel zelfs superieur zijn aan die van knoflook (waar wel veel uitgebreider onderzoek naar is gedaan): de gemeten verlaging van de bloeddruk en de regulatie van de bloedsomloop. lipiden en bloedsuikerspiegel hebben een beschermend effect. Mogelijk dus werkzaam bij hypertensie, arteriosclerose en hartbeschermend [3]. De zwavelverbindingen die het bevat hebben antioxiderende en antimicrobiële effecten. Daarom gebruik ik het graag bij luchtweginfecties en om het immuunsysteem te versterken. Daslook helpt ook bij het binden en verwijderen van gifstoffen uit het lichaam en het bevorderen van een gezonde darmflora [4].

Let op: De gepresenteerde onderzoeksresultaten dienen niet als instructies voor zelfbehandeling met een preparaat gemaakt van de plant. Ze worden hier genoemd als voorbeelden om het mogelijke potentieel van de plant te laten zien. Verdere studies zijn noodzakelijk. Daslook is nog niet als medicinale plant beschreven in officiële medische monografieën zoals Commission E of ESCOP. 

Er zijn geen contra-indicaties bekend. Er kunnen echter maagirritatie of huiduitslag optreden als gevolg van het ontgiftend, zuiverend effect van daslook, vooral als het te veel wordt geconsumeerd of bij gevoelige mensen [3]. 

Zelf daslook verzamelen? De geur zegt veel.
Als je de daslookplant niet goed kent, ie er vergissing mogelijk met giftige planten zoals lelietje-van-dalen, herfsttijloos, aronskelk of Salomonszegel. Alle delen van de plant zijn eetbaar. Voor medische doeleinden worden bladeren / kruiden (Allii ursini folium / herba, verzameld in april en mei) en bollen (Allii ursini bulbus, verzameld in september en oktober) gebruikt.  

Wat zit er in dasflook? 

• Zwavelverbindingen (mosterdolieglycosiden) zoals alliine en allicine: wilde knoflook heeft een hoger gehalte aan zwavelactieve stoffen dan knoflook (tot 7,8 g vergeleken met 1,7 g per 100 g droge stof). Mosterdolieglycosiden hebben een sterk ontgiftende en stimulerende werking op het immuunsysteem.
• Flavonoïden: antioxidante plantenpigmenten
• Vitaminen B6 en C
• Mineralen: vooral ijzer, magnesium, mangaan, kalium en calcium
• Prostaglandinen: ontstekingsmediatoren
• Lectines: potentieel kiemremmend
• Adenosine: bloeddrukverlagend effect

Helaas gaan de zwavelhoudende ingrediënten gedeeltelijk verloren als ze worden gedroogd. Daarom wil ik je hieronder twee goede opties laten zien hoe je het hele jaar door van daslook kan genieten. 

Recept voor daslookpesto
In het voorjaar maakt wilde knoflook de geest wakker en is een van de klassiekers voor de traditionele lentekuur. Daslookpesto maak je bijvoorbeeld als volgt:

Basis:

• 250 g verse wilde knoflookblaadjes
• 200 ml olijfolie
• zout en peper

Het basismengsel kan verfijnd worden door:

• 150 g Pecorino of Parmezaanse kaas
• 100 g pijnboompitten, pompoenpitten, zonnebloempitten of hazelnoten

Bereiding: Alle ingrediënten worden zorgvuldig gehakt en in een blender gemengd totdat het mengsel een uniforme consistentie heeft. Vul nu de pesto in gesteriliseerde potten. Voeg als laatste een laagje olijfolie toe om de pesto te bewaren en de pot luchtdicht af te sluiten. Als je hygiënisch hebt gewerkt, is de pesto, mits donker en koel bewaard, wel maanden houdbaar. Hoe meer verfijningen zoals noten of kaas worden toegevoegd, hoe korter de houdbaarheid. De pesto is geschikt voor pasta, in sauzen of met roomkaas op brood.

Moedertinctuur van daslook voor thuisgebruik
Als je daslook aan je medicijnkastje wilt toevoegen, raad ik aan een moedertinctuur van wilde knoflook te gebruiken:
Een donkere glazen fles losjes gevuld met fijn gemaakte bladeren, stengels en zelfs bloemen van daslook. Giet er vervolgens wodka of alcohol met ca. 40 volumeprocent bij tot het plantmateriaal bedekt is. Het geheel laat u 3 weken in het donker staan, wel één keer per dag schudden. Vervolgens zeef  en pers je alles en bewaar je de moedertinctuur in een donkere fles op een koele plaats.
Indien nodig (om het immuunsysteem te versterken, de spijsvertering te stimuleren ...) dagelijks 2 koffielepeltje puur of met een beetje water innemen. Voor een voorjaarskuur en ontgifting kun je op deze manier wilde knoflook maximaal 6 weken achter elkaar innemen.

Literatuur 

• [2] Fischer-Rizzi S.. Medizin der Erde. Heilanwendung, Rezepte und Mythen unserer Heilpflanzen. München: AT Verlag; 2011
• [3] Preuss HG et al. Wild garlic has a greater effect than regular garlic on blood pressure and blood chemistries of rats. International Urology and Nephrology 2001; 32: 525-530
• [1] https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-planten-van-a-tot-z/allium-ursinum-daslook
  

Geschiedenis van daslook

Er is goed bewijs voor het gebruik van daslook door Mesolithische mensen.  Verkoolde bollen van A. ursinum werden geïdentificeerd in de laat-mesolithische nederzetting in Halsskov in Denemarken (Kubiak-Martens 2002).  Men gaat er vanuit dat daslook een van de planten was die bijdroeg aan het dieet van jager-verzamelaars.  Allium ursinum was bekend bij de vroege Kelten en de oude Romeinen.  De Griekse arts Dioscorides noemde vier soorten uien, waaronder A. ursinum, en schreef ook een ontgiftende werking aan de plant toe (Meyer et al. 1999; Richter 1999).  Ramson / daslook was ook in de Middeleeuwen goed bekend;  het behoort tot de groep planten die vaak worden aangetroffen op middeleeuwse West-Slavische archeologische vindplaatsen (Celka 2011).  Karel de Grote nam A. ursinum op in zijn Capitulare de Villis imperialibis, waar hij formeel planten catalogiseerde, vooral die met geneeskrachtige eigenschappen, en documenteerde hoe de tuinen moesten worden gepland en verzorgd (Clickner 2011).  Hieronymus Bock verstrekte tekeningen van de plant in zijn Kreutterbuch, Lonicerus oordeelde dat wilde knoflook superieur was aan gewone knoflook (Richter 1999; Błażewicz-Woźniak et al. 2011; Strzelecka en Kowalski 2000; Madaus 1938).

In de Europese traditionele geneeskunde wordt daslook over het algemeen aanbevolen als spijsverteringsstimulans, als anti-microbieel middel, voor het verwijderen van gifstoffen uit het lichaam en om hart- en vaatziekten te voorkomen (Treben 1992; Macků en Krejča 1989; Leporatti en Ivancheva 2003).  Het werd verder vaak toegepast als middel bij ademhalingsproblemen, zoals verkoudheid met koorts of bronchitis.  A. ursinum is bij uitwendig gebruik effectief gebleken ter ondersteuning van wondgenezing, bij chronische huidaandoeningen en bij acne.

Vreemde linde met maretakken

Een vreemde, verhakkelde lindeboom vol met vogellijm op het heilig koeienweiland van het Radhadeshkasteel. Ik rij er regelmatig langs en ben nu toch eens gestopt om de oude boom van dichtbij de bekijken. 

Knoestige bomen en steun zoekende maretakken spreken zo wie zo een steun zoekende mens aan. Want ... wat is een mens anders dan een gebruiker van planten, een energie zoekende planteneter.

De dichter Aart van der Leeuw schreef ooit 'Er schuilt meer in het hart van de linde dan de bijl bloot maakt’. En inderdaad, de geest van de linde moet je voelen, die kan je niet beredeneren.

 Sinds de Keltische tijd is de linde in onze streken een cultuurboom, doelbewust in de menselijke omgeving geïntroduceerd. Hij was toegewijd aan Freya, de godin van liefde en vruchtbaarheid. Hij werd, óf bij de woning aangeplant als schutsboom voor de familie, óf in het centrum van de nederzetting ter bescherming van de gemeenschap. Net als bij de eik werd ook onder de linde recht gesproken. De schepenbank vergaderde onder de dorpslinde, 'sub tilia' zeggen oude documenten en men sprak er recht onder de blote hemel ‘bij klimmende sonne’.

En daar dan de linde bij het kasteel, uitzonderlijk de overvloed aan maretakken in de oude linde, een maretakkenlinde, Tilia cum Viscum album  ....... Mooi maar triest, verval voor eeuwigheid. 

Vogelmuur, onkruid of superfood?

Vogelmuur is met paarse dovenetel, kleine veldkers en straatgras een echte pioniersoort op ruderale terreinen. In een zachte winter groeit vogelmuur gewoon door en kan aan het eind van de winter grote lichtgroene plakkaten vormen van kleine frisse blaadjes en dunne stengels. Goed voor de grond en goed voor mens en dier, want eetbaar en geneeskrachtig. In het voorjaar is het een van de eerste smakelijke planten waar we van kunnen genieten. Door hun milde smaak en delicate bladeren zijn ze een goed ingrediënt in talloze gerechten. Tegelijkertijd is vogelmuur een echte krachtpatser voor onze gezondheid dankzij het gehalte aan inhoudsstoffen!

Vogelmuur ( Stellaria media ) behoort tot de anjerfamilie ( Caryophyllaceae ). Hij komt vooral voor in Europa, Azië en Noord-Amerika langs bermen, in velden, in bossen en tuinen. Hij geeft de voorkeur aan voedselrijke grond en behoort tot de zogenaamde stikstofplanten.

De geslachtsnaam Stellaria (Latijn voor asterisk, ster ) is afgeleid van de vorm van de witte bloemblaadjes. 

Vogelmuur wordt ook beschouwd als een weerindicator, de bloemen gaan pas 's morgens open als er die dag mooi weer wordt verwacht [2].

De buitengewone vitaliteit van deze plant komt ook tot uiting in zijn agressieve, zeg maar assertieve groei, hij wortelt overal waar de stengelknopen de grond raken. Tuinders beschouwen het daarom als een bijzonder hardnekkig onkruid dat bovendien resistent is tegen veel herbicide. Hoewel hij de neiging heeft de gezaaide gewassen te overgroeien, kan hij vanwege zijn korte wortels ook gemakkelijk worden uitgetrokken. Maar ook in de tuin kan het nuttig zijn omdat het de grond vochtig houdt, wat vooral bonen en tomaten waarderen.

Effecten van vogelmuur

Vóór de middeleeuwen werd vogelmuur niet als medicinale plant gebruikt. In de Middeleeuwen werden ze vooral gebruikt voor huidziekten en om wonden te behandelen. Tegenwoordig wordt dit kruid onderzocht op de volgende mogelijke toepassingen (zie literatuur):

• ontstekingsremmend
• anti-oxidant
• antimicrobieel
• wondgenezend
• verlaagt de bloedsuikerspiegel en het teveel aan bloedvetten
• stimulerend op de stofwisseling
• lever beschermend
• vermindert angst

In de volksgeneeskunde worden de bladeren van vogelmuur gebruikt voor allerlei soorten ontstekingen, tegen reuma, virale en bacteriële infecties, bij de behandeling van luchtwegaandoeningen en uitwendig om jeuk te behandelen en als verkoelend kompres. Het wordt ook traditioneel gebruikt voor ziekten van de nieren, lever, hart en longen, evenals voor neurologische indicaties.  Vogelmuur! Het lijkt wel een wonderplant.

Wat zit er in vogelmuur? Inhoudsstoffen.

• Saponinen / zeepstoffen
• slijmstoffen
• Anthrachinonen
• Flavonoïden (bijvoorbeeld rutine) en carotenoïden
• Fytosterolen
• Vitaminen: A, B 1 , B 2 , B 3 , C en E
• talrijke mineralen zoals calcium, kalium, silica, magnesium, ijzer en zink
• talrijke aminozuren [4]

Medicinaal gebruik van vogelmuur

Therapeutisch wordt gebruik gemaakt van het vogelmuurkruid ( Stellariae mediae herba ) of de bladeren ( Stellariae mediae folia) .

Vogelmuur als thee of nog beter als smoothie

Voor inwendig gebruik kan een thee worden bereid: giet 250 ml kokend water over 2 theelepels vogelmuur en laat dit 10 minuten trekken. Een kopje hiervan kan meerdere keren per dag worden gedronken.

De thee kan vooral ook uitwendig gebruikt worden voor kompressen. Bij huidproblemen zoals geïrriteerde en ontstoken huid, jeuk of insectenbeten wordt vogelmuur vaak gecombineerd met gelijke delen smalle weegbree. 

Recept voor zalf voor vogelmuur

Het gebruik van een zalf met vogelmuur kan geschikt zijn als begeleidende behandeling bij huidproblemen zoals psoriasis, eczeem, puistjes en jeuk.

Ingrediënten

• 1 handvol verse vogelmuur
• 250 ml olijf- of amandelolie
• 20 gram bijenwaskorrels
• 50 g sheaboter of cacaoboter

Was de vogelmuur, dep hem droog, snij hem in kleine stukjes, doe hem in een afsluitbare bokaal en giet de olie erover. Sluit de container en laat deze 1-2 weken in het donker bij kamertemperatuur staan, waarbij u dagelijks schudt. Zeef vervolgens de olie en giet deze in een glas. Verhit het potje olie in een pan met water. Voeg de bijenwaspellets en de shea- of cacaoboter toe en roer tot de was en boter zijn gesmolten. Vul het vervolgens in zalfpotjes.  Als je geen fan bent van zalven, kun je het koude olie-extract ook direct gebruiken. Nog eenvoudiger ook. Ook het gemixt groen kan uitwendig alsa kompres gebruikt worden.

Vogelmuur in de keuken

Vogelmuur kun je uitstekend gebruiken als soepkruid of als malse groente. Ik heb ze leren kennen en waarderen als een uitstekend verteerbare groente die goed verwerkt kan worden in salades, pesto’s, groentemixen of soepen. De smaak is mild en doet denken aan jonge spinazie. Vanwege de mogelijk irriterende saponinen wordt soms aangeraden om er geen grote hoeveelheden van te eten. Maar er is niets mis met een handjevol in een salade, soep of pesto.

Het vers geperste sap van vogelmuur is vanwege de mineralenrijkdom van de plant uitstekend geschikt voor een behandeling (3 maal daags 1 eetlepel gedurende 4-6 weken). Vooral in het voorjaar zijn er ook tal van andere kruiden die prachtig gecombineerd kunnen worden met vogelmuur. 

Mijn recept voor een pesto van vogelmuur

Ingrediënten

• 2 handjes vogelmuur (fris uitziende, bovengrondse delen)
• 1 handvol brandnetelblaadjes en jonge, smalle weegbreeblaadjes
• knoflook naar smaak, peper en zout
• olijfolie

Hak de kruiden en de look fijn of doe ze direct in een blender. Voeg ca. 100 ml olijfolie toe en breng op smaak met peper en zout. Giet het in gesteriliseerde potjes en doe er een klein laagje olijfolie bovenop.

Als je hygiënisch hebt gewerkt, is de pesto buiten de koelkast, mits donker bewaard, minimaal een half jaar houdbaar. Pas op voor schimmelvorming! Je kunt de pesto verfijnen met Parmezaanse kaas, pijnboompitten of soortgelijke noten, waardoor het een sterker aroma krijgt. Maar let wel, dit verkort de houdbaarheid enigszins!

Recept voor een salade met vogelmuur

Ingrediënten

• 3 handjes vogelmuur
• 1 handvol paardenbloembladeren en rucolablaadjes
• een paar blaadjes hondsdraf of wat dovenetelkruid voor extra aroma
• een paar paardenbloem- en madeliefjesbloemen voor het oog als eetbare decoratie

Hak de kruiden grof, breng op smaak met appelciderazijn en olijfolie, zout en peper. Strooi de bloemen over de salade. Ik voeg graag feta en een paar cocktailtomaatjes toe aan de salade.

Als je geen regelmatige eter bent van wilde salades, raad ik aan om de hoeveelheid wilde kruiden in de salade langzaam te verhogen. Omdat het gebruik van wilde planten je stofwisseling en spijsvertering op gang kunnen brengen!  

Literatuur

Madaus G. Lehrbuch der biologischen Heilmitte; Abt. 1: Heilpflanzen; Bd. 1. Leipzig: Thieme; 1938. 2609 ff. Im Internet: Lehrbuch der biologischen Heilmittel / von Gerhard Madaus ; Abt. 1: Heilpflanzen; Bd. 1 (tu-braunschweig.de) am 12.02.2024
Oladeji OS, Oyebamiji AK. Stellaria media (L.) Vill.- A plant with immense therapeutic potentials: phytochemistry and pharmacology. Heliyon 6; 2020: e04150  Pharmacological assessments of different parts of S. media authenticated its anti-inflammatory, antioxidant, antimicrobial, anti-obesity, antidiabetic, anxiolytic and antileishmanial activities. The pronounced pharmacological activities of S. media could be linked to the ethnopharmacological beliefs.

Singh R et al. Stellaria media Linn.: A comprehensive review highlights the nutritional, phytochemistry, and pharmacological activities. Journal of Herbmed Pharmacology 2022; 11(3): 330-338  The findings revealed the presence of protein, vitamins, minerals, and secondary metabolites such as flavonoids, phenolic compounds, saponins, alkaloids, pentasaccharides, phlobatannins, and sitosterol. Extract and compounds displayed various pharmacological activities such as anti-inflammatory, anti-fungal, anti-bacterial, anti-obesity, anti-diabetic, anti-oxidant, anti-anxiety, antileishmanial, and anti-hepatitis.

Mellie Uyldert, braam en begeestering

Er is in onze tijd een groeiend terugverlangen naar het natuurlijk leven. Men wil niet langer gevangen zitten in steriele flats....Dit citaat lijkt vandaag geschreven maar dateert van 1970, en staat te lezen op de achterflap van een boek van Mellie Uyldert. Ondertussen is dat dus 53 jaar geleden en ook toen wou men weer romantisch terug naar de natuur. Er is in die halve eeuw technisch gezien onvoorstelbaar veel verandert, maar toch lijkt er, gelukkig, in de mens een natuurgevoel te blijven bestaan.

Dat boek van Mellie Uyldert, waar ik het nu over heb, noemt Plantenzielen, het was zowat 10 jaar geleden dat ik het nog echt gelezen had, maar in de Kerstperiode heb ik de neiging om dat soort spirituele kruidenboeken nog eens, met gemengde gevoelens, ter hand te nemen en te lezen. Als nuchter mens lijken mij de feiten die er beschreven worden nogal twijfelachtig maar de fantastische, sprookjesachtige sfeer, die uit het boek zweeft, wil ik af en toe wel graag ondergaan.

In haar 'nieuwe' boek schrijft de achterflap, behandelt Uyldert tal van onderwerpen, die U tevergeefs in andere kruidenboeken zoekt. En dat is waar, zij beschrijft het geheime leven van de hondsdraf, de wijnruit en de klimop. Heeft het over het zieleleven van de planten, over boomgeesten, over vriendschap en vijandschap in de moestuin en over planten die vuurvast maken. Even straf als onze hedendaagse Harry Potter.

Zelf lees ik zulke boeken om de mooie historische en folkloristische gegevens over planten, die je zeker bij ons in andere boeken weinig terugvindt en die bij Mellie Uyldert op een doorleefde manier beschreven worden. Maar het lezen van deze filosofische kruidenboeken, zal ik ze maar noemen, zorgt ook voor evenwicht met de vele wetenschappelijke, rationele literatuur die ik moet en wil lezen.

Een aangepast citaat: Braamstruik spiritueel bekeken

Langs bosranden, op de hei en in de duinen staan wilde braamstruiken. Hun blad is nu bruin en hun lage, in de wind zwaaiende loten, schuren met de harde kanten over elkaar. Wenn die Brombeeren rasseln im Winde, zeggen de Duitsers, dan wordt de winter streng. Pas op, als je er langs gaat, dat hun scherpe, iets gebogen en omlaag gerichte stekels zich niet vasthaken in je kleren of je hand open scheuren! Een braamhaag is de beste bescherming voor een plek die men ontoegankelijk wil houden.

Daarom heeft men er vanouds heilige plaatsen mee omringd. Maria im Dornhag heet vaak een oude heilige plek, waar men later een Mariabeeld op heeft geplaatst.

Maar niet alleen als wapen dienen die stekels: zie hun rode gloed! Zij geleiden de vuurkracht, die de op aarde neerdalende levensgeest met zich voert. Zo staan de braamstruiken als vurige ridders om hun vorst heen en geven zijn kracht door. Het brandende braambos! Waar bramen groeien, daar is een plaats van kracht.

De braamstruik (Rubus fructicosus) behoort bij de mens op aarde, die de ontvangen kracht gebruikt in de menselijke daad. Het menselijke blijkt uit de vijftallige bloemen, zoals die van de wilde roos, de appel en andere familieleden: vijf is het getal van de mens. De vijfpuntige ster die naar boven wijst, is het teken van de opstrevende mens, die in de vijfhoek past, wanneer hij met de armen schuin omhoog en wijdbeens staat. In oude inwijdingsgrotten vindt men een vijfhoek in de rotswand uitgehouwen, waarin de mens bij zijn inwijding moest gaan staan. De mens heeft ook twee maal vijf tenen en twee maal vijf vingers, waarmee hij de aarde grijpt en de ruimte. Vijf is het getal van de wil. Het blad van de braam is soms drie-, soms vijf- soms zeven-tallig. Een vijftallig samengesteld blad is als een hand: de macht van de mens over de stof. Elke zomer maakt de braamstruik nieuwe lange loten, die letterlijk om zich heen grijpen. Vindt een jonge loot een

hoog aangrijpingspunt in heg of boom, dan groeit zij opwaarts, maar raakt zij de aarde, dan ontwikkelt zij op die plek wortels, die in de aardbodem dringen en zo een nieuwe plant doen ontstaan. Zo stemt de braamstruik met die mens overeen, die zowel in het geestelijke als in het aardse leven actief is.

Van die jonge loten kan men thee trekken tegen huiduitslag. Van de verse loten, bladen en bloemen trekt men met kokend water een goed spoel- en gorgelwater voor gevallen van keel- en mondpijn, amandelontsteking, gezwollen tandvlees en aften. De vuurkracht doodt ziektekiemen en het looizuur trekt slijmvliezen en tandvlees samen. Dit looizuur verbindt de denkpool en de levenspool van de min of meer gespleten mens en maakt hem weer uit één stuk!

Het versterkt de zenuwen, o.a. die van de spijsvertering, het droogt het al te waterige (lymfatische, vegetatieve, maan-achtige) op, en daarom in de braambladthee ook goed tegen diarree, witte vloed en slijmhoest. In de laatste maand van de zwangerschap gedronken, versterkt de braambladthee de spieren die straks het kind moeten uitdrijven en zal daardoor de bevalling verlichten en versnellen.

Het verse braamblad kan men met de witte onderkant op huiduitslag leggen teneinde het kwaad er uit te trekken. De vruchten, dus de bramen, zijn rijk aan vitaminen en mineralen een heerlijk voedsel. Het sap versterkt de vaatwanden. Zo kan de mens de krachten van de braam overnemen om zichzelf en anderen te versterken. Maar luister ook naar haar ritselend verhaal van oude tijden die gaan terugkomen, van braamhagen of heilige plaatsen van kracht. Ga over het veld en luister. Die Bromheeren rasseln im Winde.

Mellie Uyldert wist nog niks van anthocyanen en anti-oxydanten, maar ze wist dus wel dat braamsap én begeestering goed is voor hart, bloedvaten en voor nog veel meer.

Het onooglijke en ongelooflijke varkensgras

Varkensgras wordt al sinds de oudheid en in de middeleeuwen gebruikt voor een veel breder scala aan kwalen en ziekten dan nu het geval is. In de eerste eeuw na Christus gaf Plinius de plant de naam “Sanguinaria ” ( = bloedkruid) vanwege zijn sterke hemostatische werking. De theoloog en botanicus Hieronymus Bock (1498-1554) schrijft hierover: “Gesudderd in rode wijn en gedronken of het gebrouwen water ingenomen met zijn poedervormige zaden stopt alle buikvloeiingen, braken, bloedspuwen en andere vrouwenziekten.” [3]

Als je hoofdpijn had, was het gebruikelijk om een ​​kroon van gevlochten varkensgras op je hoofd te zetten. In de Chinese geneeskunde wordt varkensgras gebruikt om de blaasfunctie te behandelen: met zijn bittere en enigszins verkoelende kwaliteit wordt gezegd dat het urinewegproblemen behandelt die worden veroorzaakt door hitte, vochtigheid of stenen [1].

Aan het einde van de 19de eeuw werd varkensgras in de volksgeneeskunde tegen een hoge prijs verkocht als geheim medicijn tegen longtuberculose, een ziekte die toen wijdverbreid was. Het zat ook in een bekend theemengsel uit die tijd tegen tuberculose en ter versterking van de longen.

Historisch recept: Kobert-Kühnscher kiezelthee

• Hb Equiseti arvensis: 37,5 (= heermoes)
• Hb Polygoni avicularis: 75 (= varkensgras)
• Hb.Galeopsidis ochroleucae: 25 (= hennepnetel)

Meng driemaal daags 1,5 eetlepel met 2 kopjes water en reduceer dit tot de helft [4]. Bij deze dosering zijn geen bijwerkingen te verwachten. Omdat het bij dit mengsel om de opname van silica (Silicea) gaat, adviseer ik een langere gebruiksperiode van 3-6 maanden.

De longversterkende werking van dit siliciumhoudende mengsel vaak gecombineerd met klassieke planten voor de luchtwegen als tijm, smalle weegbree, sleutelbloem  zou zeker ook voldoen aan de hedendaagse vraag naar rationele fytotherapie.

Het varkensgras werd niet alleen gebruikt bij alle soorten bloedingen, talrijke nierziekten en diverse aandoeningen van de luchtwegen, zoals astma, tuberculose of bronchitis, maar werd in de middeleeuwen tot in de 20ste eeuw ook veel gebruikt in de gynaecologie, bij diverse ontstekingen en bij wondgenezing, incontinentie, gebrek aan libido, zweren en verschillende infectieziekten [2].

Effecten en indicaties in hedendaagse wetenschappelijke onderzoeken

Tegenwoordig wordt varkensgras zelden gebruikt als medicinale plant in de kruidengeneeskunde. Als dat wel het geval is, wordt het vooral vanwege het siliciumgehalte geadviseerd als supplement voor longziekten. Ondertussen is het gehalte aan antioxiderende, wondhelende, ontstekingsremmende en samentrekkende  actieve ingrediënten beter bekend geworden [1] en zijn er tal van lopende onderzoeken die de volgende werkings - en toepassingsgebieden hebben onderzocht:

• Mogelijke ondersteuning bij blaasontstekingen en steenziekten en herstel bij bestaande nierschade: In dierproeven op ratten kon extract van waterig extract de nierstenen en de daarmee gepaard gaande schade aan het nierweefsel verminderen. [5]
• Potentieel bloeddrukverlagend effect als ACE-remmer: mogelijke invloed op de spanning van perifere bloedvaten, ook uitgebreide werking als hartbescherming [6]
• Potentieel antioxiderende werking: In cellijnen van muizen kon varkensgras de vrije zuurstofradicalen verminderen. [7]
• Ook een direct antitumoreffect wordt vermeld: borstkankercellen zouden in vitro tot 50% kunnen worden verminderd door het stimuleren van apoptose (= geprogrammeerde celdood) met behulp van geconcentreerde preparaten van varkensgras. [8e]
• Mogelijk gebruik tegen obesitas: Vetweefsel, gewichtstoename, triglyceridenniveaus en de vorming van vetcellen werden verminderd bij muizen met overgewicht. [9]
• Ook wordt een hemostatisch en wondgenezend effect besproken. [9]
• Ontstekingsremmende werking: Talrijke onderzoeken suggereren dat varkensgras de wondgenezing verbetert en ook kan worden gebruikt bij gingivitis. [10 –11]
• De antimicrobiële werking van verschillende extracten van varkensgras tegen bacteriën en schimmels is in vitro bewezen. Vooral het chloroformextract was effectief tegen alle geteste grampositieve en gramnegatieve bacteriën, evenals tegen talrijke geteste schimmels, behalve Candida albicans. [12]
• Arteriosclerose: mogelijk gebruik als preventie en begeleidende behandeling [1]
• Aanvullend bij chronische obstructieve longziekten (COPD) en astma: mogelijke verwijding van de bronchiale vaten door varkensgras [13]
• Potentieel anti-diabetisch, bloedsuikerverlagend effect [14]
• De kwaliteit van het sperma kan worden verbeterd [15]

Let op: De gepresenteerde onderzoeksresultaten dienen niet voor zelfbehandeling met een preparaat gemaakt van varkensgras. Ze worden hier genoemd om het mogelijke potentieel van de plant te laten zien. Verdere studies zijn noodzakelijk.

Wat zit erin, wat werkt en hoe?

• Flavonoïden en fenolzuren: worden meestal verantwoordelijk geacht voor de antioxiderende effecten
• Gallotannine en catechine tannines: samentrekkend
• Coumarines: invloed op de bloedcirculatie
• Aviculan (een lignan): invloed op het hormonale systeem
• Naftochinonen: anticonvulsief en secretolytisch
• Slijm: verzachtend
• Silica: Effect op huid, bindweefsel en steunweefsel

Erkend medisch gebruik

Op basis van de uitgebreide toepassingsgebieden die inmiddels zijn onderzocht, luiden de officiële aanbevelingen voor Polygonum aviculare helaas erg mager: De Europese regelgevende instantie voor kruidengeneesmiddelen HMPC vermeldt de plant om verkoudheid te behandelen en de hoeveelheid urine te verhogen - en zo de urinewegen te spoelen ter ondersteuning van milde urinewegproblemen. Uitwendig gebruik wordt aanbevolen bij milde ontstekingen van mond en keel [16].

Het gesneden kruid (Herba Polygoni avicularis) wordt meestal gebruikt in theemengsels of als waterig extract in vloeibare preparaten: Giet 150 ml kokend water over 2 gram varkensgras en zeef na ongeveer 10 minuten. Je kunt maximaal 5 kopjes thee per dag drinken, maar het moet minimaal 3 kopjes zijn. Je kunt het ook licht verdund gebruiken om te gorgelen. 

Als u een urineweginfectie heeft, moet u naast thee over het algemeen ook veel vocht drinken. Als u echter weet dat uw hart- of nierfunctie verminderd is, moet u flushingtherapie (inclusief thee van varkensgras) vermijden.

Besluit

Het varkensgras lijkt een alleskunner, een geneeskrachtige plant die overal voorkomt. Tot 100 jaar geleden werd het ook op grote schaal medisch gebruikt; er werden zelfs wonderbaarlijke genezingen aan toegeschreven echter omdat dit varkensgras met zijn robuuste karakter ons overal vergezelt, wordt hij nu meer veracht als bewonderd. Wetenschappelijke studies van de afgelopen twintig jaar hebben nu een therapeutisch potentieel ontdekt dat dicht in de buurt komt van de uitgebreide middeleeuwse en oude indicaties. Omdat het een niet-giftige en gemakkelijk te gebruiken medicinale plant is, raad ik je aan om het varkensgras meer te bekijken, te bewonderen en te gebruiken.

Referenties

[1] Bäumler S. Heilpflanzenpraxis heute – Arzneipflanzenportraits. München: Elsevier; 2021
[2] Madaus G. Lehrbuch der Biologischen Heilmittel.Polygonum aviculare. Vogelknöterich. Polygonaceae. Im Internet: https://www.henriettes-herb.com/eclectic/madaus/polygonum.html; Stand: 30.09.2023
[3] Bock H. Kreüterbuch: Darin Underscheid, Würckung und Namen der Kreüter so in Deutschen Landen wachsen / Auch der selbigen eigentlicher und wolgegründter gebrauch inn der Arznei fleissig dargeben / Leibsgesund. Kreüter Buchs dritte Theile von Stauden, Hecken, und Beümen; 1546
[4] Madaus G. Lehrbuch der Biologischen Heilmittel: Equisetum arvense et E. hiemnale. Ackerschachtelhalm. Equisetaceae. Im Internet: https://www.henriettes-herb.com/eclectic/madaus/equisetum.html; Stand: 30.09.2023
[5] Saremi J et al. Effect of Polygonum Aviculare L. on Nephrolithiasis Induced by Ethylene Glycol and Ammonium Chloride in Rats. Endourology and Stone Disease Vol. 15, No. 03; 2018
[6] Yin MH. et al. Screening of vasorelaxant activity of some medicinal plants used in Oriental medicines. Journal of Ethnopharmacology 2005; 99:113-117
[7] Zhang K et al. Hypoglycemic and Antioxidant Properties of Extracts and Fractions from Polygoni Avicularis Herba. Molecules 2022; 27:3381
[8] Roudkenar H et al. Effects of polygonum aviculare herbal extract on proliferation and apoptotic gene expression of MCF-7. Daru 2011; Vol. 19, No. 5
[9] Sung Y et al. The Antiobesity Effect of Polygonum aviculare L. Ethanol Extract in High-Fat Diet-Induced Obese Mice. Hindawi Publishing Corporation Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine Volume 2013
[10] González Begné M et al. Clinical effect of a Mexican Sanguinaria extract (Polygonum aviculare L.) on gingivitis. Journal of Ethnopharmacology 2001; 74: 45–51
[11] Tunon H et al. Evaluation of anti-inflammatory activity of some Swedish medicinal plants. Inhibition of prostaglandin biosynthesis and PAF-induced exocytosis. Journal of Ethnopharmacology 1995; 48:61-76
[12] Salama HMH et al. Antimicrobial activity and phytochemical analyses of Polygonum aviculare L. (Polygonaceae), naturally growing in Egypt. Saudi Journal of Biological Sciences 2010; 17:57–63
[13] Luo X et al. 2018. Polygonum aviculare L. extract and quercetin attenuate contraction in airway smooth muscle. Scientific Reports 2018; 8:3114
[14] Zhang K et al. 2022. Hypoglycemic and Antioxidant Properties of Extracts and Fractions from Polygoni Avicularis Herba. Molecules 2022; 27:3381
[15] Milan B. Effects of Polygonum aviculare herbal extract on sperm parameters after EMF exposure in mouse. Pak J Biol Sci 2011; 14(13):720-4
[16] Kooperation Phytopharmaka. Vogelknöterich. Im Internet: https://arzneipflanzenlexikon.info/vogelknoeterich.php; Stand: 30.09.2023

Paardenkastanjezaad

Verreweg het meest effectieve plantaardige medicijn dat professioneel wordt gebruikt bij spataders is paardenkastanjezaad.  De grote, bijna bolvormige, bruine zaden van Aesculus hippocastanum L. (familie Hippocastanaceae) of van nauw verwante soorten zoals de Amerikaanse paardenkastanje zijn waarschijnlijk bij elk schoolkind bekend omdat ze op grote schaal worden gebruikt bij kinderspelen.  

'Bij'gelovige volwassenen in veel landen dragen ze in hun zakken om artritis en reuma te voorkomen of te genezen. Vanwege hun aantrekkelijke rode, gele of witte bloemtrossen worden de bomen op grote schaal gekweekt.  Paardenkastanjezaden bevatten een complex mengsel van triterpeensaponinen, genaamd aescine.  Dit kan worden gefractioneerd in een gemakkelijk kristalliseerbaar mengsel dat bekend staat als β-aescine en in water oplosbare componenten die bekend staan ​​als α-aescine.  Flavonoïden, waaronder quercetine en kaempferol, en de coumarineglycoside esculetine zijn ook aanwezig in het zaad. Aescin heeft het vermogen om de lysosomale enzymactiviteit met maar liefst 30 procent te verminderen, blijkbaar door de cholesterol bevattende membranen van de lysosomen te stabiliseren en de afgifte van de lysosomen te beperken.  De verbinding vermindert ook oedeem en heeft een gunstig diuretisch effect.  Bovendien is aangetoond dat het de tonus van de aderen verhoogt, waardoor de bloedstroom naar het hart wordt verbeterd. Dus nuttig bij de behandeling van spataderen en veneuze insufficiëntie. 

Paardenkastanjezaden worden meestal gebruikt in de vorm van een waterig alcoholisch extract dat wordt gedroogd en aangepast tot een concentratie van 16-21 procent triterpeenglycosiden, berekend als aescine.  De werkzaamheid van paardenkastanjezaadextract bij het verminderen van oedeem bij patiënten met chronische veneuze insufficiëntie is in verschillende klinische onderzoeken gerapporteerd. 

In Europa zijn een aantal zalven en smeersels met paardenkastanje-extract verkrijgbaar.  Sommige hiervan worden door de fabrikanten aanbevolen, niet alleen voor lokale toepassing op oppervlakkige spataderen, maar ook voor de behandeling van aambeien.  Omdat bewijsmateriaal met betrekking tot de transdermale absorptie van aescine ontbreekt en aambeien verband houden met zowel de arteriële als veneuze circulatie, is de werkzaamheid van dergelijke preparaten, vooral bij de behandeling van aambeien, twijfelachtig. Noch paardenkastanje-extract, noch de aescine die erin zit, wordt erkend door de FDA als een effectief ingrediënt in aambeienpreparaten.  De Duitse Commissie E heeft het gebruik van paardenkastanjezaden goedgekeurd voor de behandeling van chronische veneuze insufficiëntie, evenals voor pijn en een gevoel van zwaarte in de benen.  Het wordt ook aanbevolen bij spataderen en posttrombotisch syndroom.  Het kruid heeft een anti-exsudatieve werking en verhoogt de tonus van de aderen.  Bijwerkingen komen niet vaak voor, maar gastro-intestinale irritatie kan optreden.

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/aesculus-paardekastanje

De naam kastanje is rechtstreeks overgenomen van de Griek-se naam kástanon. Maar waarom paardekastanje? De Turken noemen hem paardenkastanje omdat het middel goed werkt bij paarden die last hebben van ademnood. Dat vermeldt het New Kreuterbuch uit de 16e eeuw. De wetenschappelijk naam aesculus is mogelijk afgeleid van het Latijnse edere = eten. Pas in de tweede helft van de 16e eeuw kwam de paardenkastanje van zijn natuurlijke verspreidingsgebied in Griekenland naar Midden-Europa. De zetmeelbevattende kastanje, de zaden van de paardenkastanje, werden al snel gebruikt als voer voor de dieren en als product dat zetmeel leverde. Men geloofde lang dat het dragen van drie kastanjes in de zak bescherming bood tegen diverse aandoeningen, maar de eigenlijke genezende kracht van de paardenkastanje werd pas tegen het einde van de 19e eeuw duidelijk. Eerst werd van de zaden plaksel gemaakt voor boekbinden en behangen, omdat het zo bitter was dat het niet werd aangevreten door maden en insecten. Gedroogde kastanjes in een stoffen zakje kunnen gebruikt worden voor een weldadige voetmassage. Gewoon de voeten erop zetten en losjes heen en weer bewegen.

Pompoentijd

De Pompoenfamilie met zijn meer dan 900 soorten en zijn immense veelvormigheid is voor mij een mooi voorbeeld van samenwerking tussen mens en plant. Een samenwerking in al zijn schoonheid maar ook in al zijn absurditeit. Kijk maar naar de pompoenmarkten, de wedstrijden voor de grootste, de zwaarste en de raarste. Pompoenen laten zich blijkbaar gemakkelijk en graag (?) manipuleren. Hebben zij daar zelf ook wat voordeel van? In elk geval, worden ze zolang ze de mens amuseren, tot voedsel dienen en als medicijn nuttig zijn, door de homo sapiens ijverig voort geplant.

Geschiedenis van het pompoengebruik
Op grond van archeologische vondsten lijkt het er op dat pompoenen al 5000 jaar voor onze jaartelling in Peru en Mexico gekend waren. De echte Cucurbita pepo, als Amerikaans gewas, is bij ons natuurlijk pas bekend geraakt na de ontdekking van Amerika. Maar voor die tijd zijn er wel Kalesbasachtigen in gebruik geweest in Europa. Reeds Dioscorides vermelde de fleskalebas als groente. Uitwendig adviseerde hij het vruchtvlees als compres om de koorts te verlagen, tegen gezwellen en tegen jicht. Walahfrid Strabo (808 – 849) bezong in zijn ‘Hortulus’ de vrucht van de kalebas als middel tegen nier- en blaasproblemen. Misschien de eerste aanwijzing voor ons hedendaags gebruik. En ook Hildegard (1098 – 1179) prees haar ‘Kurbesza’ aan als een gezond gewas. Platearius ‘Book of Simple Medicines", circa 1470 wordt geciteerd in Liber de natura rerum door Thomas van Cantimpré , ‘Cucurbita, ut dicit Platearius, frigida est et humida, sed satis in hiis qualitatibus temperata, is koud en vochtig, maar vrij gematigd in deze eigenschappen. Het is een kruid dat in het bijzonder in warme gebieden voorkomt......tegen verstopping van de lever, tegen abcessen van het ademhalingsapparaat in de borst en van andere ledematen helpt kalebas gekookt in scherpe stoffen of ook wel geroosterd.

Pompoen gezond

Pompoenen zijn rijk aan caroteen, provitamine A, dat een belangrijke rol speelt bij de gezondheid van het oog, de huid, botten en slijmvliezen. Pompoenen bevatten ook een grote verscheidenheid aan fytochemicaliën die ze een anti-diabetische, antischimmel-, antibacteriële, hypotensieve en ontstekingsremmende werking geven.
De zaden bevatten twee eiwitten, namelijk alpha-moschin en beta-moschin, waarvan is bewezen dat ze helpen tegen infecties veroorzaakt door drie schimmelsoorten: Botrytis cinerea, Fusarium oxysporum en Mycosphaerella arachidicola. Andere studies hebben aangetoond dat pompoenen effectief zijn tegen Candida albicans, de boosdoener achter ziekten zoals spruw- en schimmelinfecties.
Pompoenen bevatten eiwitgebonden polysacchariden die beschermen tegen diabetes door het verhogen van de insuline, het verlagen van de bloedsuikerspiegel en het verbeteren van de glucosetolerantie. Er wordt aangenomen dat deze eiwitten voorkomen dat de insuline-producerende bètacellen in de alvleesklier vernietigd worden. Het polyamine in de groente bevordert ook de gezondheid van de pancreas.
Daarnaast heeft pompoen eten veel voordelen voor het hart. De groente bevat fyto-oestrogenen, met name secoisolariciresinol, die de cholesterol verlagen. Deze fytochemische stof bevordert ook de gezondheid van het hart door de vorming van nieuwe bloedvaten.

Pompoensoep

• 1 oranje Hokkaido-pompoen
• 1 teentje knoflook
• 2 kleine uien
• 8 blaadjes salie
• 1 liter bouillon
• olijfolie
• peper en zout
• veel curry 
• wilde planten veldkers, vogelmuur.....

Bereiding

• Verwarm de oven voor op 200 °C. Snij de pompoen in partjes. Doe ze in een bakblik. Overgiet met olijfolie en kruid met peper en zout. Zorg dat alle pompoenstukjes goed ingesmeerd zijn en dat ze genoeg ruimte hebben in het bakblik. Leg de salie erbij.
• Rooster de pompoen 40 minuten in de oven tot hij gaar is en goudbruine randjes heeft.
• Pel de uien en snij ze in stukken. Fruit de ui in olie op zacht vuur. Voeg een snufje zout toe. Laat 15 minuten stoven tot de ui lekker ruikt.
• Pel en snipper intussen de knoflook en voeg die op het einde toe aan de ui. Doe er de stukken pompoen bij.
• Overgiet met bouillon tot alles net onderstaat in je soeppan. Laat even doorkoken en laat 15 minuten sudderen.
• Mix de soep met een staafmixer. Breng op smaak met peper, zout, curry en eventueel andere smaakmakers.
• Doordat de uien rustig de tijd krijgen om te stoven, komt hun zoete karakter naar boven. Ook de geroosterde pompoen geeft de soep een zalige, zoete umami-smaak. Serveer dit soepje daarom met een lekkere zuur-zoute topping, zoals geitenkaas of wat  yoghurt, in combinatie met een crumble van nootjes en pompoenpitten.

Wetenschappelijk onderzoek

Cucurbita moschata is rich in dietary fiber, vitamin A, vitamin C, and vitamin E. It is also rich in manganese, magnesium, and potassium, which are essential for the human body. Jun et al. (2006) also found that Cucurbita moschata contains large amounts of pectin, mineral salts, carotene, vitamins, and other substances that are beneficial to human health. It is well-suited for patients with hypertension, coronary heart disease, and hyperlipidemia, and is especially beneficial for elderly, obese, and hypertensive people.

In the past few decades, many researchers have studied Cucurbita moschata, and have found that Cucurbita moschata has many medicinal applications, such as deworming, anti-diabetes, antibacterial, anticancer, and anti-obesity properties (Caili et al., 2006; Jacobo-Valenzuela et al., 2011b). With the popularization of pumpkin cultivation, this variety of pumpkin has gradually entered people’s field of vision, especially in traditional medicine, because of its rich bioactive substances and medicinal value, researchers have focused on this plant. In the study of bioactive substances, many epidemiological studies have been carried out, which have stimulated a number of animal model, cell culture studies and clinical trials designed to test this pharmacological actions (Caili et al., 2006)

Anti-obesity

Hossain et al. (2018) evaluated the potential anti-obesity properties of fermented Cucurbita moschata extract, and the results showed that the extract inhibited the mRNA expression of fat genes (PPARγ, C/EBPα, C/EBPβ, C/EBPγ, and SREBP-1C) in mice. They concluded that the fermented Cucurbita moschata could be used as a potential drug to control obesity. Lee et al. (2012) isolated dehydrodiconiferyl alcohol (DHCA) from a water-soluble extract of Cucurbita moschata. DHCA can inhibit the DNA binding activity of C/EBPβ, thus inhibiting the proliferation of mitotic clones, and can also directly inhibit the expression of fat production regulators in 3T3-L1 and primordial embryonic fibroblasts 

Anti-diabetic

In recent years, many studies have shown that Cucurbita moschata has a variety of health effects; among them, the research on its effect on diabetes has attracted much attention. The pulp and seed of Cucurbita moschata showed hypoglycemic activity in both normal animals and tetraoxopyrine-induced diabetic rats.

Two novel tetrasaccharide glyceroglycolipids (QGMG-3, QGMG-2) were extracted from Cucurbita moschata and found to reduce the blood sugar level of diabetic mice significantly. These glyceroglycolipids could be used as a candidate drug for the treatment of type II diabetes (Jiang and Du, 2011).

Anticancer activity

Cancer treatment is very difficult, and most cancers are still not completely curable. The main reason is that cancer has the properties of infinite replication and diffusion transfer. As such, it poses a massive challenge to researchers and medical professionals. It has been found that the risk of cancer can be reduced by consuming more vegetables and fruits (Craig, 1997).

Preliminary research on both a crude extract of Cucurbita moschata and several purified components such as proteins and polysaccharides showed that these components in Cucurbita moschata have anticancer effects on melanoma, leukemia, etc. However, there is a lot of uncertainty, as while some researchers found that boiled pumpkin juice can significantly inhibit the occurrence of cancer cells, others found that fresh pumpkin juice can enhance the growth of cancer cells (Caili et al., 2006; Ito et al., 1986; Xia et al., 2003). Through case reference studies and hospital-based comparisons, it is concluded that regular intake of pumpkins, and regular exercise can reduce the risk of cancer of stomach, intestine, lung, and breast cancer (Huang et al., 2004). Xia et al. (2003) extracted a new type of ribosome-inactivating protein (RIP) designated Moschatin from mature Cucurbita moschata seeds and purified it to homogeneity. They concluded it is a type 1 RIP and found that this ribosome-inactivating protein can effectively inhibit the growth of M21 melanoma cells.

Alongside that, increasing the intake of lycopene, α-carotene, β-carotene, β-cryptoxanthin, lutein, and zeaxanthin can reduce the risk of prostate cancer, available by eating more tomatoes, pumpkin, spinach, watermelon, and citrus fruits (Jian et al., 2005).

Meidoorn, verhalen en verzinsel

Meidoorn behoort zonder meer bij de toptien van onze geneeskrachtige planten. Veilig, goed werkzaam, goed wetenschappelijk onderzocht, makkelijk te oogsten en te gebruiken voor onze geliefde hart. Meer dan genoeg redenen om deze struik te bewonderen en te waarderen. Niet te verwonderen dus dat er over de struik in het verleden ook vele verhalen verteld werden.

Volgens een Teutoonse legende zou de meidoorn ontstaan zijn uit een bliksemschicht, en daarom werd de heester vaak gebruikt voor begrafenisvuren, de kracht van de heilige rook zou de overledene rechtstreeks naar de hemel brengen.
In het oude Griekenland en Rome gebruikte men de meidoorn vooral bij huwelijksplechtigheden, bij de Grieken was de meidoorn gewijd aan de godin Maia, naar wie de maand mei genoemd is, in christelijke tijden werd de boom ook gekerstend en gewijd aan Maria. Meidoorns staan dan ook vaak bij Mariakapelletjes. Net als andere doornige struiken werd van de meidoorn gedacht dat hij de kracht had om bliksem en bozen te weren.

De meidoornbloesems symboliseren de ontluikende lente en de wedergeboorte van het leven. Onze voorouders omheinden hun heilige plaatsen met meidoornhagen, terwijl de Romeinen de hagedoorn wijdden aan de beschermgodin van de “huisdorpels”. Een ander boek vertelt dat de Romeinen met de meidoorn op de proppen kwamen toen Christus het levenslicht nog moest zien. Zij plantten de meidoorn rond hun weiden om het Romeinse vee binnen de perken te houden.
Toen de christenen het voor het zeggen kregen, kwamen Mariakapelletjes wel eens naast of midden in een meidoornstruik terecht. Zo’n kapelletje moest de ‘heidenen” eraan herinneren dat ze voortaan gunsten moesten afsmeken bij Maria en niet langer bij een of andere heidense god.

De bekendste heilige meidoorn is die van Glastonbury. Volgens de legende kwam Jozef van Arimathea in hartje winter van '63 na Christus naar dit plaatsje in Engeland. Hij stak zijn wandelstok in de grond. Toen gebeurde het grote wonder : de stok kreeg bloesems, net alsof het lente was. Een wandelstok uit meidoornhout gemaakt, hielp niet alleen bij het wandelen, maar maakte ook een beetje indruk. Hij beschermde, volgens de overlevering, de wandelaar tegen vermoeidheid. En voor de boeren, die net als Jozef de timmerman nogal last hadden van houtsplinters, kon de meidoorn een uitkomst zijn. Een papje van fijngestampte bessen en bladeren zorgden ervoor dat diepliggende splinters uit de huid loskwamen.

De nabijheid van de meidoornstruik inspireerde op haar beurt ook de ‘christelijke’ verhalen. Zo was het vlug algemeen aanvaard dat de meidoorn Christus’ doornenkroon symboliseerde. De meidoornbloesem met hun rode meeldraden, stelden dan weer zijn wonden voor.

Beschermstruik
Wie of wat er nu tussen zijn takken hing, een christelijk kapel of een Romeinse vogel, het deerde de meidoorn niet. Hij bleef alles met veel liefde beschermen. De bliksem kreeg geen kans als er een
meidoorn in de buurt stond. Maria kon zich in haar kapelletje veilig voelen. De reden voor de bliksemvriendelijkheid ligt voor de hand. Er zit namelijk niet veel vocht in de struik. Daardoor trekt hij de bliksem niet zo intensief aan.
Een oude spreuk uit “De magische Kruidentuin” van Scott Gunningham zegt het zo :

Pas goed op voor een eikenboom
De bliksem zet je onder stroom,
Rust niet tegen een essenstam,
Die zet je hart in vuur en vlam,
Zit maar onder een meidoorn neer
Hij is echt de beste beschermheer.

Je zorgt dus best voor meidoornstruiken rond je huis. Die waren trouwens ook voor andere dingen goed. Om te beginnen konden de heksen dan niet binnendringen om kwaad aan te richten. Dat was natuurlijk meegenomen. Zelfs als je met een heks getrouwd was, niet in heksen geloofde of geen meidoornstruiken naast je deur wilde, deed je er toch goed aan, tenminste toch een meidoorntak boven je deur te hangen. Dan was je huis beschermd tegen ziekten. Als er jou dan toch links of rechts door een microbe besmet werd , kon je nog altijd door een tunnel van meidoorntakken kruipen. Je beeldde je dan maar in dat je alle kwalen aan die takken liet hangen. Je kwam moreel gesterkt uit de tunnel te voorschijn.
Als dat ook nog niet hielp, dan ging je best naar een tovenaar of kruidenvrouw die een meidoorn-toverstok had. De toverstok zorgde ervoor dat kwade geesten, die voor ziekten en andere ellende zorgden, uit de buurt bleven. Soms verjoegen ze ‘het boze’ uit de stallen door bloesems samen met meidoornhout te verbranden. De rook ontsmette de stal van het boze oog.
Meidoornbladeren in een kinderwiegje joegen boze geesten weg en hazelaar- en meidoorntakken werden bij het bruidsbed geplaatst. In huis opgehangen boden ze bescherming tegen blikseminslag.

Meistruik
De Engelsen gebruikten meidoorntakken vol bloesems, geplukt op de vooravond van 1 mei. Tussen de takken staken ze blauwe en gele bloemen.
In de periode voor dat de aardappel het voornaamste voedingsmiddel werd, waren de koeien en hun producten speciaal beschermd. Kippen die zo vriendelijk waren een ei te leggen op Goede Vrijdag, kregen ook een vriendelijke tik op hun kop. Een tijdje later hingen ze die eieren in de meistruik. De versierde struik kreeg een plek voor het huis. Die voorkwam het bederf van room- en melkproducten. Werd de melk ondanks de struik toch zuur, dan moest er magie of een andere bovennatuurlijk kracht aan het werk zijn. Dan moest je je weiland beschermen door er takken lijsterbes tussen te steken. Die konden de eventuele zwarte magie breken. De meistruik bleef twee weken staan tot de bloesems helemaal verwelkt waren.

Liefdessymbool
Als een meisje vroeger op 1 mei een meidoorntak voor haar deur zag hangen, ging haar hart sneller slaan. Ze wist dan dat een bedeesde minnaar haar het hof wilde maken. Als het meisje een blauw of wit lint aan de tak vastmaakte, mocht de jongen naar binnen komen. Soms gebeurde het wel eens dat een boze pa of ma de tak over de haag wierp en een gevarendriehoek in de plaats hing ...
Als je wat ouder werd, nog op liefdespad wilde, je huis vol witte en blauwe linten lag en er nooit een meidoorntak in de wijde omgeving te bespeuren viel, moest je, voor je schoonheid door ouderdom verdween de wei in, want :
‘Als op 1 mei, een schone meid
zich ’s morgens in het veld neervleit
en zich baadt in meidoorndauw
blijft ze een hemelschone vrouw’

Veel lieflijke, vreemde maar ook duidelijk verouderde verhalen zelfs wat met een seksistisch of discriminerend tintje. Verhalen zijn ook voor niks verhalen, verzinsels. Bedoeld om de mensen bezig te houden? Of mogelijk toch met een verborgen betekenis?

Koffie drinken om langer te leven?

Twintig jaar geleden vertelden artsen dat mensen die gezond wilden zijn beter geen koffie konden drinken. Dat idee is inmiddels van de baan. Studies hebben koffieconsumptie in verband gebracht met een afname van de kans op legio aandoeningen en soorten van sterfte. Maar bij hoeveel koppen koffie per dag is het positieve effect op de gezondheid optimaal?

Studie

Australische cardiologen analyseerden de gegevens van 449.563 Britten van 40-69 jaar, die ongeveer 12 jaar waren gevolgd.

De onderzoekers keken naar het effect van hun koffieconsumptie op hart- en vaataandoeningen en sterfte. De deelnemers hadden, toen de studie begon, vragen over hun koffieconsumptie en andere facetten van hun leefstijl beantwoord.

Resultaten

De Australiërs maakten een onderscheid tussen verse koffie die je zet van gemalen koffiebonen, [Ground] koffie zonder cafeïne [Decaffeinated] en oploskoffie [Instant]. Bij een betrekkelijke geringe inname van koffie zonder cafeïne was de kans op cardiovasculaire sterfte een beetje, waarschijnlijk als gevolg van een toename van de kans op arrhythmias. Desondanks was koffieconsumptie verbonden met een afname van sterfte door cardiovasculaire oorzaken en sterfte in het algemeen.

Het positieve gezondheidseffect van koffie was optimaal bij 2-3 koppen koffie per dag.

Conclusie

"In this large, observational study, ground, instant and decaffeinated coffee were associated with equivalent reductions in the incidence of cardiovascular disease and death from cardiovascular disease or any cause", zegt onderzoeksleider Peter Kistler van de Australische Monash University in een persbericht. [EurekAlert 26-Sep-2022]

"Caffeine is the most well-known constituent in coffee, but the beverage contains more than 100 biologically active components. It is likely that the non-caffeinated compounds were responsible for the positive relationships observed between coffee drinking, cardiovascular disease and survival."

"Our findings indicate that drinking modest amounts of coffee of all types should not be discouraged but can be enjoyed as a heart healthy behaviour."

Bron:

Eur J Prev Cardiol. 2022 Sep 27.

Anijsolie verdrijft somberheid

Anijsolie verbetert het humeur. Iraanse farmacologen gaven capsules met anijsolie aan mensen met een lichte depressie en zagen dat hun aandoening binnen vier weken was verdwenen.

Studie

Farmacologen van Shiraz University of Medical Sciences in Iran verdeelden 120 mensen met een lichte depressie in 3 groepen. Alle proefpersonen hadden naast depressie ook irritable bowel syndrome [IBS]. Veel mensen met IBS kampen ook met depressie.

Gedurende 4 weken slikten de proefpersonen in de ene groep dagelijks een placebo, proefpersonen in een tweede groep slikten dagelijks capsules met pepermuntolie en proefpersonen in de derde groep slikten dagelijks 3 capsules met elk 120 milligram anijsolie. Bij elke maaltijd namen de proefpersonen een capsule in.

Resultaten

De onderzoekers bepaalden gedurende het experiment de ernst van de depressie aan de hand van de Beck Inventory. Tijdens de toedieningsperiode zakten de depressiescores van de proefpersonen die anijsolie kregen significant meer dan de scores van de andere groepen.

Twee weken nadat de toedieningsperiode was afgelopen, in week 6, waren deze verschillen nog verder toegenomen.

Mechanisme, mogelijke werking?

De onderzoekers besloten anijsolie uit te proberen omdat volgens traditionele Perzische kruidenboeken anijs hart en geest verwarmt. Ze weten niet precies hoe volgens de huidige wetenschappelijke inzichten anijsolie zou moeten werken.

Mogelijke werking. Anijsolie bestaat voor 80 procent uit anethol. Anethol is de grondstof voor de synthetische recreatieve drug para-methoxy-amfetamine [PMA]. PMA versterkt de werking van serotonine en is op de markt als een alternatief voor MDMA.

Volgens sommige avontuurlijke biochemici zet anethol in het lichaam misschien om in amfetamines met een serotonerge werking. 

Bron:

J Evid Based Complementary Altern Med. 2017 Jan;22(1):41-6.

De geneeskrachtige geschiedenis van sla / Lactuca

Het geslacht Lactuca behoort tot de familie van de samengesteldbloemigen of Compositae  en bestaat uit verschillende soorten. In West Europa wordt vrijwel uitsluitend de soort Lactuca sativa geteeld. De tamme sla, als ik dat zo mag vertalen, dit als tegenstelling met de wilde slasoorten zoals Lactuca virosa, gifsla en Lactuca serriola, de kompassla. Deze wilde slasoorten groeien nog overal langs wegkanten en op braakliggende terreinen. Ze bevatten allemaal een wit melksap dat zeer bitter smaakt en enige sedatieve werking heeft, enigszins te vergelijken met opium. Het ingedroogde sap (hars) werd vroeger ook vermeld in de apothekersboeken als lactuarium.

De herkomst van de geweekte sla is niet nauwkeurig bekend, vermoedelijk stamt Lactuca sativa af van de wilde sla Lactuca serriola, die in West-Azië, Noord-Afrika en Europa wordt aangetroffen. Als cultuurgewas is sla zeer oud. oorspronkelijk moeten het iele, rozetachtige planten geweest zijn zonder krop.
In Europa is door de eeuwen heen vooral geselecteerd in de richting van een platte groeiwijze met veel blad. Zo zijn kropsla, bindsla, snijsla, enz. ontstaan. Al deze slatypen worden overwegend rauw gegeten.
In de tropen en subtropen bestaat bij het eten van rauwe bladgroenten een grote kans op dysenterie en andere besmettelijke ziekten. In Azië heeft men dus eerder geselecteerd in de richting van een lange, dikke stengel met relatief weinig blad. De kale stengels worden in bussels gebonden en op de markt als stengelsla aangeboden

Over bindsla (Lactuca sativa, var. longifolia)
Bindsla is een oud groentegewas met langwerpige kroppen. Het blad is vrij stug waardoor dit product vroeger vooral werd gebruikt als vroege stoofsla. Bindsla vinden we vooral in Zuid-Europa, vandaar dat dit type ook wel Romaanse sla wordt genoemd. De tegenwoordige rassen zijn vaak reeds behoorlijk oud en afkomstig uit Frankrijk. Door Dodonaeus (1554) werd reeds een type bindsla beschreven. Door selectie zijn hieruit de tegenwoordige rassen gewonnen.

• Engels: Cos lettuce, romaine lettuce
• Duits: Romanasalat, Römersalat, Bindesalat
• Frans: Laitue romaine
• Spaans: Lechuga romana
• Italiaans: Lattuga romana

Romeinse Sla behoort tot de familie van de Compositae en is nauw verwant aan kropsla, pluksla en snijsla. De Latijnse naam is Lactuca sativa, var. romana of longifolia. De teelt van Romeinse sla wordt vooral in Zuid-Europa (romana, Rome) aangetroffen. Longifolia duidt op de langwerpige bladvorm; het vormt namelijk opstaande, langwerpige kroppen. De naam bindsla is verwarrend; dit slatype werd vroeger tijdens de teelt dichtgebonden ter verkrijging van een geel hart. Dat gebeurt niet meer. Daarom is romeinse sla een betere benaming. Deze naam appelleert aan de oorspronkelijke teeltgebieden (Italië, Spanje, Frankrijk) en is ook internationaal meer bekend.

Geneeskrachtig  gebruik in een ver of at dichterbij verleden

Dodonaeus

Zo was het gebruik vroeger. ‘Sla verslaat de dorst, laat goed en gerust slapen in spijs of anders gebruikt, ze maakt ook overvloed van melk, te weten in de voedsters en zuigende vrouwen die door onmatige hitte of droogte geen of zeer weinig zog hebben want doordat ze de hitte en droogte door hun vochtige koudheid matigt daarom dient ze zeer goed om het melk in de borsten te laten komen, dan in de vrouwen die koud van aard zijn dient ze niet zo goed, zelfs belet het hun melk te krijgen.

Sla gekookt in gerstewater en dat gedronken vermeerdert het melk van de voedsters is het dat men daarna de borsten met de hand wrijft.
Het zaad van sla veel en lange tijd gebruikt verdroogt dat mannelijk zaad en verdrijft de lust van bijslapen. Sla houdt vleselijke lusten tegen en voorkomt kwade dromen. De ouden die gans sober leefden aten sla niet uit lust, maar alleen om beter te rusten wat beter is op het laatst van de maaltijd als zij te bed gingen. En daarom plagt keizer Tacitus van geen moeskruid over tafel zoveel te eten en zei dat hij met die onkosten de slaap betaalde. Maar daarna is zij gebruikt in het begin om de lust tot eten te verwekken. Dan op het eind gebruikt kan zij ook de dronkenschap die door onmatige drank van wijn gekomen is laten vergaan'.

Uitwendig...Van buiten gebruikt heeft sla ook enige nuttigheid want de bladeren en stelen van sla groen gestoten zijn goed gelegd op alle verhitting, kleine puisten en wild vuur. Die met wat zout op de verse verbranding gelegd eer de blaren voortkomen verzoeten de smart en genezen de verbranding.
Hetzelfde zaad met enige dranken of soepje ingenomen is zeer goed om de mens te laten rusten en gemakkelijk te laten slapen. Het zaad van sla dat met vrouwenmelk en het wit van een ei op het voorhoofd gelegd wordt, laat slapen, dixit Serapio.

Lobelius over sla

Lobel of Lobelius zegt dat sla een soort van andijvie is maar Lactuca genoemd is omdat ze meer melk van zich geeft dan andijvie doet. Dat sla koud is blijkt hieruit dat het sap wat uit de oude of volwassen stelen en bladeren van sla geduwd en bewaart wordt als opium of heulsap of Meconium bijna alle krachten van opium heeft, doch niet zo schadelijk is. De wortels worden van vele voor een lekkernij gegeten als ze groot en mals zijn en eer dat het kruid geschoten is of bloemen gekregen heeft.
Men bewaart de bladeren van sla die noch mals zijn in azijn of pekel en zo zijn ze smakelijk. Elders wordt sla als ze geschoten zijn in pekel gelegd en daardoor krijgen ze enige kracht die op het sap of melk van wilde sla lijkt.

Maar diegene die longzuchtig zijn, bloedspouwen, kort van adem zijn en kinderen begeren te krijgen behoeven geen sla te eten. Want sla veel gegeten maakt winden, verduistert het gezicht, maakt de maag slap en laat wormen groeien en maakt het lichaam traag. Haar sap met olie van rozen gemengd verdrijft de pijn van het hoofd en laat slapen diegene die de koorts hebben, op het voorhoofd en aan de slag van het hoofd gestreken. Het is ook goed om te gorgelen en gemengd met sap van granaatappels tegen de hete gezwellen van de keel’.
Culpeper noemt lettuce als een kruid onder beheer van de Maan, daarom verkoelt en bevochtigt het de hitte die Mars veroorzaakt.

De narcotische werking was al vroeg bekend. Bij de oude Grieken heette het op grond van de sedatieve werking 'plant der eunuchen'. Dioscorides raadde het gebruik aan ter bestrijding van excessieve geslachtsdrift. Dat komt goed uit, als je sla eet dan vergaat je trek in wat anders.

Koffie en gezondheid

Koffie gezond of ongezond? De tijd dat aan koffie alleen maar nadelen werd toegeschreven, lijkt goeddeels voorbij. Althans, wanneer we afgaan op recente publicaties waarin het genotmiddel vrijwel uitsluitend aan gezondheidswinst wordt gekoppeld. En is dat ook te danken aan de bekendste component, cafeïne?
De voordelen van koffie werden recentelijk aannemelijk gemaakt voor prostaatkanker1, waarbij een langere overleving werd vastgesteld onder patiënten met een bepaald genotype. Bij baarmoederkanker2 werd een lager risico door koffie gevonden, vooral onder vrouwen met een hoge BMI. Een ander voorbeeld is diabetes3. Geconcludeerd werd tot een verlaagde kans voor vrouwen die eerder zwangerschapsdiabetes hadden gehad.

Het duidelijkst komen de voordelen tot uiting in een analyse4 van de koffieconsumptie bij 395.539 personen van wie de gegevens tussen 2006 en 2010 werden verzameld voor de Britse Biobank. In aanmerking genomen werden 496 gezondheidsproblemen, waarvan het verband werd onderzocht met de hoeveelheid geconsumeerde koffie. Een lage inname werd gedefinieerd als minder dan één kop per dag, gemiddeld was één tot drie koppen en van een hoge inname was sprake bij vier of meer koppen per dag.
De gunstige invloed betrof vooral cardiometabole en maag-darmproblemen, (bij vrouwen) oestrogeen-gerelateerde en (bij mannen) alcoholgerelateerde aandoeningen. Voor elf gezondheidsproblemen werd een lineaire dosis-responsrelatie gevonden; voor de negentien andere was het verband niet-lineair, statistisch in de vorm van een U-curve.

De gunstige effecten waren veel groter voor koffie met cafeïne dan voor decaf. Onderzoek waarin ook andere cafeïnebronnen (zoals thee) worden meegenomen, moet uitwijzen of deze effecten te danken zijn aan de antioxidatieve, anti-inflammatoire en tumorremmende eigenschappen van cafeïne. Want mogelijk spelen ook andere koffiecomponenten (chlorogeenzuur, flavonoïden) daarbij een rol. Die laatste suggestie gaat bijvoorbeeld uit van een afzonderlijke studie naar de relatie tussen koffie en hart- en vaatziekten.5 De gunstige effecten zijn daarbij overtuigender voor koffie zónder cafeïne.

Referentie(s)

1 Gregg JR, Kim J, Logothetis C, et al. Coffee Intake, Caffeine Metabolism Genotype, and Survival Among Men with Prostate Cancer. Eur Urol Oncol. 2022 Aug 20:S2588-9311(22)00138-9.

2 Crous-Bou M, Du M, Gunter MJ, et al. Coffee consumption and risk of endometrial cancer: a pooled analysis of individual participant data in the Epidemiology of Endometrial Cancer Consortium (E2C2). Am J Clin Nutr. 2022 Aug 30;116(5):1219–28.

3 Yang J, Tobias DK, Li S, et al. Habitual coffee consumption and subsequent risk of type 2 diabetes in individuals with a history of gestational diabetes - a prospective study. Am J Clin Nutr. 2022 Nov 14:nqac241.

4 Hou C, Zeng Y, Chen W, et al. Medical conditions associated with coffee consumption: Disease-trajectory and comorbidity network analyses of a prospective cohort study in UK Biobank. Am J Clin Nutr. 2022 Sep 2;116(3):730-740.

5 Chieng D, Canovas R, Segan L, et al. The impact of coffee subtypes on incident cardiovascular disease, arrhythmias, and mortality: long-term outcomes from the UK Biobank. Eur J Prev Cardiol. 2022 Sep 27:zwac189.

Citroenmelisse goed tegen overslaand hart

Infuus getrokken van citroenmelisse kan het aantal onregelmatige hartslagen verminderen en het hartritme verlagen. Dat schrijven Iraanse onderzoekers in een 60 deelnemers tellende RCT. Citroenmelisse zorgde ook voor betere metabole markers.

De helft van alle deelnemers dronk dagelijks twee koppen thee getrokken van twee gram gedroogde bladeren van citroenmelisse. Deelnemers, inclusief de controlegroep, kregen ook leefstijl­ aanbevelingen mee.
Na drie maanden daalde het aantal onregelmatige hartslagen van 3270 naar 2150. Bij een derde van de patiënten was de frequentie van onregelmatige hartslagen met meer dan 70% verminderd.
Het hartritme daalde met twee slagen per minuut, wat wel statistisch maar uiteraard weinig klinisch significant is. Verder was er een beduidende impact op het niveau van triglyceriden, totaal cholesterol en nuchtere bloedglucose. Ook het HDL- en LDL-niveau gingen de gunstige richting uit, maar niet significant.
Een overslaand hartslag heet in medische termen extrasystole of premature ventrikel­contractie. Als meest voorkomende vorm van hartritmestoornis komt extrasystole bij alle leeftijds­groepen voor en is ze vaak relatief weinig ernstig, doch ook niet gezond. Aan deze studie namen deelnemers met lichte vorm van extrasystole deel, waarbij een 24-uursmeting een optreden van extra­systolische hartslagen bij minder dan 15% van de hartslagen registreert.

Referentie(s)
Kheirkhah J, Ghorbani Z, Salari A et al. Melissa officinalis tea favourably affects the frequency of premature ventricular beats and cardiometabolic profile among patients with premature ventricular contraction: A randomised open-label controlled trial. Int J Clin Pract. 2021; 75(10):e14644 doi:10.1111/ijcp.14644

Schaduwplanten. Over de monnikskap.

Beschut onder een heg van klimop staan zowat 300 magische bosplanten in plastic potjes te wachten tot ik hun wortels bevrijd uit hun te enge omhulling. Ik wil hen loslaten in de steile boshelling rondom mijn huis, in hun min of meer natuurlijk biotoop tussen bloeiende bosanemonen en geurende daslookplanten. Loslaten ja maar ook vasthouden, beschermen. Hoe moet dat? Een les in leven.

Vandaag dus aan de blote grond toevertrouwd. De machtige monnikskap, de magische wolfskers en de romantische damastbloem, allemaal in principe stevige planten die boven de lage begroeiing uitgroeien en zich zo hopelijk kunnen handhaven. Allemaal mooie planten maar ook planten met een verhaal en daar draait het toch om voor een herborist. Planten met betekenis, planten met een geschiedenis, planten ook die giftig worden genoemd.

Over de giftigste onder de giftigen: monnikskap

Men gebruikte het vroeger zo. (Dodonaeus) ‘Deze algemene blauwe wolfswortel of Napellus is van aard en kracht de mensen en veel viervoetige dieren schadelijk, ja dodelijk.

Dit is met een opmerkelijke, doch zeer beklagenswaardig en jammerlijk teken te Antwerpen niet veel jaren geleden gebleken zodat de herinnering daaraan noch vers is want sommige vrouwen die dit kruid niet kenden en de wortels er van in salade voor een goed kruid gedaan hebben zijn daardoor en al diegene die er van gegeten hadden kort daarna in onlijdelijke en onuitsprekelijke smarten, trekkingen, spanningen en hertaanvallen gevallen en allen zijn er niet lang daarna van gestorven. 

Dan het gebruik van dit kruid plag onder ander kwaad gewoonlijk het volgende ongeval in te brengen, kort nadat men het ingenomen heeft zwellen de lippen en de tong wordt zeer dik, de ogen puilen, ja vallen bijna voorwaarts uit, de benen worden stijf, stram en koud en daarna volgen ook draaiingen van het hoofd en bezwijming en onmacht van het hart, zoals Avicenna in zijn 4de boek betuigt. Zo groot is ook de kracht van dit vergif dat de punten of spitsen van de pijlen, schichten en flitsen die ermee bestreken zijn al diegene die daardoor gekwetst worden tot de dood brengen.

Tegen dit zo vergiftig en dodelijk gewas verhaalt ons dezelfde Avicenna ettelijke tegenbaten of remedies die diegene die het ingenomen hebben genezen kunnen als ze het vergif zelf eerst door het braken of overgeven kwijt geworden zijn en onder deze dingen vermaant hij ook van een muis (immers zoals zijn boeken inhouden zo ze overal uitgegeven zijn) die men met Napellus opgevoed vindt en die door haar ganse stof en eigenschap tegen de hindernis en het kwaad van Napellus schijnt te strijden op die manier dat diegene die het innemen gans van alle letsel en nood bevrijd en verlost worden. Dan Antonius Guanerius, een zeer geleerde dokter in zijn tijden te Pavia in zijn boekje of traktaat van het vergif meent dat dit geen muis is, maar eerder vliegen zijn (in het Latijn Muscae, in plaats van Mus) waarvan Avicenna heeft willen spreken die zodanige kracht tegen de Napellus zou hebben. Want hij verhaalt dat een wijs en geleerd man en een zeer naarstig onderzoeker van de waarheid met grote moeite die muizen gezocht heeft, nochtans nimmermeer enige dusdanige muis heeft kunnen vinden en zelfs die ook nimmermeer aan de wortels van Napellus geknaagd of gegeten, maar altijd heel en gans gevonden heeft, maar dat hij een grote menigte van vliegen daar omtrent gezien heeft die de bladeren van dit kruid opgegeten of tenminste bezet hebben en daarom heeft hij (zegt dezelfde Guanerius) deze vliegen in plaats van die muizen genomen en daarvan een antidotum of geneesmengsels bereid die hij tegen allerhande vergift bevonden heeft, maar boven alles tegen het vergif van de Napellus zelf. Deze antidotum wordt in het Latijn Antidotus es muscis Napelli genoemd. En voorwaar het is geloofwaardiger dat er vliegen te vinden zijn die hun leven met het lekken van Napellus onderhouden dan dat er muizen zouden zijn die van de wortel van het kruid hun voedsel hebben. Want het Aconitum of gele wolfswortel, wiens medesoort deze Napellus is, plag muizen om te brengen en daarom heeft het de namen van Myoctonon, Myophonon of Muricida, dat is muizendoder of muizenmoordenaar, gekregen.

Het ganse kruid is schadelijk en dodelijk en vooral de wortel (als Castor Durante betuigt) en als die door de slappe mensen maar een tijd lang in de hand goed vast gehouden worden die ter dood brengen kan. Nochtans kan men aan die planf goed wennen op die manier dat ze ons tenslotte niet schaden zal zoals blijkt uit Avicenna die betuigt dat hij een oude vrouw gezien heeft die de Napellus zo vrij en zonder zorg innam al of ze een raap gegeten had omdat ze zichzelf eraan gewend had. Van buiten plegen sommige nochtans deze wortel of het sap er van te gebruiken om de sproeten of plekken van de huid daarmee weg te nemen.’

Giftig en geneeskrachtig

Ondanks alle oude waarschuwingen ziet men het kruid nog steeds in tuinen als een herinnering aan oude pijlgiften, moordenaars en fatale vergissingen. Plantverzamelaars nemen deze plant pas op als ze handschoenen aan hebben. Het gif kan door een wondje of de mond opgenomen worden en is vrij snel actief. Net als de meeste ranonkelachtige is het groen schadelijk voor vee, maar in gedroogde vorm geheel onschadelijk. Er lijken zelfs vergiftigingen te zijn geweest van mensen die de geur te veel geroken hebben. Anderen hebben de plant aangeraakt en daarna een ooglid waarvan ze een pijnlijke ontsteking hebben gekregen. Zelfs het stuifmeel dat in de ogen wordt geblazen geeft irritatie. De wortel is het meest gevaarlijke. Een fataal ongeval deed zich voor in Engeland in 1853 toen de wortel aangezien werd voor een radijs. Vergissingen met deze plant zijn meestal fataal. Er was een zaak waarin een man van de plant had gegeten en gek werd. De dokter verklaarde dat de ziekte niet door de plant kon komen en stond er op om wat van de bladeren te eten om zijn gelijk te krijgen, hij stierf.

Het wordt gebruikt bij jicht, neuralgieën, reuma, tandpijn. In de homeopathie wordt het blad gebruikt tegen tandpijn en reuma. Maar het gebruik is twijfelachtig en kan gemakkelijk door andere planten vervangen worden. Het is te giftig.

Het gif en verlammingsmiddel werd door de heksen in Thessalië gebruikt bij de bereiding van hun vliegzalf. Hun voeten en handen raakten er gevoelloos door en ze hadden het gevoel dat ze zweefden.

De mysterieuze vliegende zalf zou gemaakt zijn van Aconitum en Atropa belladonna. De eerste veroorzaakt onregelmatigheden van het hart en tweede delirium. De zo gecombineerde symptomen zouden de sensatie van vliegen gegeven hebben. Theophrastus bericht dat vele inwoners van Herkleotis door de tiran Clearchos om het leven werden gebracht met de akoniet. Plinius vermeldt dat zelfs de honig giftig zou zijn. 

Vergiftiging kan al optreden na het plukken van de bladeren zonder handschoenen te dragen; het aconitine-toxine wordt gemakkelijk door de huid opgenomen. In dit geval zijn er geen gastro-intestinale effecten. Tintelingen beginnen op het punt van absorptie en strekken zich uit van de arm naar de schouder, waarna het hart begint te worden aangetast. Het tintelen wordt gevolgd door een onaangename gevoelloosheid. Behandeling is vergelijkbaar met vergiftiging veroorzaakt door orale inname en er is gerapporteerd dat zelfs het hanteren van de plant zonder handschoenen resulteert in het falen van meerdere organen en de dood.