Lavandula species. Een monografie

Het geslacht Lavendel, onderdeel van de lipbloemenfamilie, omvat ongeveer drie dozijn soorten in verschillende ondergeslachten en secties, evenals een veelvoud aan (waaronder intersectionele) hybriden en een bijna onhandelbaar aantal variëteiten. De meest gebruikte soorten in de medicinale sector zijn echte lavendel (Lavandula angustifolia) en spijklavendel (L. latifolia), evenals lavandin (L. x intermedia) en Spaanse lavendel (L. stoechas) [8].

Geschiedenis
Bij oude auteurs zoals Dioscorides, Plinius en Galenus is alleen Spaanse lavendel betrouwbaar bekend. Echte lavendel en spijklavendel werden vanaf de 12e eeuw beschreven door Hendrik van Huntingdon en Hildegard van Bingen, maar de twee soorten werden pas rond 1500 duidelijk onderscheiden. Halverwege de 18e eeuw plaatste Carl Linnaeus alle drie de soorten onder het geslacht Lavendel. Het gebruik van lavendel bij luchtwegaandoeningen kan in het geval van Spaanse lavendel worden herleid tot de 1e eeuw; de kalmerende werking van echte lavendel werd voor het eerst vermeld aan het einde van de 15e eeuw en kreeg in de 19e eeuw meer bekendheid [7].

Materia medica en inhoudsstoffen
In de medische praktijk wordt voornamelijk de etherische olie van lavendelsoorten gebruikt, verkregen door stoomdestillatie. De soorten verschillen aanzienlijk in de samenstelling van hun etherische oliën, hun werking, bijwerkingen en contra-indicaties, en zijn daarom niet onderling verwisselbaar.
De kwaliteit van echte lavendelolie wordt bepaald door het estergehalte, dat kan oplopen tot 70%. De twee belangrijkste componenten die de werkzaamheid bepalen, zijn het monoterpenol linalool en de monoterpenoïde-ester linalylacetaat. Essentiële olie van spijklavendel heeft een lager estergehalte dan echte lavendel, maar aanzienlijk hogere concentraties.

Werking en indicaties

De effectiviteit van gestandaardiseerde fytofarmaceutica met lavendelolie of spijkolie is de afgelopen jaren in diverse klinische studies aangetoond. Een specifieke lavendelolie bleek beter te werken dan placebo bij patiënten met angststoornissen en gegeneraliseerde angststoornis (GAS), en was even effectief als een startdosis benzodiazepam of een SSRI. Er werd ook een gunstig effect waargenomen op rusteloosheid en bijbehorende symptomen, depressie, slaapstoornissen en lichamelijke klachten, evenals positieve effecten op het algemene welzijn en de kwaliteit van leven [4, 2].

Een in Oostenrijk verkrijgbaar spijkoliepreparaat toonde een significante verbetering van de symptomen van acute rhinosinusitis (ontsteking van het neusslijmvlies en de bijholten) en acute bronchitis ('onderste luchtweginfectie') [1, 3].

Verschillende studies hebben aangetoond dat etherische olie van lavendel een stemmingsverbeterende en angstverlichtende werking heeft. Het heeft niet alleen een kalmerende werking op de psyche; wanneer het op de huid wordt aangebracht, heeft het ook antimicrobiële, wondhelende, ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen. Bijzonder opmerkelijk is het effect op kleine, eerstegraads brandwonden zoals zonnebrand, die symptomen zoals roodheid, zwelling en pijn kunnen veroorzaken. Je kunt de etherische olie puur op de getroffen plek aanbrengen. De pijn neemt snel af. Het stimuleert ook het genezingsproces en versnelt de vorming van nieuwe huidcellen. Dit wondermiddel tegen lichte brandwonden en zonnebrand is wat mij betreft een EHBO-olie die absoluut in elk medicijnkastje thuishoort. 

Volgens de officiele monografieën
De HMPC, ESCOP, WHO en Commissie E hebben dit ook bevestigd met positieve monografieën. De HMPC heeft lavendelbloemen en lavendelolie geclassificeerd als traditionele kruidengeneesmiddelen. Klinische studies hebben aangetoond dat lavendelolie kan worden gebruikt om rusteloosheid en angstige stemmingen te behandelen. Volgens ESCOP is lavendel geïndiceerd voor stemmingswisselingen zoals rusteloosheid, agitatie of slaapstoornissen, evenals voor functionele buikklachten. Lavendelbloemen en lavendelolie kunnen worden gebruikt om milde stress en uitputting te behandelen, en om de slaap te bevorderen. Ze kunnen ook uitwendig worden gebruikt als badadditief. Commissie E keurt lavendel goed voor inwendig gebruik bij rusteloosheid, moeite met inslapen en functionele buikklachten (prikkelbare maag, Roemheld-syndroom, winderigheid, nerveuze darmklachten). Het kan ook uitwendig worden gebruikt in baden voor circulatieklachten. De WHO- monografie komt overeen met de bovengenoemde monografieën.

Lavendelzalf

Het volgende recept voor een lavendelzalf is effectief gebleken voor een geïrriteerde huid na zonnebrand en voor kleine, lichte eerstegraads brandwonden.

• 100 g kokosolie (natuurlijk)
• 15 g verse of 7 g gedroogde lavendelbloemen (Lavandulae flos)
• 20 druppels etherische lavendelolie

Verhit de kokosolie au bain-marie tot 60 °C en roer de lavendelbloesem erdoor. Houd de olie 1 uur op deze temperatuur en zeef de olie vervolgens door een fijne zeef. Zodra de olie is afgekoeld tot 40 °C, roer je de lavendelolie en duindoornolie erdoor. Giet het mengsel vervolgens in een zalfpot. De olie en dus ook de zalf is 1 jaar houdbaar. Lavendelolie is ook een oud huismiddeltje tegen insectenbeten. Als je gestoken bent door een bij, wesp of mug, breng je de onverdunde olie gewoon rechtstreeks op de beet aan. Het verlicht de pijn en vermindert de zwelling.

Maak je eigen spray met lavendel en bloedsinaasappel 

• 12 druppels bloedsinaasappelolie (Citrus aurantium var. dulcis of Citrus sinensis var. dulcis)
• 3 druppels lavendelolie (Lavandula angustifolia)
• Geurloze alcohol (bijv. biologische wodka)
• een leeg flesje van 30 ml met sprayopzetstuk

Giet 12 druppels etherische olie van bloedsinaasappel en 3 druppels etherische olie van lavendel in het lege flesje en vul deze met de alcohol. Draai de dop erop, etiketteer, schud en klaar.

Te gebruiken bij slapeloosheid. Spray 3-4 keer in de lucht in de slaapkamer, zodat de aangename fruitige geur zijn werk kan doen. Essentiële oliën zijn erg geconcentreerd en niet allemaal geschikt voor kinderen. Essentiële olie van lavendel en essentiële olie van bloedsinaasappel behoren echter tot de kindvriendelijke oliën en kunnen gebruikt worden voor kinderen vanaf 3 jaar.

Spuit de spray 5-10 minuten voor het slapengaan in de kinderkamer. Een kleine spray op een knuffel is ook mogelijk. Vanwege de angstremmende werking van beide etherische oliën is de spray bijzonder geschikt voor kinderen die bijvoorbeeld bang zijn voor het donker, voor monsters.

Literatuur
[1] Dejaco D et al. Tavipec® in acute rhinosinusitis: A multi-centre, double-blind, randomized, placebo-controlled, clinical trial. Rhinology 2019; 57 (5): 367–374

[2] Donelli D et al. Effects of lavender on anxiety: A systematic review and meta-analysis. Phytomedicine 2019; doi: 10.1016/j.phymed.2019.15
[3] Kähler C et al. Spicae aetheroleum in uncomplicated acute bronchitis: A double-blind, randomised clinical trial. Wien Med Wochenschr 2019; 169: 137–148
[4] Kasper S et al. Silexan in anxiety disorders: Clinical data and pharmacological background. World J Biol Psychiatry 2017; 19 (6): 412–420
[5] Lesage-Meessen L et al. Essential oils and distilled straws of lavender and lavandin: A review of current use and potential application in white biotechnology. Appl Microbiol Biotechnol 2015; 99: 3375–3385
[6] Messaoud C et al. Chemical composition and antioxidant activities of essential oils and methanol extracts of three wild Lavandula L. species. Natural Product Research: Formerly Natural Product Letters 2012; 26 (21): 1976–1984

Referenties

• Prusinowska R, Śmigielski K. Samenstelling, biologische eigenschappen en therapeutische effecten van lavendel (Lavandula angustifolia L). Een overzicht. Herba Polonica. 2014;60(2): 56-66. https://doi.org/10.2478/hepo-2014-0010
• Firoozeei TS, Feizi A, Rezaeizadeh H, Zargaran A, Roohafza HR, Karimi M. De antidepressieve effecten van lavendel (Lavandula angustifolia Mill.): Een systematische review en meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde klinische studies. Complement Ther Med. 2021;;59:102679. doi: 10.1016/j.ctim.2021.102679. Epub 4 februari 2021. PMID: 33549687
• Donelli D, Antonelli M, Bellinazzi C, Gensini GF, Firenzuoli F. Effecten van lavendel op angst: een systematische review en meta-analyse. Phytomedicine. 2019; 65:153099. doi: 10.1016/j.phymed.2019.153099. Epub 26 sep. 2019. PMID: 31655395.

Rustgevende passiebloem

Passiflora incarnata / P. edulis. Een passiebloem die met enige moeite in de tuin gehouden kan worden. Het is wel aan te raden om jonge planten nog even af te dekken met wat stro of een laagje bladeren, omdat deze nog wat kwetsbaar zijn. De bloemen variëren in kleur van bleekwit tot roze-achtig, paars. De passievruchten staan in de VS bekend als Maypop en zijn eetbaar. De plant groeit heel decoratief tegen een muur of schutting, het liefst zo veel mogelijk in de zon. 

Teelt

Zaden 24 uur weken in sinaasappelsap en vervolgens zaaien in zaai- en stekgrond. Grond constant vochtig houden, afdekken met huishoudfolie of glas en op een warme en lichte plaats binnenshuis laten kiemen. Kieming kan enkele weken tot maanden duren.  

Werkzame bestanddelen

Alkaloïden (0.025-0.032%) uit de harmaangroep als passiflorine, arbitine, yageine, loturine (harmaan), harmalol, harmine, harmaline en misschien harmol (discutabel); flavonoïden berekend als hyperoside (0.3-0.4%) met vitexine, isovitexine, kaempferol, quercetine en rutine; saponarine, oriëntine, iso-oriëntine, maltol, ethylmaltol, passicol, vetzuren, etherische oliën met meer dan 150 verschillende actieve componenten; alleen de wortel bevat cumarinen

Het werkzame alkaloïde dat men vroeger passiflorine noemde, heet tegenwoordig: 3-methyl-beta-carboline (harmaan). Het bezit een sedatieve en slaapbevorderende werking. De hoeveelheid alkaloïde aanwezig in de plant hangt sterk af van de grondsoort, de herkomst en de bereidingswijze van het product

Werkingsmechanisme

De passiebloem bezit sedatieve, hypnotische(slaapverwekkende), spasmolytische en pijnstillende eigenschappen. De ESCOP noemt als indicaties voor deze plant gespannenheid, rusteloosheid en geïrriteerdheid die vaak optreden samen met inslaapproblemen.

Dierstudies toonden een sedatieve werking op het centrale zenuwstelsel aan. In hoge doses ingenomen, hebben passiebloem extracten een anticonvulsieve werking, in lage doses treedt een afname van de spontane motorische activiteit op. Eveneens constateerden onderzoekers een verlengde slaapperiode. Wetenschappers schrijven deze eigenschappen toe aan maltol en ethylmaltol. Harmaan-alkaloïden staan er om bekend een stimulerende invloed uit te oefenen op het centrale zenuwstelsel via het proces van mono-amino-oxidase (M.A.O.) remming. Men neemt aan dat de sedatieve werking van mantol en ethylmaltol deze stimulerende werking van de alkaloïden blokkeert, maskeert, remt of opheft.  Inmiddels is duidelijk geworden dat het werkingsmechanisme tot stand komt door middel van modulatie van het GABA-systeem.

De alkaloïden hebben bovendien een spasmolytische invloed op het gladde spierweefsel en verlagen de bloeddruk. In Passiflora treft men tevens lage serotonineconcentraties aan hetgeen wellicht mede de ontspannende, kalmerende, stemmingsbevorderende en bloeddrukverlagende eigenschappen van de plant verklaart. Vervolgonderzoeken met droogextracten toonden naast genoemde eigenschappen ook een opvallende anxiolytische (angstremmende) werkzaamheid aan. In verschillende documenten wijzen auteurs op de fungicide en antibacteriële werkingen van de plant.

Praktijk

Passiflora wordt het meest gebruikt bij (in)slaapproblemen, spanning en onrust. Inname van gestandaardiseerde extracten (op 3.5-4% isovitexine flavonoïden) vergemakkelijkt het inslapen en verlengt de slaapperiode tot 40%.

Daarnaast is het extract te gebruiken bij nervositeit, onrust, geïrriteerdheid en klachten daaruit voortvloeiend (spierkrampen, astmatische krampen, Irritable Bowel Syndrom, nerveuze tachycardie en hypertensie). Bij een hormonale disbalans heeft gebruik van extracten een harmoniserend en ontspannende effect. Extract kunnen derhalve geïndiceerd zijn bij menstruatieklachten en overgangsklachten. Van Hellemont stelt een combinatie van Crataegus met Passiflora voor bij hartkloppingen en tachycardie. Mogelijk ook te gebruiken bij ADHD.

Contra-indicaties

Zowel de bestanddelen harman als harmaline versterken uteruscontracties. Gebruik tijdens zwangerschap en lactatieperiode is gecontra-indiceerd.

Bijwerkingen

De ESCOP waarschuwt dat bij inname van de plant of extracten daarvan sufheid kan optreden. De rijvaardigheid en het correct bedienen van machines kan beïnvloed worden. 

Meer info

• http://wetenschap.infonu.nl/onderzoek/58981-passiflora-wetenschappelijk-bekeken.html
• http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/78545-passiflora-geschiedenis-van-een-geneeskruid.html

Info over chronische stress

Chronische stress leidt op termijn onder andere tot een langdurige verhoging van het stresshormoon cortisol. Dit heeft naast lichamelijke effecten, waaronder hypertensie, insulineresistentie en verstoringen in de immuunreactie, ook psychische effecten die kunnen leiden tot angststoornissen, burn-out of depressie. De niet-medicamenteuze behandeling bij chronische stress berust op bewustzijnsvergroting en ontspanningstechnieken. Dit kan worden aangevuld met een medicamenteuze behandeling met benzodiazepines of barbituraten. Deze hebben als groot nadeel dat ze tot afhankelijkheid kunnen leiden, een effect dat al bij relatief kortdurend gebruik optreedt. 

Er zijn fytotherapeutische alternatieven, en passiebloem (Passiflora edulis Sims., voorheen P. incarnata L.) is veelbelovend. De passiebloem wordt volgens verschillende kruidenmonografieën gebruikt bij zenuwachtige rusteloosheid (Commission E), spanningen en slaapstoornissen (ESCOP), milde stresssymptomen en ter promotie van de slaap (EMA). Passiebloem heeft mogelijk vergelijkbare effecten bij een gegeneraliseerde angststoornis als 30 mg van de benzodiazepine oxazepam. Verder lijkt passiebloemextract pre-operatieve angstklachten te verminderen en heeft het een positief effect op kinderen met ADHD

Kersensap drinken om beter te slapen?

In een onderzoek van Howatson dronken 20 gezonde vrijwilligers een week lang tweemaal daags 30 ml kersensap van de Montmorency kers of een placebodrank. 

Zoete kers, zure kers, vogelkers

De Montmorency kers is een zure kers die voorkomt in de Verenigde Staten, Canada en Frankrijk. De kers is zeer populair in de Verenigde Staten en wordt veel gebruikt in ‘cherry pies’ en jams, maar wordt ook in gedroogde vorm en als sap verkocht.
Voorafgaand en tijdens het onderzoek werden urinemonsters verzameld om het gehalte aan melatonine te bepalen. Melatonine is het belangrijkste hormoon dat de slaap en het dag-nachtritme reguleert. Verder droegen de deelnemers een actigraaf, een soort horloge dat de bewegingsactiviteit en de lichtintensiteit meet. Het aantal bewegingen vertegenwoordigt de lichaamsactiviteit en wordt per tijdseenheid in het geheugen van de actigraaf opgeslagen. Computeranalyse van deze opgeslagen data geeft belangrijke informatie over het dag- en nachtritme. De deelnemers hielden ook een dagboek bij met hun slaappatroon.

De resultaten wezen uit dat wanneer de deelnemers een week lang het kersensap dronken, het melatonineniveau in de urine significant was verhoogd met 15-16% in vergelijking met de controlegroep. Verder bleek dat de deelnemers die het kersensap dronken gemiddeld 15 minuten langer in bed bleven, gemiddeld 25 minuten langer sliepen, en de ‘slaap efficiency’, een maatstaf voor de slaapkwaliteit, ook met 5-6% was verbeterd.

Howatson G, Bell PG, Tallent J, et al. Effect of tart cherry juice (Prunus cerasus) on melatonin levels and enhanced sleep quality. Eur J Nutr. 2011 Oct 30. View Abstract

Al eerder onderzocht Glyn Howatson de invloed van Montmorency-kersen op twintig atleten die de marathon van Londen liepen. De ene helft van de lopers kreeg een placebo, de andere helft echt kersensap.
Dat dronken ze gedurende vijf dagen voor de marathon twee keer per dag. Na de wedstrijd moesten ze het drankje nog twee dagen blijven drinken. Atleten die het kersensap dronken, herstelden sneller van een marathon dan de placebogroep. Ook kwamen ontstekingen en oxidatieve stress minder voor in de groep die het kersensap dronk. Het effect moet nog verder worden onderzocht, maar dr. Howatson denkt dat het kersensap ook kan bijdragen aan de behandeling van ontstekingsziektes, zoals artritis.

Over de zure kers (Prunus cerasus)
Morellen oftewel zure kersen. Morellen zijn veelvuldig terug te vinden in bakkersproducten, conserven of als likeurproducten. De morel is juist bijzonder geschikt voor begeleiding van schotels op basis van vlees en wild, maar ook voor het maken van jam en gelei, gebak of Limburgse vlaai. Mont morency: De kers van Montmorency staat bekend als een vroege kersensoort. Deze kleine kers met een dieprode schil en zacht vruchtvlees is familie van de amarelle en de morel en wordt reeds sinds de 17e eeuw gekweekt in de streek van Montmorency. Zijn kookvastheid en zijn licht zurige smaak maken het tot een gewilde vrucht in de keuken.

Cherries

Cherries contain polyphenols, which may have antioxidant, anticancer and anti-inflammatory properties. However, there is limited scientific evidence to support these uses.
In a new study, researchers sought to assess the reported high levels of melatonin in Montmorency cherries and there potential effects on sleep quality. Melatonin is a hormone produced in the brain. The synthesis and release of melatonin are stimulated by darkness and suppressed by light, suggesting the involvement of melatonin in circadian rhythm. Several human studies have suggested that taking melatonin by mouth may reduce the time it takes to fall asleep.
Researchers randomly assigned 20 participants to receive tart cherry juice concentrate or placebo for seven days. Sleep quality and levels of melatonin in the urine were evaluated throughout the study period.
The researchers found that total melatonin content was significantly higher in the tart cherry juice group when compared to the control group. Furthermore, the tart cherry juice group saw significant improvements in the time in bed, sleep efficiency and total sleep time.

The authors concluded that drinking tart cherry juice may significantly increase melatonin levels and improve sleep quality. Larger-scale studies are necessary to further evaluate these findings.