Rozenbottels. de vruchten van de roos

De rozenbottel is geen aparte plantensoort, maar wel de vrucht van alle wilde rozen en tuinrozen. Wilde rozen produceren over het algemeen mooiere en talrijkere rozenbottels dan tuinrozen, die vaak helemaal geen vruchten aanmaken.  In België en Nederland vinden we vooral de hondsroos (Rosa canina) en de egelantier (Rosa rubiginosa) in het wild. Ook de Japanse bottelroos of rimpelroos (Rosa rugosa) is interessant om te verwerken. Deze rimpelroos komt oorspronkelijk uit China en is ondertussen ook hier ingeburgerd. Zij heeft grotere en vlezige bottels.

Superfood op de rozenstruik

Van september tot november rijpen de rode rozenbottels van verschillende rozensoorten. Ze behoren tot de top van de wilde vruchten omdat ze een vitaminebom zijn. Het vitamine C-gehalte van rozenbottels kan tot 1000 mg per 100 gram oplopen, dat is zowat twintig keer hoger dan dat van citroenen! Het gehalte aan bètacaroteen (provitamine A) is ook ongelooflijk hoog, hoewel de analytische waarden variëren tussen 2,4 en 5,0 mg/100 g, afhankelijk van de locatie. Ook verbazingwekkend is het hoge gehalte aan de waardevolle mineralen calcium, kalium en magnesium, die essentieel zijn voor het hart, de botten en de spieren. De rozenbottels zijn niet alleen een rijke bron van vitamine C maar bevatten ook veel andere stoffen en stofjes waaronder trans-tiliroside, een substantie met anti-obese oftewel vermagerend effect.

Rozenbottels bereiden

Rozenbottels hebben een aangenaam zure, fruitige smaak. Je kunt ze echter niet in hun geheel eten, zoals aardbeien of frambozen, omdat de harige zaadjes irritatie kunnen veroorzaken. Je kunt de rode schil wel rauw eten. Dit betekent dat je eerst de zaadjes moet verwijderen. De zaadjes kun je met een lepeltje of met je vinger uit de gehalveerde rozenbottels scheppen.

Het lastige werk om de zaden eruit te halen is eigenlijk alleen een probleem bij het rauw eten, omdat de haartjes tijdens het koken "verzacht" worden. Bij de meeste verwerkingsmethoden (jam, vruchtenpuree) blijven de ruwe haartjes sowieso achter bij het zeven.

De zoetzure rozenbottels krijgen juist smaak door ze te koken. Ze kunnen worden verwerkt tot fruitpuree, fruitsauzen of chutneys. Fruitige rozenbottelthee is ook erg bekend en populair. De rozenbottels worden hiervoor gedroogd. Hele rozenbottels zijn in dit geval niet geschikt, omdat ze nauwelijks smaak aan het water afgeven. Je kunt de rozenbottels beter in stukjes snijden voordat je ze droogt, zodat de smaak in het theewater beter vrij komt. Als je de thee zeeft, vormen de harige zaadjes geen probleem. Ze versterken zelfs de smaak en geven een licht vanillearoma af.

De geneeskracht van rozenbottels

Rozenbottels hebben een hoog vitaminegehalte en stimuleren het immuunsysteem. Ze worden daarom vaak gebruikt als preventief en ondersteunend middel tegen verkoudheid. De ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) beveelt ook rozenbottels en rozenbottelschillen aan als ondersteunende behandeling bij verkoudheid en griep. Daarnaast beveelt de ESCOP hele rozenbottels aan voor de verlichting van pijn en stijfheid bij gewrichtsartritis. De galactolipiden (GOPO) en triterpeenzuren die ze bevatten, zijn hier vooral effectief. Deze stoffen hebben een pijnstillende en ontstekingsremmende werking. Bij inname van 5 gram rozenbottelpoeder, een- of tweemaal daags gedurende 3 tot 6 maanden, werd zowel een significante pijnvermindering als een verbeterde gewrichtsmobiliteit waargenomen. Verdere studies tonen aan dat de waardevolle bestanddelen van rozenbottels ook antidiabetische, cholesterolverlagende, bloeddrukverlagende en vermagerende effecten kunnen hebben.

Koude rozenbottelthee en rozenbottelpoeder

Om een ​​koude thee van rozenbottels of rozenbottelschillen te maken, neem je 2-3 gram gemalen gedroogde rozenbottels, giet er 200 ml kokend water over en laat dit 15 minuten afgedekt trekken. Bij gewrichtspijn wordt een waterig extract echter afgeraden, omdat de galactolipiden er moeilijk in oplossen. In dat geval worden de rozenbottels in poedervorm gebruikt. Maal hiervoor de gedroogde rozenbottels en de zaden fijn in een blender. Je neemt er dagelijks 2 theelepels van, dit komt overeen met ongeveer 5 gram.

In de volksgeneeskunde worden de rozenbottelzaden voornamelijk gebruikt bij blaas- en nierproblemen. De olie wordt beschouwd als een diureticum en als stimulans voor de stofwisseling. Uit de zaden wordt ook een waardevolle olie geperst, die de huid regenereert en verlichting biedt bij atopische dermatitis.

Een recept: Zoete rozenbotteljam 

• 500 g rozenbottels
• 200 ml appelsap
• 100 ml water
• wat appelsap
• 2 eetlepels citroensap
• 300 g geleisuiker 2:1

Om de rozenbottels gemakkelijker te kunnen bereiden, kun je ze 48 uur voor gebruik invriezen. Breng de rozenbottels vervolgens aan de kook met water en appelsap en laat ze 30-40 minuten op laag vuur sudderen tot ze zacht zijn. Plet de zachte rozenbottels met een vijzel. Wrijf alles vervolgens door een fijne zeef of keukenmachine om de pitjes en jeukende haartjes te verwijderen. Vul de puree aan tot 650 ml met appelsap en citroensap. Voeg geleisuiker toe en laat 5 minuten koken. Giet de puree in steriele potten met schroefdeksel en sluit af.

Literatuur

• Chrubasik C, Roufogalis BD, Müller-Ladner U et al. Een systematische review over het effect en de werkzaamheidsprofielen van Rosa canina. Phytother Res 2008; https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.2400
• Pekacar S, Bulut S, Özüpek B et al. Ontstekingsremmende en pijnstillende effecten van rozenbottel bij inflammatoire musculoskeletale aandoeningen en de actieve moleculen ervan. Curr Mol Pharmacol 2021; https://www.ingentaconnect.com/content/ben/cmp/2021/00000014/00000005/art00006
• Willich SN, Rossnagel K, Roll S et al. Rozenbottel als kruidenmiddel bij patiënten met reumatoïde artritis - een gerandomiseerde gecontroleerde studie. Phytomedicine 2010; https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0944711309002311
• https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/rosa-canina-l
  
• https://kruidwis.blogspot.com/2018/10/rozenbottel-ook-om-te-vermageren.html
  

Koolkompressen tegen gewrichtspijn

Tot de jaren zeventig van de vorige eeuw werden allerlei kompressen beschouwd als een gebruikelijk onderdeel van de zorg. Daarna verdwenen ze bijna volledig en verloren ze hun belang. Gelukkig beleven ze een renaissance, want de genezende toepassingen van bijvoorbeeld koolkompressen zijn heilzaam en meestal gemakkelijk thuis te gebruiken.

Kool als voedsel en medicijn
Kool (Brassica) maakt al sinds de oudheid deel uit van ons dieet. Lange tijd gedevalueerd als een ruwe maaltijd voor de arme man, zijn recepten voor heerlijke koolgerechten nu vaker te vinden. Kool komt in veel verschillende varianten voor, bijvoorbeeld als bloemkool, savooiekool, witte kool, rapen en spruitjes. Ze zijn allemaal gezond omdat alle koolsoorten naast water veel vitamines bevatten - waaronder vitamine C en B-vitamines - maar ook calcium, magnesium, foliumzuur, zink en ijzer. Bovendien bevat kool sulforafanen die kankerbestrijdende effecten hebben, ontgiftende flavonoïden en mosterdolie die de bloedcirculatie bevorderen. Kool staat ook al heel lang bekend als medicinaal middel: kool werd in de oude Romeinse geneeskunde al voor medicinale doeleinden gebruikt. Vooral bij ontstekingsprocessen zou het schadelijke stoffen, zoals ontstekingsmediatoren aantrekken en ervoor zorgen dat deze via de huid kunnen worden uitgescheiden.

Koolkompressen praktisch gebruik
Studies hebben de effectiviteit van kompressen met koolbladeren aangetoond, vooral bij artrose, maar ook bij pijnlijke borsten of borstontstekingen. En, niet in de laatste plaats, bij flebitis of slecht genezende wonden kunnen koolkompressen een aanzienlijke verbetering geven.

Welke kool gebruik je bij gewrichtspijn?
Bladeren van savooiekool (Brassica oleracea var. sabauda) en witte kool (Brassica oleracea var. capitata) kunnen worden gebruikt voor koolkompressen tegen gewrichtspijn. Er wordt gezegd dat de twee koolsoorten verschillende specifieke effecten hebben. Savooikool wordt voornamelijk gebruikt bij gewrichtspijn; de indicaties zijn voornamelijk ontstekingen en stompe verwondingen aan de gewrichten, artritis en jicht. Witte kool heeft zijn belangrijkste effect op processen met congestie met vocht in de gewrichten. Toch kunnen beide koolsoorten bij alle beschreven klachten worden gebruikt en bevorderen ze het genezingsproces.

Contra-indicaties
Er zijn geen contra-indicaties bekend voor toepassingen met koolbladeren. Koolkompressen kunnen echter soms een zeer sterk effect hebben en de pijn kan gedurende korte tijd verergeren. 

Koolkompres voor pijnlijke gewrichten
Voor een kooltopping heb je nodig: 

• Biologische kool, indien mogelijk savooiekool
• Mes
• Snijplank en deegroller gemaakt van niet-absorberend materiaal zoals kunststof of roestvrij staal. Hout neemt het waardevolle plantensap op, wat je ook voor het kompres nodig hebt. Bovendien absorbeert het de geur permanent.
• Handdoek
• dunne katoenen of linnen doek - afhankelijk van de grootte van het kussen is een hoofddoek of een soortgelijk stuk stof geschikt voor kompressen
• Bindmiddel voor bevestiging
• Verbandclips of pleisters

Met een beetje vaardigheid kun je het kompres zelf aanbrengen. Het is wel gemakkelijker als je een tweede persoon hebt die je kan helpen.

• Verwijder de buitenste, grote en donkere bladeren van de kool, was ze grondig en droog ze af met een doek.
• Snij vervolgens met een mes de dikke centrale bladnerf en andere dikke bladnerven mooi vlak. Als de hoofdnerf erg hard is, knip deze dan uit. De bladnerven kunnen ongemakkelijk drukken als je ze laat zitten.
• Verdeel vervolgens de bladeren op de snijplank en rol de bladeren krachtig met de roller tot het sap eruit komt en het sterk naar kool ruikt.
• Plaats de handdoek op of rond het pijnlijke gewricht. Leg vervolgens de opgerolde koolbladeren als dakpannen op elkaar. Voor kleinere delen van het lichaam snijd je de koolbladeren in fijnere reepjes. Zet de koolbladeren vast met de dunne doek door deze erover uit te spreiden en op hun plaats te houden. Eventueel kan de kool ook rechtstreeks op de huid.
• Wikkel nu het verband om de koolbladeren en de doek, niet te strak, en zet het uiteinde vast met de verbandclips of pleister. Als je geen verband hebt, kan een panty of een sjaal ook werken, afhankelijk van de grootte van het gewricht. Indien mogelijk moeten deze gemaakt zijn van natuurlijke vezels, zodat de huid goed kan blijven ademen.

Dit kompres blijft nu minimaal één en maximaal 12 uur op het gewricht zitten. Je kunt dus zonder problemen een koolpad 's nachts gebruiken. Het is raadzaam om gedurende deze tijd het gewricht niet te belasten.

Na toepassing
Nadat je het kompres hebt verwijderd, moet je uw huid wassen en drogen. Breng daarna zalf aan op de huid en ook een massage met olijfolie of sintjansolie kan het genezingsproces bevorderen.
Let op: Als de kool na een tijdje gaat stinken en bruin wordt, kan dit een teken zijn dat de kool al veel gifstoffen uit het lichaam heeft verwijderd, dan moet je het kompres verwijderen en indien mogelijk vervangen. Dit komt vooral voor bij acute ziekten. Als de bladeren droog en geel worden, kan dit betekenen dat de uitscheiding van gifstoffen is gestopt en de behandeling kan worden voltooid, of dat de kooldressing niet werkt.

Hoe vaak kan een koolkompres gebruikt worden?
Een koolkompres kan 1-2 keer per dag worden aangebracht en herhaald totdat de symptomen zijn verdwenen. Als de symptomen na 2-3 dagen echter niet significant verbeteren, dient u een arts of een geschikte therapeut raadplegen!

Literatuur
[1] ND-spectrum. Kool. Op internet: https://www.spektrum.de/lexikon/biologie/kohl/36571; Vanaf: 4 oktober 2022
[2] Thüler M. Verzachtende pakkingen. 12e editie Worb: Thüler; 2019
[3] Lauche R, Gräf N, Cramer H et al. Werkzaamheid van koolbladverpakkingen bij de behandeling van symptomatische artrose van de knie: een gerandomiseerde gecontroleerde studie. Clin J Pijn 2016; 32 (11): 964–971. DOI: 10.1097/AJP.0000000000000352
[4] Stichting Hacke D. Carstens. Koolkompres voor de pijnlijke knie (31-03-2016). Op internet: https://www.carstens-stiftung.de/artikel/kohlwickel-fuer-das-schreide-knie.html
[5] Boi B, Koh S, Gail D. De effectiviteit van koolbladtoepassing (behandeling) op pijn en hardheid bij borstverstopping en het effect ervan op de duur van de borstvoeding. JBI Libr Systeem Rev 2012; 10(20): 1185–1213. DOI: 10.11124/01938924-201210200-00001

Onderzoek. In 2016 kon een onderzoeksgroep van de Universiteit-GHS Duisburg-Essen aantonen dat 4 weken therapie met dagelijkse koolwikkels de kniemobiliteit verbeterde van patiënten met symptomatische kniegewrichtartrose stadia II-III Kellgren, de score was net zo effectief als dagelijks gebruik van diclofenacgel (10 mg diclofenac/g pijngel). De intensiteit van de pijn werd ook in dezelfde mate verminderd. Na 12 weken was het gebruik van koolwikkels superieur aan de pijngel en bleef de kwaliteit van leven en mobiliteit verbeteren. 

https://sites.google.com/site/kruidwis/bereidingswijzen-receptuur/brassica-koolkompres

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/brassica-kool

Ontmoeting met helmkruid

Grijze, regenachtige dag in Bonsoy. Toch even off the road wandelen, binnenkijken bij de buren, genieten van het sombermooie point-de-vue op Waulsort en winterplanten snuffelen in de helling.  Frisgroen is nog aardbeiblad, barbarakruid, valeriaan, klaverzuring en.... knopig helmkruid. 

Ja knopig helmkruid, de knobbelige wortels wil ik deze week nog oogsten en misschien ook eens blad uitproberen, dat staat er hier in het hellingbos opvallend fris bij. Geneeskrachtige ervaring heb ik vooral met de wortels ook bij aambeien, in sommige streken wordt het zelfs speenkruid genoemd, al is dat bijzonder verwarrend omdat er ook een echt speenkruid bestaat.

Dr. Leclerc en vele anderen schrijven het ook een bloedsuikerverlagende werking toe. Verder is er in helmkruid ook de anti-inflammatoire stof harpagoside* gevonden, stof waar duivelsklauw (Harpagophytum) zijn werking bij artrose aan te danken heeft. Bijzonder is ook dat het flavonoïde diosmine voor het eerst en al in 1925 in deze plant gevonden werd en dat deze stof nu ook verwerkt wordt in preparaten voor het veneuze vaatstelsel, tegen spataderen en aambeien. Dus de kwalen waar juist helmkruid in de volksgeneeskunde voor gebruikt word. Diosmine heeft net zoals harpagoside ook een ant-inflammatoire werking.

Knopig helmkruid / Scrophularia nodosa

De wetenschappelijke benaming Scrophularia nodosa benadrukt overigens een heel ander geneeskrachtig aspect van de plant. Scrophularia is afgeleid van de, vooral bij varkens optredende, klierziekte scrofulose, waarvoor de plant als geneesmiddel gold. Nodosa komt van nodus, dat knoop betekent en duidt op de knopigheid van de wortelstok. Een oud kruidenboek leert ons dat "de wortel beset is met vele knobbelen ende knoppen" en dat deze zeer is aan te bevelen voor gezwellen "van de dieren of cropsweeren, scrofulae genoemt". Mogelijk verwijst de naam ook naar zijn gebruik tegen opgezwollen lymfeklieren, zogenaamde scrofuleuze gezwellen. 

Vele jaren geleden kreeg ik regelmatig aanvallen van acute pancreatitis, verschrikkelijk pijnlijk en zelfs levensbedreigend. Ik ben dan in behandeling geweest bij een Brusselse arts, de uitvinder van de gemmotherapie, die mij inderdaad een tinctuur van helmkruid voorschreef. Daarna heb ik nooit meer een acute pancreatitis gehad, wat zeker geen ultiem bewijs is van de werking van deze Scrophularia. Ondertussen zijn we zowat dertig jaar verder maar toch ben ik een beetje huiverig om hier uit te pakken met mijn vrij-zijn van pancreasproblemen. In dit jaar van corona wil ik goden noch virussen uitdagen.

Lees ook https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/leven/40899-helmkruid-naam-geschiedenis-en-toekomst.html

*Harpagoside is a naturally occurring iridoid glycoside found in many medicinal plants such as Scrophularia ningpoensis, Scrophularia buergeriana, and Harpagophytum procumbens.These medicinal plants have been shown to exhibit a variety of biological activities and used as pharmaceutical products for the treatment of inflammatory ailment, rheumatoid arthritis, and osteoarthritis. In particular, H. procumbens (devil’s claw) has been used to treat a wide range of ailments. H. procumbens exhibits analgesic, anti-inflammatory, anti-oxidant, anti-diabetic, anti-epileptic, anti-microbial, and anti-malarial activities. Harpagoside is believed to be a main bioactive compound related to the anti-inflammatory efficacy of these medicinal plants,