Fenegriek geschiedenis en een onderzoek

Trigonella foenum-graecum wordt al sinds ongeveer 4000 jaar voor onze tijdrekening in Centraal-Azië gebruikt als medicinale plant. De voordelen en medicinale doeleinden zijn beschreven in een van de oudste medicinale documenten, de Ebers-papyrus. Traditioneel heeft T. foenum-graecum L. een lange geschiedenis van medisch gebruik in de Ayurvedische en Chinese geneeskunde als verzachtend, lactatiestimulerend middel en laxeermiddel. In het oude Rome werd fenegriek gebruikt om de bevalling en menstruatiekrampen te bevorderen en als tonicum voor de stofwisseling. Ook in het oude Egypte werd fenegriek gebruikt om de melkproductie bij zogende moeders te stimuleren, en moderne Egyptische vrouwen gebruiken deze zaden nog steeds om menstruatiekrampen te verlichten. Het is ook bekend als volksgeneesmiddel om cellulitis, steenpuisten en tuberculose te behandelen. In de 19e eeuw was fenegriek het hoofdingrediënt in patentmedicijnen voor dysmenorroe en postmenopauzale symptomen. Daarnaast vermeldden Yadav en Kaushik dat de slijmstoffen van fenegriekzaden een plaatselijke werking kan hebben bij het verzachten van irritatie veroorzaakt door eczeem. De traditionele Chinese geneeskunde gebruikt fenegriekzaden ook bij nierproblemen en nierstenen, omdat fenegriek de hoeveelheid calciumoxalaat vermindert, het kristal dat bijdraagt ​​aan de vorming van nierstenen. Fenegriek staat er ook om bekend dat het helpt bij het oplossen van verstoppingen (slijmstoffen zijn laxerend) en het wordt gebruikt als een ontgiftingsmiddel bij het verwijderen van giftige afvalstoffen, dode cellen en vastzittende eiwitten via het lymfestelsel.

Een recent onderzoek bij ouderdomsdiabetes

Supplementen met fenegriek-extract, maar ook gedroogde fenegriek, verbetert de manier waarop het lichaam omgaat met glucose. Dat effect is zo sterk, dat diabeten gezonder worden door suppletie met fenegriek. Ook als ze al medicijnen gebruiken. Zuid-Koreaanse wetenschappers, verbonden aan Woosuk University, traceerden in de wetenschappelijke literatuur 10 trials waarin onderzoekers diabeten of prediabeten hadden behandeld met fenegriek. De trials duurden 8-16 weken. Soms kregen de proefpersonen supplementen met extracten, soms poeder van gedroogde fenegriekzaden. In dat laatste geval varieerden de doses van 2-30 gram per dag. Kregen ze extracten, dan varieerde de doses van 2-6 capsules per dag. In een aantal trials bestudeerden de onderzoekers het effect van fenegriek alleen, in andere de toegevoegde waarde van fenegriek in combinatie met andere interventies, zoals medicatie of beweging.

Suppletie met fenegriek verlaagde de concentratie glucose 's ochtends vroeg in het bloed, nog voordat de proefpersonen hadden ontbeten. Fenegriek had dit effect op zichzelf, maar versterkte ook het glucoseverlagende effect van medicatie en beweging. Extracten waren effectief, gedroogde zaden ook.

Bronnen

• Int J Mol Sci. 2023 Sep 12;24(18):13999.
• https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/trigonella-foenum-graecum-fenegriek

Midlifecrisis en testosteron

Miljoenen mannen wereldwijd worden jaarlijks door fenomeen midlifecrisis getroffen. Desondanks bestaat er nog steeds enige verwarring over wat de midlifecrisis precies inhoudt, om nog maar te zwijgen van de controverse rond de oorzaak ervan. Een aanzienlijk aantal artsen en wetenschappers vermoedt echter dat dalende testosteronspiegels een belangrijke rol spelen.

Wat opvalt aan de midlifecrisis is hoeveel aspecten en symptomen overeenkomen met de symptomen van een te lage testosteronspiegel. Testosteron is een hormoon dat voornamelijk in de testikels wordt aangemaakt (vandaar de naam, het Latijnse woord testis is testikel). Testosteron heeft een bijzonder sterk effect op bepaalde organen, zoals spieren, botten en de hersenen, omdat de dichtheid van testosteronreceptoren daar hoog is. Hoewel vrouwen en kinderen dit hormoon ook produceren (vooral in organen die bij de nieren liggen, de zogenaamde bijnieren, en bij vrouwen ook in de eierstokken), ligt de concentratie bij mannen 10-20 keer hoger.

De hoeveelheid testosteron varieert gedurende het leven:

• Bij mannen neemt het rond de puberteit snel en sterk toe.
• Het bereikt zijn piek halverwege de twintig: het totale testosterongehalte wordt gemeten op 300–1000 ng/dl of 10–35 nmol/l. (Deze waarden, die als normaal worden beschouwd, kunnen per land en zelfs per lokaal laboratorium enigszins variëren.)
• Vanaf 30-jarige leeftijd begint het testosterongehalte geleidelijk af te nemen. Wetenschappers schatten dat de jaarlijkse daling ongeveer 1-2% bedraagt.
• Bij mannen van 60 jaar oud is het testosteronniveau doorgaans nog maar de helft van wat het was op 30-jarige leeftijd.

Anti-verouderings- en pro-testosteronstrategieën

Testosteronniveaus kunnen worden beïnvloed door verschillende 'anti-agingstrategieën. De daling kan niet alleen worden vertraagd, maar in sommige gevallen zelfs drastisch worden teruggedraaid.
Ongeveer een kwart van alle mannen 'lijdt' blijkbaar aan hypogonadisme, een aandoening die gekenmerkt wordt door een lage testosteronspiegel. Dit vertoont al enige gelijkenis met de midlifecrisis, aangezien onderzoekers schatten dat ongeveer een kwart van de mannen er ook aan lijdt. Daarom vermoeden sommige artsen en therapeuten dat het ontstaan ​​van deze crisis te wijten is aan een daling van de testosteronspiegel.

Niet alleen door veroudering, maar ook door een suboptimale levensstijl, daalt de testosteronspiegel gestaag in de loop van het leven. Zodra het kritieke punt is bereikt waarop de testosteronspiegel onder een bepaalde drempelwaarde zakt, ontstaan ​​precies de symptomen die bekend staan ​​als de midlifecrisis, maar die ook bij mannen met een lage testosteronspiegel voorkomen: onzekerheid, vermoeidheid, een neiging tot negatieve en depressieve gedachten, stemmingswisselingen, angst, moeite met het accepteren van de eigen sterfelijkheid en twijfel aan zichzelf.
Het is ook veelzeggend dat veel van de activiteiten die een man onderneemt om deze midlifecrisis op te lossen, intuïtief de testosteronspiegel verhogen. Het is alsof het lichaam zich verzet tegen deze dalende hormoonspiegels en onbewust zelf de oplossing aandraagt. Want: de aankoop van een sportwagen verhoogt je testosteron. Sporten en actiever worden hebben ook hetzelfde effect. Nieuwe en risicovolle hobby's, roken of zelfs een affaire met een nieuwe partner, leiden ook tot een toename van testosteron. Het lichaam probeert zichzelf te herstellen?

Kruiden die het testosteron gunstig kunnen beïnvloeden

Planten kunnen een positief effect hebben op de testosteronspiegel en worden testosteronboosters genoemd. Sommigen zijn wetenschappelijk onderzocht. 

Mucuna pruriens / Fluweelboon
Deze tropische vlinderbloemige plant staat bekend als fluweelboom. De haartjes rond de peulen kunnen bij contact hevige jeuk veroorzaken. In poeder- en tabletvorm is de plant populairder onder sporters en staat bekend onder de botanische naam Mucuna pruriens. Uit onderzoek is gebleken dat Mucuna pruriens de lichaamseigen testosteronproductie kan stimuleren [ 2 ]. Het kan daarom zeker worden geprobeerd tijdens een midlifecrisis. Gebruik in dit geval alleen gestandaardiseerde preparaten, want de zaden kunnen een bedwelmende of zelfs giftige werking hebben als ze niet goed worden bereid.

Trigonella foenum graecum / Fenegriek
Oorspronkelijk komt deze vlinderbloemige plant uit het Middellandse Zeegebied, maar inmiddels heeft het zich wereldwijd verspreid. Het wordt al sinds de oudheid gebruikt om verschillende ziekten te behandelen. De zaden van deze plant kunnen het testosterongehalte verhogen, en het seksueel verlangen, potentie en spiermassa bevorderen[ 3 ]. Daarom is het populair als T-booster en kan het gebruik worden tijdens een midlifecrisis.

Lepidium meyeni / Maca
De macaplant staat botanisch bekend onder zijn twee belangrijkste subtypen, Lepidum meyenii en Lepidum peruvianum. Hij wordt al duizenden jaren gekweekt in de Zuid-Amerikaanse Andes. Maca staat daar bekend als medicinale plant in de inheemse geneeskunde. In bodybuildingkringen wordt hij gebruikt als testosteronbooster, waardoor hij de laatste tijd behoorlijk populair is geworden voor dit doel [ 4 ]. Hij kan ook worden beschouwd als een mogelijke behandeling voor een midlifecrisis.

Eurycoma longifolia / Tongkat Ali
Tongkat Ali komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië. De botanische naam is Eurycoma longifolia Jack. Afhankelijk van het land van herkomst staat de plant ook bekend als Pasak Bumi (Indonesië) of Cay Ba Bihn (Vietnam). Tongkat Ali staat al duizenden jaren in Azië bekend om zijn werking tegen diverse kwalen. Het wordt met succes gebruikt als afrodisiacum bij gebrek aan seksueel verlangen, maar ook bij onvruchtbaarheid of impotentie [ 5 ].  De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft geconcludeerd dat tongkat ali genotoxisch is. Dit betekent dat tongkat ali het genetische materiaal in een cel kan beschadigen en mutaties kan veroorzaken, wat mogelijk tot kanker leidt.

Tribulus terrestris

Tribulus terrestris is ook erg populair onder bodybuilders en atleten. De plant kreeg internationale erkenning in de jaren 70 toen leden van het Bulgaarse Olympische team Tribulus terrestris gebruikten en internationaal succes boekten. Sindsdien wordt Tribulus terrestris veel gebruikt als testosteronbooster. Uit onderzoek is gebleken dat Tribulus terrestris een zekere testosteronverhogende werking heeft [ 6 ]. Dit maakt het een interessant voedingssupplement bij hypogonadisme, maar ook voor mensen met een midlifecrisis.

Andere natuurlijke strategieën tegen testosterontekort

• Afvallen: Omdat vetcellen hogere concentraties van het enzym aromatase bevatten, ook wel oestrogeensynthase genoemd, zetten ze testosteron om in het vrouwelijke estradiol-2. Met elke extra gram vet word je dus 'ontmand', dus overgewicht vermijden.
• Sporten: Testosteronspiegels stijgen na het sporten, niet alleen op de korte termijn maar ook op de lange termijn.
• Vermijd plastic verpakkingen: Plastic bevat diverse chemicaliën met oestrogeenachtige en anti-testosteroneffecten. Deze worden xeno-oestrogenen genoemd, maar ook omgevingshormonen of hormoonverstoorders. Bisfenol A en diverse ftalaatzuren zijn bijzonder bekende xeno-oestrogenen. Drink en eet zoveel mogelijk uit glazen en metalen verpakkingen.

Literatuur

1. Lachman ME. Mind the Gap in the Middle: A Call to Study Midlife. Res Hum Dev 2015; https://doi.org/10.1080/15427609.2015.1068048
   
2. Shukla KK et al. Mucuna pruriens verbetert de mannelijke vruchtbaarheid door zijn werking op de hypothalamus-hypofyse-geslachtsklieren. Fertil Steril 2009; https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2008.09.045
3. Rao A et al. Testofen, een gespecialiseerd extract van Trigonella foenum-graecum-zaad, vermindert leeftijdsgerelateerde symptomen van androgeenafname, verhoogt de testosteronspiegel en verbetert de seksuele functie bij gezond ouder wordende mannen in een dubbelblinde gerandomiseerde klinische studie. Aging Male 2016; https://doi.org/10.3109/13685538.2015.1135323
4. Peres N et al. Medicinale effecten van Peruaanse maca (Lepidium meyenii): een review. Food & Function 2020; https://doi.org/10.1039/C9FO02732G
5. Thu HE et al. Eurycoma Longifolia als potentieel adoptogeen voor mannelijke seksuele gezondheid: een systematische review van klinische studies. Chin J Nat Med 2017; https://doi.org/10.1016/S1875-5364(17)30010-9
6. Stefanescu R et al. Een uitgebreid overzicht van de fytochemische, farmacologische en toxicologische eigenschappen van Tribulus terrestris L. Biomolecules 2020; https://doi.org/10.3390/biom10050752
7. AANGENOMEN: 27 oktober 2021doi: 10.2903/j.efsa.2021.6937Veiligheid van Eurycoma longifolia (Tongkat Ali) wortelextract als eennieuwe voedingsmiddelen overeenkomstig Verordening
8. https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-planten-van-a-tot-z/tribulus-terrestris-edelkruid
   
9. https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/trigonella-foenum-graecum-fenegriek
   
10. https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/lepidium-meyenii-maca

Fenegriek tegen Alzheimer?

Fenegriek (Trigonella foenum-graecum L.) wordt traditioneel gebruikt in de ayurvedische en Chinese geneeskunde. De bladeren en zaden bevatten alkaloïden, coumarines, flavonoïden en saponinen. Van de inhoudsstoffen trigonelline, diosgenine en 4-hydroxy-isoleucine is bekend dat ze neuroprotectieve eigenschappen hebben. Bij gebruik van het totaalextract zijn daarnaast ook anti-depressieve en kalmerende effecten gevonden. Voor het mogelijk onderliggende werkingsmechanisme wijzen onderzoekers met name antioxidatieve eigenschappen aan. Uit preklinische studies blijkt daarnaast dat het extract beschermend kan werken tegen mitochondriale disfunctie die kan ontstaan door opeenstapeling van amyloïde-bètaplaques [5]. 

Foroumandi et al. voerden een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde studie uit om het effect van fenegriekzaadextracten op het geheugen,depressie, kwaliteit van leven, bloeddruk en op antioxidatieve capaciteit te onderzoeken bij patiënten met de ziekte van Alzheimer. De deelnemers woonden in een geriatrische instelling en hadden de diagnose milde tot matige alzheimer, die gecategoriseerd was met stadium 2 of lager volgens het klinische dementiebeoordelingsdomein (CDR). Deelnemers (n=38) in de interventiegroep namen gedurende 4 maanden dagelijks 5 ml van een fenegriekzaadextract in (equivalent aan 500 mg droogextract). Patiënten in de controlegroep (n=40) kregen een placebo die enkel water bevatte. Alle proefpersonen werd gevraagd om tijdens de behandeling hun fysieke activiteit, dieet of voedingssupplementengebruik niet te veranderen. Bij aanvang werden de depressie en de geheugenstatus beoordeeld met behulp van een geriatrische depressieschaal en een vragenlijst over klinische dementie (CDR). De levenskwaliteit werd beoordeeld met behulp van een vragenlijst (SF-36). De follow-up vond plaats gedurende vier sessies met maandelijkse bezoeken waarbij depressie, geheugen en kwaliteit van leven steeds werden beoordeeld. Om effecten op oxidatieve stress te bepalen werden er bloedmonsters afgenomen bij aanvang van de studie en na de interventie van vier maanden. Hiermee werden de TAC- en MDA-spiegels* in het serum bepaald. Ook werd de bloeddruk gemeten bij aanvang en aan het einde van de interventie. 

De resultaten van het onderzoek tonen aan dat dagelijks gebruik van 5 ml van dit fenegriekzaadextract de CDR-scores, bloeddruk en parameters van oxidatieve stress verbeterde bij patiënten met milde tot matige alzheimer. Aan het einde van de interventie was de CDR-score significant verschillend tussen de groepen. Deze score was gedaald in de interventiegroep, terwijl deze steeg in de placebogroep. Daarnaast was de antioxidatieve capaciteit toegenomen in de interventiegroep, wat bleek uit lagere MDA-waarden en hogere TAC-waarden. Deze waarden waren in de placebogroep respectievelijk juist gestegen of onveranderd gebleven. Ook was de bloeddruk lager bij mensen in de interventiegroep, en scoorden ze beter op de vragenlijsten voor geheugen en levenskwaliteit. Scores voor depressieve gevoelens bleven echter onveranderd bij beide groepen. Verder werden er geen bijwerkingen gevonden van het gebruik van deze dosis fenegriek [6].

Fenegriek lijkt dus mogelijk een positief effect te kunnen hebben op de geheugenfunctie en kwaliteit van leven bij milde tot matige gevallen van de ziekte van Alzheimer, maar niet op depressieve gevoelens. Dit laatste is opmerkelijk omdat in eerdere studies fenegriek wel depressieve gevoelens verbeterde bij vrouwen in de menopauze [7]. Mogelijk komt dit verschil doordat andere oorzakelijke factoren een rol spelen bij depressies bij vrouwen in de menopauze dan bij patiënten met milde vormen van de ziekte van Alzheimer. Meer studies waarbij wordt gekeken naar het effect van fenegriek op depressieve gevoelens zouden dit kunnen onderzoeken. Het bloeddrukverlagende effect is echter wel in lijn met eerdere resultaten van klinische studies bij gezonde mensen en patiënten met diabetes type 2 [8,9]. Foroumandi et al. gebruikten een relatief kleine studiepopulatie en volgden patiënten slechts voor een relatief korte periode. De positieve resultaten van deze studie zijn veelbelovend, maar deze dienen bevestigd te worden in vervolgonderzoek met een langere onderzoeksduur en met een bij voorkeur grotere studiepopulatie, om de effecten beter te kunnen beoordelen op klinische relevantie.

Referenties: [1] Tiwari S. et al. Alzheimer’s disease: pathogenesis, diagnostics, and therapeutics. Int J Nanomed. 2019;14:5541-5554. [2] Breijyeh Z. & Karaman R. Comprehensive review on Alzheimer’s disease: causes and treatment. Molecules. 2020;25(24):5789. [3] De la Rosa A. et al. Physical exercise in the prevention and treatment of Alzheimer’s disease. J Sport Health Sci. 2020;9(5):394- 404. [4] Nunomura A. et al. Involvement of oxidative stress in Alzheimer disease. J Neuropathol Exp Neurol. 2006;65(7):631-641. [5] Varshney H. & Siddique YH.Pharmacological attributes of fenugreek with special reference to Alzheimer’s disease. Curr Alzheimer Res. 2023;20(2):71-79. [6] Foroumandi E. et al. The effects of fenugreek seed extract supplementation in patients with Alzheimer’s disease: a randomized, double‐blind, placebo‐controlled trial. Phytother Res. 2023;37(1):285- 294. [7] Khanna A. et al. Efficacy of a novel extract of fenugreek seeds in alleviating vasomotor symptoms and depression in perimenopausal women: a randomized, double‐blinded, placebo‐controlled study. J Food Biochem. 2020;44(12):e13507. [8] Hadi A. et al. The effect of fenugreek seed supplementation on serum irisin levels, blood pressure, and liver and kidney function in patients with type 2 diabetes mellitus: a parallel randomized clinical trial. Complement Ther Med. 2020;49:102315. [9] Prasath R. et al. Impact of fenugreek on blood pressure. Annals of RSCB. 2021;25(2):2685-2691.

Over oude kruidenboeken, pastoor Hens en fenegriek

Met de donkere dagen voor de deur en mijn infodag over kruidenboeken in het verschiet, is het een moment om wat oudere kruidenboeken door te nemen. Bvb. een BRT brochure uit 1987. Gesprekken met Eerwaarde Heer A. Hens, radiopraatjes eigenlijk, grappig alhoewel zeker niet zo bedoeld, oubollig maar toch interessant. In het laatste boekje heeft Hens het over sint janskruid, guldenroede, tormentil, longkruid, ogentroost en ook over fenegriek. Het praatje over Fenegriek kan ik mij nog goed herinneren. De rustige zekerheid en overtuiging; die blijkbaar eigen is aan gelovige mensen, sprak velen aan. Mensen hadden ook toen al behoefte aan zekerheid en kruidenmiddelen, die wonderen konden verrichten en absoluut geen bijwerkingen hadden. Ze gaven troost en houvast, zeker als dat door een oude, wijze man of vrouw verkondigd werd. Ondertussen is het geloof in oude, wijze mensen en het geloof in de kracht van kruiden toch wel wat ondermijnd. Gelukkig zou ik zeggen, kritisch zijn kan geen kwaad, mits we nog enig vertrouwen over houden.

Een stukje uit het interview met Hens

U wou ons iets vertellen over fenegriek. En nu moet ik U eerlijk bekennen, ik weet niet eens of het een kruid dan wel een mooie bloem is of een groente uit het Verre Oosten. Vertel ons eens iets meer over fenegriek.
Fenegriek is een soort klaver die door de Chinezen reeds 3700 jaar vóór Christus gebruikt werd als slijmlossend middel. De Egyptenaren en de Romeinen gebruikten het ook al eeuwenlang voor de Benedictijnen het vanuit Italië over de Alpen in onze streken brachten. Ook in de jaren 1500 werd fenegriek graag gebruikt in de geneeskunde, maar sindsdien werd het vergeten.

U zegt "in de vergetelheid, sinds de jaren 1500". Wie heeft dan fenegriek weer opnieuw leren gebruiken?" 
 Pastoor Kneipp hoorde van een priester die van paarden hield, dat fenegriek uitzonderlijk goed was om bij paarden keelontsteking te genezen. En hij dacht dan zal het zeker ook wel zeer goed zijn voor mensen. En inderdaad hij bevond dat het een beste middel was om zweren en gezwellen op te lossen. Fenegriekzaad zegt hij, belet ontsteking, verzacht wat hard is, zuigt het vuil en de etter eruit en de wonden gaan niet dicht vóór het laatste vuiltje eruit is. Want fenegriekzaad werkt zo ettertrekkend zuiverend, dat het bloedvergiftiging belet en geen wild vlees laat ontstaan. Voor pleisters op wonden en zweren maakte Pastoor Kneipp fenegriekzaadbrij met in een kop kokend water 3-4 eetlepels gemalen fenegriekzaad te roeren, dan wordt dat net gekookte olie-achtige lijm en als men er dan nog wat azijn bij doet om nog sterker uit te trekken, en deze brij op een doekje strijkt en als pleister legt op open wonden, zweren of gezwellen en dan ook nog dikwijls vernieuwt dan geneest zulks bloedzweren, abcessen, verhardingen, open voetwonden, fijt, zwerende nagels enz.

http://recensies.infonu.nl/kunst-en-cultuur/48670-pastoor-hens-over-fenegriek.html
https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/trigonella-foenum-graecum-fenegriek

Over La Motte, fenegriek en kerstavond

La Motte-Chalacon, een dorp met 385 inwoners, in het jaar 1831 woonden er 1247 mensen. Voor ons het dichtstbije dorp voor onze boodschappen, met een kleine supermarkt, een bakker, een café en een tabac-boekhandeltje.
Het is een aangename verrassing om hier in dat winkeltje een hele rits biologische producten te vinden, van olijfolie tot eieren en kamillethee. Ook zaden om te kiemen van het merk Markal. Mélange a germer: kleine gespikkelde linzen, fenegriek en radijs. Lijkt mij een goede combinatie. 

Fenegriek is en klassieker, maar de laatste jaren worden er ook steeds meer andere snel kiemende zaden aangeboden, zoals in dit mengsel linzen en radijs, maar ook rode kool, prei en luzernezaden zijn makkelijk te vinden.

Over fenegriek – Trigonella foenum-graecum
Deze eenjarige vlinderbloemige was in de jaren tachtig even erg populair, maar zoals het dikwijls gaat in onze tijd van modes, verdween hij weer snel in de schuif van de anonimiteit. Het is nochtans een plant, die met zijn zenuwversterkende en roborerende werking thuis hoort in onze jachtige wereld. Hij zou goed passen naast sint-janskruid, naast adaptogenen zoals Ginseng en naast immuunversterkers zoals Rode zonnehoed. Verder bevorderen de zaden ook de eetlust en zijn ze wat spierversterkend. Dus goed te gebruiken bij algemene zwakte na een griep of om de spieren te herstellen na een zware inspanning (sport).
De zaden kunnen niet alleen gekiemd gegeten worden, maar je kan ze ook fijn malen en van het poeder samen met honing elke dag 2 koffielepels gebruiken als versterkend middel.

Nog kerstavond
Het is nog altijd 24 december, kerstavond en zoals het hoort, zien we buiten echte sterren tot de melkweg toe. Onze overbuurman hier in Bellegarde is Jezus Christus zelf of tenminste zijn huis. De deur staat vanavond gastvrij open, maar er is geen mens of zelfs geen god te zien.
De lindebomen voor de kerk en voor ons huis dragen nog steeds wat schutblaadjes van de zomerbloesem; samen met de eenvoudige kerstverlichting roepen ze bij mij een sfeer van bescheiden eeuwigheid of vrolijke vergankelijkheid op, als je begrijpt wat ik bedoel.

Lindebomen staan er hier overal. In Frankrijk wordt in de kruidengeneeskunde zeer veel gebruikt gemaakt van het lindespint ‘Aubier du tilleul’, deze binnenste bast van de kleinbladige linde (Tilia cordata) wordt in het najaar, in de winter maar vooral vroeg in voorjaar (sapstroom) geoogst. Ik heb het nog nooit zelf gewonnen en dat moet er de volgende dagen of maanden toch maar eens van komen. Deze ‘aubier’ is bijzonder goed voor de lever, drainerend en krampwerend en dus op dit moment goed te gebruiken om kalkoenen en ander overdadig eten door te spoelen.