donderdag, juli 06, 2017

Geschiedenis van lavendel

En nu we tijdens onze kruidenstage weer volop in de Franse lavendel zitten. Een uitgebreid verhaal over de geschiedenis van deze geurende plant.

Maurice in de lavendel
Bij Dioscorides was de algemeen gebruikte naam voor lavendel spica of aspic en dat lijkt dus eerder te verwijzen naar de spijklavendel Lavandula latifolia, ook Lavandula stoechas, de kuiflavendel werd reeds genoemd in zijn geschriften. Waarschijnlijk gebruikten zij een aftreksel of  maceraat in olie, gelijkend op andere geparfumeerde oliën in de oudheid. Het was dus mogelijk de Lavandula latifolia of Spijk die gebruikt werd, al is ook daar twijfel over. Een Oosterse plant die toen ook gebruikt werd was nl de Spikenard, Nard of Nardostachus. De bloemetjes van de Spijk werden gebruikt in het bad, als toiletwater en om op de grond te strooien. Dat was waarschijnlijk ook wel nodig om de onaangename geuren te bestrijden, en dat het tezelfdertijd ook een ontsmettend werking had, was meegenomen.

Plinius vermeldt ook de “Stoechas“ waarschijnlijk de kuiflavendel, en dat het de pijn in de heupen verlicht'  “Ischiadicos dolores et spinae levat agaricum potum...item stoechadis. Verder zou het  menstruatiebevorderend zijn, borstpijnen verlichten (astma?) en als anti-dote gebruikt worden.”Stoechas....menses ciet potu, pectoris dolores levat, antidotis quoque miscetur”. De echte lavendel, Lavandula angustifolia werd toen dus niet vernoemd


Eeuwen later schrijft de Engelse kruidkundige John Gerard.  "Het gedistilleerde water van lavendel, waarvan de geur wordt opgesnoven of waarmee de slapen en het voorhoofd worden natgemaakt, is verfrissend; voor hen die aan starzucht (catalepsie) lijden en voor hen met vallende ziekte, en die dikwijls flauwvallen... Het is van groot voordeel voor hen die verlamd zijn, als zij met het gedistilleerde water van de bloemen worden gewassen of ingewreven met de olie die van de bloemen wordt gemaakt en olijfolie, op dezelfde manier als rozenolie, wat zal worden uitgelegd in de verhandeling over rozen.'

En ook Parkinson gebruikte het blijkbaar uitbundig in het bad en om het linnen te parfumeren. In zijn Paradisi in sole paradisus terrestris, or a garden of all sorts of pleasant flowers, which ayre will permit to be nursed up, uit 1692 . "Lavendel wordt door ons bijna helemaal opgebruikt, om linnengoed te parfumeren, kleren, handschoenen en leer en de gedroogde bloemen om rustig te worden.....Dit wordt doorgaans samen met andere hete kruiden in baden gebruikt, in zalven of andere zaken die men neemt om kou te bestrijden.'

John Parkinson was arts en apotheker. Evenmin als Culpeper was hij het eens met de  kruidenkennis van zijn collega's, maar hij was blijkbaar een vriendelijk man, want het lag niet in zijn bedoeling 'doctoren te onderwijzen, maar om hun tot geheugensteun te zijn'.

Dodonaeus mag natuurlijk niet ontbreken in ons geschiedkundig overzichtje. Hij schrijft 'Lavender in wijn ghesoden ende gehdroncken lost die urine, verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen ende iaecht die secondine ende doode vruchten  af.Die bloemen van Lavender alleen oft met Caneel, Noten ende Naghelen, ghenesen datcloppen van der herten ende die geelsucht ende sijn seer goet tseghen die popelsie ende tseghen die pijne ende swijmelinghen in thooft. Zy stercken dat hooft ende die lamme leden. Die Conserve van den bloemen met suycker ghemaeckt es oock tot den voorghescreven ghebreken seer goet tsmorghens een boon groot inghenomen.Water van Lavender bloemen ghedistilleert gheneest die lamme leden als zy daermedeghestreken ende ghewasschen worden.

En Culpeper als recht geaarde astroloog schrijft "Mercurius bezit dit kruid. Het wordt speciaal gebruikt bij klachten in het hoofd en de hersenen die uit kou voortkomen, beroerte, vallende ziekte, waterzucht, indolentie, krampen, stuipen, verlammingen en veel flauwvallen. Het versterkt de maag en bevrijdt de lever en milt van verstoppingen, wekt weeën op en drijft het dode kind en de nageboorte uit. De bloemen, indien in wijn geweekt, helpen hen om water te maken die daarmee gestopt zijn, of die gekweld worden door wind of koliek als de plek ermee wordt natgemaakt... Twee lepels vol van het gedestilleerde water van de bloemen helpt hen die hun stem hebben verloren, de rillingen en driften van het hart en flauwvallen en bezwijmen, aangebracht op de slapen of neusgaten om te worden geroken.'

Lavendel tegen rillingen en driften van het hart, beter kan het niet gezegd worden.Lavendel wordt in onze tijd algemeen beschouwd als een van de veiligste en van  veelzijdigste etherische olie voor therapeutische doeleinden. Zijn eigenschappen vertonen een evenwicht tussen yang (symphaticus) en yin (parasymphaticus), hij werkt dus harmoniserend. Het is een van de betere kruiden voor onze gestresseerde tijd, en is vooral geschikt voor mensen waarbij  het vegetatieve zenuwstelsel ontregeld is.

dinsdag, juli 04, 2017

Gouddistel in de Drôme

Tijdens onze kruidenstage in Bellegarde en Diois komen we regelmatig de gouddistel tegen. Helaas meestal zonder de bloem. Deze tegen de grond groeiende mooie distel is hier in de streek ooit gegeten geweest. Mijn enige poging om hem 'op zijn artisjoks' te verorberen was, zacht uitgedrukt, geen succes. Slijmerig en plakkerig, eerder geschikt om als eerste hulpmiddel te gebruiken. Ik mocht van geluk spreken dat mijn tong niet aan mijn gehemelte bleef plakken. 

Eetbaar betwijfel ik dus, boeiend in elk geval. De naam Carlina is waarschijnlijk afkomstig van het Italiaanse cardina, van cardo, distel en Carlo, Karel, zonder twijfel beïnvloed door de legende, waarbij een engel aan Keizer Karel deze distel aanwees als een remedie tegen de pest.
In het geslacht Carlina vinden we naast Carlina acanthifolia, Gouddistel ook Carlina acaulis, Zilverdistel en Carlina vulgaris, Driedistel. Franse namen zijn Carline à feuilles d'acanthe, cardabelle en baromètre. Wat verwijst naar het open en dicht gaan van de bloem bij een verschil in luchtvochtigheid. De bloem werd dan ook als barometer gebruikt en zelfs op de schuurpoorten gespijkerd niet alleen om het weer te voorspellen maar ook om de kwade geesten buiten te houden.

Dodonaeus en Carlina
In de oude literatuur bij Dodonaeus vind ik alleen de nauw verwante Zilverdistel besproken, en die 's werm in den iersten graedt/ ende drooge tot in den derden' en goed werd bevonden tegen heel wat aandoeningen. 'In wijn ghesoden es seer goet tseghen die verouderde pijne van der sijden/ ende tseghen dat sciatica/ alsmen drije croeskens van den wijn drinckt/ daer sy in ghesoden es. Dus tegen isschias of heupjicht, rugpijn, gewrichtsontstekingen.
Carlina in der selver maniere ghebruyckt es seer goet den ghenen die van binnen ghequetst oft gheborsten sijn/ ende die den cramp hebben. Tot den selven es oock dat sap van der wortel seer goet ghedroncken.
Die wortel van Carlina ghepoedert/ ende een drachma swaer inghenomen es seer goet tseghen die haestighe sieckte ghebruyckt/ want alsmen ghescreven vindt/ dat heyr van Carolus Magnus keyser van Roomen/ es hier voortijts van der Pestilentien met deser wortel bevrijt gheweest.
Ook hier dus een verwijzing naar de pest, die soms de haastige ziekte werd genoemd, omdat ze zo snel tot de dood leidde. Een Brusselse geneesheer, Louis Overdatz, schreef tijdens de pestepidemie in Vlaanderen van 1668 de schors van de pestwortel voor, de wortel moest dan wel bij volle maan, in de maand november of februari geoogst worden.

Opeten of geneeskrachtig gebruiken van deze gouddistel is ook voor mij niet direct nodig. Het aanschouwen van de schoonheid van deze distel in de natuur en de magie van zijn groeiplaats zorgt op zich al voor een lichamelijk en geestelijk groeiproces, waar geen enkele geneeskrachtige pil tegen op kan.