Plantaardige stoffen tegen een hoog cholesterol

Bij een verhoogd LDL-cholesterolgehalte gebruikt de reguliere geneeskunde farmaceutische statines. Kruidengeneesmiddelen hebben even goede resultaten en vaak minder bijwerkingen.

Lagere LDL-waarden met vezels

Voedingsvezels kunnen cholesterol en het cholesterolderivaat galzuur in de darm binden en zo uit de enterohepatische circulatie verwijderen. Dit verlaagt het cholesterolgehalte in het bloed. Een recent overzicht bekritiseert strategieën uit de jaren zeventig die zich richtten op de schadelijke effecten van verzadigde vetzuren. Het vervangen van verzadigde vetzuren door koolhydraten, met name suiker, heeft zelfs bijgedragen aan een toename van coronaire hartziekten (CHD). Daarentegen wordt de waarde van volkorenproducten vanwege hun vezelgehalte expliciet benadrukt. Volgens het overzicht verminderden 1-2 extra porties volkorenproducten het risico op CHD met 10-20%.

Een ander onderzoek [ 2 ] beschrijft de cholesterolverlagende, bloeddrukverlagende en bloedsuikerregulerende effecten van voedingsvezels. De niveaus van low-density lipoproteïne (LDL) werden met 5-6% verlaagd. Individuele vezelrijke voedingsmiddelen zoals haver, erwten, bonen, lijnzaad, appels en citrusvruchten werden als gunstig beschreven.

Effecten van volkoren granen

Een ander onderzoek onderzoekt de effecten van volkoren granen [ 3 ]. Daaruit bleek dat volkorenproducten leiden tot zeer significante verlagingen van cholesterol en triglyceriden, waarbij het triglyceridenverlagende effect van volkoren haver bijzonder prominent is. Haver (Avena sativa) wordt als bijzonder belangrijk beschouwd bij het verlagen van cholesterol vanwege het β-glucaangehalte. Een meta-analyse van 58 onderzoeken toonde een zeer significante verlaging van het totale en LDL-cholesterol [ 4 ]. Alleen onderzoeken die minstens 23 weken duurden, werden opgenomen. De gemiddelde inname van β-glucaan was 3,5 g per dag. Er moet echter kritisch worden opgemerkt dat alle bovengenoemde vezelonderzoeken cholesterolverlagingen van ruim onder de 5% vonden, wat niet slecht is, maar nog steeds zeer beheersbaar. Maar hoe zit het met meer "geconcentreerde" vezelsupplementen zoals psyllium of lijnzaad?

Vezelsupplementen van vlozaad en lijnzaad

In één onderzoek kregen proefpersonen gemiddeld 8 weken lang 16 gram psyllium (Plantago ovata) of een placebo [ 5 ]. Het LDL-cholesterol daalde met 6% en de triglyceriden zelfs met 21%. Bovendien daalden de bloeddruk en de insulinespiegels, wat erop wijst dat psyllium ook hier een regulerende werking heeft. Er is zelfs een meta-analyse voor lijnzaad (Linum usitatissitum) met 28 studies. Er werden zeer significante reducties gevonden in totaal- en LDL-cholesterol. De reducties bedroegen echter slechts ongeveer 2%. Voor lijnzaadolie met het omega-3-vetzuur alfa-linoleenzuur werden echter geen reducties gevonden [ 6 ].

Glucomannan uit de konjacwortel (Amorphophallus konjac) is een voedingsvezel waarvan wordt aangenomen dat het ook cholesterolverlagende effecten heeft. Volgens een meta-analyse van 12 studies leidt een dagelijkse dosis van 3 gram konjacglucomannan tot een gemiddelde LDL-verlaging van 10% [ 7 ].

Artisjok: Cholerese verlaagt cholesterol

Bestanddelen van de artisjok (Cynara scolymus), zoals cynarine, flavonoïden en derivaten van kininezuur, hebben een choleretisch en cholagogisch effect, wat betekent dat ze zowel de galzuurproductie in de lever als de galuitscheiding stimuleren. Omdat gal cholesterol en het cholesterolderivaat galzuur bevat, wordt een cholesterolverlagend effect verondersteld.
Een recente meta-analyse omvatte negen onderzoeken. De behandeling met artisjok resulteerde in een zeer significante daling van het totale cholesterol (17,6 mg/dl, p < 0,0001) en het LDL-cholesterol (14,9 mg/dl, p = 0,011), terwijl het HDL-cholesterol onveranderd bleef.

In een andere studie [ 10 ] werden de synergetische effecten van artisjok en vezels (appelpectine) onderzocht. In een gecontroleerde, gerandomiseerde, dubbelblinde studie kregen 54 patiënten in een revalidatie-eenheid placebo, 3 × 2 artisjokcapsules (elk 400 mg extract), placebo plus vezels (3 × 1 eetlepel appelpectine), of 3 × 2 artisjokcapsules plus vezels. De vezels konden niet blind worden toegediend.

Er was een lichte daling van het totale cholesterol met placebo (p < 0,05), maar significante dalingen in alle andere groepen (p < 0,01 per groep), waarbij de combinatie van vezels en artisjok synergetische effecten liet zien. LDL-cholesterol gedroeg zich vergelijkbaar, terwijl HDL vrijwel onaangetast bleef. Met een daling van bijna 20% werden effecten bereikt die anders alleen met statines worden waargenomen, maar dan zonder hun bijwerkingen. In het onderzoek werden geen verschillen waargenomen tussen de actieve behandeling en placebo (met betrekking tot artisjok) wat betreft bijwerkingen. Alleen in de vezelgroepen waren er niet-significant hogere meldingen van een opgeblazen gevoel of winderigheid.

Besluit

Kruidenproducten of -remedies kunnen cholesterol op drie verschillende manieren verlagen. Vezels in planten, zoals appelpectine of de vezels in psyllium, kunnen cholesterol of derivaten daarvan binden en zo de absorptie of reabsorptie belemmeren. Choleretische plantenstoffen, zoals die in artisjokken, verhogen de uitscheiding van cholesterol en galzuren via de gal. Bepaalde plantenstoffen, zoals monacoline K uit rode rijst, remmen de lichaamseigen cholesterolsynthese. 

Literatuur

2 Surampudi P, Enkhmaa B, Anuurad E. et al. Lipidenverlaging met oplosbare voedingsvezels. Curr Atheroscler Re 2016; 18 (12) 75 Zoeken in Google Scholar
3 Hollænder PL, Ross AB, Kristensen M. Volkoren granen en veranderingen in bloedlipiden bij ogenschijnlijk gezonde volwassenen: een systematische review en meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde studies. Am J Clin Nutr 2015; 102 (03) 556-572. Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
4 Ho HV, Sievenpiper JL, Zurbau A. et al. Het effect van haver-β-glucaan op LDL-cholesterol, niet-HDL-cholesterol en apoB voor het verminderen van het risico op hart- en vaatziekten: een systematische review en meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken. Br J Nutr 2016; 116 (08) 1369-1382
Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
5 Solà R, Bruckert E, Valls RM. et al. Oplosbare vezels (Plantago ovata-schil) verlagen plasma-LDL-cholesterol, triglyceriden, insuline, geoxideerd LDL en systolische bloeddruk bij patiënten met hypercholesterolemie: een gerandomiseerde studie. Atherosclerosis 2010; aug. 2011 (02) 630-637
Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
6 Pan A, Yu D, Demark-Wahnefried W. et al. Meta-analyse van de effecten van lijnzaadinterventies op bloedlipiden. Am J Clin Nutr 2009; 90 (02) 288-297 Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
7 Ho HVT, Jovanovski E, Zurbau A. et al. Een systematische review en meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken naar het effect van konjacglucomannan, een viskeuze oplosbare vezel, op LDL-cholesterol en de nieuwe lipidedoelen niet-HDL-cholesterol en apolipoproteïne B. Am J Clin Nutr 2017; 105 (05) 1239-1247 Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
9 Sahebkar A, Pirro M, Banach M. et al. Lipidenverlagende activiteit van artisjokextracten: een systematische review en meta-analyse. Crit Rev Food Sci Nutr 2017: 1-8  Referentielink Ris
10 Schmiedel V. Senkung des Cholesterinspiegels door Artischocke en Ballaststoff. Erfahrungsheilkunde 2002; 6: 405-414  Thieme Connect Zoeken in Google Scholar
11 Sun YE, Wang W, Qin J. Antihyperlipidemie van knoflook door het verlagen van het niveau van totaal cholesterol en low-density lipoproteïne: een meta-analyse. Medicine (Baltimore) 2018; 97 (18) e0255
Zoeken in Google Scholar
12 Mazza A, Schiavon L, Rigatelli G. et al. Kortdurende suppletie met monacoline K verbetert de lipide- en metabolische patronen van hypertensieve en hypercholesterolemische personen met een laag cardiovasculair risico. Food Funct 2018; 9 (07) 3845-3852  Crossref PubMed -zoekopdracht in Google Scholar
13 Gerards MC, Terlou RJ, Yu H. et al. Traditioneel Chinees lipidenverlagend middel rode gistrijst resulteert in een significante LDL-verlaging, maar de veiligheid is onzeker – een systematische review en meta-analyse. Atherosclerosis 2015; 240 (02) 415-423

Artisjok voor de lever

Artisjok (Cynara cardunculus L.) is een vaste plant die in het Middellandse Zeegebied voorkomt en ook in Bretagne veel gekweekt wordt. Van oorsprong komt deze plant uit Noord-Afrika. Inmiddels wordt het volop gekweekt als groente.

In de fytotherapie wordt het blad gebruikt [1]. In de Commission E-monografie van artisjok wordt melding gemaakt van het gebruik bij het stimuleren van de galproductie, buikpijn, opgeblazen gevoel, misselijkheid en winderigheid [2]. De British Herbal Pharmacopoeia noemt een effect op de lever [3]. In vivo vertoont artisjok leverbeschermende en -stimulerende eigenschappen [4,5]. De plant heeft weinig bijwerkingen. Voorzichtigheid is echter geboden bij galstenen, galgangverstoppingen en bij allergie voor artisjok of aanverwante soorten [6].

In onderzoeken op ratten heeft artisjokblad ook cholesterolverlagende en vetverlagende eigenschappen laten zien [7]. Artisjok kan de lever beschermen door een antioxidatieve werking. In dierproeven met ratten is aangetoond dat een artisjokextract leverbeschermend werkt bij vergiftigingen [4]. Daarnaast helpt het gebruik van artisjok bij regeneratie van de lever [5].
Ook bij suikerziekte lijkt gebruik van artisjok functioneel te kunnen zijn. Het verlaagt de postprandiale bloedsuikerspiegelstijging, stimuleert de alvleesklierfunctie en remt het enzym α-amylase in ratten [10]

Referenties
| [1] American Botanical Council. Herbal Medicine: Expanded Commission E. Artichoke leaf. Integrative Medicine Communications. 2000. cms.herbalgram.org/expandedE/Artichokeleaf.html; geraadpleegd: 19-09-2019. [2] American Botanical Council. The Commission E Monographs. Artichoke leaf. cms.herbalgram. org/commissione/Monographs/Monograph0008.html; geraadpleegd: 19-09-2019. [3] British Herbal Pharmacopoeia. British Herbal Medicine Association, Exeter; 1996. [4] Adzet T. et al. Action of an artichoke extract against carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats. Acta Pharm Jugos. 1987;37(3):183-188. [5] Maros T. et al. Wirkungen der Cynara scolymus Extrakte auf die Regeneration der Rattenleber. Arzneiforsch. 1966;16:127-129. [6] Brendieck-Worm C. et al. Phytotherapy in der Tiermedizin. Thieme Verlag, Stuttgart; 2018. [7] Iwu MM. Handbook of African Medicinal Plants. CRC Press, Boca Raton; 1993. [8] Gabrisch K. et al. Krankheiten der Heimtiere. Schlüterse Verlag, Hannover; 2014. [9] Ettinger S. et al. Textbook of Veterinary Internal Medicine. Elsevier, St. Louis; 2017. [10] Ben Salem M. et al. Protective effects of Cynara scolymus leaves extract on metabolic disorders and oxidative stress in alloxan-diabetic rats. BMC Complement Altern Med. 2017;17(1):328. [11]Reed SM. et al. Equine Internal Medicine. Saunders, Philadelphia; 2018.

Ook aan de haver?

Haver, een gewoon graan dat vroeger vooral voedsel voor paarden was, wordt nu opnieuw ontdekt als cholesterolverlager. In de fytotherapie en de homeopathie is het ook altijd bekend geweest als goed voor de spijsvertering, als versterkend middel en als sedativum.

Haver in de voeding
Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat haver een gunstige invloed heeft op onze algehele conditie. Het uithoudings­vermogen wordt vergroot, we zijn in staat tot grotere inspanningen te leveren en ver­moeidheid treedt minder snel op. Ook in de topsport wordt gebruik gemaakt van deze eigenschappen van haver. Zo gebruikten Duitse kanovaarders tijdens de voorbe­reidingen op het wereldkampioenschap van 1975 een voeding die o.a. was geba­seerd op haver, namelijk haverslijm met melk of vruchtesap.
Deze versterkende eigenschappen van haver worden o.a. benut in situaties van lichamelijke zwakte, zoals na een langdurige ziekte, operaties e.a. Ook bij algehele luste­loosheid kan aan haver gedacht worden. De activerende werking is onder meer ook uit dierproeven gebleken; dieren ontwik­kelden namelijk een overmoedig en soms doldriest gedrag. In hoeverre het laatste verschijnsel overdraagbaar is in de mense­lijke situatie moet nog blijken. Het prestatiebevorderende effect is toe te schrijven aan het feit dat ons organisme in staat is om het zetmeel van de haver in direct bruikbare en opneembare bestand­delen af te breken, waardoor mogelijk een directe inwerking op het spierstelsel het gevolg is. Het is gebleken dat haver makkelijk te ver­dragen is, de maag niet belast en dat er geen aversie optreedt, ook niet op langere termijn.

Havergraan slijmstofplant

Van de slijmvormende eigenschappen van haver wordt ook gebruik gemaakt bij bepaalde aandoeningen van het maag-darmstelsel. Met name in gevallen van ont­stekingen in dit gebied (gastro-enteritis) zorgt het haverslijm ervoor dat het slijm­vlies bedekt wordt met een dun slijmlaagje, waardoor irriterende stoffen (bacteriën, gifstoffen, stofwisselingsprodukten) het slijmvlies niet verder kunnen beïnvloeden. Ook planten als lijnzaad, heemst, gerst en kaasjeskruid hebben een soortgelijke werking.
Door het verzachtend effekt van haver op de slijmvliezen is de plant ook te gebruiken bij diarree.

Haver als sedativum (kalmerend middel)
Behalve als waardevol voedingsmiddel is haver ook bekend vanwege zijn werking op het zenuwstelsel. Alcoholische extracten uit de verse, bloeiende plant staan al lang bekend als mild kalmeringsmiddel. Als zodanig wordt het voorgeschreven bij sla­peloosheid, nerveuze hartkloppingen, ver­minderd concentratievermogen en neuras­thenie (nerveuze uitputting o.a. gepaard gaande met slapeloosheid en prikkelbaarheid).
Als kalmeringsmiddel kan Avena sativa gecombineerd worden met bijvoorbeeld citroenmelisse, hop, passiebloem. In 1971, wel al lang geleden, verscheen een bericht dat de toe­passing beschrijft van haver bij opiumverslaafden. Met name in India is geëxperi­menteerd op dit gebied, waarbij men met afkooksels van de vruchtjes opmerkelijke resultaten verkreeg. De resultaten van dit onderzoek hebben aanleiding gegeven om het sedatieve effekt in dubbelblind onderzoeken na te gaan bij nicotineverslaving. Ook hier waren de uitkomsten positief. Dus rokers, op naar de haver.

Haver als kiezelzuurplant
Door het gehalte aan kiezelzuur, vooral in het haverstro, wordt de plant toegepast bij huidaandoeningen. Haverstrobaden waren in de volksgeneeskunde zeer populair en vooral Kneipp maakte er veelvuldig gebruik van bij bindweefselzwakte, eczeem, reumatische aandoeningen e.a. Ook gebruikte hij de thee bij reuma en jicht. Recente onderzoeken hebben aange­toond dat deze thee in staat is de urinezuurspiegel in het bloed te doen dalen. Dezelfde onderzoeken hebben eveneens aangetoond dat er een verhoogde diurèse (vochtuitscheiding via de nieren) bereikt wordt. Inhoudsstoffen als saponinen en flavonen zouden hiervoor verantwoordelijk zijn.
Tevens heeft men ontdekt dat de oplosbare kiezelzuren in de urine de kristallisatie van andere urinebestanddelen kunnen verhin­deren, waardoor een preventieve werking ten aanzien van nierstenen ontstaat.

Haver als cholesterolverlager
De meeste recente ontdekking en gebruikt van haver en haverzemelen heeft te maken met de cholesterolverlagende werking. Niet te verwonderen, veel ballaststoffen in granen beïnvloeden het cholesterol, bij haver komen daar nog de slijmstoffen bij, waardoor havermout, havervlokkenpap, muesli met havervlokken of haverbrood een efficiënte en aangename bijdrage kan leveren aan het verlagen van het bloedcholesterol.

Tenslotte
Het onderzoek naar haver gaat onverminderd verder, maar nu al kan geconcludeerd worden dat de haver een zeer vooraanstaande plaats kan innemen, zowel in de voeding als in de fytotherapie.

Voor verder onderzoek naar haver
J Pharm Pharmacol. 1975 Feb;27(2):92-8. The pharmacology of Avena sativa. Connor J, Connor T, Marshall PB, Reid A, Turnbull MJ.
Med J Aust. 1974 Aug 24;2(8):306-7. Letter: Treatment of nicotine addiction with Avena sativa. Gabrynowicz JW.
Wolever TM, Gibbs AL, Brand-Miller J, et al. Bioactive oat β-glucan reduces LDL cholesterol in Caucasians and non-Caucasians. [Journal Article, Multicenter Study, Randomized Controlled Trial, Research Support, Non-U.S. Gov't] Nutr J 2011.:130.