Venkel, een monografie

Venkelplanten staan nog steeds te pronken in mijn tuin. Deze Foeniculum vulgare komt oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied en wordt nu verbouwd in de gematigde zones van Europa, Azië, Afrika en Zuid-Amerika.

Bitter, zoet, delicaat: drie variaties van één soort.

Drie soorten venkel komen bijzonder veel voor. Wilde of bittere venkel (Foeniculum vulgare var. vulgare), die voornamelijk in de fytotherapie wordt gebruikt, siert met zijn geelgroene bloemen talloze bermen in zijn mediterrane habitat . Deze schermbloemige plant bereikt een hoogte tot 2 m en verspreidt een delicaat aromatische geur. De ronde stengels zijn blauwachtig berijpt, de bladeren zijn uiterst fijn geveerd, blauwgroen en kaal. De felgele bloemen groeien in een samengesteld scherm, De vruchten, 5-10 mm lang, splitsen zich na het drogen in twee vruchtjes, elk met vijf duidelijke ribben.

De zaden van zoete venkel (Foeniculum vulgare var. dulce) dienen ook als kruidengeneesmiddel met grotendeels dezelfde indicaties, maar geven ook smaak aan veel gerechten, brood, gebak en conserven. Terwijl de vruchten van bittere venkel geelachtig tot groenbruin van kleur zijn, een sterke kruidige geur en een licht bittere smaak hebben, zijn de vruchten van zoete venkel aanzienlijk lichter van kleur, ze hebben dezelfde kruidige geur maar met een zoeter aroma. Ze ondersteunen de maag na zware maaltijden door de spijsverteringssappen te stimuleren.

De knollen van de gewone venkel (Foeniculum vulgare, var. azoricum) zijn een populair ingrediënt in de herfst- en winterkeuken. De knobbelige, verdikte uitgroeisels van deze venkelsoort groeien aan de basis van de stengel, net boven de grond, en zijn een delicatesse, zowel rauw als gekookt. Ze smaken zoet, licht bitter en licht pittig. De groene venkelbladeren geven een bijzondere smaak aan visgerechten.

Mythologie: Venkel bracht hemels vuur en kennis

Volgens de Griekse legende stal Prometheus ooit vuur van de berg Olympus. Hij nam de licht ontvlambare stengel van een gigantische venkelplant en hield die in het vuur van de brandende zonnewagen bestuurd door de god Helios. Het merg van de plant begon te gloeien en doofde niet, zelfs niet in de wind. Zo bracht Prometheus het goddelijke vuur naar de mensheid. Hij werd wreed gestraft voor deze diefstal. Talloze plagen troffen de mensheid. Sindsdien wordt venkel beschouwd als een plant die licht en hemels vuur overbrengt en zo kennis schenkt. De Grieken geloofden dat het de geest en concentratie scherpt en de blik op de schoonheid van de natuur verheldert. Uiteindelijk waren het de Benedictijnse monniken die het geneeskrachtige kruid over de Alpen naar het noorden brachten en het gebruik ervan in hun kruidenboeken prezen, onder andere tegen "een stinkende adem, hoest, het versterken van de maag, tegen winderigheid en tegen constipatie".

Zoet anijsaroma: Anethol als belangrijkste actieve ingrediënt

De belangrijkste bestanddelen van de vruchten zijn 4-6% etherische oliën, vette olie, flavonoïden, eiwitten en fytosterolen. De etherische olie van bittere venkel bevat 50-70% anethol, de stof die verantwoordelijk is voor het zoete, anijsachtige aroma en een slijmoplossend, licht oestrogeen en spijsverteringsbevorderend effect heeft. Daarnaast behoren 12-25% fenchon, dat een bittere, kamferachtige smaak heeft, en 2-8% estragol, dat eveneens een anijsachtige geur en een oestrogeen effect heeft, tot de therapeutisch actieve ingrediënten. De etherische olie van zoete venkel bevat ongeveer 80-95% anethol, maar slechts 1% fenchon en nog minder estragol. De ingrediënten als geheel hebben dus een slijmoplossend en spasmolytisch effect, evenals zwakke antibacteriële en antischimmeleigenschappen.

Venkel, spasmolyticum / carminativum, een universele plant voor maag en darmen

Venkel, bittere venkel met zijn essentiële olie als belangrijkste actieve ingrediënt, is een spasmolyticum (verlicht krampen), een carminatief middel (vermindert winderigheid en oprispingen) en een maagmiddel (stimuleert de productie van maagsap). Hildegard von Bingen beschouwde het als een universeel middel tegen alle gastro-intestinale aandoeningen en schreef: "Ongeacht hoe het wordt gegeten, het maakt mensen vrolijk, geeft een aangename warmte, laat goed transpireren, zorgt voor een mooie teint en bevordert een goede spijsvertering."
Venkel ontspant feitelijk gladde spieren in het hele lichaam, voornamelijk in het maag-darmkanaal. Daar verlicht het koliek (inclusief gal), krampen en diarree. Deze schermbloemige plant verlicht de hik en heeft een kalmerend en krampstillend effect op hoofdpijn veroorzaakt door indigestie. Een kompres met een sterk aftreksel van gemalen venkelzaden, geplaatst op het voorhoofd, kan hoofdpijn verlichten. Giet 2 theelepels venkelzaden in 250 ml heet water, dek af en laat 10 minuten trekken. Dompel een katoenen zakdoek in de thee, knijp het overtollige water eruit en leg het minstens 10 minuten op het voorhoofd. Het spasmolytische werkingsmechanisme van venkel is gebaseerd op het remmen van de calciuminstroom in gladde spiercellen.

Het heeft een bijzonder milde en verzachtende werking op winderigheid en buikpijn bij baby's en jonge kinderen. Het maakt moedermelk gemakkelijker te verteren voor baby's en helpt, samen met anijs, karwij en koriander bij krampjes bij baby's van drie maanden oud. Om de thee te bereiden, moeten de venkelzaden gemalen of gekneusd worden, zodat het water de etherische olie uit de cellen kan vrijmaken. Geef zeer jonge kinderen vóór het voeden een theelepel slap getrokken, ongezoete zoete venkelthee (een halve theelepel geplette venkelzaden op 250 ml heet water, 5 minuten laten trekken). Deze thee bevat minder estragol, waarvan wordt vermoed dat het in hoge concentraties kankerverwekkend is. Borstvoeding kan voor zowel moeder als baby gemakkelijker worden gemaakt door ook venkelthee te drinken.

Positieve monografieën van alle officiele commissies

Venkel (Foeniculum vulgare) kreeg een positieve monografie van HMPC, ESCOP en Commissie E. De HMPC (Committee on Herbal Medicinal Products) classificeert het als een traditioneel middel met de volgende indicaties:

• symptomatische behandeling van lichte krampachtige maag-darmklachten, waaronder winderigheid
• symptsomatische behandeling van milde spasmen in verband met menstruatiebloedingen
• als slijmoplossend middel bij verkoudheidshoest

Volgens ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) zijn de vruchten van bittere en zoete venkel geïndiceerd voor dyspeptische klachten zoals lichte, krampachtige maag-darmklachten, winderigheid en catarre van de bovenste luchtwegen. Commissie E noemt vergelijkbare indicaties voor bittere en zoete venkel: dyspeptische klachten zoals lichte, krampachtige maag-darmklachten, een opgeblazen gevoel, winderigheid en catarre van de bovenste luchtwegen.

Voor uitwendig gebruik bij winderigheid en buikkrampen wordt vaak een zachte buikmassage met venkelolie aanbevolen, vooral voor kinderen en ouderen. Voeg hiervoor 2-3 druppels etherische venkelolie toe aan een eetlepel basisolie, verdeel het mengsel rond de navel en masseer het zachtjes in met cirkelvormige, met de klok mee gerichte bewegingen. Venkel wordt vaak gecombineerd met anijs vanwege de vergelijkbare indicaties en synergetische effecten.

Venkel, een expectorantium, hoestonderdrukker en krampwerend middel
Venkel heeft ook een krampstillende werking op de gladde spieren van de longen en is een van de belangrijkste hoestonderdrukkers. De etherische olie, en met name de bestanddelen anethol en fenchon, maken het dikke slijm in de bronchiën los, waardoor het gemakkelijker wordt om het op te hoesten. Dit vermindert ook de ontsteking die gepaard gaat met de ophoping van slijm.

Receptuur met venkel. Venkelhoning
Maak 20 g zoete of bittere venkelzaden fijn en giet 200 ml vloeibare honing in een schone pot met schroefdeksel. Laat 3 dagen staan, keer de pot dagelijks om en zeef de honing. Of voeg 2-3 druppels etherische venkelolie toe aan 100 g vloeibare honing en roer de honing er voorzichtig doorheen. Dosering: ½ theelepel, meerdere keren per dag.

Receptuur. Venkelsiroop
Meng 2 theelepels gekneusde venkelzaden met 200 g rietsuiker en 200 ml water in een steelpan. Breng met het deksel op de pan aan de kook en laat 10 minuten trekken. Zeef door een fijne zeef. Giet de vloeistof terug in de pan en laat ongeveer 20 minuten inkoken tot siroop. Giet in een schone fles. Bewaar op een koele plaats. Dosering: 3-4 keer per dag, ½ theelepel.
Sebastian Kneipp prees het krampstillend effect aan bij koliek, longziekten, astma en kinkhoest. Tegelijkertijd kalmeert venkel de zenuwen en bevordert het een goede nachtrust. Dit maakt het een waardevol middel tegen verkoudheid, hoest en nervositeit, in de vorm van thee, venkelhoning of venkelsiroop. Door de goede tolerantie is het ook ideaal voor kinderen.

Oud middel tegen ontstoken of zwakke ogen

Het effect van venkel op de ogen is terug te vinden in bijna alle oude kruidenboeken. De Egyptische Papyrus Ebers beschrijft een gebruik dat vandaag de dag nog steeds bekend is: een afkooksel van venkelvruchten om kleverige, oogleden te verzachten met behulp van lauwe kompressen. Plinius gebruikte het in de 1ste eeuw om "troebele ogen" te genezen. Walahfrid Strabo, abt van het klooster Reichenau in de 9de eeuw, gebruikte de zaden 'wanneer er een schaduw op de ogen valt'.
In zijn kruidenboek uit de 16de eeuw beschreef Tabernaemontanus venkel in meer dan 13 bladzijden en beval het onder andere aan bij nachtblindheid. Om de ogen te versterken, raadt Hildegard von Bingen ouderen aan om brood in wijn te weken, het met venkelzaad te bestrooien en het dagelijks te eten.

Oogkompressen met venkel
met venkelthee zijn een nuttig huismiddeltje tegen conjunctivitis, strontjes of blefaritis. Week steriele kompressen in thee (2 theelepels gemalen venkelzaad in 250 ml heet water, 10 minuten laten trekken), knijp het overtollige water eruit en leg het kompres op gesloten ogen. Dit helpt ook bij dragers van contactlenzen met geïrriteerd bindvlies. De kompressen hebben een verzachtende en milde werking dankzij de etherische venkelolie.
Het volgende recept is een remedie bij gezwollen oogleden, vermoeide ogen of bij wallen onder de ogen: Meng 10 g gemalen venkelzaden met 25 g gedroogde ogentroost (Euphrasia officinalis), giet 2 theelepels heet water over het mengsel, laat het 10 minuten afgedekt trekken en dompel, na het zeven en afkoelen, een steriel kompres in de thee, die vervolgens op de gesloten ogen wordt gelegd. Eventueel kun je ook venkeltheezakjes nemen, deze kort laten trekken, laten afkoelen, een beetje uitknijpen en op uw gesloten oogleden leggen.

Venkel, verlichting voor vrouwen
Venkel wordt al sinds de oudheid gebruikt als een natuurlijke weeënopwekker vanwege de spierontspannende en oestrogeenachtige effecten (op de baarmoeder). Daarom is inwendig gebruik van de etherische olie gecontra-indiceerd tijdens de zwangerschap (fenchon abortief effect). Venkel is echter veilig als thee. Volgens een oude traditie zagen jagers herten venkel eten voor ze hun kalveren baarden. Hildegard von Bingen raadde aan om venkelkruid en hondsdraf te koken en dit water op dijen en onderrug aan te brengen om te bevalling te bevorderen Dat zou het geboortekanaal openen.
De etherische olie van venkel bevat de oestrogeenachtige bestanddelen anethol en estragol. Gecombineerd met de krampstillende eigenschappen is het een belangrijk kruid voor vrouwen.

Verschillende toepassingen worden al sinds de oudheid gebruikt, waaronder het stimuleren van de melkproductie bij zogende moeders. Om dit te doen, giet je 250 ml heet water over 2 theelepels gekneusde venkelzaden, afdekken en 10 minuten laten trekken. Vervolgens zeef je de zaden en drinkt je dagelijks 2-3 kopjes thee, elk een half uur voor het geven van borstvoeding. Je kan venkelknol ook zo vaak mogelijk als groente consumeren, venkel bevordert ook de spijsvertering en voorkomt winderigheid, zij het in mindere mate dan de zaden.

Optie bij dysmenorroe, PMS en menopauze
Verschillende onderzoeken hebben inmiddels de effectiviteit van venkel bij dysmenorroe aangetoond. Tijdens de behandeling namen de intensiteit van de pijn en de fysieke zwakte aanzienlijk af. Bovendien verbeterden het algemene welzijn en de psychologische veerkracht. 25 druppels venkelvruchtconcentraat (2%) werden oraal toegediend, elke 6 uur.

Venkel verlicht ook de symptomen van het premenstrueel syndroom (PMS) en verwarmt de buikstreek, vooral bij vrouwen die snel koud hebben. Bij een lichte of onregelmatige menstruatie is het aan te raden om het vooral in de eerste helft van de menstruatiecyclus te gebruiken, omdat het lichaam dan optimaal gebruik maakt van de fyto-oestrogenen.

Venkel kan ook nuttig zijn tijdens de menopauze. Een team van de Universiteit van Teheran diende tweemaal daags een capsule met 100 mg venkelextract toe aan vrouwen tussen de 45 en 60 jaar die last hadden van menopauze symptomen. Deze capsule bevatte 30% etherische olie (90 mg anethol). Na slechts twee weken werd verlichting van de symptomen waargenomen zonder bijwerkingen.
Een ander onderzoek, eveneens uit Iran, onderzocht in 2015 een vaginale crème met venkelextract tegen symptomen van droogheid. Na acht weken lokale toepassing van een speciaal voor dit onderzoek geproduceerde crème met 5% venkelextract waren de symptomen aanzienlijk verminderd en was het slijmvlies geregenereerd.

Een ander gemeld effect zou ook te danken kunnen zijn aan de plantenhormonen die het zaad bevat. Dioscorides, de Romeinse keizerlijke arts, schreef in zijn werk uit de eerste eeuw na Christus "De Materia Medica" (Over geneesmiddelen) dat de zaden "het verlangen stimuleerden". "Zaden" is vandaag de dag nog steeds synoniem met de vrucht.

Andere toepassing. Etherische olie verdampen
Als kamergeur herstelt essentiële venkelolie de innerlijke balans. Dit helpt bij eenzaamheid, gebrek aan zelfvertrouwen en depressie. Het ordent emoties, is opbeurend en creëert helderheid. De geur van venkel geeft een gevoel van troost en thuis zijn en moedigt teruggetrokken mensen aan om zich weer open te stellen.

Andere toepassing. Katerpijn en verdriet: Venkelspecialiteiten van Hildegard von Bingen
Hildegard von Bingen noemt verschillende specifieke toepassingen die vandaag de dag nog steeds worden gebruikt: ze raadt bijvoorbeeld aan venkelzaad te kauwen tegen een kater. Ze kende het gebruik ervan ook tegen verdriet: "Zelfs iemand die geplaagd wordt door melancholie, zou de venkel tot sap moeten vermalen en er vaak zijn voorhoofd, slapen, borst en buik mee moeten zalven, en de melancholie in hem zal afnemen. ... En het vrolijkt iemands neerslachtige geest op en het stimuleert en versterkt zijn hersenen."

Bijwerkingen en contra-indicaties
In sommige gevallen zijn allergische huid- en luchtwegreacties opgetreden na toepassing van venkel als erherische olie. Er zijn geen contra-indicaties bekend voor theepreparaten. Voorzichtigheid is geboden bij andere doseringsvormen: zwangere vrouwen en baby's mogen alleen thee-infusies of -preparaten gebruiken die een hoeveelheid etherische olie bevatten die overeenkomt met 5 tot 7 g van het kruidengeneesmiddel. Het Duitse Bundesanstalt für Risikobewertung (BfR) adviseert uit voorzorg om specerijen en kruidenthee die estragol bevatten spaarzaam en slechts in kleine hoeveelheden te consumeren. Bij dierproeven met muizen leidde een zeer hoge dosis geïsoleerd estragol tot kanker. Het is echter slechts in zeer kleine hoeveelheden (minder dan 1%) aanwezig in etherische venkelolie en slechts een klein deel lost op in water. Thee wordt daarom als volledig veilig beschouwd.

Literatuur

• Schilcher H, Kammerer S, Wegener T. Gids voor fytotherapie . München: Stedelijk & Fischer; 2000
• Ritter von Perger K. Duitse plantenlegenden . Leipzig: Centrale antiquarische boekhandel van de Duitse Democratische Republiek; 1864. (Herdruk 1980)
• Sachse C, Uehleke B. Systematische review van de werkzaamheid van venkel bij primaire dysmenorroe. Phytotherapie 2015; 36
• Rahimikian F. et al. Effect van Foeniculum vulgare Mill. (venkel) op menopauzale symptomen bij postmenopauzale vrouwen: een gerandomiseerde, drievoudig blinde, placebogecontroleerde studie. menopause 2017; 24 sep (09)
• Yaralizadeh M. et al. Effect van Foeniculum vulgare (venkel) vaginale crème op vaginale atrofie bij postmenopauzale vrouwen: een dubbelblinde gerandomiseerde placebogecontroleerde studie. Maturitas 2016; 84
• Von Bingen H. Genezende kracht van de natuur, "Physica." CH-Stein am Rhein: Christiana . 2005 hoofdstukken 1–66
• Stoffler HD. De Hortulus van Walahfrid Strabo . Ostfildern: Thorbecke; 2000
• https://sites.google.com/site/kruidwis/kruidenmonografie-a-z/foeniculum-vulgare-mill
  

Karwij vroeger en nu.

De karwij is een tweejarige plant met een gestreepte vertakte stengel en dubbel gevinde bladeren. De bloempjes zijn wit 'en leveren cleyn saet dat scerp op die tonge es' (Dodonaeus). Het zaad smaakt zurig en pikant en is bijzonder geurig.

De carvol in de olie ruikt naar kamfer en behoudt die geur lange tijd, zodat de zaden uitermate geschikt zijn om gemalen en vermengd met andere zaden klerenkasten en linnengoed te parfumeren. Dat carvol werd toegepast in de zeep- en parfumindustrie ligt voor de hand. Het wordt dan meestal vermengd met lavendelolie en bergamot. De likeurindustrie gebruikt de zaden in kummel, een brandewijn waarin ook delen anijs- en venkelolie worden verwerkt en in Scandinavië drinkt men de akwavit, een destillaat van aardappels met karwijzaad. 

De lange, aromatische penwortels van karwij lijken op pastinaken, de gele wortelen uit oudhollandse kookboeken en kunnen als zodanig gegeten worden. Culpeper prijst ze aan als uitstekend voedsel voor ouden van dagen : reinigend, versterkend en licht verteerbaar. Het bladgroen lijkt op dat van peterselie en kan als toekruid aan salades, sauzen, soepen en vruchtenpasteitjes worden toegevoegd. 

Men schreef vroeger de plant de kracht toe om te binden en te behouden, zoals dat ook met komijn het geval was. Een koek waarin karwij was mee gebakken werd de geliefde aangeboden en rovers die brood met karwij stalen waren aan de plaats van het misdrijf gebonden. Een dergelijk geloof stoelt meestal op praktische bevindingen die vaak niet meer te achterhalen zijn. In dit geval zal men evenals bij komijn deze reactie hebben voorspeld uit het gedrag van kippen en duiven die een sterke voorkeur hebben voor de aromatische zaden en altijd terugkeren naar de plaats waar ze deze krijgen aangeboden. 

Karwij is behalve voor koeken en broden een goede gezel van vruchten. De enigszins zure, kruidige smaak vult de vruchten-smaak aan en de slechte verteerbaarheid van sommige fruitsoorten wordt door karwij opgeheven. Rauwe of gepofte appels werden in Engeland altijd opgediend met wat karwijzaad en de wei-gestelden besloten hun overvloedige dis met deze combinatie om de spijsvertering aan te zetten en zich van 'winderigheid' te ontdoen. In het tweede bedrijf van Shakespeare's Henri IV stelt Shallow voor een appeltje te gaan gebruiken met een schoteltje karwijzaad ('a last year's pippin of my own gaffing with a dish of caraways'). 

Koekjes tegen winderigheid

Over 'winderigheid' was trouwens veel te doen. Men at vroeger waarschijnlijk te zwaar en te veel en moest dan met allerlei kunstgrepen de gevolgen te lijf. Karwijsnoepjes, de gesuikerde zaadjes, werden op de nuchtere maag gegeten en ook na iedere maaltijd : 'a most admirable remedy for those that are troubled with wind' (Culpeper). De volgende notitie over deze toepassing is van Parkinson: 'Karwij wordt in suikertjes verwerkt en in Trageas, of dredges zoals we ze in 't Engels noemen. Ze worden gegeten tegen de kou en de wind in het lichaam...' Culpeper noemde deze koekjes 'troches' en legde uit hoe ze gemaakt konden worden. Het is eigenlijk een medisch recept, want Culpeper hield zich niet op met koekjes of ander lekkers, althans niet in zijn Complete Herball. De koekjes waren op de allereerste plaats bedoeld om te worden meegenomen door reizigers, door mensen 'met kou op de maag, en dan kou tussen haakjes, want de maag is pas koud als de man in kwestie dood is.' 

Wetenschappelijk onderzoek

Carum carvi or caraway is traditionally used for treatment of indigestion, pneumonia, and as appetizer, galactagogue, and carminative. Essential oil, fixed oil and many other valuable extractive compounds with industrial applications are prepared from caraway. A review article has new deep research on caraway as medicinal plant. For preparing the manuscript, the information was extracted from accessible international databases (Google scholar, PubMed, Science direct, Springer, and Wiley), electronic resources and traditional books by key word of caraway or Carum carvi. The results of traditional studies exhibited that the galactagogue and carminative effects of caraway fruits are superior to other effects. Although, the traditional scholars used it as appetizer, while caraway was the main ingredient of anti-obesity drugs in traditional medicine, which has been confirmed in two modern clinical trials of human studies. Caraway oil in combination with peppermint oil or menthol is used for treatment of functional dyspepsia in clinical studies. Caraway oil topically on abdomen relieves the IBS symptoms in patient. Although, the use of caraway oil is not recommended in adults under 18 years due to insufficient data, but it can topically use as anti-colic and carminative agent in children or infants. The anti-aflatoxigenic, antioxidant and antimicrobial effects of caraway oil along with its reputation as spice help the industries to use it as natural preservatives and antioxidant agents. 

Dille

Dillezaad kan nu ook geoogst worden.
Dille zou je de pocketuitgave van Venkel kunnen noemen. Niet alleen uiterlijk als plant maar ook wat betreft zijn medicinale kwaliteiten. Net zoals van venkel wordt medicinaal vooral het zaad gebruikt omwille van zijn carminatieve, gasdrijvende en krampwerende werking. Beide planten zijn geel bloeiend, hebben fijn verdeeld blad en ruiken anijsachtig. The common dill is so like fennel, schreef ook al de beruchte Culpeper. Deze Culpeper beschrijft de geur vreemd genoeg als onaangenaam en hij was niet de enige die in die tijd er zo over dacht, een oudhollandse volksnaam voor dille was stinkende vinke, een verbastering van stinkende venkel.

De vluchtige olie in dille bevat anethol, een stimulerend stof wat te vergelijken met amfetamine. In de Romeinse tijd mengden gladiatoren al dillezaad door hun voedsel als een soort doping en in Engeland werden dille- en venkelzaad meeting-seeds genoemd. Er werd in de kerk tijdens de preek op gekauwd om wakker te blijven. Een zekere Rosetta Clarkson signaleerde in een oud medisch handboek het gebruik van dille als middel tegen zwaarlijvigheid, wat ook al verwijst naar een amfetamine-achtige werking.

Vreemd genoeg was en is dille ook bekend als slaapmiddel. De naam 'dille' verwijst daar mogelijk naar. Dillan is een oudsaksisch woord voor sussen, in slaap wiegen.Baby's kregen een slap aftreksel van de zaden om beter te slapen. Mogelijk te verklaren door zijn krampwerende werking in de darmen waar baby's nogal last van hebben. Dus dille geen echt sedativum maar onrechtstreeks wel te gebruiken omwille van zijn ontspannende werking in de darmen.

Ook in laxerende kruidenmengsels werd het veel gebruikt zonder zelf laxerend te zijn, vooral samen met sterk laxerende kruiden zoals sennablaadjes die juist darmkrampen kunnen veroorzaken.

Verder is dille is een zogenaamd zogvormend kruid, een galactogogum. Dodonaeus schrijft 'Die opperste soppekens van dille met den sade in water ghesoden ende ghedroncken doen die vrouwen veel sochs in die borsten crijghen'

.Evenals venkel werd dille ook als 'oogversterkend' middel gebruikt. Tegen een overdosis werd wel met klem gewaarschuwd. Dille veel ghebruyckt maeckt doncker ende onclaer ghesichte ende verdroocht die natuere ende dat mannelijck saet. In één moeite zegt Dodoens dus dat te veel dille je ogen en je potentie kan verzwakken. Maar schrijft Gerard 'Common oyle in which dill is boiled or sunned provoketh carnal lust'. Vleselijke lusten?

Zomaar tussendoor even over dille, ook een plant

Over dille, Anethum graveolens, heb ik tijdens mijn leven nog weinig geschreven, ontdek ik nu. Dus bij deze toch wat over deze eenjarige plant uit de familie der schermbloemigen, een plant die thuis hoort in het Middellandse Zeegebied en Zuid Rusland. Het is een kruid van middelmatige afmetingen, kleine geveerde bladeren en gele bloemen. Dille is nauw verwant aan anijs, karwij, koriander, komijn en venkel.
Deze plant wordt professioneel gekweekt in de subtropische en gematigde klimaatstreken van India, Engeland, de Verenigde Staten, delen van Skandinavië en zelfs in de buurt van de Poolcirkel in Noorwegen. In de Verenigde Staten wordt ze verbouwd in de noordelijke, centrale staten en langs de noordwestkust van de Pacific. In Spanje, Portugal en Italië groeit ze als onkruid in het wild.

Etymologie en vroeger gebruik

Maurice in de dille / Chatillon en Diois

De naam is afgeleid van het oud-Noorse dilla, wat sussen betekent; dille zou een sussende, kalmerende uitwerking hebben op huilende baby's. Dille werd gekweekt in Palestina, het oude Griekenland en het Romeinse rijk. Middeleeuwse schrijvers noemden de plant vaak, bijvoorbeeld Alfric, die in de tiende eeuw aartsbisschop van Canterbury was.
De woorden dill en till werden in Duitsland en Zwitserland reeds in het jaar 1000 gebruikt als naam voor dille. Het volksgeloof schreef dille magische eigenschappen toe en daarom werd de plant gebruikt als wapen tegen hekserij en als een belangrijk ingrediënt in exotische liefdesdranken. Maar ja, zowat alle kruiden werden blijkbaar tegen hekserij en in liefdesdranken gebruikt. Zou er een positief verband zijn tussen die twee?

Dilleplanten van de beste kwaliteit - zowel wat het kruid als de etherische olie betreft - oogst men door de plant af te snijden voor zij gaat bloeien. Wil men echter het zaad hebben, dan moet men de vruchten natuurlijk aan de plant laten rijpen. Het zaad wordt vooral ook medicinaal gebruikt, het behoort net zoals anijs en venkel tot de verwarmende kruiden met een krampwerende werking op de darmen, de zogenaamde carminativa. Dille 'stilt dat over-gheven', schrijft Dodonaeus en bestrijdt krampen en koliek. De etherische olie van dillezaad bevat anethol, een krachtige stimulans met min of meer de werking van amfetamine, daar werd in lang vervlogen tijden al gebruik van gemaakt: gladiatoren mengden dillezaad door hun voedsel bij wijze van doping; in Engeland werden zowel dille ­als venkelzaad kerkenzaadjes genoemd (meeting-seeds), naar de gewoonte er op te kauwen om tijdens de preek niet in slaap te vallen.

Professionele teelt
Het in cultuur brengen van dille vereist een goed gedraineerde, zandige groeiplaats in de volle zon. Per are wordt professioneel ongeveer 7 pond dillezaad gezaaid; het zaad ontkiemt in 14 tot 16 dagen. Men kan de zaailingen beter niet verplanten, omdat ze een penwortel hebben, die met rust gelaten moet worden. Het zaad wordt uitgezaaid in rijen, die ongeveer 75 cm uit elkaar liggen en de zaailingen worden uitgedund tot er tussenruimten van ongeveer 15 cm tussen de planten zijn. Deze groeien tot ze een gemiddelde hoogte van 90 tot 120 cm bereikt hebben en ze hebben zelden meer dan één opgaande stengel. Behalve onkruid wieden vereisen ze niet veel verzorging. Te grote warmte kan het gewas schaden. Maar daar moeten we hier in Bretagne niet te bang voor zijn.

Lees ook https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/anethum-graveolens-dille