Sikkelgoudscherm tijdens onze buitendag bij Nismes

Sikkelgoudscherm kwam ik voor het eerst tegen in de Franse Dromestreek en nu, jaren later, zomaar op het mythische plateau van de Viroinval. 

Deze overblijvende plant is inheems In Azië en Midden- en Zuid-Europa. Het areaal reikt in het noorden tot in Groot-Brittannië, België en Nederland. De bestuiving gebeurt door insecten en de zaden worden verspreid door de wind, door menselijke activiteiten en als klit. Goudschermen zijn direct van alle andere inheemse schermbloemen te onderscheiden door de ongedeelde en gaafrandige bladeren.

De officiële naam Bupleurum komt van ‘bous’ en ‘pleuron’. Pleuron betekent ‘een zijkant’ of ‘een rib’ en bous is een Grieks woord voor os. Waarom deze naam gegeven is, is nooit duidelijk geworden. Verhalen gaan rond over opzwellende koeien, of in de planten slapende ossen, of omdat de zaadjes ribben hebben, die net zoals de ribben van een koe goed zichtbaar kunnen zijn.

De Chinese kruidengeneeskundige is al eeuwen bekend met het sikkelgoudscherm. De plant zorgt onder andere voor het Yin Yang evenwicht in ons lichaam. De Yin staat voor het geheimzinnige, donkere, maanachtige, spirituele vrouwelijke deel terwijl de Yang voor het lichte, zonnige, praktische mannelijke principe staat. Aangezien sikkelgoudscherm zich oplaad op het zonbeschenen deel van de kalkplateaus is het dan ook de Yang-energie waarmee de plant verzadigd wordt. Deze mannelijke energie kan met de mens gedeeld worden om de Yin-Yangbalans in het lichaam te herstellen. Sikkelgoudscherm, een van de vele Chinese adaptogenen dus.

Deze geneesplant kan gebruikt worden voor de lever, maag en darmen maar sikkelgoudscherm heeft ook een ontstekingswerende werking. Het ondersteunt de bijnieren en het verhoogt het aanpassingsvermogen van het lichaam aan wisselende omstandigheden. Vooral saikosaponinen zijn werkzaam om de vrijstelling van cortisonen door de bijnier te bevorderen zodat het lichaamseigen ontstekingswerend mechanisme efficiënter werkt.

Sikkelgoudscherm is te gebruiken bij

• Chronische ontstekingen,
• Vermoeidheid, verminderd prestatievermogen,
• Allergisch astma,
• Afbouwen van cortisone, preventie van bijnierzwakte na cortisonegebruik.

Referenties

• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3214781/
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3410357/
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19652379
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22450800
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11807976

Vrouwenmantel

De wilde vrouwenmantel is nu meestal uitgebloeid, toch vind ik nog wat bloeiende planten bij Bonsoy. Een mooi moment want morgen wil ik tijdens de herboristenopleiding de hormonale planten bespreken en daar hoort onze vrouwenmantel zeker bij. De naam vrouwenmantel zegt genoeg, een beschermende mantel voor de vrouw maar mannen mogen er ook van genieten

De officiële naam Alchemilla werd door Linnaeus aan het geslacht gegeven. Vroeger werd de naam als Alchimilla of Alchymilla geschreven, wat afkomstig zou zijn van de alchemisten, magische scheikundigen die de bekende dauwdruppels op het ochtendblad gebruikten bij hun experimenten om van onedele metalen goud te maken. De naam Vrouwenmantel heeft de plant gekregen omdat de bladeren als een ouderwetse mantel (mantilla) geplooid zijn en als zodanig bescherming bieden aan de vrouw. Mellie Uyldert beschrijft het op haar eigen romantische manier: ‘ telkens waar de stengel zich vertakt, omsluit zulk een blad zorgzaam het vertakkingspunt, terwijl de bladsteel zelf ook weer met een schede de stengel omsluit. Alles aan deze plant zegt: omhulling, koestering, bescherming. Ze heeft dan ook helemaal het wezen van de baarmoeder.’

Uit vorige eeuwen kennen we de namen Sinnauw of Sinouw, afkomstig van de oud Duitse ‘Sintou’ (altijd dauw), omwille van de dauwdruppels op het naar boven gevouwen blad. Andere benamingen zijn Leeuwenpoot bij Fuchs (1543) en Leeuwenvoet uit de Ortis sanitatis.

Bij Dodonaeus klinkt het zo: ‘ Men noemt dit cruydt in ‘t Latijn Alchimilla, ander Planta leonis ende pes leonis. Sij stelpt het bloed ende maendstonden die onmatelijck vloeden. De selve ghestooten ende op de vrouwen ende maeghden borsten gheleyt, maeckt die hard ende stijf;.... Deze onnavolgbare Dodoensbeschrijving illustreert de twee belangrijkste farmacologische werkingen waar Alchemilla ook nu nog voor gebruikt wordt (1) het samentrekkend, bloedstelpend effekt van de looistoffen in de plant en (2) de toepassing bij vrouwenkwalen. In de Oudheid was de plant als geneeskruid niet bekend, maar vanaf de Middeleeuwen vinden we de ‘Synnauw’ terug in al de bekende kruidenboeken. Paracelsus en Lonicerus vermelden haar als ‘rechtes Wundtmittel’. Hildegard von Bingen adviseert het kruid tegen ‘Kehlgeschwure’. In het kruidboek van Matthiolus (1626) werd voor eerst ook de Berg-Synnauw vermeld tegen allerlei bloedingen. Ook in de recentere religieuze volksgeneeskunde oa. bij broeder Aloysius wordt de Vrouwemantel als voortreffelijk wondkruid beschouwd, maar ook als compres gebruikt tegen breuken en ‘uittreden of verzakken van den aarsdarm’ en ter versterking van de baarmoeder.

Werkzame stoffen zijn looistoffen

Uit al de ervaringen met Alchemilla blijkt duidelijk een looistofwerking in zijn meest brede betekenis; alles wat los zit in het lichaam weer vast maken: (1) bloedstelpend en wondgenezend, (2) stoppend, dus tegen diarree (3) samentrekkend op de huid, (4) bij baarmoederbloedingen en na de bevalling. De looistoffen in de plant werden reeds in 1939 ontdekt door Muhlemann en benoemd als ellagzuur. Later werd door Lund en Geiger ook andere looizuren gevonden. Een tweede groep van geneeskrachtige stoffen in de vrouwenmantel zijn de flavonoiden vooral quercitine, hyperoside en anthocyanidinen. De enige verwijzing naar hormonaal werkende bestanddelen vinden we terug in een oud onderzoek van Muhlemann. Luteinezuur zou de hypofyse beïnvloeden, die de werkzaamheid van de eierstokken reguleert.

Weinig klinisch onderzoek, veel professionele ervaring

Dr. Leclerc niet voor niks de vader van de moderne fytotherapie behaalde al in 1939 goede resultaten bij patienten met witte vloed en pijnlijke menstruatie. Snelle verlichting van ‘prurit vulvaire’ (vaginale jeuk) verkregen ze door het gebruik van een zalf met 2g vloeibaar Alchemilla-extract, 18g rozenwater, 10g lanoline en 30g vaseline. Je kan ook een sterk afkooksel van de gedroogde plant als zitbad of als spoelmiddel gebruiken bij vaginale problemen. Uit een van de weinige klinische onderzoeken bleek dat Alchemilla de vervelende symptomen tijdens de overgang kon verlichten 3x daags een infuus eventueel in combinatie met Echte salie. Ook de werking bij baarmoederbloedingen werd aangetoond in een Roemeens onderzoek met 341 jonge vrouwen.

Franse artsen zoals Dr. Moatti en de gynecoloog Dr. Girault adviseren Alchemilla bij een hele reeks hormonale klachten: PMS (pre-menstrueel syndroom), bij het begin van de menopauze, tijdens of vooral na de zwangerschap om de baarmoeder te versterken en om zwangerschapstriemen te voorkomen.

Uitwendig gebruikt kan Alchemilla, net zoals andere looistofplanten, als wondzuiverend middel goede diensten bewijzen. Zelf vind ik het een goede plant tegen acné: inwendig als thee of tinctuur en uitwendig als lotion. Het kruid wordt nog weinig gebruikt in de cosmetica, maar de hormonale en huidverstevigende combinatie, zou van onze Vrouwemantel wel eens een bijzonder verjongend middel voor de huid kunnen maken. Dat zou pas een echte mantel voor de vrouw en een al-chemistenmiddel zijn!

Volgens de Europese Escopmonografie

The therapeutic indications are non-specific diarrhoea and gastrointestinal complaints. In vitro experiments with lady’s mantle demonstrate antibacterial, astringent, antioxidant, anti-inflammatory and wound healing properties. In vivo experiments in animals demonstrate angioprotective, haemo-rheological and wound healing activities. Clinical data in humans demonstrated its use in patients with minor oral ulcers. Preclinical safety data did not reveal anything on mutagenicity. Clinical safety data showed good tolerability for a topical preparation.

Bietensap tegen hoge bloeddruk

Met elke 2 punten [een punt is 1 mm Hg] dat je bloeddruk stijgt neemt je kans op een dodelijke hartaanval of beroerte met respectievelijk 7 tot 10 procent. Daarom verkort een verhoogde bloeddruk je levensduur. Onderzoekers van Queen Mary University of London hebben ontdekt dat mensen met hypertensie hun bloeddruk kunnen verlagen - en dus ook hun sterftekans kunnen verminderen - als ze elke dag een glas rode bietensap drinken.

Rode bieten - in het Latijn: Beta vulgaris - zitten vol anorganische nitraten. Die nitraten zetten in het lichaam om in nitriet [NO2], en vervolgens in NO. NO is een signaalstof, die cellen in vaatwanden meer cGMP laat aanmaken. Als gevolg daarvan ontspannen de vaatwanden zich, en kan het hart makkelijker bloed rondpompen. De bloeddruk zakt.

Dat is, kort samengevat, hoe rode bieten de bloeddruk kunnen verlagen. Hoe goed rode bieten dat kunnen, wordt duidelijk door het onderzoek dat Vikas Kapil van Queen Mary University onlangs publiceerde in Hypertension.

Studie

Kapil experimenteerde met een kleine zeventig patiënten van 18-85 jaar. Ze hadden allemaal een hoge bloeddruk, en sommigen kregen daarvoor medicijnen. Hun nieren waren gezond. Kapil had daarna laten kijken omdat bieten vrij veel oxalaat bevatten. Er is een groep mensen die niet tegen oxalaatrijke voeding kan, en er nierstenen door ontwikkelt. De helft van de proefpersonen dronk gedurende 4 weken elke morgen 250 ml rode bietensap met daarin ongeveer 6.4 millimol nitraat. De andere helft dronk een placebo.

 Resultaten

Nadat de 4 weken voorbij waren was bij de proefpersonen in de bietensapgroep de concentratie nitriet in het bloed, en ook de concentratie cGMP, toegenomen. Nog eens een week later, waarin de proefpersonen geen bietensap meer gebruikten, waren de effecten weer verdwenen.

Tijdens de vier weken die de toediening duurde nam het effect van het rode bietensap op de bloeddruk toe. De systolische bloeddruk [de bloeddruk tijdens de hartslag] was in de laatste week verlaagd met 7.7 punten, de diastolische bloeddruk [de bloeddruk tussen 2 hartslagen in] met 5.2 punten

De onderzoekers vinden het effect overtuigend. In een interview noemen ze het "as effective as medical intervention in reducing blood pressure". 

Conclusie

"Dietary nitrate provides a viable option to finally exploit the NO pathway, which has been implicated at multiple steps in the genetic architecture of blood pressures and is a therapeutic modality targeted at gene products directly implicated in raised blood pressure", concluderen de onderzoekers.

"With large populations of inadequately treated patients with hypertension at higher risk of cardiovascular diseases, an additional strategy, based on intake of nitrate-rich vegetables, may prove to be both cost-effective, affordable, and favorable for a public health approach to hypertension."

Bron: Hypertension. 2015 Feb;65(2):320-7.

Zomerbloei en het onooglijke ijzerhard

De zomerkruiden staan er glunderend bij. Nog nooit, ondanks mijn meer dan 50 jaar kruiden kijken, heb ik zoveel en zo mooi bloeiende planten langs de Maas gezien. Opsommen dan maar, al vind ik dat cijfermatige wat onvriendelijk naar de planten toe. Stevige vlammende toortsen en teunisbloemen, statige kaardenbollen, wilde asters, de verfplant wouw, grote kattenstaarten, veel wilde marjolein in tintjes en hier en daar verborgen maar sterk tussen al dat geweld, het weinig opvallend ijzerhard. 

Over het vroeger beroemde en nu wat vergeten ijzerhard dan maar. Magie en mysterie over IJzerhard vinden we bij Mellie Uyldert. 'De Oude Germanen offerden dit kruid bij het verklaren van oorlog en het sluiten van vrede. Dit wijst er op, dat dit kruid kracht verleent kracht om te strijden en kracht om in evenwicht te brengen. Raakte men het kruid met ijzer aan dan verloor het zijn kracht. Daarom moest men het met goud uitgraven'. 

Het gold ook als aphrodisiacum. IJzerhard werd dus beschouwd als een verzamelpunt voor levenskracht. Daarom staat het bekend als een middel voor milt en lever. De lever is de bewaarplaats der vitaminen (de moderne naam voor levenskrachten) en men vindt ook in andere talen het verband tussen leven en lever (leber); levertraan geeft levenskracht! De milt is onze voorraadschuur van levensfluide, energie, warmte’

In de middeleeuwen werd het kruid beschouwd als een magische plant die in staat was om met haar sap mensen ondoordringbaar te maken voor pijlen en zwaarden.

Ook ging men er van uit dat wie zich insmeerde met het sap van de plant in staat was om in de toekomst te zien, om wensen te vervullen, vijanden tot vrienden te maken en dat men beschermd was tegen ziekte en betovering. Ook astraal reizen was dan mogelijk. IJzerhard vormde waarschijnlijk om deze reden ook een van de bestanddelen van heksenzalven (vliegzalven).

In heel wat streken werd IJzerhard gebruikt als een afweerplant, die in staat was duivels en heksen te verdrijven, en te beschermen tegen vergif en toverij. In Engeland zei men: ‘Vervain and Dill hinders witches from their will’.

Volgens De Cleene en Lejeune werd IJzerhard door de tijden heen vooral aan de godin van de liefde gewijd. In de klassieke oudheid was het kruid aan Venus gewijd, en door de eeuwen heen, tot in de eerste helft van de 20ste eeuw toe, werd het kruid in liefdesdrankjes gebruikt.

Wie ijzerhard gewoon als huismiddel wil gebruiken, alle wonderlijke verhalen ten spijt, kan dat met een gerust hart doen. Want ijzerhard is een vanouds bekend middel tegen maagpijn, diarree, gebrek aan eetlust en is ook wel als gorgeldrank bij verkoudheid te gebruiken. De thee wordt van het hele,gedroogde kruid gezet en is veilig, alhoewel de smaak niet echt lekker is.

Front Pharmacol. 2016; 7: 499.Anticonvulsant, Anxiolytic, and Sedative Activities of Verbena officinalis results indicate that Verbena officinalis possess anticonvulsant, anxiolytic and sedative activities, which provides scientific background for its medicinal application in various neurological ailments, such as epilepsy, anxiety, and insomnia. 

En ja ook wetenschappelijk gezien is er nog veel interessants te ontdekken aan deze onooglijke Verbema officinalis.

Verbena officinalis is a perennial herb, belongs to family Verbenaceae, commonly known as “Vervian,” “Herb of grace,” “Pigeon’s grass” and localy “Karenta” or “Pamukh.” It mostly grows in Europe and Asia, commonly found in cultivated fields and wastelands near water and cultivated in Northern and Western areas of Pakistan (Jafri et al., 1974; Khan et al., 2015). It grows up to height of about 1 m, having lobed and toothed leaves, while flowers are elegant, silky and pale purple in color (Voogelbreinde, 2009). In traditional system of medicine, Verbena officinalis has been used for treatment of melancholia, hysteria, seizures, jaundice, fever, cholecystaliga, anxiety, depression, insomnia, menstrual disorders (Khare, 2007), abdominal problems, malaria, pharyngitis, edema (Kou et al., 2013), cough, asthma (Vitalini et al., 2009), rheumatic and thyroid problems (Guarrera et al., 2005) etc. The constituents isolated from Verbena officinalis include verbenin, verbenalin, hastatoside, alpha-sitosterol, ursolic acid, oleanolic acid (Duke, 1992), kaempferol, luteolin (Chen et al., 2006), verbascoside, aucubin, apigenin, scutellarein (Rehecho et al., 2011) and essential oils like limonene, cineole, spathulenol, ar-curcumeme (Chalchat and Garry, 1995). The plant is reported to possess antitussive (Gui and Tang, 1985), analgesic, anti-inflammatory (Calvo, 2006), neuroprotective (Lai et al., 2006), Antiradical (Speroni et al., 2007), antioxidant, antifungal (López et al., 2008), anti-tumor (Kou et al., 2013), antibacterial (Mengiste et al., 2015), Antiproliferative (Encalada et al., 2015), and antidepressant (Kamal et al., 2015) activities. In this investigation, we report anticonvulsant, anxiolytic and sedative actions of Verbena officinalis, which explains its ethno-medicinal use in neurological disorders.

Zie ook https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/verbena-officinalis-ijzerhard

Kruidwis

Morgen het moment van het jaar om een kruidwis te maken. Stevige grote bloeiende planten staan nu op hun best om die rituele boeketten samen te stellen. Bijvoet en boerenwormkruid staan voorop, bloeiend sint-janskruid kan nog net geoogst worden, verder is er duizendblad en de stevige toortssoorten die rechtop en geel bloeiend de kruidwis body en glans geven. Kaasjeskruid, moerasspirea en echte valeriaan kunnen er ook bij en als bij wonder verschijnen er het laatste jaar weer bloeiende alanten in de wegberm. Morgen mijn ritueel moment.

Kruidwis voor onze tijd

De rituele planten zijn dikwijls hele gewone, veel voorkomende onkruiden, die vooral op een symbolische manier gebruikt werden, bijvoorbeeld in de vorm van een kruidwis, een boeket bloemen zou je kunnen zeggen of als amulet. Er werd op een bepaalde tijd van het jaar (zomerzonnewende) verschillende planten geplukt en in de woning opgehangen om het huis te beschermen. Deze boeketten werden kruidwissen genoemd, ook negenderhande of vijftienderhande kruiden naargelang de samenstelling van het boeket. De Kruidwis was en is (?) het ritueel boeket bij uitstek.

De kruidwis werd gebruikt als geluksbrenger, tegen blikseminslag en om boze geesten of de duivel te weren. De kruidwis werd opgehangen boven de deur, tegen de poort gespijkerd, verbrand, in het vuur geworpen (offervuur) of als wijwater gebruikt. Al de kruidwissen werden ook gezegend, zoals nu nog gebeurt met de Buxus op Palmzondag in de palmprocessie van Hoegaarden. Zouden we zo de heidense rituelen verchristelijkt hebben? Ook een soort duivelsuitdrijving! De kruidwis zou ook in onze tijd nog gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld betekenis te geven aan een verjaardag, huwelijk of geboorte. Een boeket bloemen meebrengen op een feest is, in zekere zin, nog een flauw afkooksel van de echte kruidwis. Zou het niet mooi zijn om ook aan al die planten en bloemen opnieuw een spirituele betekenis te geven.

https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/30603-kruidwis-rituele-planten-en-hun-betekenis.html

Duizendblad en azuleen

Tijdens onze kruidenstage plukken en distilleren we ook gewoon duizendblad. Merkwaardig is wel dat duizendblad een blauw gekleurde etherische olie bevat. Gelijkaardig aan de etherische olie van de echte kamille, de blauwe kleur verraadt de aanwezigheid van azuleen. 

Azuleen kan gewonnen worden uit natuurlijke bronnen, maar ook synthetisch bereid. De etherische olie afkomstig van de bloemen van de echte kamille (Matricaria recutita) bevat azuleen. Ze blijkt een ontstekingsremmende werking te hebben; dit is reeds sedert de 15de eeuw bekend, hoewel de structuur van azuleen pas in de 20e eeuw werd opgehelderd. Ook etherische olie van duizendblad (Achillea millefolium) bevat dus azuleen. Deze oliën kan men door stoomdestillatie uit de bloemen verkrijgen. Azuleen van natuurlijke oorsprong wordt aan vele huidverzorgingsproducten en natuurgeneeskundige specialiteiten toegevoegd.

Azuleen wekt kalmerend en ontstekingsremmend. Azuleen kalmeert de nerveuze, gevoelige en geïrriteerde huid. Denk hierbij aan de roodheid bij de neus en op het gezicht, gesprongen adertjes en neiging tot zwelling. Maar door de ontstekingsremmende werking kan azuleen ook ingezet worden bij de acné huid en de huid met onzuiverheden. Maar ook de (extreem) droge, droog-seborrhoïsche, veeleisende en rijpe huid zijn geholpen met producten met azuleen.

Over de plant duizendblad, etymologie en vroeger gebruik

Een plant van wegen en wegbermen, zoals Duizendblad heeft de mens door de eeuwen altijd begeleid en is dus ook veel gebruikt geweest. Over zo'n manusje van alles is er dan ook in de loop der eeuwen veel geroddeld geweest, werden er straffe verhalen verteld en is de plant met vele namen begiftigd geweest.

De Latijnse geslachtsnaam Achillea komt waarschijnlijk van Achilles, de Trojaanse krijgsheld, die zijn eigen verwondingen (achillespees) en die van zijn soldaten genas met deze plant. De Latijnse soortnaam millefolium duidt op het fijn verdeelde blad, dat er uitziet als duizend blaadjes. Daar komt dan ook de Nederlandse naam Duizendblad vandaan. Vele oude namen verwijzen naar de bloedstelpende en wondgenezende werking van Duizendblad. Herba sanguinaria, dus bloedkruid of het Franse Herbe aux charpentiers, dus timmermanskruid, een naam die we ook nu nog in Vlaanderen gebruiken. Ook Nezebloede of Nosebleed heeft met die bloedstelpende werking te maken, al verwijst de Engelse benaming naar het gebruik van de plant als liefdesorakel. Men moest het blad driemaal in de neus ronddraaien en aan zijn geliefde denken. Begon de neus te bloeden, dan was het de grote liefde. 'Green arrow, green arrow you bear a white blow. If my love loves me my nose will bleed now'.

Garbe, Gerwe, Geruwe

De Middeleeuwse mystica Hildegard van Bingen heeft het over Garbe. Waarschijnlijk afgeleid van Garawa dat mantel of kleed betekent, maar mogelijk ook verwijst naar garve, een bundel bloemen. Ook Dodonaeus beschrijft de plant onder Geruwe of Millefolium. Een citaat: ‘Dit cruyt wordt gheheeten in Griecx Achilleios. In Latijn Achillea/ ende Achillea sideritis. Van Apuleius Myriophyllon, Myriomorphos,.... Supercilium Veneris, Acron sylvaticum, Militaris/ van sommighen Diodela. In die Apoteke nu ter tijt Millefolium. In Hoochduytsch Garb/ Schaffgras/ Schaffrijp/ ende Tausentblaet. In Neerduytsch Geruwe. In Franchois naer den naem van der Apoteke Millefueille.Geruwe ghestooten ende op die wonden gheleyt/ stelpt dat bloeyen/ bewaert ende bescermt die wonden van alle verhittinghen en swellinghen/ ende gheneest die selve.’

Andere namen: Supercilium veneris, Herba militaris, Schafgarbe

Een naam die mij intrigeert is ‘Supercilium veneris’, deze naam zou niets met venerische ziektes maar wel met de wenkbrauw van Venus te maken hebben, een kruid voor de schoonheid of voor vrouwenkwalen. Tegenstellingen of schijnbare tegenstellingen vind je ook met de naam ‘Herba militaris’ wat natuurlijk weer verwijst naar de wondgenezende werking.

Schapeklaver, hazenklaver

Sommige namen verwijzen ook naar de eetbaarheid, bijvoorbeeld hazenkervel of schapeklaver. De verbinding tussen schaap en garve (schoof) vinden we ook terug in de hedendaagse Duitse naam ‘Schafgarbe’. Mag ik dat vertalen als schaapschoof?
Vroeger werd dit kruid bij ons ook wel kamille genoemd, wat natuurlijk zeer verwarrend was omdat er al een echte kamille bestaat. De mogelijke verklaring, Kamille en duizendblad werden allebei als ontsmettend middel en bij pijnlijke menstruatie gebruikt. Ze bevatten ook allebei de bekende ontsmettende en krampwerende stof azuleen. Zo gaven de mensen, omdat ze dezelfde toepassing hadden ook dezelfde naam aan verschillende planten.

Griekse alant dringt zich op.

De grote, geel bloeiende Griekse alant heeft me, net zoals andere forse planten altijd aangesproken. Toch heb ik hem een tijdje uit het oog verloren, om niet te zeggen verwaarloosd, totdat de plant 2 jaar geleden plots opdook in Wallonie langs de wegkant tussen Hastiere en Blaimont en ik hem dit jaar ook langs de Maas ontdekte. En vandaag vind ik hem massaal terug tijdens onze kruidenstage in mijn verloren tuin van Bellegarde en Diois.  Opvallend toch voor een plant die in het verleden van belang was voor de luchtwegen en zich nu in deze helse Coronatijden manifesteert. Alsof hij wil zeggen, ik ben er, jullie hebben mij nodig.

Zoals vele medicinale plant werd ook Alant reeds van oudsher beschreven.We vinden hem al terug rond 500 voor in de Codex Constantinopolitanus. Ook Hippocrates vermeldde de plant als gunstig voor de luchtwegen, de baarmoeder en de urinewegen en zelfs een schrijver als Horatius verhaalt in zijn 'De Achtste Satire' over het maken van een saus met deze aromatische bittere wortel. Niet verwonderlijk want naast de forse bovengrondse groei is het toch de immense wortel met kamfergeur die vooral opvalt.

In het jaar 77 schreef Plinius over een zekere Julia Augustinus dat ze 'geen dag voorbij liet gaan zonder wat alantwortel te eten, dat ter bevordering van de spijsvertering en een aangenaam humeur.

In de 5de eeuw werd de plant 'inula campana' genoemd en in de middeleeuwen 'enula.' Hildegard von Bingen en Albertus Magnus raadden de plant aan voor de luchtwegen. 

Dodoens vermeldt  :'alant is een veel ghecocht ende wel bekend cruydt' . Die wortel met huenich vermenght ende gheleckt suyvert die borst/ doet die taeye fluymen rijpen ende rijsen/ ende es seer goet tot den hoest ende corticheyt van adem. Alantwortel ghepoedert es goet ghedroncken tseghen die beten ende steken van den fenijnnighen ghedierten/ ende tseghen die winden ende opblasinghen binnen tlichaems. Alantwortel gheconfijt es der maghen goet ende bequaem ende doet die spijse verteeren'.
Ook in de zogenaamde  signatuurleer, waarbij het uiterlijk van de plant aanwijzingen geeft over zijn medicinaal waarde, vind men dat de gele kleur, naar gal en spijsvertering verwijst en de harigheid naar zijn invloed op huid en slijmvliezen. Geschiedkundig vinden we dus vooral de werking op spijsvertering en op luchtwegen terug.

In de Chinese en Ayurvedische geneeskunde, staat de plant onder de naam Pushkaramula in hoog aanzien als longtonicum en als pijnstillend middel. Ook zigeuners maakten gebruik van de Griekse alant om hun paarden te temmen en huidaandoeningen bij schapen te genezen De wortels werden ook verwerkt in parfums en wierook en in Spanje gebruikten men de wortel als natuurlijke vliegenvanger.

In 1804 werd voor het eerst inuline uit de alantwortel geïsoleerd, deze nu bekende stof heeft haar naam dus te danken aan de plant 'inula'. Een stof die furore maakt om de darmflora te verbeteren.

Ook mythische verhalen en bereidingswijzen over alant zijn er genoeg. Alant samen  met ijzerhard en maretak in een hoofdkussen gestopt zou het dromen bevorderen en...liefdeskennis vergroten en als je de plant in het vuur liet verbranden kon je helder zien. Angelsaksische auteurs sloegen de plant hoog aan, vooral tegen ziekten die waren veroorzaakt 'door boosaardige elfen'.

Griekse alant, Inula helenium. De plant zou ontsproten zijn uit de tranen van Helena van Troje, vandaar helenium. Is het gloriemoment van deze reusachtige plant opnieuw aangebroken?

Gekonfijte alantwortel. Te proberen.

En ja, de wortel kan worden gekonfijt : hiertoe wordt de verse wortel op een zacht vuur in ruim water gaar gesudderd. Het nat afgieten in een schaal en hierin een even grote hoeveelheid suiker aan toevoegen. Vervolgens de wortel in deze stroop 24 uur lang laten staan, de volgende dag de wortel uit de stroop halen, deze indikken en daarna de wortel weer in de stroop 24 uur laten staan. Dit iedere dag herhalen: de stroop wordt steeds dikker en de wortel neemt steeds meer suiker op. Na een week de staat de wortel nog nauwelijks onder de stroop, dan de wortel op een vergiet laten uitlekken en door poedersuiker rollen. Opbergen in goed gesloten glazen pot.

Vitex-vooruitzichten

Ook mijn Vitexstruikjes hebben de Coronaverhuis van Bretagne naar België niet overleefd. Hopelijk kan ik tijdens onze kruidenstage begin juli nog wat stekjes of zaad uit de Franse Drôme meebrengen. Terug naar de bron dus, mijn moederplanten van vele jaren geleden en al de herinneringen daar aan verbonden, zijn nu eenmaal uit die streek afkomstig. Herinneren en herbronnen. Bij deze dan maar wat nuchtere info over deze, voor mij emotionele kuisheidsbomen zoals ze ook genoemd worden. 

Botanie Vitex species

Vitex en Maurice in Nyons

Het geslacht Vitex behoort bij de IJzerhardfamilie. Het is een grote, overwegend tropische tot subtropische familie van houtgewassen. Er worden 2500 tot 3000 soorten in 75 tot 100 geslachten toe gerekend. Het geslacht Vitex omvat ca. 380 soorten en ondersoorten. Vitex agnus castus L. is de vitexsoort waar ik het over heb, een soort die steeds meer medicinale betekenis krijgt. Er zijn echter nog vele andere soorten, waaronder: Vitex negundo L. (India, Australië), Vitex trifoliata L. (India, Indonesië), Vitex peduncularis Wall. (India), Vitex rotundifolia L. (China, Japan). 

De twee tot vier meter hoge, vaak aromatisch geurende struik van Vitex agnus castus L. bezit lichtbruine, aanvankelijk viltige takken met kruisgewijs tegenoverstaande, vijf- tot zeventallig gedeelde lancetvormige loofbladeren, die in de late herfst afvallen. De kleine violet tot roze gekleurde bloesems (er komen ook blauwe en witte variëteiten voor) staan in dichte pluimvormige bloeiwijzen bijeen. De bloeitijd begint pas midden in de zomer, juli en augustus, wanneer de plant over het algemeen weinig water ter beschikking staat. Indien ze in die tijd bij het kweken droog wordt gehouden, zal ze een sterke ontwikkeling van vruchtbeginsels te zien geven. Na de bestuiving groeit daaruit een beigebruine aromatische vrucht (zaad) ter grootte van een peperkorrel, een zogenaamde steenbes, die in rijpe toestand vier zaden bevat. Deze hebben een peperachtige geur en smaak. Het is deze vrucht die voorrnamelijk medicinaal gebruikt worden om extracten en tincturen te maken. 

Vitex agnus castus L. groeit in beekbeddingen en aan rivieroevers, hij hoort thuis in het Middellandse-Zeegebied, op de Krim en in Midden-Azië. Dikwijls treft men haar aan in gezelschap van oleander- en tamarisk-struiken. De struik heeft veel warmte nodig, overwintert toch vrij goed in ons klimaat, maar komt wel laat in blad en vruchtzetting gebeurt helemaal niet in ons klimaat. Zelf had ik enkele struiken in een serre staan waar ze wel zaad vormden. Vermeerdering gebeurt door uitzaaiing of door middel van uitgerijpte krachtige stekken in de zomer.

Een herinnering uit de Drôme

Eindelijk naar mijn aromatuin met zijn geurige Vitexstruiken. Helaas de eerste struik die we zien is zwaar gesnoeid, na enig zoeken kan ik nog net een twintigtal halfrijpe vruchtjes verzamelen. Verderop is er gelukkig nog een tweede struik, die vol hangt met rijp zaad. Van de lange, vertakte aren zijn de grijsbruine, donzige vruchten snel en gemakkelijk af te ritsen. Half verdoken in de struik word ik gekoesterd door de zoet-weeige geur en voel ik de eeuwenoude ervaringen van deze Monnikenpeper.

Meer over Vitex 

https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/32316-vitex-agnus-castus-in-de-naam-vanmonnikenpeper.

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/86034-vitex-geschiedenis-van-zijn-medisch-gebruik.html

Kamilletijd

Echte kamille kan nu geoogst worden. Het zijn de bloemhoofjes in de vroege bloei geplukt, die we nodig hebben om geneeskrachtige preparaten te maken. 

Matricaria recutita L. (syn. Chamomilla recutita (L.) Rauschert) [Fam. Asteraceae]  of de Echte kamille is een laagblijvende, eenjarige kruidachtige plant afkomstig uit Zuid- en Oost-Europa en Noord- en West-Azië, algemeen voorkomend op braakliggende, onbewerkte ruigten, evenals op gecultiveerde grond in heel Europa tot zelfs in Noord-Azië en India. Kamille komt in het bijzonder overvloedig voor in Hongarije en Kroatië en Noord- en Oost-Afrika en nu ook ingeburgerd in Australië en de Verenigde Staten. De kamille die verkrijgbaar is in de handel is afkomstig van gekweekte planten uit Argentinië, Egypte, Bulgarije en Hongarije en in mindere mate uit Spanje, de Tsjechische Republiek en Duitsland (BHP, 1996; Wichtl en Bisset, 1994).

In Duitsland is kamille een van de meest belangrijke geteelde medicinale planten. Daar wordt die gekweekt op 'braakgelegde gebieden' in overeenstemming met EEG-verordeningen (Lange en Schippmann, 1997). Het materiaal dat gebruikt wordt in de Indiase Ayurvedische geneeskunde groeit in de Punjab en de hogere Ganges vlakten (Karnick, 1994; Nadkarni, 1976) en de kamille die gebruikt wordt in de Afrikaanse geneeskunde groeit in Noord-Afrika en koelere gebieden van Zuid- en Oost-Afrika (Iwu, 1990).

Kamille werd reeds in de oudheid beschreven in de medische geschriften en was belangrijk in oude Egyptische, Griekse en Romeinse medicijnenleer. De naam is afgeleid van het Griekse ‘Chamos’ (grond) en ‘Melos’ (appel), verwijzend naar de lage groeiwijze en de appelgeur van de verse bloemen. Beschrijvingen van de plant zijn reeds te vinden in de geschriften van Hippocrates, Dioscorides en Galen. In de afgelopen 30 jaar heeft uitgebreid wetenschappelijk onderzoek de traditionele toepassingen van kamille bevestigd (Foster, 1990; Salaman, 1992). In de Verenigde Staten werd kamille eerst gecultiveerd door Duitse kolonisten en officieel vermeld in de farmacopee van de Verenigde Staten en de National Formulary. In de negentiende eeuw werd het een belangrijk medicijn dat vooral bij ziekten van jonge kinderen voorgeschreven werd door Amerikaanse eclectische artsen (Felter en Lloyd, 1983; Leung en Foster, 1996). Vandaag is het officieel in vele nationale farmacopees waaronder die van Oostenrijk, Egypte, Frankrijk, Duitsland, Hongarije, Italië, Nederland, Zwitserland en Rusland (Bradley, 1992;. Newall et al., 1996).

In Duitsland is de kamillebloem geregistreerd als een standaard medicinale thee (infusie) voor orale inname, voor topicale toepassing als spoeling of gorgelen, crème of zalf, als een dampinhalator en als een additief voor zitbaden of stoombaden. Zo wordt kamille officieel vermeld in de Duitse farmacopee en is ze tevens een erkend kruid in de Commissie E monografieën. Waterige infusies, hydroalcoholische droogextracten, vloeibare extracten, tincturen en de vluchtige olie worden allemaal gebruikt als monopreparaten en als actieve bestanddelen in meer dan 90 gelicentieerde geneesmiddelen (ABDA, 1982; Banz, 1998, Bradley, 1992; Braun et al., 1997, DAB 10, 1991, Meyer-Buchtela, 1999, Schilcher, 1997, Wichtl en Bisset, 1994). 

In de Duitse kindergeneeskunde zijn kamillebereidingen de eerste keuze voor het verzorgen van de gevoelige huid van baby's en jonge kinderen, in het bijzonder voor inflammatoire huidaandoeningen zoals luieruitslag en melkschurft (Schilcher, 1997). In de Verenigde Staten is het nu een van de meest gebruikte ingrediënten voor kruidenthees. Het wordt afzonderlijk of als een primaire component gebruikt in een breed scala van voedingssupplementen en gezonde voedingsproducten voor orale inname en verder ook voor topicale toepassing in de huidverzorging (Foster, 1990; Leung en Foster, 1996). In de Homeopathische farmacopee van de Verenigde Staten wordt Duitse kamille ook ingedeeld als een OTC-klasse C preparaat bereid als een 1:10 (w/v) alcoholische tinctuur van de hele bloeiende plant, in 45% v/v alcohol (HPUS, 1992).

Volgens de farmacopee moet Echte kamille uit de gedroogde bloemhoofdjes (capitulums), die minstens 0,4% (v/w) blauw vluchtige olie bevatten (Ph.Eur.3 methode 2.8.12), worden samengesteld. Bovendien zijn niet meer dan 25% bloemfragmenten toegestaan die door een 710-zeef kunnen​​. De botanische herkomst moet worden bevestigd door dunnelaagchromatografie (TLC) en macroscopisch en microscopisch onderzoek (Bruneton, 1995, Ph.Eur.3, 1997, Ph.Fr.X, 1990, Wichtl en Bisset, 1994). Zowel de Britse kruidenfarmacopee en de ESCOP-monografieën vereisen dat het materiaal voldoet aan de Europese farmacopee (BHP, 1996; ESCOP, 1997; Schilcher, 1997).

Chemie en farmacologie

Kamille bevat flavonoïden (tot 8 %) waaronder apigenine en luteoline, vluchtige oliën (0,4-2,0 %) bestaande uit x-bisabolol (tot 50 %) en chamazuleen (1-15 %), sesquiterpeenlactonen (matricin en matricarin), slijmstoffen (10 %) bestaande uit polysacchariden, aminozuren, vetzuren, fenolhoudende zuren, choline (tot 0,3 %) en coumarines (0,1 %) (Bradley, 1992; Bruneton, 1995; Leung en Foster, 1996; Newall et al., 1996; Wichtl en Bisset, 1994).

De Commissie E rapporteerde ontstekingsremmende, musculotrope, krampstillende, wondhelende, antibacteriële, bacteriostatische en stimulans voor het huidmetabolisme als eigenschappen van kamille.

Kamille vertoonde anti-inflammatoire, spijsverteringsbevorderende en krampstillende activiteiten op de menselijke maag en het duodenum. Orale toediening van kamille-extract veroorzaakte een diepe slaap van 10 van de 12 patiënten die een hartkatheterisatie ondergingen (Mann en Staba, 1986). Kamillethee heeft een duidelijk hypnotiserend effect (Reynolds, 1989). Een hydroalcoholisch extract van kamillebloemknoppen had een spasmolytisch effect op de dunne darm van proefdieren (Bruneton, 1995; Newall et al., 1996). De flavonen, vooral apigenine, evenals een a-bisabolol en andere vluchtige oliebestanddelen zijn verantwoordelijk voor de spasmolytische effecten (Bradley, 1992). In vitro vertoonde kamille anti-staphylococcale eigenschappen (Molochko et al., 1990).

Toepassingen

De Commissie E keurde het inwendig gebruik van kamille goed voor gastro-intestinale krampen en ontstekingsaandoeningen van het maagdarmkanaal. Ook het uitwendig gebruik voor huid- en slijmvliesontstekingen evenals bacteriële huidziekten met inbegrip van die van de mondholte en het tandvlees. Het is ook goedgekeurd voor ontstekingen en irritaties van de luchtwegen (inhalaties) en ano-genitale ontstekingen (baden en spoelen). Het Britse Kruidencompendium geeft aan dat kamille goed is voor inwendig gebruik tegen krampen of ontstekingen van het maag-darmkanaal, maagzweren en milde slaapstoornissen en voor uitwendig gebruik tegen ontstekingen en irritaties van de huid en slijmvliezen voor alle delen van het lichaam en voor eczeem (Bradley, 1992). De Duitse standardisatie voor kamillethee geeft het gebruik aan voor gastro-intestinale klachten en irritatie van de slijmvliezen van de mond, de keel en de bovenste luchtwegen (Wichtl en Bisset, 1994).

Dosering en toediening 

Tenzij anders voorgeschreven: 3 g hele bloemhoofdjes drie- tot viermaal per dag tussen de maaltijden.

Inwendig:

• Infusie: 3 g in 150 ml water, drie- of viermaal per dag voor maag-darmklachten. Gebruik de infusie als spoel- of gorgelmiddel tegen ontsteking van de slijmvliezen van de mond en keel.
• Vloeibaar extract 1:1 (g/ml): 3 ml, drie- of viermaal daags.
• Tinctuur 1:5 (g/ml): 15 ml, drie- of viermaal daags.

Uitwendig:

• Badadditief: 50 g per 10 liter warm water (huid, rustgevend)
• Inademen: inhaleer stoomdamp van een warme waterige infusie tegen de ontsteking van de bovenste luchtwegen.
• Kompres: halfvaste pasta of verband met 3-10% m / m bloemhoofdjes.
• Spoelen: warme waterige spoeling met 3-10% infusie bvb vaginaal

Wetenschappelijk onderzoek

Hedendaagse studies bij mensen hebben de anti-inflammatoire, spijsverteringsbevorderende, ontstekingsremmende, krampstillende, antibacteriële en kalmerende werking onderzocht (Bradley, 1992; Leung en Foster, 1996; Mann en Staba, 1986; Szabo-Szalontai en Verzar-Petri, 1977; Newall et al.., 1996). Een in-vivohuidpenetratiestudie van kamilleflavonen werd bij negen gezonde vrouwelijke vrijwilligers uitgevoerd. Het onderzoek concludeerde dat flavonoïden niet alleen in de bovenhuid geabsorbeerd worden maar ook doordringen in diepere huidlagen wat belangrijk is voor het locaal gebruik als ontstekingsremmend middel (Merfort et al. 1994).

In een andere gecontroleerde bilaterale vergelijkende studie werd de werkzaamheid van een kamillezalf (Kamillosan) versus 0,25% hydrocortison, 0,75% fluocortin butyl ester en 5% bufexamac onderzocht als dermatologisch middel bij onderhoudsbehandelingen van eczeemachtige aandoeningen. Over een periode van drie tot vier weken werd de onderhoudsbehandeling uitgevoerd op 161 patiënten met huidontstekingen op handen, onderarmen en onderbenen. Aanvankelijk werden die huidonstekingen behandeld met 0,2% difluorcortolone valeraat. De kamillebereiding vertoonde min of meer even doeltreffende therapeutische resultaten als het hydrocortisonpreparaat. Het bleek echter beter dan het niet-steroïdale anti-inflammatoir middel 5% bufexamac en de 0,75% fluocortin butyl ester. De auteurs concludeerden dat kamillezalf therapeutisch vergelijkbaar is met hydrocortison en superieur is aan de andere geteste producten voor de behandeling van neurodermitis (Aertgeerts et al., 1985).

In een dubbelblinde, gerandomiseerde, multicentrische studie in parallelle groepen kregen 79 kinderen (6 maanden tot 5,5 jaar) met acute, niet-gecompliceerde diarree ofwel een appelpectine-kamille-extractbereiding of een placebo in aanvulling op de gebruikelijke rehydratie en een voedingsdieet. Na drie dagen behandeling was de diarree bij de onderzoeksgroep significant beter dan in de placebogroep. De pectine-kamillebereiding verminderde de duur van diarree significant (p <0,05) met ten minste 5,2 uur. De ouders beschreven het genezingsproces tweemaal daags in een dagboek en, in tegenstelling tot de placebogroep, werd een trend van voortdurende verbetering waargenomen in de pectine-kamillegroep (de la Motte et al., 1997).

In een klinisch dubbelblind onderzoek werd de therapeutische werkzaamheid van een kamille-extract op wondgenezing onderzocht bij 14 patiënten die een tatoeage lieten zetten. Objectieve parameters werden gebruikt om het epitheel en het drogende effect van de kamillebereiding op het open wondoppervlak na huidverwijdering door tatoeages te evalueren. De auteurs rapporteerden dat de vermindering van het wondvocht en de drogende tendens statistisch significant zijn (Glowania et al., 1987).

Ondanks het populaire gebruik van kamillethees als mild kalmeringsmiddel en slaapmiddel in Duitsland en elders heeft de Commissie E geen goedkeuring verleend voor een dergelijk gebruik omwille van het ontbreken van een gepubliceerd onderzoek op dit gebied. Een studie geeft echter aan dat apigenine, een in water oplosbaar bestanddeel van kamille, zich bindt met benzodiazepinereceptoren en aldus een moleculaire basis vormt voor een mogelijk licht temperende werking op het centraal zenuwstelsel (Viola et al., 1995).

Referenties

• ABDA (ed.). 1982. Pharmazeutische Stoffliste, 4th ed., with supplements. Frankfurt am Main: Arzneib üro der ABDA.
• Aertgeerts, P. et al. 1985. [Comparative testing of Kamillosan cream and steroidal (0.25% hydrocortisone, 0.75% fluocortin butyl ester) and non-steroidal (5% bufexamac) dermatologic agents in maintenance therapy of eczematous diseases] [In German]. Z Hautkr 60(3):270-277.
• Bradley, P.R. (ed.). 1992. British Herbal Compendium, Vol. 1. Bournemouth: British Herbal Medicine Association.
• Braun, R. et al. 1997. Standardzulassungen f ür Fertigarzneimittel —Text and Kommentar. Stuttgart: Deutscher Apotheker Verlag.
• British Herbal Pharmacopoeia (BHP). 1996. Exeter, U.K.: British Herbal Medicine Association. 131.
• Bruneton, J. 1995. Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. Paris: Lavoisier Publishing.
• Bundesanzeiger (BAnz). 1998. Monographien der Kommission E (Zulassungs- und Aufbereitungskommission am BGA f ür den humanmed. Bereich, phytotherapeutische Therapierichtung und Stoffgruppe). K öln: Bundesgesundheitsamt (BGA).
• de la Motte, S., S. Bose-O'Reilly, M. Heinisch, F. Harrison. 1997. Doppelblind-vergleich zwischen einem apfelpektin/kamillenextrakt-pr äparat und plazebo bei kindern mit diarrhoe [Double-blind comparison of an apple pectin-chamomile extract preparation with placebo in children with diarrhea]. Arzneimforsch 47(11):1247-1249.
• Deutsches Arzneibuch, 10th ed. (DAB 10). 1991. (With subsequent supplements through 1996.) Stuttgart: Deutscher Apotheker Verlag.
• ESCOP. 1997. 'Matricariae flos.' Monographs on the Medicinal Uses of Plant Drugs. Exeter, U.K.: European Scientific Cooperative on Phytotherapy.
• Europäisches Arzneibuch, 3rd ed. (Ph.Eur.3). 1997. Stuttgart: Deutscher Apotheker Verlag. 1161-1162.
• Felter, H.W. and J.U. Lloyd. 1983. King's American Dispensatory, 18th ed., 3rd rev. Portland, OR: Eclectic Medical Publications [reprint of 1898 original]. 1246-1247.
• Foster, S. 1990. Chamomile. Botanical Booklet Series, No. 307. Austin: American Botanical Council.
• Glowania, H.J., C. Raulin, M. Swoboda. 1987. [Effect of chamomile on wound healinga clinical double-blind study] [In German]. Z Hautkr 62(17):1262, 1267-1271.
• The Homeopathic Pharmacopoeia of the United States (HPUS). 1992. Arlington, VA: Pharmacopoeia Convention of the American Institute of Homeopathy.

Nieuwe Escop-monografie over salie

ESCOP is de European Scientific Cooperative on Phytotherapy, de Europese overkoepelende organisatie van nationale verenigingen op het gebied van fytotherapie. De ESCOP is in 1989 opgericht door de Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie tezamen met  zusterverenigingen uit de Bondsrepubliek en het Verenigd Koninkrijk. ESCOP is onafhankelijk, niet alleen van zowel nationale overheden als de Europese overheid, maar ook van de  industrie. De gedachte bij de oprichting was namelijk dat een overkoepelende organisatie beter geschikt zou zijn om de individuele belangengroepen op dit gebied te behartigen in gesprekken met beleidsbepalende en wet- en regelgevende overheden, met name met Brussel. Inmiddels zijn 14 nationale organisaties aangesloten bij ESCOP.

ESCOP publiceert regelmatig nieuwe monografieën over veelgebruikte kruiden. Oudere monografieën zijn in boekvorm verkrijgbaar. Dat geldt niet voor de nieuwe en herziene monografieën. Deze zijn uitsluitend nog digitaal beschikbaar.

Echte Salie (Salvia folium)

Salie kan gebruikt worden bij dyspeptische klachten zoals brandend maagzuur en een opgeblazen gevoel. Ook wordt het toegepast bij hyperhidrose, opvliegers, hyperglykemie en hyperlipidemie en ontstekingen van de mond of keel.

De monografie geeft informatie over de dosering en interacties met andere medicatie.

In vitro-experimenten met salieblad toonden anti-microbiële, anti-oxiderende, ontstekingsremmende, antigenotoxische, hypoglykemische, cytoprotectieve en angiogenese-remmende activiteiten aan. In vivo-experimenten lieten anti-nociceptieve, ontstekingsremmende, hypoglykemische, lipidenverlagende, maagbeschermende, geheugenverbeterende, antimutagene, wondgenezende, antioxidatieve, anti-ulcerogene en larvicide eigenschappen zien.

Farmacologische studies bij vrouwelijke vrijwilligers en gezonde oudere volwassenen toonden verbeterde lipidenprofielen, antioxiderende afweer en effecten op het geheugen.

Gecontroleerde klinische onderzoeken met salieblad lieten antimicrobiële en antiflogistische effecten zien bij patiënten met afteuze ulcera, gingivitis of faryngitis en bij patiënten met primaire hyperlipidemie of type 2-diabetes vertoonden hypoglykemische en lipidenverlagende effecten.

De monografie gaat ook in op veiligheid. Humane studies lieten slechts milde bijwerkingen zien, zonder effecten op de lever- of nierfunctie.

De literatuur die in de monografie wordt aangehaald, is gericht op het samenbrengen van relevante informatie over de mogelijke fysiologische rollen van salieblad en zijn belangrijkste bestanddelen.

Mijn eerste klaproos 2021

Klaprozen waren altijd erg bekende, ‘populaire’ planten. Dat bewijzen de vele (volks)namen. Sommige spreken echt wel tot de verbeelding: stinkroos, kollebloem, rode kol, korepater, kankerbloem, rode koornbloem, klapper, weulverbloem, bloeddroppels der soldaten, donderbloem, oorlogsbloem, doodsbloem, maankop, rosewiet, korenheul, heulbloem, koornroos, …

De algemene naam ‘papaver’ zou afgeleid zijn van het Keltische ‘papapap’ dat ‘pap’ of ‘brij’ betekent en het Latijnse ‘verum’ dat ‘echt’ of ‘waar’ betekent. Dat slaat op de oude gewoonte om papaversap door de pap te roeren om zo huilende baby’s rustiger te maken of in slaap te krijgen. ‘Rhoeas’ komt misschien van het Griekse ‘rhuan’ of ‘rhyas’ wat ‘vallend’ betekent en wijst op het snel uitvallen van de bloemblaadjes. De naam kan ook afkomstig zijn van het Griekse ‘Rhodeos’ of ‘rood’ naar de rode kleur van de bloemen. 

Volgens de Duitse botanicus en arts Hieronymus Bock (1498-1554) werd de klaproos genoemd naar het klapperende of ratelende geluid dat de rijpe zaden maken in de zaaddozen als deze geschud worden. Een andere verklaring verbindt de naam met een oeroud kinderspelletje waarbij bloemblaadjes werden omgevouwen tot een soort zakje dat, als je er een klap op gaf, met een klappend geluid opensprong. Dit spelletje werd ook beschreven door de Duitse arts Leonhard Fuchs (1501-1566), als verklaring voor de Duitse naam ‘Clapperroose’. Het tweede deel ‘roos’ verwijst natuurlijk naar de bloemvorm en de rode kleur van vele rozen.

Een andere oude naam voor deze plant is ‘kollebloem’. In 1543 vermeldt Fuchs ‘Colle’ en ‘Colbloemen’, Dodoens noteert in 1618 ‘Collebloem’. Het woord ‘kol’ kan wijzen op de gelijkenis van de gladde doosvrucht met een kaal kopje. Maar omdat de ‘kollebloem’ meestal in het koren groeit, kan de naam ook een verbastering zijn van ‘korenbloem’. Dodoens noemt de grote klaproos ook ‘wilden heul’, waarbij ‘heul’ is afgeleid van het Middelnederlandse ‘oele’, ontstaan uit het Latijnse ‘oleum’. Zo verwijst de naam naar de olie die uit papaverplanten geëxtraheerd kan worden.

De naam ‘kankerbloem’ zou erop wijzen dat boeren haar een ‘kanker’ in het veld vonden, maar het volksgebruik meldt dat de bloem zowel tegen kanker zou helpen, maar ook kanker kon veroorzaken.

De naam ‘klaproos’ wordt ook verbonden met de eigenschap van de bloem om dicht te klappen bij regenweer. In Vlaanderen wordt ze ook wel ‘onweersbloem’ of ‘donderbloem’ genoemd. In Wallonië wordt dit ‘tonnoire’, naar ‘tonnerre’. In vroegere tijden probeerde men ook onweders te bezweren met behulp van de klaproos. Men plukte grote boeketten met donderbloemen om die in de kerk te laten zegenen. Kwam er nadien onweersdreiging opzetten, dan stak men de gezegende planten in brand. 

Koekoeksbloem, vrolijke vergankelijkheid

In vochtige weilanden, langs oevers van rivieren kunnen we ze nu dansend tegen komen. De echte koekoeksbloem. Deze sierlijke vaste plant uit de Anjerfamilie (Caryophyllaceae) die zowat 80 cm hoog kan worden, heeft heldergroene bladeren smal lancetvormig en de frêle stengels zijn vaak vertakt en ruw behaard. Opvallend zijn de franje-achtige bloemen waarmee de plant sierlijk kan bloeien. De bloemen vallen des temeer op omdat aan de stengels maar weinig blaadjes zitten. Ze zien er wat rafelig uit (een Engelse naam voor de plant luidt Ragged robin: rafelige roodborst). De bloemkleur is rozerood, een enkele keer komen ook witte bloemen voor. De bloeitijd loopt van mei t/m juli met soms nog een tweede bloei in de nazomer en herfst van augustus tot in oktober.

Echte koekoeksbloem in vochtig grasland 

Echte koekoeksbloem, Silene flos-cuculi houdt van vochtige tot drassige grond die matig voedselrijk is. Dit kan zowel zand, leem, lichte klei, zavel als veenbodem zijn. Ze is o.a. te vinden in vochtige tot natte graslanden/hooilanden en bermen, aan sloot- en waterkanten, in vochtige lichte loofbossen en in duinvalleien. Waar de natuurlijke omstandigheden goed zijn, kan de Echte koekoeksbloem massaal aanwezig zijn en vormt ze grote rozerode tapijten. Het is een zonminnende soort die ook gedijt op licht-beschaduwde plekken. In Nederland is het een nog vrij algemene soort, behalve in de zeekleigebieden. Het is een Rode Lijstsoort. In Vlaanderen (eveneens Rode Lijst) en in Wallonië ook aangemerkt als een vrij algemene soort. Hoewel Echte koekoeksbloem wordt beschouwd als een soort die nog vrij algemeen voorkomt, is ze in het natuurlijke landschap sterk achteruitgegaan. Vooral bemesting en verlaging van de grondwaterstand ten behoeve van intensieve landbouw en veeteelt zijn desastreus voor deze soort. 

In haar natuurlijke habitat kan ze samen voorkomen met Gewone dotterbloem, Pinksterbloem, Grote ratelaar, Veldlathyrus en verschillende orchideeënsoorten. De bloemen worden bestoven door honingbijen, wilde bijen, hommels en dag- en nachtvlinders. 

Naamgeving 

De botanische naam Silene gaat terug naar de bosgod Silenus, die wordt beschouwd als de vader van de silenen. Hij staat vaak dronken en rijdend op een ezel afgebeeld met een dikke buik, net als de opgeblazen kelk van de koekoeksbloem. Volgens een andere interpretatie stamt silene af van het Griekse sialon in de betekenis van speeksel of slijm, omdat vele soorten kleverig zijn. De soortaanduiding Flos-cuculi is samengesteld uit de Latijnse woorden flos = bloem en cuculus = koekoek, koekoeksbloem. Een vroegere botanische naam voor de plant was Lychnis flos-cuculi. 

Voor de Nederlandse naam zijn twee verklaringen: de naam is aan de plant gegeven omdat de bloei zou samenvallen met de komst en de roep van de koekoek. Een tweede, meer waarschijnlijke verklaring hangt samen met een soort schuim dat je vaak kunt vinden in de bladoksels van verschillende soorten koekoeksbloemen. Dit schuim is afkomstig van de larve van de schuimcicade (door het beestje zelf geproduceerd en als beschermende woning gebruikt). Het werd voor koekoeksspog (spuug) aangezien. 

Volksnamen zijn Kraaienbloem, Hanebloem, Haanderikkebloem en Haneklauwen (de stengel met bloem doen aan een vogelpoot denken), Vleeschbloem, Saffraanbloem, Roodsteerntje en Rode sterrekes (verwijzing naar de rozerode kleur van de bloem), Mariaroosje en Pinksterbloem (in relatie tot de bloeitijd), Armoedsbloem (de bloemen zien er rafelig uit en riepen blijkbaar een beeld van armoede op), Kikkerbloemen (mogelijk omdat de plant op drassige plekken groeit), Wilde duizendschoon, Wilde tuilkens en Wilde lichnis. 

Magisch ritueel spiritueel 

In de middeleeuwen werden van Koekoeksbloem kransen en guirlandes gevlochten die werden gebruikt als een teken van vreugde of verdriet bij trouwerijen of begrafenissen. 

Medicinaal weinig gebruikt

Onze bekendste 16e-eeuwse plantkundige Dodonaeus schreef over Echte koekoeksbloem: 'Het zaad, kruid en het hele gewas van de kraaibloempjes is zeer goed tegen de steken van de schorpioenen, ja ze hebben daar zo grote kracht in dat het kruid alleen voor de schorpioenen geworpen die heel machteloos en traag maakt zodat ze niemand schadelijk of hinderlijk kunnen wezen, het geneest ook allerhande vergif'. De plant bevat o.a. saponinen, maar er zijn verder geen medicinale toepassingen bekend.  Toch zijn er enkele onderzoeken geweest, die aanwijzingen geven voor een anti-schimmelwerking 'this report is the first to show the biological activity of L. flos-cuculi in terms of the antifungal and antiamoebic activities and acute toxicity. It is also the first isolation of the main ecdysteroids from L. flos-cuculi micropropagated, ecdysteroid-rich plant material'. *

Wild en vrolijk in de tuin

Echte koekoeksbloem kan een tuin lange tijd sieren met haar uitbundige en langdurige bloei. Ze heeft wel een vochtige tot natte en liefst zonnige standplaats nodig. Koekoeksbloem wordt ook als sierplant in verschillende variëteiten gekweekt met o.a. witte en dubbele bloemen. In het openbaar groen een mooie soort voor vochtige weides, natte bermen of oeverranden. Aantrekkelijke bloemenweides worden gecreëerd met soorten als Pinksterbloem, Kleine ratelaar, Scherpe boterbloem, Gevleugeld hertshooi, Rietorchis, Moerasspirea en Poelruit. 

*Molecules. 2021 Feb 9;26(4):904. doi: 10.3390/molecules26040904.Two Ecdysteroids Isolated from Micropropagated Lychnis flos-cuculi and the Biological Activity of Plant Material

Pronkboon of Roomse boontjes. Eetbaar windscherm.

We proberen de pronkboon te laten groeien langs ons 'balkon' in de hellingbossen van Bonsoy. Deze vergeten groente komt oorspronkelijk uit de berggebieden van Centraal-Amerika en Mexico en werd in de 17de eeuw naar Europa gebracht. 

Mogelijk stamt de pronkboon Phaseolus coccinaeus af van de wilde soort Phaseolus formosus. Deze klimplant is in België eenjarig en rechtswindend. De bloem is trosvormig, en de bloei vindt plaats van juni tot eind september. De plant is weinig vatbaar voor ziekten en heeft weinig last van ruwe weersomstandigheden. Doordat de plant niet snel kapot waait wordt hij vanouds als windkering bij snijbonen, augurken, en vroeger ook bij tabak gebruikt. Ook in de siertuin kan hij mooi staan. Al snel leerde de mens de voedzame kenmerken van de soorten van het geslacht Phaseolus kennen en cultiveerde tal van varianten, zoals de bruine boon, de kievitsboon, de sperzieboon en de snijboon. 

De pronkboon behoort tot de Azteekse of prehistorische bonen en zou gevonden zijn in prehistorische graven. Ze worden in vele vormen door de Mexicanen en Z. Amerikanen gekweekt en gegeten. Is beschreven in 1633, was in Engeland omstreeks 1650. Clusius zag de eerste pronkboon in een klooster te Lissabon. Die was vanuit Peru naar Spanje gebracht. Hij kreeg ze direct uit Brazilië, schonk ze aan vrienden en zorgde zo voor zijn verspreiding. A. Munting; ‘Phaseolus americanus niger flore phoeniceo of zwarte Amerikaanse boon met een als brandende mooie rode kleur die het oog zeer bevallig is en die van velen Piet Hein bonen genoemd wordt omdat de admiraal Piet hein die in1628 de Spaanse zilvervloot genomen heeft die eerst uit Amerika in deze landen bracht.’

En nu afwachten of deze eetbare pronkboon mijn bosbalkon wil versieren.

 

Christoffelkruid in het Belgisch regenwoud

Tijdens onze heroïsche wandeling in het 'Belgisch regenwoud' hebben we ook een magische ontmoeting met de zwarte gifbes of het Christoffelkruid. Deze decoratieve vaste plant groeit in donkere loofbossen en geheimzinnige valleien. Zo groeien giftige planten nu eenmaal graag. Christoffelkruid lijkt oppervlakkig op jonge planten van gewone vlier, maar verschilt hiervan doordat haar bladeren drievoudig geveerd zijn (ipv tweevoudig bij vlier). Meer nog lijken de bladeren op die van de Geitenbaard – Aruncus dioicus, die bovendien in hetzelfde milieu voor kan komen. 

Dodoens schrijft 'Tegenwoordig heet dit kruid in het Latijn Christophoriana en Sancti Christophon herba, dat is Sint Christoffelskruid, St. Christoffel is de schutspatroon van de schatgravers. De plant zou toverkracht bezitten en middels deze toverkracht helpen bij het zoeken naar verborgen schatten. De oorspronkelijke benaming was Herba sancti Christophori waar het Duitse Christophskraut, Sanct Cristophskraut, Stoffeleskraut, Zwitsers Christofferli, het Franse herbe de Saint-Christophe en het Engelse herb-Christopher van afgeleid zijn.

Sint Christoffel is ook de patroon van geesten en tovenaars. Onder het kruid zou een geest liggen die de schat bewaakte. Om de geest te verdrijven moest het kruid aangeraakt worden en een bijzonder christoffelgebed opgezegd worden. Dit bezweren werd christoffelen genoemd (in het Hoogduits: christophelen). Tovenaars gebruikten het kruid om te christoffeln, met andere woorden: om geld verbergende geesten te bezweren.

De Heilige Christophorus gold ook als beschermheer tegen de pest. Actaea werd vroeger gebruikt tegen die ziekte. Wie in staat was die ziekte af te wenden en een tegenmiddel had, die bezat een grote schat. De aanblik van een heilige had sowieso al een dood verdrijvende werking en samen met zijn plant stond je sterk.

Gebruik vlgs Dodonaeus

Zo was het gebruik vroeger. zegt Dodonaeus. ‘Sint Christoffelskruid is zo hinderlijk en schadelijk, ja dodelijk, als het gebruikt of van binnen ingenomen wordt zoals de geslachten van Aconitum of wolfswortel mogen wezen. De giftige bessen die met aluin gemengd worden geven een goede zwarte verf. Is ze de Actaea van Plinius (die hij beschrijft zwaar ruikende of stinkende bladeren te hebben, ruwe geknoopte stelen, zwart zaad als de klimop en met zachte bessen) is ze goed om de inwendige gebreken van de vrouwen te genezen. Nochtans is onze Christophoriana altijd voor een vergiftig gewas gehouden geweest.’

In de homeopathie wordt het als tinctuur tegen epilepsie, astma en waterzucht gebruikt.

Actaea spicata Linn., commonly known as Baneberry, belongs to family Ranunculaceae. A survey of ethnopharmacologic records reveals that the plant has been traditionally used in the treatment of rheumatism, inflammation, rheumatic fever, lumbago, scrofula, nervous disorders, chorea, and as emetic, expectorant, laxative, stomachic and purgative. The plant has also been used in traditional systems of medicines of various countries for the treatment of snake bite, asthma, and externally for skin complaints. In some parts of Europe the powdered leaves, stems and flowers are used as an insecticide. Chopra RN, Nayar SL, Chopra IC. Glossary of Indian Medicinal Plants. New Delhi: Council of Scientific and Industrial Research; 1956. Duke JA, Duke PA, Ducellier JL. Duke?s Handbook of Medicinal Plants of the Bible. New York: CRC Press; 2008.

Preliminary phytochemical screening showed presence of phenols and flavonoids in A. spicata.  Investigation was undertaken to estimate total phenols and flavonoids in methanol extract of A. spicata roots, and its ethyl acetate fraction. In vitro antioxidant activity was also evaluated in the methanol extract and ethyl acetate fraction using DPPH method. Ethyl acetate fraction was found to contain twice the content of flavonoids and phenols in comparison to methanolic extract, whereas phenolic content in methanol extract was approximately similar to ethyl acetate fraction. A significant antioxidant activity, i.e., mean percentage inhibition of DPPH radical was observed in methanol extract and ethyl acetate fraction at the concentration of 10 μg/ml and 5 μg/ml respectively. Finally, it was suggested that polyphenols are responsible for antioxidant activity of A. spicata.

Hét paleodieet bestaat niet

Volgens goeroes die het ‘paleodieet’ promoten, moeten we eten wat onze voorouders aten om gezond te zijn. Ze beweren dat veel chronische ziektes een gevolg zijn van het feit dat wat we vandaag eten verschilt van het voedsel waarvoor ons lichaam ‘ontworpen’ is. Het kan zeker geen kwaad ons te realiseren dat onze voorouders geen worstenbroodjes en milkshakes aten. Dat betekent niet dat we ernaar moeten streven een specifiek paleodieet te volgen. Voedselafdrukken leren dat het voedingspatroon van vroege homininen doorheen de tijd en naargelang de plaats varieerde, en dat we hoogstwaarschijnlijk tot flexibele eters zijn geëvolueerd, aangedreven door steeds veranderende klimaten, omgevingen en voedselbeschikbaarheid. Met andere woorden: er bestaat niet zoiets als één dieet van onze voorouders dat we kunnen nabootsen. Flexibiliteit liet onze voorouders toe zich te verspreiden over de planeet en telkens iets te eten te vinden op de ontelbare verschillende buffetten die de natuur ons voorschotelde. Het was de sleutel tot ons evolutionaire succes.

https://eostrace.be/artikelen/wat-aten-onze-voorouders

Neanderthalers zwaaiden van ongeveer 400.000 tot 40.000 jaar geleden de plak in Europa en West-Azië. Daarna verdwenen ze. Paleo-antropologen discussiëren al meer dan een eeuw over wat er is gebeurd, en waarom. Tot vandaag bestaat daarover nauwelijks consensus.

Populaire verhalen schetsen een beeld van brute neanderthalers, die zich in ijzige omstandigheden, gehuld in dierenhuiden, op mammoet- en wolharige neushoornvlees storten. Zo was het niet altijd. Neanderthalers leefden in uiteenlopende habitats, van koude, droge steppe tot warmere, vochtigere, open boslandschappen.

Recent onderzoek van hun kiezen laat bij neanderthalers uit meer beboste gebieden complexe microslijtage met putjes zien, wat doet vermoeden dat ze vaker harde planten aten. Neanderthalers uit de steppe vertonen daarentegen minder complexe microslijtage, wat wijst op een minder gevarieerd dieet dat voornamelijk uit zacht vlees bestond.

Andere onderzoekers vonden verschillen in de microslijtage op de snijtanden bij beide groepen. Mogelijk bewerkten de steppe-neanderthalers met hun snijtanden dierenhuiden, terwijl de bos-neanderthalers gevarieerder aten. Het lijkt erop dat neanderthalers flexibele eters waren met een voedingspatroon dat mee varieerde met hun leefomgeving.

Bij de anatomisch moderne mensen die in Europa leefden tijdens de laatste ijstijd lagen de zaken anders. We zien niet veel verschil in microslijtage tussen individuen uit open landschappen en meer beboste gebieden. Noch bij oudere, noch bij jongere fossielen. Misschien waren de vroege moderne mensen onder veranderende omstandigheden beter dan neanderthalers in staat hun favoriete kostje te bemachtigen.

De meidoorn bloeit. Het hart is verheugd.

Al eeuwenlang wordt de meidoornstruik gebruikt om weilanden en akkers af te scheiden en zo het vee binnen te houden. De hagedoorn, zoals hij vroeger genoemd werd, was een vruchtbaarheidssymbool en hoorde bij bruiloften die vooral in de lente plaats vinden. De meidoorn werd ook gebruikt als versiering voor de meiboom. De Romeinen plaatsen de struik rondom het huis of legden een meidoorntakje in de wieg om zich te beschermen tegen ziekten en boze geesten.

De officiële naam Crataegus is afgeleid van het Griekse woord “crataios” wat sterk of stevig betekent. Het hout van de meidoorn is sterk en hard. Bij onthoofdingen werd zelfs gebruik gemaakt van een hakblok van meidoornhout. Ook wandelstokken werden vervaardigd van meidoorn, het hout zou de wandelaar tegen vermoeidheid beschermen. De soortnaam oxy- acantha die Linnaeus gaf aan de boom betekent “met scherpe dorens”.

Officieel statuut van meidoorn

Meidoorn is opgenomen in de Europese farmacopee en nationale farmacopeeën van onder meer Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië en behoort nog tot de meest gebruikte kruiden in Europa en elders in de wereld. Er is toenemend wetenschappelijk bewijs dat (gestandaardiseerde) preparaten van meidoorn helpen bij chronisch hartfalen (New York Heart Association klasse I tot III), angina pectoris, coronaire hartziekte, atherosclerose, hypertensie, orthostatische hypotensie, (milde) hartritmestoornissen en hyperlipidemie.1-8 Meidoorn bevordert de weefseldoorbloeding en kan klachten van claudicatio intermittens (etalagebenen) en het fenomeen van Raynaud (koude vingers en tenen) verlichten. In humane klinische studies is vooral gekeken naar de werkzaamheid van meidoornextract bij chronisch congestief hartfalen.5 In een aantal klinische studies van hoge kwaliteit is aangetoond dat het fytotherapeuticum symptomen van hartfalen vermindert, de hartfunctie verbetert en de kwaliteit van leven verhoogt.4,5,9

Meidoorn versterkt en beschermt het hart

Verschillende fracties en inhoudsstoffen van meidoorn (waterextract, flavonoïdenfractie, epicatechine, vitexine, rutine, triterpenenfractie, OPC (oligomere procyanidinen), hyperoside, luteoline-7-glucoside) verhogen de contractiekracht van het hart (positief inotroop effect) en verlagen de hartfrequentie (negatief chronotroop effect) . Meidoorn versterkt het hart, verbetert de doorbloeding van de kransvaten, verhoogt het hartminuutvolume (de hoeveelheid bloed die door het hart in één minuut wordt voortgestuwd) en zorgt voor toename van de aanvoer en verbruik van zuurstof door het hart. Meidoorn beschermt het hart en de hersenen significant tegen ischemie-reperfusieschade en beperkt weefselbeschadiging na een hart- of herseninfarct. Volgens onderzoekers komt dit mede doordat meidoorn een sterke antioxidantwerking heeft, het enzym leukocytelastase remt en de productie van endotheelstikstofoxide bevordert. In een diermodel voor chronisch hartfalen had medicatie met meidoornextract een gunstige invloed op de structuur en functie van de hartspier.

Meidoorn gaat hartritmestoornissen tegen

In verschillende in-vitro en in-vivo dierexperimenten is aangetoond dat preparaten van meidoorn (van bessen of bladeren en bloemen) hartritmestoornissen tegengaan die zijn opgewekt door aconitine, calciumchloride of chloroform-adrenaline.1,2 In dieronderzoek nam de kans op, door ischemie-reperfusie geïnduceerde hartritmestoornissen (vooral het kamerfibrilleren) na een hartinfarct significant af (vergeleken met placebo), indien de proefdieren in de drie maanden voorafgaande aan het hartinfarct dagelijks meidoornextract hadden gekregen.16

Meidoorn heeft een milde bloeddrukverlagende en vaatverwijdende werking. Bij proefdieren met een normale of verhoogde bloeddruk, die onder narcose waren gebracht, leidde intraveneuze toediening van meidoornextract (blad, bloem) tot dosisafhankelijke bloeddrukverlaging. Meidoornextract ontspant de bloedvaten door het stimuleren van vaatverwijding, het remmen van angiotensine converterend enzym (ACE) en mogelijk door remming van het adrenerge systeem.

Enkele recepturen voor eigen gebruik als thee

• meidoornbloesem + hartgespantoppen + citroenmelisse bij hartritmestoornissen
• meidoornbloesem + herderstasje + echte guldenroede bij een te hoge bloedruk

Kruidenmengsels overgieten met heet water, minimum 10 minuten laten trekken, zoeten met honing, verbetert de werking.

Referenties

1. 1. Chang Q et al. Hawthorn. J Clin Pharmacol. 2002;42(6):605-12.
2. 2. WHO monographs on selected medical plants, volume 2, 2002. Folium cum Flore Crataegi.
3. 3. Fong HH et al. Hawthorn. J Cardiovasc Nurs. 2002;16(4):1-8. Review.
4. 4. Natural Standard and Harvard Medical School. Hawthorn. www.intelihealth.com
5. 5. Dahmer S et al. Health effects of hawthorn. Am Fam Physician. 2010;81(4):465-8. Review.
6. 6. Belz GG et al. Dose-response related efficacy in orthostatic hypotension of a fixed combination of D-camphor and an extract from fresh crataegus berries and the contribution of the single components. Phytomedicine. 2003;10(S4):61-7. Review.
7. 7. Walker AF et al. Hypotensive effects of hawthorn for patients with diabetes taking prescription drugs: a randomised controlled trial. Br J Gen Pract. 2006;56(527):437-43.
8. 8. Chang WT et al. Hawthorn: potential roles in cardiovascular disease. Am J Chin Med. 2005;33(1):1-10.
9. 9. Guo R et al. Hawthorn extract for treating chronic heart failure. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008, Issue 1. Art. No.: CD005312. DOI: 10.1002/14651858.CD005312.pub2.
10. 10. Pittler MH et al. Hawthorn extract for treating chronic heart failure: meta-analysis of randomized trials. Am J Med. 2003;114(8):665-74.
11. 11. Jayalakshmi R et al. Cardioprotective effect of tincture of Crataegus on isoproterenol-induced myocardial infarction in rats. J Pharm Pharmacol. 2004;56(7):921-6.
12. 12. Veveris M et al. Crataegus special extract WS 1442 improves cardiac function and reduces infarct size in a rat model of prolonged coronary ischemia and reperfusion. Life Sci. 2004;74(15):1945-55.

Zuring, een natuurlijk medicijn tegen botontkalking

Langs de weg en aan de randen van akkers en weilanden groeit een kruid dat nu bloeit en dat misschien ooit nog gebruikt gaat worden als een medicijn tegen botontkalking. Volgens dier- en reageerbuisstudies van Koreaanse wetenschappers remt een waterextract van krulzuring de afbraak van botweefsel.

Rumex crispus

Onderzoekers van het Korea Institute of Oriental Medicine experimenteerden met een zelfgemaakt extract van Rumex crispus, zoals krulzuring officieel heet, op waterbasis. De drie belangrijkste bioactieve stoffen in dat extract waren de anthraquinones emodine, chrysophanol en physcion.

Dierstudie

De onderzoekers injecteerden muizen gedurende twee dagen met RANKL. Dat is een eiwit dat osteoclasten - de botcellen die weefsel afbreken - activeert.

Gedurende de 5 dagen die daarop volgden, gaven de onderzoekers een deel van de muizen daarnaast twee keer per dag een op water gebaseerde extract van krulzuring. Als de muizen mensen waren geweest, hadden ze 2 keer dag een dosis van 2 gram extract gekregen.

Je kunt zuring eten als groenten, maar dagelijkse suppletie met zuringextract is niet automatisch veilig. Zuring bevat ook veel oxalaat, en niet iedereen reageert daar goed op. Mocht je gaan experimenteren met zuring, zorg er dan voor dat je een product in handen krijgt zonder oxalaat.

Het extract verminderde het effect van RANKL op het botvolume, de botdichtheid en de sterkte van de botten.

In vitro-studies

De onderzoekers stelden osteoblasten - dat zijn de cellen in bot die het skelet opbouwen - bloot aan het zuringextract. Zo achterhaalden ze in ieder geval een deel van het mechanisme waarlangs zuring botontkalking afremt. Zuring schakelde een aantal genen aan die actief zijn als osteoblasten botweefsel opbouwen, zoals osteopontin en osterix. Dat was vooral het werk van de anthraquinones chrysophanol en physcion.

De onderzoekers deden hetzelfde met osteoclasten. Ze ontdekten dat emodine, chrysophanol en physcion in het zuringextract genen die in osteoclasten betrokken zijn bij de afbraak van botweefsel juist minder hard lieten werken. 

Conclusie

"This suggests that a water extract of Rumex crispus could be used as a pharmacological candidate for traditional medicine in the prevention and treatment of osteoporosis", resumeren de Koreanen.

Bron: BMC Complement Altern Med. 2017 Oct 26;17(1):483.

Dovenetel, vergeten glorie?

Dovenetel behoort tot het domein van de volksgeneeskunde. Medicinaal wordt de witte dovenetel (Lamium album) nog weinig gebruikt en dan zijn het vooral de lipbloemetjes die gegeten worden. De plant heeft zijn naam dove-netel te danken aan de overeenkomst van haar bladeren met die van de brandnetel. Dovenetelblaadjes die doof zijn, niet "prikken".

De dovenetel komt voor in Europa en Azië en groeit bij voorkeur enigszins beschut onder hogere planten, zoals bomen en struiken, vooral in tuinen, langs de kant van wegen, hagen en muren. Ze houdt van een koel-vochtige omgeving, maar weet zich op vele plaatsen te vestigen.

In mijn jeugd was het een geliefde bezigheid, de bloemen te plukken en uit te zuigen om de kleine druppeltjes nectar te proeven. Rond 1300 noemde Jan Yperman het 'honichbloem'. Ook namen als 'suikertjes', 'suikernetel' en zuugbloem' of 'zuiglammetjes' kom je inde geschiedkundige naamgeving tegen. Wel wat apart, maar toch hiermee in verband staand, zijn de Belgische bijnamen 'mammeluiten', 'memmen-kruid' en 'memmekens'. Deze naamgeving heeft te maken met borsten of 'mammae'. Zuigbloemen was dus wel een heel toepasselijke naam.

De Duitse geneeskundige en mystica Hildegard von Bingen (1098-1179) waardeerde de "Bienensaug", zoals zij de dovenetel noemde, ook al.

Zij schrijft 'De dovenetel is warm en een mens, die haar eet, lacht graag, omdat haar warmte invloed heeft op de milt en bijgevolg het hart verheugd wordt. Maar bij wie er wit in de ogen groeit, hij moet ze met de wortel uit de aarde trekken en dezojuist ontwortelde plant 's nachts in het water van een opborrelende bron leggen, en dan de plant verwarmen in een pan,nadat ze uit het water genomen werd. En zo legt hij ze warm op zijn ogen. En dit moet hij doen gedurende drie nachten, en het wit in zijn ogen zal kleiner worden en verdwijnen.

De bloemen werden vooral gebruikt bij vrouwenklachten, in de eerste plaats onregelmatige en pijnlijke menstruatie, ontstekingen aan het onderlichaam en witte vloed. Bij deze problemen werd ook een uitwendige behandeling in de vorm van baden aanbevolen. 

Dovenetel hedendaags nog weinig in gebruik dus, is lang geleden ook verbannen uit mijn cursusboek, maar als ik nieuwe wetenschappelijke literatuur mag geloven, is er misschien toch nog een therapeutische toekomst voor deze dovenetel.

The German Commission E recommends the use of dead nettle tea for treating catarrh of the upper respiratory passages (internally) and a topic treatment of mild inflammation of the mucous membranes of the mouth and throat and for non-specific leucorrhoea. Dead nettle infusions are also recommended externally for mild superficial inflammation of the skin. The German Commission E recommends a daily dose is 3 grams for internal use and 5 grams for external use as a hip bath. May be made into a tea or added to mouth rinses, baths, and compresses. For tea preparation: Pour boiling water over 1 gram (1 teaspoon = 0.5 grams) of finely chopped white dead nettle, steep for 5 minutes, then strain. To relieve respiratory ailments, drink one cup with honey several times per day.

Referenties

• J Nat Prod. 2009 Dec;72(12):2158-62.Lamiridosins, hepatitis C virus entry inhibitors from Lamiumalbum. Zhang H, Rothwangl K, Mesecar AD, Sabahi A, Rong L, Fong HH.Phytochemical study of the aqueous extract of the flowering tops of Lamium album led tothe identification of the antiviral iridoid isomers lamiridosins A and B. These compounds werefound to significantly inhibit hepatitis C virus entry (IC(50) 2.31 muM) in vitro. Studies of 14iridoid analogues showed that, while the parent iridoid glucosides demonstrated no anti-HCV entryactivity, the aglycones of shanzhiside methyl ester, loganin, loganic acid, geniposide(10), verbenalin , eurostoside, and picroside II exhibited significant anti-HCV entry and anti-infectivity activities.
• Budzianowski J, Skrzypczak L. 1995. Phenylpropanoid esters from Lamium album flowers.Phytochemistry 1995 Mar; 38(4): 997-1001.
• Savchenko T, Blackford M, Sarker SD, Dinan L. 2001. Phytoecdysteroids from Lamium spp:identification and distribution within plants. Biochem Syst Ecol 2001 Oct; 29(9): 891-900.
• Wichtl M and NG Bisset (eds). 1994. White Dead Nettle. In Herbal Drugs and Phyto-pharmaceuticals. (English translation by Norman Grainger Bisset). CRC Press, Stuttgart, Pp. 288-291.

Grote muur ook een plant

Vrolijk wit feest op mijn verjaardag, Grote muur bloeit. In ons Bonsoybos zijn soms hele plakkaten te vinden met donkergroene smalle bladeren. Zeker als de grote witte bloemen in flinke aantallen aanwezig zijn, valt de Grote muur, Stellaria holostea, direct op. 

De overjarige plant is een mooi voorbeeld van een plantensoort uit de Anjerfamilie. Na de herfst sterven de bovengrondse delen van de Grote muur af, maar die blijven als een beschermende laag in de winter op de bodem achter.

De grote muur, een plant die niet direct voor van alles en nog wat goed is, wel goed om van te genieten. Een vrolijke witte waterval. De bekendere verwant vogelmuur heet in het Duits Vogelmiere en in het Frans kent men de volksnaam Mouron des oiseaux. Bij Dodoens (1644) kwam Vogelmuur “van de fransoysen du Mouron; van de welcke de Nederlanders den naem Muer ghenomen hebben“. Het is dus hoogstwaarschijnlijk dat de naam Muur (die ook voorkomt in de Nederlandse namen van soorten van de geslachten Stellaria, Arenaria en Sagina) afgeleid is uit het Franse Mouron. Eigenaardig genoeg beweert een Franse onderzoeker net het omgekeerde: “Le terme de ‘mouron’ dérive du neérlandais moyen muer (…).” Wie heeft er gelijk?

De wetenschappelijke naam Stellaria is afkomstig van het Latijnse stelle, ster, naar de in een ster gerangschikte bloemblaadjes. Holostea komt van het Griekse holos: geheel, en osteon: been, een naam die dateert van Dioscorides, heelbeen. Het Engels break-bones of all bone, ouder all-bones, mogelijk naar zijn brosheid, verwij­st ook naar zijn denkbeeldige krachten. De knopen van de plant zijn gezwollen als de lendenen en zo heelt het mogelijk ook de gebroken beenderen. (of naar het gemakkelijk breken van de stengels).

Volgens Fuchsius verbind het volksgeloof de naam met iets dat angst aanjoeg. De bloemen lichten ‘s avonds en ‘s nachts onder de hagen op als witte ogen, duivelsogen, Engelse devils’s eye en in Duits Teufelsblumen. Die plant behoorde tot de duivel en de slangen. Kinderen in Cornish waren bang om de bloemen te plukken, als ze het deden zou de adder hen bijten. Vaak komen in het voorjaar de adders uit om zich te zonnen in de hagen. Wel vreemd hoe zo'n vrolijk bloemetje ooit duivels kon zijn.