zaterdag, februari 13, 2021

Kruiden en voeding tegen Alzheimer

Noten, vette vis, bessen, kruiden (salie, citroenmelisse, geelwortel) en verrassend genoeg ook koffie en chocolade kunnen helpen bij dementie en de ziekte van Alzheimer.

Bij de ziekte van Alzheimer hebben we te maken met een globale achteruitgang van het functioneren van delen van de hersenen, die nodig zijn voor oriëntatie  geheugen en verwante vormen van gedrag. Wandelen, goed dieet (vis) en ook kruiden kunnen ondersteunend werken. Kortgeleden werd een mooi overzichtsartikel over de waarde van kruiden bij Alzheimer gepubliceerd, waaruit blijkt dat Melissa officinalis (oertinctuur 3 maal daags 20 druppels) en Ginkgo een positieve bijdrage kunnen leveren bij het ondersteunen van geheugenproblemen. Ook Salvia, enkele Chinese kruiden en ook geelwortel en gember kunnen helpen bij symptomen van de ziekte van Alzheimer. 

Bij deze aandoening is het zo dat zich een bepaald eiwit in de hersenen gaat afzetten: het bèta-amyloïd. De overproductie van dit ontstekingseiwit, dat zich neerzet onder de vorming van “seniele plaques” in de hersenen, is nefast voor het functioneren en het onderling communiceren van zenuwcellen. Uiteindelijk sterven de al slecht werkende zenuwcellen af en leidt de ziekte in verschillende stadia tot totale dementie en volledige afhankelijkheid.

Onderzoeken met gember
Mogelijk kan ook gember de verergering van Alzheimer afremmen. De invloed van gember op alzheimer is uit onderzoek bij ratten gebleken. 

Gember in een dagelijkse dosering van 108 of 216 mg/kg leidde tot bescherming tegen en herstel van alzheimerverschijnselen. De inhoudsstof 6-gingerol speelt hierbij een belangrijke rol, omdat deze verbinding de werking van β-amyloïdpeptiden onderdrukt. Deze peptiden spelen een sleutelrol bij de plaquevorming bij alzheimer en lijken gestimuleerd te worden door verhoogde ROS-spiegels. Ook verhoogt gember de werking van endogene antioxidantenzymen zoals superoxidedismutase (SOD) en glutathion. Ten aanzien van parkinson leidde het toedienen van 6-shogaol in een muizenmodel tot een significante verlaging van astrogliosis, oftewel de abnormale toename van het aantal astrocyten, en van microgliosis, ofwel de verandering van microgliacellen in de hersenen. Daarbij had de genoemde verbinding 6-shogaol ook een ontstekingsremmend effect.

Meer info op 

https://sites.google.com/site/kruidwis/fytotherapie/alzheimer-ziekte

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/51250-tuinbonen-de-bijbel-en-alzheimer.html

dinsdag, februari 09, 2021

Echinacea virusremmer

Als je een griep onder de leden hebt, kan Echinacea purpurea de ziekteduur net zoveel verkorten als de farmacologische virusremmer oseltamivir. Dat blijkt uit een Tsjechische studie uit 2015, waaraan 420 proefpersonen meewerkten. Uit dat onderzoek bleek ook dat Echinacea purpurea beduidend minder bijwerkingen had dan oseltamivir.

Studie

De onderzoekers verdeelden de proefpersonen, die allemaal 1-2 recent griep hadden gekregen, in 2 groepen. De ene groep kreeg gedurende 5 dagen elke dag 2 capsules oseltamivir. In elke capsule zat 75 milligram actieve stof. Daarna slikten de proefpersonen nog eens 5 dagen placebocapsules. Oseltamivir gebruik je normaliter maar 5 dagen achtereen, vandaar.

Oseltamivir is een remmer van het enzym neuraminidase. Neuraminidase zit op de oppervlakte van virussen. Hoe actiever dat enzym is, hoe beter het cellen kan binnendringen en zich kan vermenigvuldigen. Oseltamivir is ontwikkeld door Roche, die het op de markt zet als Tamiflu. Het is een omstreden middel. Volgens studies verkort oseltamivir de duur van een griep met 17 uur, maar ervaart 11 procent van de gebruikers bijwerkingen als misselijkheid, diarree en overgeven.

De proefpersonen in de andere groep kregen gedurende 10 dagen Echinacea in de vorm van Echinaforce Hotdrink van A Vogel Bioforce. [vogel.com] Vogel betaalde wel het onderzoek. Het belangrijkste bestanddeel van Echinaforce Hotdrink is een extract op alcoholbasis van zowel de wortels als de bovengrondse delen van Echinacea purpurea, maar bestaat voor een derde ook uit een vlierbessenextract. Prominente bioactieve stoffen in Echinaforce zijn rutine en dodecatetraenoic acid isobutylamide.

Op de eerste 3 dagen van de proef kregen de proefpersonen 5 keer per dag een supplement van 5 milliliter, aangelengd met heet water. De overige 7 dagen kregen de proefpersonen 3 keer per dag een supplement.

Resultaten

In beide groepen verminderden de griepverschijnselen in gelijke mate. De verschillen die je hieronder ziet waren niet significant. In beide groepen zakte de koorts even snel. Ook wat dat betreft werkte het supplement even goed als het farmacologische middel.

Wel significant waren de verschillen tussen de bijwerkingen die de twee groepen rapporteerden. In de Echinacea-groep stelden die weinig voor, in de oseltamivirgroep kwamen die frequenter voor. Vijf proefpersonen in de oseltamivirgroep hadden zoveel last van misselijkheid en overgeven dat ze uit de studie stapten.

Bron: Curr Ther Res Clin Exp. 2015 Apr 20;77:66-72.

zondag, februari 07, 2021

Covid en kruiden

Uitzonderlijk zomaar een Duitstalige tekst over kruiden en Covid uit het Zeitschrift fur Phytotherapie. Pflanzen mit Potenzial: Aktuelle Studienlage. Einige Kandidatenpflanzen werden im Folgenden kurz in alphabetischer Reihenfolge ihrer Trivialnamen abgehandelt, Pflanzen aus Kombinationspräparaten und TCM-Mixturen werden hier nicht berücksichtigt.

Grüntee

Katechine als eine Klasse von polyphenolischen Flavonoiden sind Hauptwirkstoffe von grünem und vielen anderen Tees, die u. a. die Immunität gegen virale, insbesondere Influenza-Infektionen verbessern [2]. Das bekannteste davon, Epigallocatechingallat (EGCG), inhibierte in vitro sogar mehrere Serotypen des Dengue-Virus in Konzentrationen, die eine humanpharmakologische Anwendung möglich erscheinen lassen [3].

Mehrere epidemiologische Studien haben gezeigt, dass der regelmäßige Verzehr von grünem Tee die Influenza-Infektionsrate senkt [4]. In klinischen Studien wurden meist standardisierte Katechinextrakte verwendet. Ein Kollektiv von Angehörigen der Gesundheitsberufe mit geringem Risiko sollte über 150 Tage Grüntee-Extrakt in Kapselform, der auf 1000 mg / Tag Katechine standardisiert war, oder Placebo einnehmen. Die Inzidenz für klinisch und serologisch nachzuweisende Influenza wurde um 25 % (Odds Ratio OR) gesenkt, gleichzeitig war die Dauer der Symptome um 27 % kürzer (Hazard Ratio HR) [5].

Neben der Verbesserung systemischer Immunfunktionen durch die Gabe peroraler Grüntee-Katechine wurden Studien durchgeführt, um die Nützlichkeit des Gurgelns mit Grüntee unter der Vorstellung einer topischen Immunstimulation zu untersuchen. Influenza-Viren nehmen ähnlich wie vermutlich SARS-CoV-2 im Rachen ihren ersten Kontakt mit einer menschlichen Schleimhaut auf. Darüber hinaus fanden sich hohe Viruskonzentrationen in Abstrichen unterhalb der oberen Conchae nasi, offenbar einem optimalen Raum für ihre Vermehrung. Dieser ist für Gurgelflüssigkeit nicht unmittelbar zugänglich, jedoch für Inhalationen etwa im Rahmen von Kopfdämpfen oder Aromatherapie. Hierzu liegen bislang keine Studien aus anderen Virusmodellen vor.

Insbesondere in Japan wurden mehrere präventive Studien mit täglichem Gurgeln als Intervention unternommen. Ein systematischer Review mit Metaanalyse konnte aus 5 RCT mit Gurgeln von grünem Tee eine gepoolte Risikoreduktion (RR) von 70 % für die Inzidenz von Influenza ermitteln. Die Vergleichsgruppen sollten je nach Einzelstudie entweder mit gleichtemperiertem Wasser gurgeln, bzw. erfuhren keine Intervention [6]. Die schlechter abschneidenden Vergleichsgruppen auch mit Wassergurgeln legen nahe, dass tatsächlich ein topischer immunstimulierender Effekt erzielt wurde und die Wirkung nicht nur auf einer Spülung der Schleimhäute beruht.

Somit ist eine schützende vorbeugende Wirkung und eine lokale Behandlung bei beginnender Symptomatik von Atemwegsinfektionen mit SARS-CoV-2 nicht unwahrscheinlich und kann daher vorläufig als Off-Label-Behandlungsversuch genannt werden, zumal grüner Tee als Lebensmittel leicht verfügbar ist.

Kapland-Pelargonie

In der traditionellen südafrikanischen Medizin war die in einheimischen Sprachen als Umckaloabo bezeichnete Wurzel aus der Kapland-Pelargonie (Pelargonium sidoides DC) ein beliebtes Mittel gegen Atemwegsinfektionen. Es ist mittlerweile seit Jahrzehnten weltweit bekannt und erforscht. Die präklinische Forschung hat ihre antibakteriellen und antiviralen Potenziale aufgezeigt. Ein Team hat es in mehreren herkömmlichen Tests gegen 14 Virus-Arten untersucht. Dabei zeigte es Aktivität gegen z. B. Parainfluenzavirus, Influenza A (Stämme H1N1 und H3N2) und humanes Coronavirus, jedoch nicht gegen das aviäre Influenza A (H5N1) [7]. In einem anderen Modell stieg die Ziliarschlagfrequenz als einem Modell für die mukoziliäre Clearance [8].

Eine systematische Überprüfung von 8 RCT unter Verwendung verschiedener Extrakte aus Wurzeln von Pelargonium sidoides bei verschiedenen Infektionen der oberen Atemwege ergab mäßige Wirksamkeitshinweise für akute Rhinosinusitis sowie Erkältung bei Erwachsenen, etwas deutlichere Hinweise für akute Bronchitis bei Kindern und Erwachsenen [9]. Zwei spätere Reviews aus verschiedenen Blickwinkeln bestätigten dies grundsätzlich bzw. erweiterten die Ergebnisse anhand neuerer Studien: Im ersten, einem systematischen Review mit Metaanalyse, konnte man mit Beschränkung auf die Indikation Erkältungen, aber ohne Beschränkung der Altersgruppe, 5 RCT einschließen [10]. Im zweiten, narrativen Review, wurden 8 RCT zu sämtlichen Indikationen der Atemwegsinfekte besprochen, jedoch mit der Beschränkung auf Kinder und Jugendliche. Hier sah man auch in speziellen Patientengruppen, wie solche mit kindlichem Asthma oder iatrogener Immunsuppression, Symptomlinderungen [11].

Das als „Phytobiotikum“ ausgelobte Arzneimittel kann daher lediglich bei leichten Verläufen mit akuter Bronchitis (mit oder ohne bakterieller Superinfektion) zur Symptomlinderung als Off-Label-Behandlung empfohlen werden.

Sonnenhut

Seit langer Zeit werden in Europa zahlreiche Zubereitungen aus verschiedenen Teilen und mit verschiedenen Extrakten von Echinacea-Arten, insbesondere E. purpurea L. und E. angustifolia L., verwendet. Zahlreiche Studien hatten sich dabei mehr der Prävention (unter der Einordnung als „Immunstimulans“) als der Therapie der Erkältungskrankheiten gewidmet. Ein hieraus erstellter Cochrane-Review ergab kleine Vorteile bei der Verringerung der Inzidenz und des Verlaufs von Erkältungen [12].

Für Echinacea purpurea liegen präklinische Untersuchungen vor, die in Makrophagen eine bessere Kontrolle der inflammatorischen Antwort auf die Infektion mit Influenza A H1N1 zeigen. Allerdings war die Schwankungsbreite innerhalb der teilweise nicht standardisierten Extrakte erheblich [13]. In der Schweiz ist ein flüssiges Kombinationspräparat entwickelt und als Arzneimittel zugelassen, das überwiegend aus einem Ethanol / Wasserextrakt (65 % V / V) aus der frisch gepressten ganzen Pflanze Echinacea purpurea, zu einem kleineren Anteil aus Presssaft von Schwarzem Holunder (Sambucus nigra L.) besteht. In der präklinischen Testung konnte die Inaktivierung von menschlichen wie porcinen H1N1-Influenza-Viren sowie der aviären Subtypen H5 und H7 gezeigt werden, ferner direkte Rezeptorbindung im Hämagglutinationstest [14]. Der Extrakt wurde in einem RCT mit 473 randomisierten Patienten bezüglich Wirksamkeit und Sicherheit geprüft. Der klinische Influenza-Nachweis erfolgte nach ähnlichen Kriterien wie zuvor in placebokontrollierten Studien mit der hier als Vergleich herangezogenen Standardtherapie mit Oseltamivir (bei uns z. B. Tamiflu®). Im täglichen wie im Gesamt-Symptomvergleich war dabei der Echinacea-Extrakt nicht unterlegen [15].

Grundsätzlich erscheinen klinisch gut untersuchte Echinacea-Präparate aussichtsreich als Vorbeugungsmittel auch gegen Covid-19, um zumindest über wenige Tage bis Wochen bei erhöhter Ansteckungsgefahr eine Verringerung viraler Infektionen bzw. deren symptomatischer Ausprägung zu bewirken. Falls man die vorbeugende Wirkung mit einer unspezifischen „Immunstimulierung“ erklären will, kann auf einen In-vitro-Nachweis einer antiviralen Wirkung gegen SARS-CoV-2 verzichtet werden. Dann bleibt eine geringere Infektionsrate auch von Covid-19-Infektionen nachzuweisen.

Süßholz

Das Saponin Glycyrrhizin aus Glycyrrhiza glabra L. (Mittelmeerwelt) oder aus Glycyrrhiza uralensis Fisher (Ostasien) gilt als aktiver Bestandteil der Süßholzwurzel, die fast weltweit verwendet wird. Immunmodulatorische und entzündungshemmende Wirkungen sind nachgewiesen. Mäuse, die mit tödlichen Dosen von Influenza-Virus infiziert waren, hatten viel bessere Überlebenschancen, wenn sie bereits vorher Glycyrrhizin erhielten [16]. Die Aufnahme des Influenza-A-Virus in isolierte menschliche Lungenzellen und seine intrazelluläre Replikation waren deutlich reduziert, jedoch nur bei Verabreichung vor der Infektion [17]. Gesamtextrakt wie Kandidatenmoleküle wurden unmittelbar in der ersten SARS-Coronavirus-Periode (jetzt auch Covid-1 bzw. SARS-CoV-1 genannt) an zwei Virusisolaten erfolgreich in vitro getestet, für sämtliche Tests jedoch in Konzentrationen, die eine Anwendung beim Menschen unrealistisch erscheinen lassen [18]. Während der Einnahme und beim Lutschen könnten immerhin lokal wirksame Konzentrationen erreicht werden.

Trotz seiner häufig empfohlenen Verwendung wurde es in RCTs nur als eine von 4 Komponenten von „Maoto“ getestet, der häufigsten Rezeptur für Influenza in der Traditionellen Japanischen Medizin Kampo. Eine systematische Übersicht kommt zu dem Schluss, dass Maoto die Fieberdauer senken kann, egal ob es allein oder in Kombination mit Standardtherapien wie Neuraminidase-Inhibitoren angewendet wird [19].

Zistrose


In jüngster Zeit beschrieben präklinische Arbeiten vielversprechende antivirale Eigenschaften dieser traditionellen Heilpflanze aus dem Mittelmeergebiet (mehrere Subspecies bzw. Hybride werden genutzt, insbesondere Cistus incanus L. und C. creticus L.). Sie enthält hochpolymere Polyphenole als Wirkstoffe [20]. Dies wurde in Tierstudien im Influenza-Modell bestätigt [21]. Zur Beurteilung der klinischen Wirksamkeit findet sich bislang nur eine RCT mit Erkältung [22]. 160 Patienten wurden randomisiert und placebokontrolliert dokumentiert. In der Verum-Gruppe waren subjektive Symptombeurteilung und Verlauf des CRP günstiger.

Weitere Kandidatenpflanzen

Für zahlreiche weitere Heilpflanzen sind antimikrobielle und insbesondere antivirale Eigenschaften beschrieben, und einige werden auch bei Influenza oder grippeähnlicher klinischer Symptomatik eingesetzt. Somit ist auch im Verlauf der Covid-19-Erkrankung ein Nutzen möglich. Schwer unterscheidbar ist insbesondere bei Phytotherapeutika darüber hinaus, ob im konventionellen Sinn vorwiegend unmittelbare antivirale Effekte vorliegen, oder ob z. B. das lokale Geschehen auf der Schleimhaut durch Volumen und Komposition des Mukus, Stimulation von immunkompetenten Zellen und weitere z. B. mukoziliäre Effekte, auch durch reflektorische Wirkungen, günstig beeinflusst wird. Denkbar ist also, dass sich noch wesentlich geeignetere Pflanzen als die hier vorgestellten herauskristallisieren werden und entsprechende Kombinationen.

Wir haben diese hier nicht angeführt, weil wir uns in einer ersten Sichtung auch aus Gründen von Platz und Übersichtlichkeit willkürlich auf solche Pflanzen beschränkt haben, für die mindestens eine randomisierte klinische Studie bei Influenza oder einem virusbedingtem Erkältungsmodell vorliegt. Die Herausgeber der ZPT werden diese Fragen engmaschig verfolgen. Wissenschaftlicher Stimulus und finanzielle Förderung der wünschenswerten Forschung werden natürlich weitgehend von der Entwicklung der Covid-19-Pandemie abhängen, die ja jetzt schon weltweit sehr verschiedene Entwicklungen annehmen.

PRAKTISCHE TIPPS

Für die Prävention einer SARS-CoV-2-Infektion stellen sich drei Ansatzpunkte dar, die getrennt, aber auch gleichzeitig durchgeführt werden können: Topisch die Schleimhaut – insbesondere des Rachenraums – stärken, sodass eine Infektion auch bei Kontakt mit SARS-CoV-2 möglichst gar nicht erst stattfindet:

✓ Dafür kann 4–5 x täglich Gurgeln mit Grüntee empfohlen werden! In den Studien dazu wurden standardisierte Pulverextrakte in heißem Wasser gelöst, sodass eine bestimmte Konzentration der Katechine in der Gurgelflüssigkeit gesichert war. Diese wird im Alltag derzeit nicht erreichbar sein. Wichtig scheint hierfür, die Zeit des Teeziehens auf 3–5 Minuten zu verlängern.

Zistrosenextrakt ist auch in Lutschbonbons erhältlich. Diese Anwendung ist insbesondere außer Haus leichter durchzuführen, hat jedoch als Lebensmittel eine schwächere Forschungslage. Unspezifische Immunstimulation zur besseren Abwehr einer Infektion. Eine solche Immunstimulation zur Verringerung der Infekthäufigkeit von viralen Atemwegsinfekten – auch analog von SARS-CoV-2 – kann vermutlich nur kurzfristig über wenige Tage / Wochen funktionieren. Empfohlen werden gut untersuchte Extrakte als Arzneimittel von

Sonnenhut (Echinacea) Symptomlinderung bei leichter Infektion. In diesem Fall sind bewährte und klinisch geprüfte Arzneimittel erhältlich, z. B. :

Umckaloabo (Pelargonium sidoides DC). Alle weiteren naturheilkundlichen Maßnahmen (z. B. Bewegung, Kaltreize, gesunde Ernährung mit Vitaminen) sind davon unbenommen. Es sind grundsätzlich additive Effekte zu erwarten

Literatur

1 Hensel A, Spiegler V, Kraft K. Pflanzliche Extrakte gegen virale Infektionen des oberen Rachenraumes. Gibt es rationalisierbare protektive Möglichkeiten? Z Phytother 2020; 41: 52-54 . doi: 10.1055/a-1102-1662
2 Ide K, Kawasaki Y, Kawakami K, Yamada H. Anti-influenza virus effects of catechins: a molecular and clinical review. Curr Med Chem 2016; 23: 4773-4783 . doi: 10.2174/0929867324666161123091010
3 Raekiansyah M, Buerano CC, Luz MAD, Morita K. Inhibitory effect of the green tea molecule EGCG against dengue virus infection. Arch Virol 2018; 163: 1649-1655 . doi: 10.1007/s00705-018-3769-y
4 Furushima D, Ide K, Yamada H. Effect of tea catechins on influenza infection and the common cold with a focus on epidemiological / clinical studies. Molecules 2018; 23 (07) . pii: E1795. DOI: 10.3390/molecules23071795.
5 Matsumoto K, Yamada H, Takuma N. et al. Effects of green tea catechins and theanine on preventing influenza infection among healthcare workers: a randomized controlled trial. BMC Complement Altern Med 2011; 11: 15. DOI: 10.1186/1472-6882-11-15.
6 Ide K, Yamada H, Kawasaki Y. Effect of gargling with tea and ingredients of tea on the prevention of influenza infection: a meta-analysis. BMC Public Health 2016; 16: 396 . doi: 10.1186/s12889-016-3083-0
7 Michaelis M, Doerr HW, Jr Cinatl J. Investigation of the influence of EPs® 7630, a herbal drug preparation from Pelargonium sidoides, on replication of a broad panel of respiratory viruses. Phytomedicine 2011; 18: 384-386 . doi: 10.1016/j.phymed.2010.09.008
8 Neugebauer P, Mickenhagen A, Siefer O, Walger M. A new approach to pharmacological effects on ciliary beat frequency in cell cultures – exemplary measurements under Pelargonium sidoides extract (EPs 7630). Phytomedicine 2005; 12: 46-51. doi: 10.1016/j.phymed.2003.11.005
9 Timmer A, Günther J, Motschall E. et al. Pelargonium sidoides extract for treating acute respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2013; (10): CD006323. DOI: 10.1002/14651858.CD006323.pub3.
10 Schapowal A, Dobos G, Cramer H. et al. Treatment of signs and symptoms of the common cold using EPs 7630 – results of a meta-analysis. Heliyon 2019; 5: e02904. DOI: 10.1016/j.heliyon.2019.e02904.
11 Careddu D, Pettenazzo A. Pelargonium sidoides extract EPs 7630: a review of its clinical efficacy and safety for treating acute respiratory tract infections in children. Int J Gen Med 2018; 11: 91-98. doi: 10.2147/IJGM.S154198
12 Karsch-Völk M, Barrett B, Kiefer D. et al. Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev 2014; 2: CD000530. DOI: 10.1002/14651858.CD000530.pub3.
13 Cech NB, Kandhi V, Davis JM. et al. Echinacea and its alkylamides: effects on the influenza A-induced secretion of cytokines, chemokines, and PGE2 from RAW 264.7 macrophage-like cells. Int Immunopharmacol 2010; 10: 1268-1278. DOI: 10.1016/j.intimp.2010.07.009.
14 Pleschka S, Stein M, Schoop R, Hudson JB. Anti-viral properties and mode of action of standardized Echinacea purpurea extract against highly pathogenic avian influenza virus (H5N1, H7N7) and swine-origin H1N1 (S-OIV). Virol J 2009; 6: 197. doi: 10.1186/1743-422X-6-197
15 Rauš K, Pleschka S, Klein P. et al. Effect of an Echinacea-based hot drink versus oseltamivir in influenza treatment: a randomized, double-blind, double-dummy, multicenter, noninferiority clinical trial. Curr Ther Res Clin Exp 2015; 77: 66-72. DOI: 10.1016/j.curtheres.2015.04.001.
16 Utsunomiya T, Kobayashi M, Pollard RB, Suzuki F. Glycyrrhizin, an active component of licorice roots, reduces morbidity and mortality of mice infected with lethal doses of influenza virus. Antimicrob Agents Chemother 1997; 41: 551-556 . doi: 10.1128/AAC.41.3.551
17 Wolkerstorfer A, Kurz H, Bachhofner N, Szolar OH. Glycyrrhizin inhibits influenza A virus uptake into the cell. Antiviral Res 2009; 83: 171-178 . doi: 10.1016/j.antiviral.2009.04.012
18 Cinatl J, Morgenstern B, Bauer G. et al. Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus. Lancet 2003; 361 (9374): 2045-2046. DOI: 10.1016/s0140-6736(03)13615-x.
19 Yoshino T, Arita R, Horiba Y, Watanabe K. The use of maoto (Ma-Huang-Tang), a traditional Japanese Kampo medicine, to alleviate flu symptoms: a systematic review and meta-analysis. BMC Complement Altern Med 2019; 19: 68 . doi: 10.1186/s12906-019-2474-z
20 Ehrhardt C, Hrincius ER, Korte V. et al. A polyphenol rich plant extract, CYSTUS052, exerts anti influenza virus activity in cell culture without toxic side effects or the tendency to induce viral resistance. Antiviral Res 2007; 76: 38-47. DOI: 10.1016/j.antiviral.2007.05.002.
21 Droebner K, Ehrhardt C, Poetter A. et al. CYSTUS052, a polyphenol-rich plant extract, exerts anti-influenza virus activity in mice. Antiviral Res 2007; 76: 1-10. DOI: 10.1016/j.antiviral.2007.04.001.
22 Kalus U, Grigorov A, Kadecki O. et al. Cistus incanus (CYSTUS052) for treating patients with infection of the upper respiratory tract. A prospective, randomised, placebo-controlled clinical study. Antiviral Res 2009; 84: 267-271. DOI: 10.1016/j.antiviral.2009.10.001.
23 Akram M, Tahir IM, Shah SMA. et al. Antiviral potential of medicinal plants against HIV, HSV, influenza, hepatitis, and coxsackievirus: A systematic review. Phytother Res 2018; 32: 811-822. DOI: 10.1002/ptr.6024.

donderdag, februari 04, 2021

Klimop wintergroen

klimopboom bij Pont ar Gorret /Bretagne
Een plant die glimmend groen  de winter doorkomt, is onze klimop. Verafschuwd door sommigen omwille van zijn woekerende kracht, maar toch ook een nuttig gewas voor mens en natuur.
 

Klimop bloeit in september-december en is in die periode een bron van nectar en stuifmeel aangezien er dan niet zoveel gewassen bloeien. Daarmee trekt de plant tijdens de bloei vlinders en andere nectarzoekers aan. De vruchten rijpen na de winter (maart) en zijn geliefd bij vogels (onder andere merels) die vervolgens zorgen voor de verspreiding van het zaad. Klimopblad is het favoriete voedsel van sommige rupsen en wandelende takken. Verder is een klimopstruik een slaap- en schuilplaats voor allerlei vogels. Ook nestelen heggenmus, merel, winterkoning en grauwe vliegenvanger erin en is het voor vlinders zoals de gehakkelde aurelia een plek om te overwinteren. 

Zoals vele andere planten heeft klimop inhoudsstoffen die een gunstige of juist nadelige uitwerking kunnen hebben in of op het menselijk lichaam. Jonge uitlopers en gedroogd blad werden al in het oude Egypte en Griekenland toegepast tegen hoofdpijn. Bladextracten waren slijmoplossend, zweetafdrijvend en koortswerend. Het zou bij uitwendig gebruik helpen bij builen en blauwe plekken. Dit sluit aan bij het hedendaagse volksgebruik van klimop in de wondverzorging als omslag bij brandwonden en zweren.

Tegenwoordig gaat het in de fytotherapie vooral om het gebruik van droogextracten die worden toegepast bij hoest als gevolg van longproblemen. Het extract heeft een antiseptische, mucolytische en ontstekingsremmende werking die waarschijnlijk berust op de aanwezigheid van saponinen, met name alfa-hederine in het blad. Daarnaast wordt het inwendig gebruikt als pijnstiller tegen krampen. 

Naast zijn positieve eigenschappen kan het gebruik van klimop ook negatieve effecten hebben. Bij een te hoge concentratie van in de plant aanwezige saponin-glycosiden (waarvan de belangrijkste alfa-hederin, hederasaponin C en hederasaponin D zijn) zal er bij inname sprake zijn van vergiftigingsverschijnselen. Vooral bladeren en bessen bevatten die saponinstoffen. Het eten van grote hoeveelheden bessen leidt daarbij tot braken, diarree, koorts en stuipen. De bessen zijn erg bitter en nodigen niet uit tot consumptie. Het eten van bladeren kan leiden tot krampen. Contact met het plantensap uit de bladeren – bijvoorbeeld bij snoeiwerkzaamheden – kan leiden tot huidirritatie / dermatitis; hiervoor wordt de stof falcarinol verantwoordelijk gehouden. Er zijn twee gevallen beschreven waarbij inname van een extract van de plant leidde tot een anafylactische shock.

De klimop (Hedera helix L.) werd al in de oudheid gebruikt bij rituelen. In Egypte was de klimop gewijd aan Osiris. Ook bij andere mythologische figuren wordt de klimop genoemd. Zo werd de plant onder andere geassocieerd met de Griekse god Dionysos of zijn Romeinse evenknie Bacchus, beiden god van de wijn. Dionysos leerde in de klassieke oudheid de mensen hoe ze de wijnstok moesten kweken. Op afbeeldingen van hem is vaak de wijnstok te zien, maar ook klimop komt daarop voor. Dionysos en zijn gevolg hebben een krans van klimopbladen om hun hoofd en om Dionysos’ staf en de wijnbeker slingert een klimoprank, opdat hij minder gauw beschonken zou raken. Daarmee zijn de wijnstok en klimop beide attributen van Dionysos geworden. Klimop en wijnstok hebben zo een mythologische verbinding gekregen, maar ook hun blad (drie- tot vijflobbig) vertoont een zekere overeenkomst. 

Referenties

  • De Cleene M, Lejeune MC. Compendium van rituele planten in Europa. Mens en Kultuur, Gent, 1999. 
  • European Medicines Agency. Community herbal monograph on Hedera helix L., folium. 2011.European Medicines Agency. Assessment report on Hedera helix L., folium. 2011. 
  • De Cleene M. Giftige plantengids, herziene tweede druk. Thieme, Baarn, 1989. 
  • Paulsen E, Christensen LP, Andersen KE. Dermatitis from common ivy (Hedera helix ssp. helix) in Europe: past, present and future. Contact Dermatitis 2010;62(4):201-9. 
  • Morfin-Maciel BM, Rosas-Alvarado A, Velázquez-Sámano G. Anaphylaxis due to ingestion of ivy syrup (Hedera helix L.). Report of two cases. Rev Alerg Mex 2012;59(1):31-6.
  • Meer info op mijn website https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/hedera-helix-klimop-1

woensdag, februari 03, 2021

Fluorescerende groene gouwe

Stinkende gouwe. Het frisgroen blad ziet er teer en kwetsbaar uit, toch overleeft het winterse vorst. Zijn geheim wapen is het oranje-gele sap dat door zijn vaten stroomt. Antivries avant la lettre. 

In het boek Plantenschat: Inleiding tot de kennis der flora van Nederland – gepubliceerd in 1898 –  160 in ons land voorkomende planten, waaronder stinkende gouwe. “Het is een leelijke naam, de Hollandsche, die aan dit bloemenkind gegeven is, maar hij is merkwaardig juist tot in zijn beide helften afzonderlijk toe. Dat Gouwe staat met goud in verband, naar de goudgele kleur van het melksap, ’t welk de plant in zoo verbazende quantiteit in al zijn deelen afscheidt. Als gij u waagt aan het onvoorbereid afplukken van bloem of stengel, krijgt gij leelijke gele vlekken op uw vingers, die er in den eersten tijd niet afgaan en de geur van dat kleverige vocht is ver van aangenaam.” “Figuurlijk gesproken echter, staat de plant juist in een bijzonder goeden reuk; die Oogenklaar, zooals zij bijvoorbeeld in den Gelderschen achterhoek wordt genoemd, kan met haar bladeren wonden heelen en zuiveren, zoo meldt de onder het volk levende mare.”

Niet alleen in 1898 maar doorheen de voorbije 2000 jaar is stinkende gouwe beschreven en medisch gewaardeerd geweest.

De chelidonium majus wordt van oudsher uitwendig toegepast bij de behandeling van wratten, likdoorns en eelt. Hiervoor werd het sap met de geeloranje kleur gebruikt. Uit later onderzoek blijkt deze inderdaad een remmend effect te hebben op de normale celdeling. Dit giftige sap heeft een sterke geur en bittere smaak en kan de huid en slijmvliezen irriteren bij uitwendig gebruik. De plant heeft tevens een goede reputatie bij de behandeling van gal- en leverklachten. Er is enige bezorgdheid dat stinkende gouwe de lever nadelig kan beïnvloeden. Stinkende gouwe is in verband gebracht met veel gevallen van hepatotoxiciteit. 

Choleretische effecten. 

Een ethanolisch extract van stinkende gouwe verhoogt de galstroom. Chelidonium-extract lijkt de langzame golffrequentie en amplitude in de dunne darm te verminderen, wat de peristaltische beweging vertraagt ​.

Kanker

Sommige voorlopige klinische onderzoeken suggereren dat het nemen van tweemaal daags 30 ml van een orale oplossing gedurende 2 weken, anti-tumoreffecten kan hebben bij patiënten met slokdarm plaveiselcelcarcinoom. Elke dosis oplossing kwam overeen met 30 gram ruwe kruiden. In vitro en dieronderzoek suggereert dat stinkende gouwe nuttig zou kunnen zijn voor sommige soorten kanker. Cytotoxische alkaloïden gevonden in stinkende gouwe lijken apoptose in kankercellen bevorderen. Bovendien heeft onderzoek bij dieren aangetoond dat een stinkende gouwe-extract de groei van glandulaire maagkanker vermindert. Voorlopig onderzoek suggereert dat chelidonine, sanguinarine en chelerythrine activiteit kunnen hebben tegen cellen van uveaal melanoom, een bijzonder moeilijk te behandelen kanker. 

Typologie

Mensen die een gunstige reactie ervaren op deze plant lijken iets te hebben met de kleur geel: de gelaatskleur, het oogwit, de urine, de huidskleur of het tongbeslag is vaak gelig. Ook het type mens lijkt gelieerd te zijn aan de reactie. Zo lijken mensen die hun woede vaak inhouden, ofwel hun gal niet spugen, goed te reageren op het gebruik van de Chelidonium majus. 


Chelidonium majus--an integrative review: traditional knowledge versus modern findings. Marilena Gilca 1, Laura Gaman, Elena Panait, Irina Stoian, Valeriu Atanasiu. Chelidonium majus L. (family Papaveraceae), or greater celandine, is an important plant in western phytotherapy and in traditional Chinese medicine. Crude extracts of C. majus as well as purified compounds derived from it exhibit a broad spectrum of biological activities (antiinflammatory, antimicrobial, antitumoral, analgesic, hepatoprotective) that support some of the traditional uses of C. majus. 
However, herbal medicine also claims that this plant has several important properties which have not yet been scientifically studied: C. majus is supposed to have diuretic, antitussive and eye-regenerative effects. On the other hand, C. majus also has scientifically proven effects, e.g. anti-osteoporotic activity and radioprotection, which are not mentioned in traditional sources. Moreover, recent controversy about the hepatoprotective versus hepatotoxic effects of Chelidonium majus has renewed the interest of the medical community in this plant. This review is intended to integrate traditional ethno-medical knowledge and modern scientific findings about C. majus in order to promote understanding of its therapeutic actions as well as its toxic potential.

Lohninger, A. and Hamler, F. Chelidonium majus L. (Ukrain) in the treatment of cancer patients. Drugs Exp.Clin Res 1992;18 Suppl:73-77.  



maandag, februari 01, 2021

Nigella beschermt mogelijk tegen Corona

Zwarte komijn, de specerij die bestaat uit de gemalen zaden van Nigella sativa, heeft een antivirale werking die misschien de overlevingskansen van covidpatiënten kan vergroten en hun herstel kan versnellen. Dat suggereert een humane studie van artsen uit Pakistan.

Studie

De onderzoekers verdeelden 313 covidpatiënten in een placebogroep en een experimentele groep. De proefpersonen in de experimentele groep kregen elke dag 1 gram honing en 80 milligram Nigella sativa-poeder per kilo lichaamsgewicht. Het poeder was geen extract, maar bestond uit fijngemalen gedroogde zaden van de Nigella sativa.

De twee belangrijkste actieve stoffen in respectievelijke honing en Nigella sativa zijn waarschijnlijk respectievelijk quercetine en thymoquinone.

Virologen vermoeden op basis van is silico-studies dat thymoquinone het virussen moeilijker maken cellen binnen te dringen en zich te vermenigvuldigen. [Curr Ther Res Clin Exp. 2020;93:100602.] Daarnaast bevat Nigella sativa zink en vitamine C.

Resultaten

In de 30 dagen dat de onderzoekers de proefpersonen volgden, was de kans op overlijden bij de patiënten die ernstig ziek waren ruim 4 keer groter in de placebogroep dan in de experimentele groep.

Suppletie met Nigella sativa en honing verminderde niet alleen de kans op overlijden, maar versnelde ook het herstel van de virusinfectie. 6 dagen nadat de suppletie begon, was de helft van de ernstig zieke patiënten in de experimentele groep alweer naar huis. In de placebogroep was dat slechts 2.8 procent.

In het bloed van de proefpersonen in de experimentele groepen verdween volgens PCR-tests het virus sneller dan in het bloed van de proefpersonen in de placebogroepen.

Conclusie

"In COVID-19 patients, honey and Nigella sativa with standard care therapy resulted in earlier viral clearance, symptomatic relief, clinical improvement and mortality reduction", vatten de onderzoekers hun bevindingen samen. "Moreover, similarly to previous research no adverse effects were reported regarding honey and Nigella sativa."  

Bron: MedRxiv 2020.10.30.20217364; doi: https://doi.org/10.1101/2020.10.30.20217364.

vrijdag, januari 22, 2021

Delhaize, kleine kaardebol en de Lesse

Grote klis / Arctium lappa
Even boodschappen doen in de grote Delhaize van Dinant. De enige supermarkt waar ik met een ontsmette kar moet rond rijden. Ik kom hier vooral om dure saffraandraadjes en vegi-producten te kopen, maar neem terloops ook bio-peren, mandarijntjes en voor één keer sperziebonen van ver weg mee. 

Vreemd blijft het wel, om hier niet als kinderlijke toerist maar als inwoner van Wallonië rond te lopen. Wel heb ik toch nog steeds de neiging om een toeristisch toerke te doen, ook vandaag rij ik niet recht naar huis maar rij via Celles naar de Lessevallei, waar ik even rond snuffel langs de wilde rivier.  

In de winter resten van planten detecteren, spoor zoeken, verzopen zaadbollen ontdekken is, zeker in deze sombere Coronatijden, mijn herboristische overlevingsstrategie. Lege zaaddoosjes van teunisbloem, kaardebollen, verweerde klispollen zijn hier op deze wat rommelige plaats vanzelfsprekend van de partij. Wat me aangenaam verbaasd zijn de veel zeldzamere bolletjes van de kleine kaardebol. 

De kleine kaardebol, Dipsacus pilosus, heeft net als zijn grote broer stekelige stengels. De bladeren zijn niet aan de voet vergroeid, waardoor er daar geen bakje te zien is dat gevuld is met water zoals je dat bij de grote kaardebol altijd aantreft. De bloemen staan in een bolvormig hoofdje bij elkaar en de kleur van de trompetvormige bloemen is witachtig. Kleine kaardebol is tamelijk zeldzaam en houdt van kalkrijke, maar wel wat drasserige grond. Of het geneeskrachtige werking heeft zoals zijn grote broer is niet bekend. Dus nog iets om uit te zoeken, zo blijven we doelgericht wat bezig en dat is zo wie zo gezond in deze hallucinante tijden.

Ver wandelen doe ik nu niet, al ben ik hier vlakbij het bijzondere natuurreservaat van Furfooz. Dat zal voor een andere keer zijn, tijd zat op dit moment, tenminste als we in leven blijven.

donderdag, januari 21, 2021

Leef je langer met kamille?

Als je 's avonds vaak een kopje kamillethee drinkt voordat je gaat slapen leef je misschien langer. Dat vermoeden rijst op uit de epidemiologische studie die Bret Howrey van University of Texas in Galveston publiceerde in The Gerontologist. Howrey bestudeerde Mexicaanse Amerikanen, en ontdekte dat in ieder geval onder Mexicaanse vrouwen het gebruik van kamillethee een forse levensverlengende werking lijkt te hebben.

Echte kamille

In kamille - wetenschappelijke namen: Matricaria chamomilla of Matricaria recutita - zitten onder meer terpenoiden zoals alpha-bisabolol, maar ook apigenin-analogen en azulenes. Die mix van stoffen heeft een rustgevende werking, waardoor je beter kunt slapen als je voordat je naar bed gaat een kopje kamillethee drinkt. Bovendien gaan mensen die kamillethee drinken een beetje minder tobben en piekeren, [J Clin Psychopharmacol. 2009 Aug;29(4):378-82.] en verzacht kamille depressies. [Altern Ther Health Med. 2012 Sep-Oct;18(5):44-9.] Tegelijkertijd hebben de bestanddelen van kamille volgens cel- en dierstudies ook een positief effect op de gezondheid. Alpha-bisabolol en de apigenin-analogen in kamille remmen bijvoorbeeld kankercellen. [Biochem Biophys Res Commun. 2004 Mar 12;315(3):589-94.] [Mol Cell Pharmacol. 2009 Jan 1;1(3):138.]

In een overzichtsstudie noemde de voedingswetenschapper Janmejai Srivastava kamille "a herbal medicine of the past with bright future". [Mol Med Rep. 2010 Nov 1;3(6):895-901.]  In zijn onderzoek analyseerde Bret Howrey de gegevens van 1677 Mexicaanse 65-plussers, die allemaal woonden in Zuidelijke staten van de VS. Van hen dronk 14 procent wel eens kamillethee. De gegevens waren verzameld in de periode 2000-2007.

De sterftekans van de Mexicanen die kamillethee dronken was 29 procent lager dan die van de groep als geheel, ontdekte Howry. Onder de vrouwen verminderde het drinken van kamillethee de sterftekans met 33 procent, onder de mannen was het effect van kamille niet statistisch significant. Dat zou wel eens kunnen komen omdat de mannen beduidend minder kamillethee dronken dan de vrouwen, vermoedt Howrey.

Conclusie

"Chamomile use among Mexican Americans was associated with a reduction in all-cause mortality", concludeert Howrey. "The exact pathway for a reduction in mortality is unknown and represents an important area for future research. Studies with improved granularity in the measure of chamomile use in dosage and duration will lead to a better understanding of the role of chamomile in reduced mortality.

Bron: Gerontologist. 2015 Apr 29. pii: gnv051

zondag, januari 17, 2021

Vier en veertig jaar geleden. Herboristerie in Baarle.

Een bericht in het heemkundig tijdschrift van Baarle, tekst uit de dagboeken van Jo Huijbregts April 1976: Baarle heeft een reformwinkeltje gekregen >>>>>

Kruidje-roer-me-wel is een nieuw klein winkeltje op de Singel nr. 8 in Baarle-Nassau waar men terecht kan voor natuurlijke voeding. Hieronder wordt dan voeding verstaan waarin geen kleur, smaak en andere chemische stoffen zijn verwerkt.

Alle producten zijn bovendien biologisch-dynamisch verbouwd. De grondstoffen zijn afkomstig van planten die niet met allerlei chemische en giftige stoffen zijn groot gebracht. Ook in Baarle wordt de groep mensen die terug willen vallen naar een zo zuiver en eerlijk mogelijke voeding steeds groter. 

Tot voor de opening van Kruidje-roer-me-wel was deze groep mensen steeds aangewezen op de reformwinkels van de omliggende steden. Dit nieuwe winkeltje voorziet in een behoefte waar men duidelijk heel blij mee is. De eerste dagen na de opening liep het kompleet storm. 

Maurice en Emma Godefridi, twee Vlaamse jonge mensen die uit puur idealisme met dit winkeltje begonnen zijn, hadden hun handen vol om iedereen te helpen of te adviseren. Ook voor allerlei vragen op het gebied van de biologisch-dynamische tuinbouw, het kweken en gebruiken van tuinkruiden of het bereiden van allerlei vegetarische gerechten kan men er wel terecht. Naast deze voedingsmiddelen als granen, graanproducten, noten, zuurdeegbroden, zeezout, zilvervliesrijst, biologische schoonheidsproducten, eigen gebakken volkorenbrood etc. kan men in ditwinkeltje ook handgedraaide potterie van Jos de Swart vinden. Deze gebruiksvoorwerpen zijn voorzien van de prachtigste glazuren en zijneen bezichtiging alleen al dubbel en dwars waard. In dit eerlijke winkeltje is iedereen welkom en tot niets verplicht. Alle vragen over een verantwoorde voeding vinden hier een aandachtig gehoor.

zaterdag, januari 16, 2021

Alcohol en koffie tegen virussen?

Het flavonoide quercitin en alcohol
In de reageerbuis is quercitine in staat om corona- en influenzavirussen af te remmen. De stof komt vooral voor in schillen van fruit en groente, maar ook veel in pinda's, bessen, druiven en ook wat in  Japanse duizendknoop. Omdat quercitine nauwelijks in water oplosbaar is, wordt het niet goed opgenomen. De situatie ligt anders wanneer quercitine opgelost in alcohol geconsumeerd word. Bij gedistilleerde dranken in vaten komt het uit het hout in het distillaat. Het beland verder, in de vorm van whisky, om maar een voorbeeld te noemen, in de keel, dus daar waar de slechte virussen rond dolen. In opgeloste vorm zijn zelfs kleine hoeveelheden voldoende. Natuurlijk mogen we het effect van alcohol niet onderschatten. In de gebruikelijke drinksterkte van gedistilleerde drank (40 % vol.) is het een redelijk ontsmettingsmiddel tegen alle soorten virussen. Schreef het Robert Koch Instituut. 
De werking van de alcohol is niet systemisch. In bloed heeft het geen nut, maar alleen lokaal in de mond en keel. De virussen die zich daar vrolijk vermeerderen, worden er direct uitgekegeldEn dat vertelt jou een niet-sterke drankdrinker.

Koffie tegen virussen

In een prospectief onderzoek onder 90.000 Amerikanen leden koffiedrinkers veel minder aan luchtwegaandoeningen: Wie vier kopjes per dag genoot, verlaagde zijn risico op influenza en zelfs pneumonia met ongeveer twee derde.
Wat is de reden hiervoor? Coffeïne verlamt verschillende virussen, zoals het Respiratory Syncytial Virus - een weinig bekende maar veel voorkomende oorzaak van longinfecties in ons land. Het is ook effectief tegen hepatitis C, herpes en polio. Een ander antiviraal ingrediënt in koffie is cafeïnezuur: het inactiveert griepvirussen. Het effect wordt versterkt door coffeïne. Toch maar eens verder onderzoeken.

Wetenchappelijk onderzoek
  • Wu W et al: Quercetin as an antiviral agent inhibits influenza A virus (IAV) entry. Viruses 2015; 8: e6
  • Kunzmann S et al: Increase in CTGF mRNA expression by respiratory syncytial virus infection is abrogated by caffeine in lung epithelial cells. Influenza & other Respiratory Viruses 2018; 12: 662-666
  • Batista MN et al: Caffeine inhibits hepatitis C virus replication in vitro. Archives of Virology 2015; 160: 399-407
  • Utsunomiya H et al: Antiviral activities of coffee extracts in vitro. Food & Chemical Toxicology 2008; 46: 1919-1924
  • Prahoveanu E, Esanu V: Effect of caffeine on experimental influenza in mice. Virologie 1985; 36
  • Khalaf N et al: Coffee and caffeine are associated with decreased risk of advanced hepatic fibrosis among patients with hepatitis C. Clinical Gastroenterology and Hepatology 2015; 13: 1521-1531
  • Murayama M et al: Effect of caffeine on the multiplication of DNA and RNA viruses. Molecular Medicine Reports 2008; 1: 251-255

donderdag, januari 14, 2021

Mahonia voor de huid

Je vind ze nu overal in de gemeentelijke plantsoenen. Wel een Noord Amerikaanse plant die als decoratieve sierstruik naar Europa is gekomen. Native American tribes used Mahonia aquifolium as a treatment for fungal infections, skin problems and dysentery. These early Americans were aware of the herb’s anti-inflammatory properties.

Een extract van de bast van mahonie wordt in de Noord-Amerikaanse traditionele geneeskunde gebruikt bij dermatologische aandoeningen. De werkzame stoffen zijn waarschijnlijk berberine, berbamine en oxyacanthine.  Mahonie (Berberis aquifolium) behoort tot de klasse van de alkaloïden en hebben in andere onderzoeken een ontstekingsremmende werking laten zien. Uit in vitro-experimenten is gebleken dat een mahonie-extract ontstekingsremmende werking heeft op het cyclooxygenase- en lipoxygenase-metabolisme. Daarnaast is gebleken dat berberine de proliferatie (uitbreiding) van granulocyten remt. Deze witte bloedcellen spelen een belangrijke rol bij ontstekingsprocessen.

In een onderzoek deden 32 patiënten met lichte tot matig ernstige psoriasis mee. Een mahoniecrème werd vergeleken met een calcipotriolcrème gedurende zes maanden. Calcipotriol is een verbinding die afgeleid is van vitamine D en remt de celdeling van de opperhuid, die bij psoriasis sterk verhoogd is. Van de patiënten vond 84% de behandeling met mahonie goed tot uitstekend. Wanneer het middel vergeleken werd met de standaardbehandeling (calcipotriol), gaf 63% van de patiënten aan dat de mahoniecrème net zo goed of zelfs beter werkte.

 Wiesenauer M, Ludtke R. Mahonia aquifolium in patients with psoriasis vulgaris: an intraindividual study. Phytomedicine 1996;3(3):231-235. Augustin M, Andrees U, Grimme H, Schöpf en Simon J. Effects of Mahonia aquifolium ointment on the expression of adhesion, proliferation, and activation markers in the skin of patients with psoriasis. Forsch Komplementarmed 1999;6(Suppl. 2):19- 21. Gulliver WP, Donsky HJ. A report on three recent clinical trials using Mahonia aquifolium 10% topical cream and a review of the worldwide clinical experience with Mahonia aquifolium for the treatment of plaque psoriasis. Am J Ther 2005;12(5):398-406. 


woensdag, januari 13, 2021

Peterselie meer dan keukenkruid

Is er iets gewoner dan peterselie. Het is vooral bekend als keukenkruid maar toch heeft deze plant vele andere merkwaardige kwaliteiten: bijzonder hoge voedingswaarde, geneeskrachtig en zelfs abortief

Als geneeskruid heeft het vooral diuretische en carminatieve eigenschappen en dat in alle plantendelen. Ook is het kruid van oudsher als emmenagoog in gebruik en een bestanddeel van de vluchtige olie – apiol – werd aan het eind van de 19de eeuw tot het begin van de 20ste eeuw toegepast als abortivum onder de naam ergoapiol of apergol [1].

Peterselie (Petroselinum crispum), een tweejarige plant uit de schermbloemenfamilie (Apiaceae), is medicinaal en culinair in gebruik in de vorm van drie varianten: 

  • 1.) Platte peterselie of bladpeterselie –P. crispum var. neapolitanum; 
  • 2.) Krulpeterselie –P. crispum var. crispum; 
  • 3.) Wortelpeterselie –P. crispum var. tuberosum. 

De werkzame stoffen bevinden zich in de gehele plant, maar zijn het sterkst geconcentreerd in de vluchtige olie van de zaden. Naast apiol is myristicin een belangrijke stof in de vluchtige olie van de zaden van peterselie. Deze stof is vooral bekend als het psychoactieve bestanddeel (800-12.800 ppm) [2] in nootmuskaat (Myristica fragrans) als men aanzienlijke hoeveelheden van dit specerij oraal toedient. Opvallend is echter dat myristicin in de zaden van peterselie in nog grotere hoeveelheden te vinden is (14.785 – 19.800 ppm) [2]. De aanwezigheid van myristicin in peterselie is interessant vanwege de werking op het zenuwstelsel en de mogelijkheid van meer toepassingen met peterselie dan enkel de diuretische en carminatieve effecten. Ook zijn er individuele gevallen bekend waar sprake lijkt te zijn van een peterselieverslaving. 

Myristicin is een fenylpropeen en is niet oplosbaar in water maar wel in alcoholen en vetten en kent naast de psychoactieve werking ook andere effecten op het zenuwstelsel. Het is bekend dat myristicin, als geïsoleerde stof, werkt als een monoamine-oxidaseremmer in muizen [3]. De werking lijkt niet zo sterk als die van veelgebruikte reguliere antidepressiva, maar voor milde stemmingsstoornissen zou het in theorie een positief effect kunnen hebben.

dinsdag, januari 12, 2021

Teunisbloemen langs de Maas

Spectaculaire rozetten van teunisbloem vond ik onlangs op een braakliggend stuk grond langs de Maas. De wortels zijn nu te oogsten om als groente te gebruiken. Toch laat ik ze staan, het is zonde om deze mooie rozetten weg te halen, daarbij is het ook zo dat niet alle exemplaren smakelijk zijn. omdat de wortels dikwijls te vezelig zijn. En ja, braakliggende gronden zijn nu ook niet de properste plaatsen ter wereld.

In de oudste Europese kruidenboeken vind je deze Amerikaanse plant natuurlijk niet terug. Alhoewel er enige verwarring kan ontstaan omdat Theoprastus de naam onothera al voor onze jaartelling gebruikte, hij had het waarschijnlijk over de verwante Wilgenroosjes. Hij schreef ‘Onothera, sive onear, hilaritatum efferens in vino’ of ‘een kruid goed in wijn om je opgewekt te maken’. Alsof wijn alleen dat al niet doet.

Bij verschillende indianenstammen in Amerika werd Teunisbloem vooral uitwendig gebruikt tegen kneuzingen, blauwe plekken en abcessen. Verder ook als kompres op aambeien. De Cherokees zouden de plant ook tegen vetzucht gebruikt hebben. Hadden zij dat nodig? Ook Porcher (1883) vermeldt de bovengrondse plant tegen huidkwalen en Dr. Griffith had in zijn praktijk goede resultaten bij ‘tetter’: eczeem, psoriasis en herpes.

Toch wel opvallend deze vroegere gebruiken, omdat ook het hedendaags gebruik, vooral dan de olie uit het zaad, weer opnieuw gebruikt wordt tegen eczeem. De zaden van Oenothera biennis bevatten veel gamma-linoleenzuur. GLA is een vetzuur dat in het lichaam omgezet wordt in een hormoon-achtige, ontstekingsremmende stof, prostaglandine E1 (PGE1). Deze olie is werkzaam bij de behandeling van allergieën en allergisch eczeem. Het zijn de enige indicaties die wetenschappelijk ook redelijk onderbouwd zijn. Verder zijn er aanwijzingen dat de olie, als aanvulling bij andere kruiden ook te gebruiken is in de overgang, bij mastalgie (pijn in de borsten) en reumatoïde artritis. Al wordt er commercieel wel wat overdreven met het opsommen van al die wonderbaarlijke werkingen van de teunisbloem.

Lees ook https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/oenothera-biennis-teunisbloem

Corona en het immuunsysteem

Het is cruciaal dat ons immuunsysteem op een efficiente manier reageert als er een pathogeen, zoals een virus of een bacterie, ons lichaam binnendringt. In het geval van een virus zoals het Coronavirus, opteert ons immuunsysteem om een reactie in gang te zetten die ook wel een Th1-reactie wordt genoemd. Met behulp van T-lymfocyten wordt er een zeer sterke ontsteking gecreëerd, zodat de cellen die geïnfiltreerd zijn met het virus gedood worden. Bij dergelijke immuunreacties komt veel kijken. Het is een complexe cascade van gebeurtenissen die normaal gezien leidt tot de dood van de indringer en het aanleggen van immunologisch geheugen zodat we in de toekomst beschermd zijn. Gezien het feit dat het nieuwe Coronavirus de longen infiltreert, snel repliceert en een massieve immuunreactie uitlokt, is het uitermate belangrijk dat deze immuunreactie succesvol is in het verslaan van het virus en dat deze reactie weer (op tijd) eindigt. Een overmatige immuunreactie die niet op tijd eindigt, kan nog veel meer schade veroorzaken.

Wat kunt u zelf doen. Belangrijk is dus om ervoor te zorgen dat de immuunreactie effectief is. Wat kunt u inzetten?

Antivirale stoffen uit de natuur

De snelle replicatie van het virus kan worden afgeremd met antivirale stoffen. Een veelbelovende antivirale stof is Astragalus membranaceus. Daarnaast kunnen breedspectrum antivirale middelen worden ingezet zoals Allium sativum (knoflook), Sambucus nigra en Cordyceps.

Vitaminen, mineralen en vetzuren voor een optimale immuunreactie

De inname van voldoende vitamine C is erg belangrijk. Een vitamine C-tekort kan leiden tot een inadequaat functionerend immuunsysteem. Ook zink is van groot belang in het reguleren van de immuunreactie. Daarnaast zijn voldoende vitamine D en de vetzuren EPA en DHA noodzakelijk voor op tijd uitzetten van de immuunreactie zodat deze geen onnodige schade aanricht. Voldoende inname van vette vis, schaal- en schelpdieren of algen en eventuele aanvulling met suppletie is aan te raden. Vitamine D maken we aan onder invloed van de blootstelling aan zonlicht op onze huid. In deze tijd van het jaar is het in Europa moeilijk om voldoende vitamine D via deze weg aan te maken. 

Ook cortisol speelt een belangrijke rol in de immuunreactie en zorgt samen met vitamine D, EPA en DHA voor het op tijd beëindigen van de ontstekingsreactie. De lichaamseigen cortisolproductie en de gevoeligheid voor cortisol, en dus ook de werkzaamheid ervan, kunnen worden verbeterd via enkele eenvoudige leefstijltips:

  • Zorg voor voldoende stressreducerende activiteiten zoals sporten, sauna, massage, meditatie, ademhalingsoefeningen die ontspanning brengen;
  • Neem regelmatig een koude douche of ga in open water zwemmen. Een intense koudeprikkel zorgt voor vergroting van cortisolgevoeligheid;
  • Eet gevarieerd en voldoende vezels om de darmflora te optimaliseren (of gebruik pre- en probiotica): een gezonde darmflora zorgt voor een betere werkzaamheid van cortisol.

Het Coronavirus houdt velen van ons bezig. We kunnen er preventief voor zorgen dat ons lichaam bestand is tegen een besmetting met dergelijk virus, zoals ook aan te raden is ter preventie van het griepvirus. Met behulp van een gezonde leefstijl, aangevuld met enkele stoffen uit de natuur die ons immuunsysteem een duwtje in de juiste richting geven, is ons lichaam beter bestand tegen virusinfecties, zoals het Coronavirus.

Referenties
  • Mahallawi, Waleed et.al. (2018); MERS-CoV infection in humans is associated with a pro-inflammatory Th1 and Th17 cytokine profile; 104. 8-13. 10.1016/j.cyto.2018.01.025.
  • Chaolin Huang et.al., (2020); Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, The Lancet January 24, 2020
  • Guo Q. et.al., (2014), The effect of Astragalus polysaccharide on the Epstein-Barr virus lytic cycle; Acta Virol. 2014;58(1):76-80
  • Duvall MG et.al. (2016), DHA- and EPA-derived resolvins, protectins, and maresins in airway inflammation; Eur J Pharmacol. 2016 Aug 15;785:144-155
  • Roxas M1, Jurenka J. (2007), Colds and influenza: a review of diagnosis and conventional, botanical, and nutritional considerations. Altern Med Rev.2007 Mar;12(1):25-48
  • Pellissier, B. Bonaz, (2017) Chapter Eleven - The Place of Stress and Emotions in the Irritable Bowel Syndrome, Editor(s): Gerald Litwack, Vitamins and Hormones, Academic Press, Volume 103, 2017, Pages 327-354, ISSN 0083-6729, ISBN 9780128119143, https://doi.org/10.1016/bs.vh.2016.09.005.
  • Noh EM et al. Cordycepin inhibits IL-1beta-induced MMP-1 and MMP-3 expression in rheumatoid arthritis synovial fibroblasts. Rheumatology (Oxford). 2009;48(1):45
  • Wu Y et al. Effect of various extracts and a polysaccharide from the edible mycelia of Cordyceps sinensis on cellular and humoral immune response against ovalbumin in mice. Phytother Res. 2006;20(8):646-52
  • Prietsma JE. Eerherstel natuurlijke virusbestrijders. Ortho 1997; 4: 167-172.

zondag, januari 10, 2021

De blue zones of gezond oud worden

Wereldwijd zijn er vijf streken waar opmerkelijk veel eeuwelingen rondlopen. Het gaat om Sardinië (Italië), Okinawa (Japan), Nicoya (Costa Rica), Ikaria (Griekenland) en Loma Linda (Californië). De Amerikaanse journalist Dan Buettner maakte er zijn levenswerk van om het ouderdomsrecept van die zogenaamde ‘blauwe zones’ te ontrafelen.

“Op nummer één staat: beweeg voldoende, op een natuurlijke manier. Twee: eet tot je 80 procent verzadigd bent. Drie: eet zo veel mogelijk plantaardig. Vier: drink één à twee glazen rode wijn per dag. Vijf: geef een doel aan je leven. Zes: ontspan op tijd. Zeven: zet je in voor een goede zaak. Acht: hecht belang aan je familie. En negen: zorg voor een goed sociaal netwerk.”

Les nummer 1, ‘natuurlijk bewegen’. De mannelijke eeuwelingen op Sardinië hadden hun hele leven als herder gewerkt, en daardoor dagelijks wat kilometers afgewandeld. Schaapsherder moet dan zowat het gezondst mogelijke beroep zijn?“Als je naar de data kijkt wel, ja. Het gaat erom dat je dagelijks beweegt, maar daarom niet als een zwetende gek. Herders lopen geen marathons hè, laat staan dat ze dagelijks met gewichten zeulen. Nee, ze wandelden dagelijks gemiddeld een goeie 8 kilometer. Wandelen is wellicht de beste fysieke activiteit die er bestaat.”

Dan Buettner kookboek met 100 gezonde recepten geïnspireerd op de Blue Zones, gebieden waar de gezondste en gelukkigste mensen ter wereld leven. Een recept.

TOFOE-STEAK MET SHIITAKES

250 g stevige tofoe, in vier vierkante stukken
1 el plantaardige olie of sojaolie
1 el bloem
1 el sesamolie
200 g shiitakes
1 el mirin
1 tl geraspte gember
1 el rode misopasta
¼ tl chilivlokken
50 g gehakte prei of bosui
kerstomaten, gehalveerd, ter garnering

Bedek de vochtige tofoe met een laagje bloem. Doe de plantaardige olie in een koekenpan en bak de tofoe op middelhoog vuur rondom tot hij iets begint te verkleuren (3-4 minuten per kant).
Doe de sesamolie in een andere pan. Bak hierin de paddenstoelen, mirin, gember, miso en chilivlokken 3-4 minuten op middelhoog vuur of tot de paddenstoelen gaar zijn. Draai het vuur uit, voeg de prei of bosui aan het paddenstoelenmengsel toe en roer alles door elkaar.
Leg per persoon twee stukken tofoe op een bord en schep het paddenstoelen-groentemengsel erop.
Garneer het gerecht met de kerstomaten.



zaterdag, januari 09, 2021

Rhodiola, mijn adaptogeen uit de Alpen

Zelf slik of beter drink ik nu mijn eigen rozenworteltinctuur en nog wel van zelf gezochte wortels, geoogst op mijn geheime plekken in de Alpen. Rhodiola rosea is het enige adaptogeen waarvan ik zelf het gevoel heb dat het wat doet met mij. 

Maurice bij zijn rozenwortels
Nu ja, naar de Alpen rijden, daar uren wandelen in een mythisch landschap naar de groeiplekken van deze Europese 'ginseng', dat alleen al moet een mens een boost geven.  Maar toch is het effect niet alleen inbeelding, genoeg onderzoeken bevestigen zijn oppeppende werking. 

mijn rozenwortel-extract
Fysiologen van de Katholieke Universiteit Leuven ontdekten in 2004 dat het uithoudingsvermogen en de zuurstofopname van actieve studenten direct toeneemt na de inname van 200 mg Rhodiola-extract.

Rhodiola rosea is een vetplant, verwant aan de hemelsleutel, vooral groeiend in gure, koude biotopen. Russische onderzoekers, die in de tweede helft van de twintigste eeuw extracten van Rhodiolawortels aan proefdieren gaven, ontdekten dat die preparaten de dieren hielpen zware fysieke en geestelijke beproevingen beter te doorstaan. Ratten konden in de Russische experimenten bijvoorbeeld langer zwemmen.

De Belgische onderzoekers vroegen zich af of Rhodiola rosea ook meteen werkt nadat je één dosis hebt geslikt. Ze deden een proef met 24 sportieve studenten. De onderzoekers bepaalden eerst hun 'endurance capacity' zonder dat de studenten iets hadden geslikt, en herhaalden de test daarna nog twee keer: een keer 1 uur nadat de studenten 200 mg Rhodiola hadden ingenomen, een andere keer na de inname van een placebo. De test hield in dat de studenten moesten fietsen op een cyclometer waarop ze elke minuut 20 watt meer moesten produceren.

Het effect deed de onderzoekers denken aan dat van amfetamine. Amfetamine wordt minder effectief als je dezelfde dosis continu gebruikt. Toen de onderzoekers hun studenten 4 weken achtereen Rhodiola rosea lieten slikken, zagen ze dat het ergogene effect weliswaar afnam, maar dat de vermindering niet statistisch significant was. Rhodiola werkt dus, en het is zelfs niet nodig om elke dag een capsule te slikken. Als je een uur voordat je gaat lopen, fietsen of roeien je dosis inneemt heb je er al profijt van. 

En dus....... zit ik weer aan de rozenwortel. Dromend van de bergen.


dinsdag, januari 05, 2021

Over vlier tegen virussen

Vlierbessen helpen tegen verkoudheid. En het zou zomaar kunnen dat vlierbessen ook beschermen tegen agressieve influenzavirussen, ontdekten Australische moleculaire wetenschappers van de University of Sydney. De onderzoekers experimenteerden met cellen in reageerbuizen, niet met proefdieren of mensen. Ze maakten hun extracten van vlierbessen zelf, op basis van Tasmaanse vlierbessen.

Ze brachten verdund vlierbessensap, samen met een influenza-A-virus (H1N1) in contact met laagjes niercellen [MDCK]. Als de virussen de cellen konden besmetten, verkleurden ze wit. Hoe sterker de concentratie vlierbessensap, hoe geringer was het aantal besmette cellen.

De bescherming tegen virussen was het werk van polyfenolen in vlierbessensap. Vooral cyanidin-3-glucoside was actief. Waarschijnlijk blokkeren die polyfenolen de werking van eiwitten waarmee het virus cellen binnendringt en zich reproduceert.
De stof vergroot de gevoeligheid voor insuline in spiercellen, en verklaart waarschijnlijk waarom vlierbesextract in in vitro-studies de insulinegevoeligheid vergroot.

In een ander experiment brachten de onderzoekers vlierbessenextract in contact met A549-longkankercellen, en bepaalden de aanmaak van ontstekingsfactoren door de cellen. Ze ontdekten dat vlierbessensap de aanmaak van interleukine-6 verhoogde met een factor 207, die van interleukine-8 met een factor 28 en die van TNF-alfa met een factor 60.

Dat zou wel eens kunnen betekenen dat vlierbessensap niet alleen de kans vermindert dat het influenzavirus cellen binnendringt, maar ook het immuunsysteem activeert om met virussen besmette cellen aan te vallen. Dit immunologische effect van vlierbes was niet het werk van polyfenolen als cyanidin-3-glucoside, ontdekten de onderzoekers. Op basis van eerder gepubliceerd onderzoek vermoeden ze dat de afgifte van ontstekingsfactoren vooral wordt veroorzaakt door polysachariden in vlierbes.

"Elderberry showed potent antiviral activity [...] against influenza infection", schijven de onderzoekers. "These data support the use of Sambucus nigra berries as nutraceutical ingredients for the management of influenza infection."

Bron: Journal of Functional Foods 54 (2019) 353-60.

zondag, januari 03, 2021

Hormesis, voeding en geneeskruiden

De juiste dosering van een fytotherapeuticum is waarschijnlijk een van de meest controversiële aspecten van de hedendaagse westerse fytotherapie [1]. Het vaststellen van de juiste dosering vereist namelijk dat de eigenschappen van de verschillende werkzame stoffen van een fytotherapeuticum bekend zijn. Het probleem is echter dat voor de meeste fytotherapeutica nog niet bekend is wat precies de actieve inhoudsstoffen zijn, laat staan wat de werking hiervan is. Daarnaast wordt algemeen aangenomen dat de werkzaamheid van fytotherapeutica niet terug te voeren is op de werking van een enkel bestanddeel en berust op de synergetische werking van diverse inhoudsstoffen. Een exacte vergelijking van fytotherapeutische bereidingen op basis van de hoeveelheid (voor zover bekende) werkzame inhoudsstoffen is derhalve in het algemeen eigenlijk niet mogelijk.

Onder westerse fytotherapeuten en herbalisten worden verschillende doseringsbenaderingen gehanteerd, die van land tot land of zelfs binnen een land kunnen verschillen. Ten grondslag aan deze verschillen liggen de zeer uiteenlopende filosofieën over de therapeutische werking van medicinale plantaardige bereidingen. Aan de ene kant is er de moderne (reguliere) aanname dat het therapeutisch effect berust op een specifieke dosis van de farmacologisch actieve bestanddelen in de plant. Daarbij gaat de voorkeur uit naar gestandaardiseerde bereidingen waarvan de werkzaamheid wordt onderbouwd of is bewezen via reguliere klinische studies. Hiertoe behoren dan natuurlijk ook de als reguliere geneesmiddelen geregistreerde fytotherapeutica. 

Vanuit een heel andere benadering wordt gesteld dat een fytotherapeuticum –omdat het afkomstig is van een levend organisme– een zekere energie of levenskracht bevat. De kwaliteit van deze energie zou binnen deze benadering verantwoordelijk zijn voor het therapeutisch effect, waarbij de feitelijke hoeveelheid niet zo belangrijk is zolang het betreffende middel maar in enige mate aanwezig is. Daarbij wordt vaak verondersteld dat de actieve componenten als katalysatoren functioneren om de gezondheid te herstellen en dus niet noodzakelijkerwijs in grotere hoeveelheden behoeven te worden gebruikt. Deze lage-dosisbenadering moet niet worden verward met homeopathie. Een belangrijk verschil met homeopathie is dat de therapeutische indicaties niet worden afgeleid van het similia-principe maar grotendeels berusten op traditionele toepassingen. Het gaat bij de lage-dosisbenadering dan ook om de traditionele bereidingen. Dit zijn veelal extracten en tincturen, waarbij de (al dan niet bekende) werkzame stoffen in lage concentraties aanwezig zijn. Deze bereidingen worden in de literatuur ook wel aangeduid met de term low-dose of mite fytotherapeutica. Over een mogelijk werkingsmechanisme van deze traditionele bereidingen wordt in de literatuur van diverse hypothesen uitgegaan. Een veel gehanteerde hypothese is die van regulatie via secundaire werking. 

Het principe van autoregulatie in de fytotherapie 

Volgens het principe van autoregulatie via ‘secundaire werking’ van geneesmiddelen zoals geformuleerd door Wagner wordt er vanuit gegaan dat de laag gedoseerde fytotherapeutica geen directe farmacologische verandering afdwingen via een moleculaire interactie met receptoren maar wel op enigerlei wijze leiden tot een reactie via autogene regulatiesystemen in het lichaam [2]. De intensiteit van deze reactie is daarbij niet alleen afhankelijk van de intensiteit van de prikkel maar ook van het reactievermogen van het organisme. In tegenstelling hiermee brengen hoge doseringen van (zuivere) plantenstoffen een primaire, directe of organotrope werking tot stand. Die werking is sterk concentratie-afhankelijk, is in veel gevallen suppressief en onderdrukt autogene regulatiesystemen. Deze verklaring zou overeenstemmen met het gegeven dat fytotherapeutica bij een te hoge dosering en een te langdurige toepassing evenals bij synthetische middelen aanleiding kunnen geven tot bijwerkingen. Volgens deze hypothese zou de werking die een geneesmiddel tot stand brengt (directe of secundaire werking) afhangen van de gekozen dosering. De conclusie die hieruit kan worden getrokken is dat voor de werking van de meeste (traditionele) fytotherapeutica uitgegaan moet worden van de secundaire werking van deze middelen. Als uitzonderingen in dit verband zouden bijvoorbeeld de coffeïne bevattende stimulerende preparaten en de antrachinonen bevattende laxeermiddelen kunnen worden beschouwd. Toch is in de meeste gevallen een scherpe scheiding tussen de beide soorten werking niet mogelijk omdat het behoren tot een van beide therapieconcepten afhankelijk is van de specifieke dosis-werkingsrelatie van een geneesmiddel en de werking van fytotherapeutica per definitie afhankelijk is van meerdere inhoudsstoffen, die in verschillende, veelal onbekende, concentraties aanwezig zijn. De secundaire werking van laag gedoseerde fytotherapeutica wordt verondersteld tot stand te komen via een niet-specifiek mechanisme. Dat betekent dan dat geen directe farmacologische functiecorrecties plaatsvinden, maar modulatie of regulatie van organismen plaatsvindt via bepaalde zuiver fysiologische of immunologische of adaptatiereacties. De beïnvloeding van een ziekteproces  vindt in deze benadering dan niet plaats door middel van een direct aangrijpen op een doelorgaan (ziek orgaan), maar indirect via beïnvloeding van regelsystemen. Dit zou het geval kunnen zijn bij fytotherapeutica die werken op immunologische en endocriene systemen, zoals immuunmodulatoren en adaptogenen. Dergelijke aspecifieke reacties zijn door zeer lage doseringen te bewerkstelligen. Daarmee zou verklaard kunnen worden hoe doseringen die op zich geen direct (klassiek farmacologisch) effect te zien geven toch een ziekteproces kunnen beïnvloeden. Deze voorstelling van een mogelijk werkingsmechanisme voor laag gedoseerde fytotherapeutica leidt tot de volgende conclusies:

De lage-dosis-therapie, die gebruikmaakt van traditionele fytotherapeutische bereidingen (onder andere maceraten en tincturen) kan aangeduid worden als een actieve regulatietherapie, die bij de ‘juiste’ dosering lichaamseigen systemen intact laat maar deze toch beïnvloedt. Het succes van een dergelijke therapie die het lichaamseigen zelfgenezend vermogen mobiliseert is afhankelijk van het vermogen van die systemen om nog te kunnen reageren. Toepassing daarvan is dan ook zinloos bij shock, coma, ernstige hartinsufficiëntie, ernstige infecties, chirurgisch noodzakelijke ingrepen, vergiftigingen, ernstige (reguliere) geneesmiddelbijwerkingen en dergelijke.


De toepassing van hoge doses plantenstoffen (en dus ook de hooggeconcentreerde extracten die binnen de reguliere geneeskunde worden toegepast) kan in dit verband worden gezien als een passieve regulatietherapie omdat het organisme dan passief blijft ten aanzien van zelfregulerende impulsen. Dat geldt ook voor de meeste synthetische verbindingen. Zeer sterk werkende geneesmiddelen (die bij ernstige ziekten vaak noodzakelijk zijn) kunnen het lichaamseigen regelsysteem – voorzover dit nog tot reactie in staat is – zelfs onderdrukken of beschadigen doordat deze geneesmiddelen vaak ook op regelsystemen inwerken die geen afwijking vertonen. Wanneer van het belang van autoregulatie door het organisme wordt uitgegaan, dan dient veel aandacht te worden gegeven aan de individuele uitgangspositie van een ziek organisme en het tijdstip van medicatie. Een zeer reactief systeem (bijvoorbeeld bij een ontstekingsproces) zal namelijk op dezelfde hoeveelheid van een geneesmiddel anders reageren dan een verminderd reactief systeem of een systeem dat in homeostase verkeert. Ook het tijdstip waarop een geneesmiddel wordt toegediend, krijgt –afhankelijk van profylactische of therapeutische toediening aan het begin, op het maximum of bij afname van het ziekteproces– met betrekking tot een mogelijke regulerende functie van het fytotherapeuticum een extra betekenis.

Hormesis in de fytotherapie 

Het hormesisconcept was al bekend bij de oude Grieken [3]. Hippocrates stelde vast dat hoewel nieskruid (Helleborus-species) bij gebruik in hoge doseringen cholera-achtige diarree kon veroorzaken, het in lage doseringen ook succesvol kan worden gebruikt om cholera te behandelen. Daarnaast werd ook in die tijd al de tinctuur van Spaanse vlieg (Cantharis) –waarvan bekend was, dat deze in hogere dosering cystitis en hematurie veroorzaakte– gebruikt om cystitis te behandelen. Ook Paracelsus was op de hoogte van het fenomeen hormesis, wat blijkt uit zijn gebruik van nauwkeurig afgemeten lage doses van toxische verbindingen als arseen en kwik. Volgens Paracelsus was namelijk datgene wat een mens ziek maakt, indien in lage doses gegeven, ook hetgeen wat hem geneest. De herkomst van het hedendaagse hormesisfenomeen is toe te schrijven aan het werk van Hugo Schulz en Rudolph Arndt in de 80er jaren van de 19e eeuw, later bekend geworden als de Arndt-Schulz regel [3]. Daarin wordt gesteld dat van stoffen die in subletale dosering een remmende werking uitoefenen op biologische processen, mag worden verwacht dat diezelfde stoffen bij veel lagere doses een stimulerende werking hebben. De gedachte hierachter was afkomstig van het werk van Schulz uit 1888, waarin hij ontdekte dat veel chemische verbindingen in lage dosering de groei en ademhaling van gist stimuleerden. Deze waarnemingen werden bevestigd en uitgebreid naar andere stoffen die eenzelfde effect lieten zien. Later toonde Hueppe in 1896 aan dat bacteriën zich op dezelfde manier gedragen. Omdat geen verklaring voor dit fenomeen kon worden gevonden, en vanwege de veronderstelde overeenkomsten met homeopathie (zie kader), raakte dit langzamerhand in onbruik. Niettemin werden steeds nieuwe voorbeelden gepubliceerd en niet alleen in de toxicologische literatuur. Zo beschreven Southam en Ehrlich in 1943 het effect van een natuurlijk antibioticum in cederhout dat de groei van schimmels remde maar bij lagere doseringen een omgekeerd effect vertoonde. Zij stelden als eersten de term hormesis (of omkeereffect) voor om daarmee te omschrijven: ‘een stimulerend effect van subinhibitoire concentraties van een toxische verbinding op een organisme’ [6]. 

Uit talrijke publicaties die daarop volgden –met name ook in de laatste decennia– wordt steeds duidelijker dat hormesis een wijdverbreid fenomeen is dat niet alleen optreedt bij chemische verbindingen, maar ook wordt geconstateerd bij fysische prikkels als straling, hitte en koude. Een bekend voorbeeld is de zogenaamde photo repair, een in alle levende organismen optredend herstelproces na beschadiging door UV-straling. Als men celweefsels die door hoge doseringen ioniserende UV-straling genetisch zwaar beschadigd zijn met een geringe dosis van dezelfde straling na bestraalt, herstelt het beschadigde weefsel zich binnen enkele uren praktisch volledig. Zonder deze nabehandeling treedt de zogenaamde dark repair op met een belangrijk geringere mate van herstel [7]. Al de bovenstaande onderzoeksresultaten lijken een onderbouwing te vormen voor de oorspronkelijke aanname die besloten ligt in de Arndt-Schulz-regel dat hormesis een fenomeen is dat klaarblijkelijk in verschillende organismen op dezelfde wijze plaatsvindt als reactie op blootstelling aan (lage doseringen van) verschillende soorten van potentieel toxische agentia. 

Resultaten verkregen bij immunologisch onderzoek van plantenstoffen bieden ook aanwijzingen voor een mogelijk optreden van hormesis. Een interessant voorbeeld hiervan is de werking van emetine, één van hoofdcomponenten van de braakwortel (Cephaelis ipecacuanha). Wanneer emetine bij veel lagere concentraties dan gebruikelijk werd onderzocht, bleek een immuunstimulerend effect op te treden, terwijl bij hogere concentraties een cytostatisch, respectievelijk immuunonderdrukkend effect werd waargenomen. Deze resultaten leveren een aanzienlijke bijdrage tot de verklaring van een vroeger al bij lagere doseringen waargenomen antivirale werking van emetine. Dit zou nu op basis van dit onderzoek geheel of gedeeltelijk kunnen worden toegeschreven aan een aspecifieke stimulatie van het cellulaire of humorale deel van het immuunsysteem. Van een groot aantal plantaardige extracten of hieruit geïsoleerde stoffen is de invloed op (delen van) het immuunsysteem onderzocht [8]. Hierbij is gebruik gemaakt van testmethoden die berusten op het meten van onder andere de invloed op: 

  • complementactiviteit,
  • fagocytoseactiviteit en de 
  • inductie van interferon. 

Uit deze studies is gebleken dat extracten of fracties van verschillende plantensoorten in lage doseringen een immuunstimulerende activiteit te zien geven in de verschillende testmodellen. Uit de resultaten van deze experimenten kan evenwel niet worden geconcludeerd dat in een therapeutische situatie deze preparaten eveneens immuunstimulerend werken. Welke werking een bepaalde stof op het immuunsysteem heeft, is niet alleen een eigenschap van het betreffende middel. Eén en dezelfde stof kan nu eens immuunstimulerend werken en in een andere situatie immuunsuppressief werken. Wezenlijk daarbij is naast de dosis, de wijze van toediening, het tijdstip van toediening en de duur van toediening.

Plantensoorten met immuunstimulerende eigenschappen: Echinacea purpurea / Eupatorium cannabinum Eupatorium perfoliatum / Matricaria chamomilla / Arnica montana / Calendula officinalis / Sabal serrulata Althaea officinalis / Baptisia tinctoria / Eleutherococcus senticosus

Klinische studie met Solidago

Solidago virgaurea
Een voorbeeld van een in dit verband interessante klinische studie is het onderzoek van Kalbermatten waarbij een alcoholisch vloeibaar extract van guldenroede (Solidago virgaurea) wordt vergeleken met een Solidago virgaurea oertinctuur [9]. In deze klinisch-farmacologische studie uit 1989 werd de diuretische werking van de twee verschillende Solidago-preparaten vergeleken met een placebo. De oertinctuur was bereid uit vers plantenmateriaal en het vloeibaar extract was verkregen door concentratie met een factor 10 van de oertinctuur. Bij chemische analyse van de bereidingen bleek dat het spectrum van inhoudsstoffen –afgezien van de concentratie– identiek was. De 22 vrouwelijke proefpersonen moesten zich steeds op twee achtereenvolgende dagen  zoveel mogelijk gelijk gedragen, vooral met betrekking tot vochtconsumptie en de tijden waarop gedronken werd. Verboden waren alcohol, gezoute vleeswaren, koffie na 6 uur ’s avonds, zware lichamelijke inspanning en saunabezoek. Het avondeten werd door iedere deelnemer op beide dagen op hetzelfde tijdstip genuttigd. Om 8 uur ’s avonds werd 300 ml gekookte lindebloesemthee gedronken. Daarna mocht tot aan de volgende dag niets meer gedronken worden, met uitzondering van de voor inname van het geneesmiddel vastgestelde hoeveelheid water. Om 22 uur werd de blaas geledigd en aansluitend werd daarna 100 ml water gedronken. Op de eerste avond werd dit water zonder en op de tweede avond met drie ml van het geneesmiddel of de placebo gedronken. Het totale urinevolume na inname van de geneesmiddelen (of de placebo) werd de volgende morgen om zeven uur gemeten. De nacht na de eerste dag diende daarbij als controle en in de tweede nacht werd het eventueel optredende diuretische effect gemeten. 

Op deze wijze werd bij de 22 proefpersonen in drie afzonderlijke sessies het diuretisch effect van de twee extracten en van een placebo bepaald. De studie werd dubbelblind uitgevoerd en volgens algemeen aanvaarde statistische criteria geanalyseerd. Uit de resultaten van deze studie bleek dat de oertinctuur de diurese verhoogde met 38,3 %. Het meer geconcentreerde vloeibare extract gaf slechts een verhoging van 17,8 % te zien en de placebo een stijging van 2,9 %. De door de oertinctuur teweeggebrachte stijging van de diurese was in vergelijking met de placebo statistisch zeer significant. De diuresestijging van het vloeibare extract was niet significant ten opzichte van de placebo. Het paradoxale resultaat van deze studie is dat de oertinctuur een twee keer zo sterke werking laat zien terwijl de concentratie aan inhoudsstoffen tien keer lager is dan in het vloeibare extract. De oertinctuur had daarmee een ongeveer 20 keer sterkere werking dan het extract. Dit resultaat kan wellicht gezien worden als een klinisch fytotherapeutisch voorbeeld van een hormesiseffect.

Hormesis en toxiciteit van fytotherapeutica. 

Wat betekent het fenomeen hormesis nu voor de fytotherapie? Van fytotherapeutica wordt algemeen aangenomen dat het mild werkende geneesmiddelen zijn met een grote therapeutische breedte en meestal geen of milde bijwerkingen. Van een groot aantal plantensoorten is echter reeds lang bekend dat toxische verschijnselen kunnen optreden na gebruik van soms al kleine hoeveelheden. In principe wordt het gebruik van deze toxische plantensoorten in de fytotherapie dan ook vermeden. Er verschijnen echter in de laatste jaren ook in toenemende mate publicaties over mogelijke toxiciteit van andere tot dusver als veilig veronderstelde plantensoorten, bereidingen daaruit of geïsoleerde inhoudsstoffen. Het is nu de algemene opinie dat indien men deze plantensoorten zou willen blijven gebruiken in fytotherapeutica het plantenmateriaal of de hieruit bereide extracten zodanig dienen te worden bewerkt –bijvoorbeeld via een zo volledig mogelijke eliminatie van de mogelijk toxische verbindingen– dat er geen gevaar meer aanwezig is voor het optreden van schadelijke effecten. In het licht van het hierboven beschreven hormesiseffect is het echter de vraag of dat wel terecht is. Niet alleen Paracelsus heeft er al op gewezen dat alleen de dosis maakt of iets giftig is, maar ook de bekende Amerikaanse biochemicus Bruce Ames (ontdekker van de Ames-test ter vaststelling van carcinogeniteit) wijst er in diverse studies in wetenschappelijke toptijdschriften op dat het wel meevalt met die toxiciteit van stoffen in onze leefomgeving, met name in voedsel maar ook in fytotherapeutica. 

Volgens Ames heeft de mens in de evolutie blijkbaar een algemeen verdedigingsmechanisme ontwikkeld tegen de talloze agressieve stoffen die voortdurend endogeen (in ons lichaam) worden gevormd of die via het voedsel (en daarop gelijkende fytotherapeutica) worden ingenomen. Volgens Ames en zijn medewerkers zijn mensen bij lage concentraties van agressieve stoffen dus goed beschermd [10,11]. Ondanks deze sterke argumenten is de heersende opvatting (ook in wetenschappelijke kringen) nog steeds dat kankerverwekkende stoffen tot elke prijs uit de leefomgeving moeten worden gebannen. Nog steeds wordt algemeen aangenomen dat voor carcinogene chemicaliën een lineaire dosis / effect relatie bestaat en dat bij zeer lage concentraties het kankerrisico laag is, maar pas geen risico meer bestaat als de stof niet meer aantoonbaar is. 

Daarnaast is het natuurlijk ook nog mogelijk dat in een (complex) voedingsmiddel of fytotherapeuticum de schadelijke werking van de ene stof wordt gecompenseerd door de tegengestelde werking van andere stoffen. Een interessant voorbeeld hiervan is gember, dat zowel in de voeding als in de fytotherapie wordt gebruikt. Een hoofdbestanddeel in gemberwortel, 6-gingerol, laat in de Ames-test een sterk mutagene activiteit zien. Als daarentegen het gehele gemberwortelextract wordt getest, dat een zelfde hoeveelheid 6-gingerol bevat, worden anti-mutagene effecten waargenomen [12]. Conclusies Wat betekent het bovenstaande voor de fytotherapie? Dosisafhankelijke omkeereffecten zijn voor talloze stoffen, zowel natuurlijke als synthetische, beschreven. 

Afgaande op de gegevens die de laatste jaren in toenemende mate in de literatuur verschijnen over hormesis, zijn er sterke aanwijzingen dat er juist een positief (beschermend) effect te verwachten is van die (zeer) lage concentraties van in hogere doseringen schadelijke, agressieve stoffen. Gezien de nauwe relatie tussen fytotherapeutica en de complexe plantaardige bestanddelen van ons voedsel kan tenminste worden gesteld dat men zeer voorzichtig moet zijn om zomaar uitspraken te doen over de giftigheid van kruidenmiddelen. Dit geldt in het bijzonder wanneer gegevens, verkregen uit in-vitro-studies met enkelvoudige geïsoleerde stoffen, worden geëxtrapoleerd naar de in-vivo-situatie bij de mens. In veel gevallen leidt dit tot volstrekt onjuiste conclusies waarvan hierboven enkele voorbeelden zijn gegeven.

Auteursgegevens: Drs. J.H. (Johan) van Meer is als docent verbonden aan de disciplinegroep Medicinal Chemistry and Chemical Biology van het departement Farmaceutische Wetenschappen van de Bèta Faculteit van de Universiteit Utrecht en redacteur van het NTvF. 

Referenties:

1. Mills S, Bone K. Principles and Practice of Phytotherapy; Modern Herbal Medicine, Churchill Livingstone, Edinburgh 2000. 2. Wagner H, Wiesenauer M. Phytotherapie; Phytopharmaka und pflanzliche Homöopathika, Gustav Fischer, Stuttgart, New York 1995. 3. Boxenbaum H, Neafsey PJ, Fournier DJ. Hormesis, Gompertz functions, and risk assessment. Drug Metab Rev 1988;19(2):195-229. 4. Calabrese E.J. Toxicological awakenings: the rebirth of hormesis as a central pillar of toxicology. Toxicol Appl Pharmacol 2005;204:1-8. 5. Oberbaum M, Samuels N, Singer SR. Hormesis is not homeopathy. Toxicol Appl Pharmacol 2005;206:365. 6. Southam CM, Ehrlich J. Effects of western red cedar heartwood on certain wood-decaying fungi in culture. Phytopathology 1943;33:515-24. 7. Popp FA. Neue Horizonte in der Medizin, Haug Verlag, Heidelberg 1983. 8. Wagner H, Proksch A, Vollmar A, Kreutzkamp B, Bauer J. In vitro Phagozytose. Stimulierung durch isolierte Pflanzenstoffen gemessen im Phagozytose – Lumineszens- Modell. Planta Med 1985;51:139-45. 9. Kalbermatten R. Die Dosierung in der Phytotherapie. Schweiz Zschr Ganzheitsmedizin 1990;2(3):100-12. 10. Ames BN, Gold LS. Too many rodent carcinogens: mitogenesis increases mutagenesis. Science 1990;249:249-50. 11. Ames BN, Profet M, Gold LS. Dietary pesticides (99,99% all natural), Proc Natl Acad Sci USA 1990;87:7777-81. 12. Nakamura H, Yamamoto T. Mutagen and anti-mutagen in ginger, Zingiber officinale. Mutat Res 1982;103:119-26.