Oppagne bij Wéris

Wat voorbereidingen voor onze zoveelste wandeling bij de menhirdorpen Wéris en Oppagne. Ik ontdek op internet interessante info uit het boek van Jean Marie SEBILLE, Histoires du village d’ Oppagne. Volume I. Geschiedenis van Oppagne. Niet direct informatie over planten maar wel over de dolmens van Oppagne en Wéris.

Menhirs van Oppagne

EMILE TANDEL (Les Communes Luxembourgeoises, 1892) verklaart de etymologie van de naam Oppagne als volgt. O, ob, op betekent “rivier”. Op kan ook verwijzen naar de helling van een heuvel. Pagne of page komt
van het Latijnse pagus, wat “dorp, bourg (Fr.)” betekent.
In prehistorische tijden was de streek rond Oppagne ingenomen door de Keltische stam van de Poemani. Tijdens het derde millennium vóór Christus richtten zij een aantal megalithische bouwwerken op. Deze stenen uit de omgeving van Oppagne vormden samen met die uit de omgeving van Wéris een en hetzelfde geheel.

Les trois menhirs d’Oppagne bevinden zich op een hoogte van 287m en werden voor het eerst in 1888 opgemerkt. Ze zijn gemaakt van zogenaamde ‘puddingstenen’ die minstens 1600m verder uit de buurt werden aangevoerd. De grootste van de drie heeft een hoogte van 3,20m, een breedte van 1,20m en zit 1,44m diep in de grond. Hij weegt meer dan 9 ton.

De Dolmen van Oppagne bevindt zich op een hoogte van 277m. Hij bevindt zich op 200m afstand van de oude Romeinse weg richting Oppagne. Het monument is 9,90m lang en 4,60m breed. Men heeft bij onderzoek de resten van negen lichamen gevonden. Waarschijnlijk zijn het de doden van de Gobelet-stam, die hier omstreeks 2500 v.C. leefde.

JM SEBILLE eindigt dit hoofdstuk met twee artikels. Les dolmens de Wéris maîtrisent-ils les forces telluriques nocives? (uit : Avenir de Luxembourg Plus, 9 november 1989) zet uiteen hoe de prehistorische grafmonumenten niet toevallig op deze plekken werden gebouwd maar dat de bouwers rekening hielden met de loop van bepaalde tellurische, i.e. tot de aarde behorende, energielijnen, die onder andere het mummificeren van de doden in de hand werkten. Er is ook sprake van magnetische, geneeskrachtige en het lichaam regenererende energielijnen.

Een ander artikel uit hetzelfde blad (25 mei 1990) Inquiétude dans les chaumières: y a-t-il un druide à Wéris? vertelt over Renaat De Jonghe, ex-leraar van Vlaamse of Nederlandse afkomst, die lid is van de Order of Bards, Ovates and Druids en de Cercle du Blanc Caillou. De man ging op zoek naar de energielijnen die de monolieten in de streek met elkaar verbinden. Als een nieuwe druïde trekt hij geregeld de bossen in om er in de nabijheid van (zogenaamde) menhirs allerlei rituelen en bezweringen uit te voeren.

Puddingsteen of poddingsteen / Conglomeraat

Menhirs bij dolmen van Oppagne

De megalieten van Wéris, de dolmen en menhirs, bestaan allemaal uit de lokale puddingsteenrotsblokken. Als u deze rots van nabij kunt bekijken dan lijkt het wel een soort beton van kiezelstenen in cement. En inderdaad, het is een soort natuurlijk beton dat "puddingsteen" wordt genoemd. Deze rots is een zandsteenconglomeraat miljoenen jaren terug gevormd met donkere en bleke rolkeien van kwartsiet ... aaneengeklit in een fijne maar harde zandmassa van het strand van een al lang verdwenen prehistorische zee.

Op een hogere gelegen heuvelhelling ten oosten van Wéris ligt een harde laag conglomeraatbank, puddingsteen. Door de werking van de aarde over de miljoenen jaren heen, aardbevingen, erosie,...  kwamen er barsten in de bank, zijn sommige rotsblokken uit de bank losgekomen en weggegleden. Zo'n 5.000 jaar geleden bedacht de mens dat die rotsblokken toch wel ideaal waren. Ze zochten naar de juiste steen, versleepten die tot op de juiste plek en plaatsen de menhirs en bouwden er megalieten mee.

Puddingsteen is een ontzettend moeilijk te bewerken steen omwille van zijn hardheid. Het is dankzij deze hardheid dat de megalieten de tand des tijd, de vernielzucht en de recuperatiedrang van de mens heeft weerstaan. De plaatselijke gebouwen werden vooral met natuursteen zoals zand- en kalksteen opgetrokken.
En toch is er een tijd geweest dat hier een steengroeve was. Van 1866 tot WOI werd puddingsteen hier op industriële wijze gewonnen. De stenen werden in rechthoekige blokken of in halve cirkels gehouwen. Vervolgens werden ze op stevige en brede karren vervoerd, getrokken door tien tot veertien paarden, naar het station van Barvaux sur Ourthe. Van hieruit bracht de trein ze naar Luik of naar het Franse Lotharingen, waar ze als vuurvaste bodems gebruikt werden in de hoogovens.

Dit deel van de streekgebonden industriële geschiedenis werd beschreven door Joseph Bernard in "Exploitation des carrières de poudingues de la Plate à Wéris", artikel verschenen in het trimestrieel tijdschrift "Terre de Durbuy" nr 29 (maart 1989).

Instanthoestsiroop

Hoestsiroop in de sneeuw

Midden in de nacht. Wakker worden van een helse hoestbui. In allerijl een anti-hoestmiddel gefabriceerd. 
Wat heb ik in huis? Tinctuur van vlierbessen en tinctuur van kaasjeskruidbloemen, van elk een soeplepel bij mekaar gegooid samen met een lepel vloeibare honing. Goed roeren en mijn instanthoestsiroop is klaar voor gebruik.  Snel een koffielepel naar binnen gewerkt en.... het leek nog te helpen ook.


Over kaasjeskruid / Malva
Het Latijnse Malva komt van het Griekse malakos: verzachten, of het Griekse malassoo: week maken, een verwijzing naar het verzachtende slijm van de zaden. Bij de ouden heette het malue,  waar een u voor v staat. van Beverwijck, ‘zo genoemd naar de Latijnse naam Malva die wederom komt van het Griekse Malacha alsof men zei verzachtend, waarom ze ook bij dezelfde Grieken Akopos, dat is pijn stillend, genoemd wordt’.

Een andere oude naam Peppel of pappel komt van het gebruik om te pappen op brandwonden en verzachtende werking op de verharde slijmvliezen. Varro verhaalt dat priesteressen van Apollo in Rome de voeten met deze zalf insmeerden en dan op blote voeten door de kolen liepen. Zo ook schrijft Magnus dat de magiërs er hun handen mee insmeerden en dan allerlei dingen uit het vuur konden halen.

Deze plant werd zo gebruikt in lang vervlogen, donkere tijden. Als men toen beschuldigd werd van een misdaad kon men een beeld van schuld of onschuld verkrijgen door een oordeel. Personen van zwakke gezondheid of licht gestel, vooral monniken en schrijvers, waren vrij gesteld van de normale methode van een gevecht. Die konden hun onschuld aantonen door een gloeiende ijzeren staaf vast te houden. Dat gebeurde in de kerk. De verdachte, hij kon vrienden bij zich hebben, werd beschermd door zijn handen te bedekken met een dikke laag van een substantie die hem toestonden de hitte te weerstaan. Deze zalf werd in de 13de eeuw beschreven. Het sap van de Malva en de slijmige zaden van een soort vlooienzaad samen met het wit van een ei werden gemengd, de handen waren daarmee even goed bedekt als met een paar handschoenen.

Uitproberen van die anti-brandzalf is op eigen risico. Instanthoestsiroop maken is zonder risico.

Leven in de natuur: daslook

Tweede buitendag van de herboristenopleiding in het domaine du Bonsoy. Na de middag dalen we af naar de Maas. De bomen hebben ons pad opgevrolijkt met hun herfstig gekleurd blad. Onzichtbaar onder blad en in de grond overwinteren bol- en knolgewassen.

Als everzwijnen snuffelen en wroeten we blad en aarde om en ontdekken geneeskrachtige en culinaire wortels. Echte valeriaan die de geïrriteerde aardbewoner kan kalmeren, nagelkruid die PDS-darmen tot rust kunnen brengen en..... we vinden ook de aromatische daslookbolletjes die soep en andere gerechten kunnen kruiden. Een verborgen wereld die herboristen vol verwondering ontdekken en met bewondering beleven.

Over daslook:  There is good evidence for the use of ramson by Mesolithic people. Charred bulbs of A. ursinum were identified—in the late Mesolithic settlement at Halsskov in Denmark (Kubiak-Martens 2002). It was hypothesized that ramson was one of the plants that contributed to the hunter-gatherer diet. A. ursinum was known to the early Celts and to the ancient Romans. The Greek physician Dioscorides mentioned four kinds of onion, among them A. ursinum and also attributed a detoxifying effect to the plant (Meyer et al. 1999; Richter 1999). Ramson was well known also in the Middle Ages; it belongs to the group of plants often found at medieval West Slavic archeological sites (Celka 2011). King Charles the Great, also known as Charlemagne, included A. ursinum in his Capitulare de Villis imperialibis, where he formally cataloged plants, mostly those possessing medicinal properties, and documented how the gardens should be planned and cared for (Clickner 2011). Hieronymus Bock provided drawings of the plant in his Kreutterbuch, Lonicerus judged wild garlic to be superior to regular garlic (Richter 1999; Błażewicz-Woźniak et al. 2011; Strzelecka and Kowalski 2000; Madaus 1938).

Elke dag even naar buiten....om langer te leven

Als je zo lang mogelijk wilt leven, ga dan elke dag even naar buiten - en blijf niet de ganse dag binnen zitten. Ook als je binnenshuis een fitnesscentrum hebt, goed gezelschap en een gevulde koelkast, ga naar buiten. Dat adviseert de Israëlische geriater Jeremy Jacobs van Hadassah Hebrew-University Medical Center. Maar hoe het dagelijks verlaten van de woning de kans op overlijden vermindert? Dat is vooralsnog een raadsel...

Studie
Jeremy Jacobs en zijn collega's gebruikten gegevens die zijn verzameld in de Jerusalem Longitudinal Study. Ze volgden enkele honderden mannen en vrouwen, die zijn geboren rond 1920, van 1990 tot 2015.

Resultaten
In alle leeftijdsgroepen was de kans op overleving groter in de groep die dagelijks het huis verliet.

• Zeventig plussers die frequent hun huis verlaten zijn wellicht gezonder dan zeventigplussers die altijd thuis blijven. Maar toen de onderzoekers het effect van gezondheid met statistische trucs weg poetsten, veranderde er weinig.
• Zeventig plussers die dagelijks hun huis verlaten bewegen misschien meer. Maar ook toen de onderzoekers corrigeerden voor lichaamsbeweging was het verband tussen sterfte en het verlaten van het huis nog steeds intact.
• Een andere mogelijkheid is dat de studiedeelnemers die dagelijks het huis verlieten meer sociale contacten hebben, en dus corrigeerden de onderzoekers ook voor eenzaamheid. Maar ook daarna stond het verband nog steeds overeind.

"Our findings reinforce the consistency of the relationship between leaving the house and mortality, not only irrespective of advancing age per se, but also independent of the rising burden of social vulnerability, functional decline, and medical comorbidity that was observed between ages 70 and 90", schrijven de onderzoekers."The current study adjusted for physical activity level, suggesting that the longer survival associated with frequently going out is independent of the benefits of physical activity."

Conclusie
"This observational study of a representative communitydwelling cohort found a significant association between frequency of leaving the house throughout follow-up from age 70 to 90 and mortality, adjusting for social, functional, and medical status", schrijven de onderzoekers.
"It is tempting to assume that the health of older people may be improved by increasing accessibility, creating environments that make it easier for them to leave the house, and improving social support aimed at encouraging activities outside of the house."
"Faced with the growing prevalence of homebound older people, interventions aimed at making it easier for older people to leave their house, encouraging an active nonsedentary lifestyle, and promoting continued engagement in activities outside of the home are required."
"Prospective studies are required to determine whether the negative outcomes and health burden associated with becoming increasingly homebound can be ameliorated, delayed, or even reversed."

Bron: J Am Geriatr Soc. 2017 Nov 22. doi: 10.1111/jgs.15148.

Wegdistel in de tuin

Tijdens het tweede weekend van onze herboristenopleiding bespreken we vooral enkele planten voor de spijsvertering. Alsem, venkel, echte kamille en andere bitterstofplanten.  

Zoals gewoonlijk gaan we ook veel naar buiten, de tuin in, en dan zien we natuurlijk veel andere planten. Vooral het grote grijsglimmende roset van de wegdistel spreekt ons aan, de plant is niet direct een bekende geneeskrachtige plant, toch heeft hij al een lange geschiedenis van gebruik achter de rug. Vooral in de antroposofische geneeskunde is het samen met sleutelbloem en bilzenkruid onder de naam Cardiodoron een gewaardeerd hartmiddel.

Een typische antroposofische, fenomenologische beschrijving van dit middel ziet er als volgt uit. Het bestaat uit de Primula (sleutelbloem) die opvalt door een heel sterke verticale kwaliteit, een zeer krachtige open gele bloem waar veel lichtkracht (bovenpool) uit af te lezen is. Een verticale kracht helpt bij het verbinden van boven en beneden, zoals we dat ook in het hart zien waar het veneuze bloed uit de onderpool (darmen/ledematen) zich mengt met het bloed uit de bovenpool (hoofd/ruggenmerg).
Verder bevat de cardiodoron nog de onopordon of (wegdistel of ezelsdistel) waar je veel stofwisselings aspecten in kunt herkennen, met name in de overweldigende groei en warmte.
Als laatste bevat de cardiodoron nog de hyoscyamus (bilzenkruid) dat typisch een verbindende kwaliteit heeft: de ritmische rangschikking van de bloemetjes kan je laten zien dat de bijbehorende kwaliteit is om de warmte naar beneden brengen.

Onderzoek heeft aangetoond dat cardiodoron in staat is het hartritme indien dat relatief snel is te verlangzamen, en indien het relatief langzaam is kan het ritme met Cardiodoron juist versneld worden. Hiermee zien we dat het om een geneesmiddel gaat met een regulerend werking.

Ook in de Oudheid bij Grieken en Romeinen werd de weg- of ezelsdistel reeds gebruikt. Das Akanthion des Dioskurides wird meistens auf unsere Eselsdistel, von manchen Schriftstellern jedoch auch auf das Onopordon illyr. L., Illyrische Wegedistel, gedeutet. Dioskurides empfiehlt den Saft der Blätter und Wurzeln gegen Opisthotonie, und Plinius weiß von der Verwendung des wolligen Überzuges der Blätter als Material zu Kleidungsstücken zu berichten. Offizinell waren früher die Wurzeln und das Kraut als Radix et Herba Spinae albae seu Cardui tomentosi.
Die Wurzeln und die jungen Sprossen werden in verschiedenen Ländern als Gemüse, der Blumenboden wie Artischocken gegessen. Aus den Pappushaaren wurde früher das sog. Disteltuch gesponnen.

Zie ook https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/onopordon-wegdistel

Wolfsmelk

 Ook in najaar en winter blijven ze glimmend aanwezig. Wolfsmelk en heksenmelk. Wolfsmelk is een verzamelnaam voor alle Euphorbia­ceae. Ze bevatten allemaal melksap dat giftig is, soms zelfs dodelijk giftig.In onze streken kent men de brede wolfsmelk, de stijve wolfsmelk en het kroontjeskruid, alle eenjarig terwijl de kruisbladwolfsmelk tweejarig is. Voor degenen die zich in de wolfsmelksoorten willen verdiepen: er is ook nog een amandelwolfsmelk, een moeraswolfsmelk,een cypreswolfsmelk en een heksenmelk. Al deze wolfsmelksoorten zijn vaste planten. Men vindt ze dus jaar op jaar weer terug in het wild of in de tuin.

De Euphorbia's hebben geen gewone bloemen, maar zogenaamde schijnbloemen. De bloemen, mannelijke en vrouwelijke, zijn piepklein en vormen samen met gele schutblaadjes de grotere schijnbloem.Naast deze inheemse wolfsmelksoorten kennen de meeste mensen wel de zogenaamde kerstster, de Euphorbia pulcherrima die vooral opvalt door de felrode of wit gekleurde schutbladeren rond de bloem.

Volgens de oude voorschriften, werden de Euphorbia's ook voor magische doeleinden gebruikt, onder andere verwerkt in heksenzalven. Vooral Euphorbia helioscopia, het kroontjeskruid zou veel gebruikt geweest zijn. Hij werd dan ook wel heksenmelk genoemd  Er werd aangenomen dat heksen het melksap inkookten, om er dan adders in te doden en van dit mengsel samen andere heksendranken en zalven te brouwen. Ook de alchemisten gebruikten grote hoeveelheden wolfsmelk, omdat het volgens hen een zilver­makende plant was. Het witte melksap heeft mogelijk tot deze veronderstelling geleid.

De naam Euphorbia zou volgens Plinius afkomstig zijn van Euphorbius, de lijfarts van koning Juba II, koning van Mauritanië die rond 50 voor Christus leefde. Deze arts nam al proeven met wolfsmelk, op zoek naar zijn geneeskrachtige werking. Een andere verklaring van de naam is, dat deze een samenstelling is van de woorden eu = goed en pherbos = voeden. Het gedroogde melksap werd in vroeger eeuwen namelijk ook gebruikt ter genezing van tbc­-patiënten. Tot in de twintigste eeuw werd onder de naam euphorbium nog wel gedroogd melksap in de apotheek gebruikt. De naam wolfsmelk die voor alle Euphorbia's gebruikt wordt houdt verband met de branderige, bijtende smaak die even pijnlijk is als de beet van een wolf. De wolfsmelk, bestanddeel van heksenzalven en heksendranken, werd ook wel in de volksgeneeskunde gebruikt, zij het uitsluitend uitwendig. Het ingedikte sap werd gebruikt op pleisters die in de diergeneeskunde toegepast werden en het verse sap blijkt een uitstekend middel te zijn om wratten kwijt te raken.

Pompompoen

Pompoenen op overschot na Halloween? Of doe je niet mee met dat soort gekte? Dan kun jenog altijd de pompoenoverschotten ophalen bij de voordeur van de buren en dan de volgende pompoensoep fabriceren. Lekker en zeker ook gezond. Zie wetenschappelijk onderzoek verder.

Ingrediënten (voor 4 personen):

• 1 pompoen (een oranje)
• 3 sjalotten of rode ui
• 3 teentjes knoflook
• Kruiden naar smaak: kurkuma, komijn, kerrie, verse rozemarijn
• Olijfolie
• Versgemalen zwarte peper en zout
• 1 à 1,5 liter bouillon

Als garnituur:

• Room of volle yoghurt
• Geroosterde pompoenpitten
• Verse koriander of peterselie

Bereiding:

1. Verwarm de oven voor tot 180 °C. Schrob de pompoen schoon, ontpit en hak het vruchtvlees (met schil) in grove stukken.

2. Snijd de ui in grove stukken en plet de teentjes knoflook met de platte kant van je mes. Meng de ui en de knoflook met de pompoen en breng op smaak met peper, zout en andere kruiden naar keuze. Spreid de stukken uit op een bakplaat, overgiet met olijfolie en plaats in een voorverwarmde oven.

3. Schep na een kwartiertje roosteren alles om en laat verder garen tot de pompoen donker kleurt.

4. Doe de geroosterde pompoen in een kookpot of blender, knijp de teentjes knoflook uit en overgiet alle groenten met de warme bouillon. Mix fijn en werk af met pitjes, blaadjes koriander en wat room of een lepel volle yoghurt.

Pompoen pepmiddel?

Hoewel mensen al duizenden jaren pompoenen eten, is er niet zoveel bekend over hun gezondheidsbevorderende werking. Maar die is er wel, weten we dankzij Japans onderzoek. [Biosci Biotechnol Biochem. 2009 May;73(5):1033-41.] In pompoen zit, behalve alpha- en gamma-tocopherol, betacaroteen, cryptoxanthine, luteine en zeaxanthine ook relatief veel nicotinezuur en trigonelline. Die stoffen verbeteren de opname van glucose door spiercellen. Pompoen doet kennelijk iets met insuline.

 Koreaanse onderzoekers ontdekten daarnaast dat een andere stof in pompoen, de secundaire metaboliet dehydrodiconiferyl-alcohol, de opname van glucose door vetcellen saboteert. [J Biol Chem. 2012 Mar 16;287(12):8839-51.] In reageerbuizen remt de dehydrodiconiferyl-alcohol de aanmaak van PPAR-gamma in vetcellen.
De Taiwanezen vermoedden op basis van de beschikbare gegevens dat pompoen sportprestaties zouden kunnen verbeteren. Ze maakten een alcoholextract van het gedroogde en zaadloze vruchtvlees van muskaatpompoen en gaven dat aan muizen. De dieren kregen 14 dagen elke dag 0, 50, 100 of 250 mg extract per kg lichaamsgewicht.

Na die periode testten de onderzoekers de spierkracht in de voorpoten van de muizen met een grip strength test. Daarbij bepaalden de onderzoekers met hoeveel kracht de dieren zich konden vastklampen aan een metalen pijpje. De suppletie met pompoen maakte de dieren sterker.
De onderzoekers bepaalden ook het uithoudingsvermogen van de dieren. Ze bonden een gewichtje aan de staart van de dieren, gooiden ze in een aquarium en keken vervolgens hoe lang de muizen konden blijven zwemmen. De Taiwanezen zagen dat pompoen het uithoudingsvermogen van de dieren verbeterde.

Zie https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/cucurbita-sp-pompoen

Wandelles in mijn eigen Hoegaarden

Op onze Hoegaardse wandeling. De eerste les- en wandeldag van onze jaarcursus Leren in de natuur. Eten uit de natuur. We wandelen langs de oude spoorweg tussen Tienen en Jodoigne. Er is wel degelijk zo iets als spoorwegflora: sint janskruid, wilde marjolein maar ook veel tweejarigen zoals teunisbloem en toorts, maar ik wil nu wat kwijt over de woekerende, wilde Clematis of Bosrank. Klimmen, winden, hechten en hangen, dat doet deze liaan uit onze bossen. Ook hier in Hoegaarden drapeert hij zich over wilg, meidoorn en vlier.

Echt eetbaar of veilig geneeskrachtig is deze klimplant niet. Toch vinden we vreemde gegevens in oude kruidenboeken. Zo lees ik  'De heete en scherpe smaak van de Clematis toont zijn warme kracht. Het wordt gebruikt tot de ringen om de uitgezakte Lijfmoeder (baarmoeder) in te houden. De Bloemen, Zaaden, Schors en Wortel hebben een brandende kracht.' Dit en nog veel meer, o.a. dat de plant melaatsen geneest, wordt meegedeeld over onze mooiste en hoogst klimmende liaan, de Bosrank, vroeger Vinkoorde genoemd.

In Limburg, Voerstreek en de Ardennen is zij heel gewoon, elders zeldzaam. Heel wat mensen hebben haar in hun tuin gezet en genieten elk jaar van de vitaliteit waarmee zij de boom die haar mag dragen, bespringt, omhangt, overwoekert. Naar alle kanten graaien de lenige stengels en spreidt zij haar bladparen uit. Een overdaad aan groenig-witte bloemsterren bloeit de hele zomer door. Ze laten een knoedeltje vruchten na, die een lange dunne snavel dragen, bezet met lange zijdeachtige haren. Die zijn tot voorbij de winter zichtbaar. De Britten noemen ze Old man's beard (oude-mannenbaard) en de hele plant Traveller's joy (reizigersvreugd). De oude Gilbert White schreef in november 1788 in zijn dagboek, hoe de grauwe dotten Clematispluis als insecten in een storm door de lucht vlogen. Aan de liaan nog vastgehecht behoren Clematisvruchten met bedauwde spinnenwebben vooral als ze berijpt zijn tot de meest fotogenieke zaken in de natuur.

Onze wilde Clematis wordt nu niet meer in de tuin aangeplant, hij is vervangen door de vele mooie, maar toch ook protserige siersoorten en ja, het is ook niet aan te raden om deze sterk woekerende liaan zomaar op onze mini-tuintjes los te laten. Alhoewel ik zelf niks mooier en romantischer vind dan zo een oerwoudje direct bij de hand.

En o ja Dr.Bach heeft de Clematis vitalba wel opgenomen in zijn bloesemtherapie. Dr. Bach over Clematis: "Deze remedie brengt stabiliteit: zij brengt de mens op een meer praktisch plan; brengt hem 'terug op aarde' [zet hem met de voeten op de grond]; en stelt hem zo in staat zijn opdracht in deze wereld te vervullen"

Over vogelmuur en een wild voedselboek

Op schrijver, fotograaf en natuurliefhebber Phillips ben ik altijd wel wat jaloers geweest. Je kost verdienen met rond te reizen in de natuur, daarover te schrijven en foto's te maken. Ja, daar droom ik ook wel van. Een van zijn boeken 'Puur natuur' doet mij helemaal watertanden. Het is niet alleen een praktisch boek over het gebruik van wilde planten in de keuken, maar ook een mooi boek met halsbrekende foto's van gerechten uit de natuur in de natuur gefotografeerd.

Puur natuur op tafel is een planten- en kookboek met recepten van de meest voorkomende wilde planten. Over bramen­jam, paardenbloemkoffie, lindenbloesemthee of vlierbloemenwijn. Oorspronkelijk eerder medicinale bereidingswijzen die dan later ook culinair gebruikt werden. Vroeger was dat heel gewoon, ouderwets arme mensen voedsel, daarna werd het alternatief en nu zelfs exclusief. Naast die bijna klassieke recepten heeft Phillips een aantal andere fascinerende bron­nen van natuurlijk voedsel, zoals zeewier en paddenstoelen geïnventariseerd, maar ook recepten opgenomen van de meest voorkomende onkruiden zoals weegbree, vogelmuur, paardenbloem en brandnetel. Philips komt tot de conclusie dat er verscheidene nage­noeg onontgonnen gebieden in het plantenrijk bestaan, die een avontuurlijke geest tal van mogelijkheden bieden om voortreffelijke en voedzame maaltijden te bereiden.

En omdat het nu toch een goed moment is om vogelmuur te zoeken. Een vogelmuursoep

1,5 liter (kippen)bouillon, mag ook andere bouillon zijn
6 voorjaarsuitjes (witte en groene gedeelten), in dunne rin­gen gesneden
1 grote aardappel, geschild en in blokjes gesneden
2 bosjes vogelmuur, afgeknipt, gewassen en ontdaan van de grofste steeltjes
zout en versgemalen zwarte peper
3 dl koffie room

Verwijder eventuele harde stelen van de vogelmuur en bewaar een paar takjes voor de garnering. Breng de bouillon in een grote pan met een dikke bodem aan de kook en zet het vuur iets lager. Voeg de uitjes, aardappel en vogelmuur aan de bouillon toe en laat alles 10 tot 15 minuten in de afgedekte pan zachtjes koken. Laat de soep vooral niet te lang op het vuur staan, anders verliest hij iets van zijn fijne smaak. Breng de soep met zout en peper op smaak en meng hem in een bekermixer. Giet de soep terug in de pan en roer de koffieroom er doorheen. Warm de soep weer op, maar laat hem niet meer aan de kook komen. Garmeer de soep met de takjes vogelmuur en dien warm op.

Puur natuur. Roger Phillips. Het boek dateert al van 1983, is ook niet meer in de handel, maar kan hier en daar nog wel tweede hands in een boekhandel of op internet gevonden worden. in een de vertaling en bewerking uit het Engels is van J.M. Veltman . Aanwijzingen voor het bereiden van gerechten en dranken uit ingrediënten die de vrije natuur van West-Europa biedt. Met bibliografie. en register. 160 Pagina's

Lees ook https://hobby-en-overige.infonu.nl/boeken/69657-puur-natuur-roger-phillips.html en https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/stellaria-media-vogelmuur

Olijfolie

Eeuwenoude olijfbomen in de buurt van Nyons. Foto Maurice Godefridi.

Het is nog tijdens mijn leven gebeurd dat eeuwenoude olijfbomen overal gerooid werden omdat die armzalige olijfolie niet meer gewaardeerd werd. Ondertussen word olijfolie weer, terecht als lekker en supergezond beschouwd. Bij deze dan maar eens wat belerende, praktische adviezen over het gebruik van deze olie.

Olijfolie bevat veel mono-onverzadigde vetzuren, die minder gevoelig zijn voor oxidatie (ranzig worden) dan de poly-onverzadigde vetzuren (maïs-, soja-, zonnebloemolie). Bovendien bevat olijfolie van nature veel antioxidanten, zoals polyfenolen, vitamine E, squaleen, carotenoïden.

Dat betekent echter niet dat olijfolie niet kan oxideren. Uit onderzoek blijkt dat het chlorofyl in ongeraffineerde olijfolie beschermt tegen oxidatie in het donker, maar oxidatie versnelt bij blootstelling aan licht. De concentratie antioxidanten daalt ook naarmate de olie langer bewaard wordt, omdat ze opgebruikt worden door het vangen van vrije radicalen tijdens auto-oxidatie en foto-oxidatie.

Om olijfolie te beschermen tegen oxydatie

Om te beginnen een wat vreemd advies: knijp een capsule astaxanthine uit in de fles. Dat is een krachtige antioxidant uit de carotenoïdenfamilie die de olie beschermt tegen oxidatie. Astaxanthine heeft een rode kleur, zo kan je duidelijk zien of de olie nog astaxanthine bevat. Wanneer de rode kleur vervaagt, wordt het tijd om de fles weg te gooien. Je kan dit ook doen met een capsule luteïne (een andere carotenoïde), deze heeft een oranje kleur. Vitamine E werkt ook, maar die is kleurloos, zodat je niet kan zien wanneer de olie niet langer beschermd is.

• Vermijd het opwarmen van olijfolie, maar gebruik ze vooral in koude gerechten
• Voeg olijfolie pas toe vlak voor je gaat eten
• Je kan ze ook aan warme gerechten toevoegen, wanneer ze al op je bord liggen
• Gebruik voor koken en bakken verzadigde vetten, zoals kokosolie
• Als je toch olijfolie wil gebruiken om te bakken, houd de temperatuur dan zo laag mogelijk (giet een klein beetje water in de pan voor je de olie er in doet). Ik meng ook met echte boter.
• Koop kleine flessen
• Bewaar olijfolie op een koele, donkere plaats, niet op het aanrecht!
• Sluit de fles altijd onmiddellijk na gebruik en zet ze meteen terug in de kast

Referentie: Choe E, Min DB. Mechanisms and Factors for Edible Oil Oxidation. Comprehensive Reviews in Food Science en Food Safety. Vol. 5, 2006.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/oleo-europea-olijfboom
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/olea-europea-olijfboom

Heilige tabak?

Nicotiana rustica in eigen tuin

Laat het duidelijk zijn. Ik heb nooit tabak in welke vorm dan ook gerookt. Behalve... even bij mijn plechtige communie op twaalfjarige leeftijd, dan meer als ritueel om volwassen te worden. Toch wil ik hier wat positieve dingen vertellen over die 'dodelijke' Nicotiana.

Nicotiana rustica is bij Indiaanse volkeren altijd als een heilige plant beschouwd. Hij was bekend onder de namen 'mapacho', 'heilige tabak', 'sjamaanse tabak' en 'wilde tabak'. De plant komt vooral voor in het tropische regenwoud van het Amazonegebied, de bladeren bevatten zowat 20 maal meer nicotine dan andere Noord-Amerikaanse tabaksplanten.
Nicotiana rustica werd vooral als ritueel middel gebruikt door bijna alle inheemse stammen van Amerika. Het zou de geesten gunstig stemmen en helpen bij een goede oogst of bij het verzamelen van voedsel. Daarnaast werd de plant gebruikt tijdens genezingsrituelen en andere ceremonies.

De plant werd ook als vredespijp gerookt. Nicotiana rustica speelt nog steeds een rol bij rituelen van de sjamanen in het Amazonegebied. Sommige stammen gebruiken het blad bij de bereiding van ayahuasca, maar meestal wordt de plant gerookt tijdens ayahuasca rituelen. De rook wordt als heilig beschouwd en dient om te genezen en te beschermen.

Bij deze dan ook nog een waslijst van wetenschappelijke onderzoeken over de 'gezonde' tabak.
It is well known that tobacco has dangerous effects on human health. However, some reports have demonstrated that this plant has some beneficial effects such as its action against ulcerative colitis pathogenesis due to its nicotine content and possibly some flavonoid components found in the ethanol smoke extract (Ko & Cho, 2005). In fact, there are constituents in tobacco smoke other than nicotine that have been reported to possess anti-oxidative properties (Chen & Loo, 1995Chen C, Loo G (1995): Cigarette smoke extract inhibits oxidative modification of low density lipoprotein. Atherosclerosis 112, 177–185. [Google Scholar]; Kamisaki et al., 1997Kamisaki Y, Wada K, Nakamoto K, Kishimoto Y, Ashida K, Itoh T (1997): Inhibition by cigarette smoke of lipid peroxidation induced neurotransmitter release. Life Sci 60, 229–233. [Google Scholar]; Lapenna et al., 1995Lapenna D, DeGioia S, Mezzetti A, Ciofani G, Consoli A, Marzio L, Cuccurullo F (1995): Cigarette smoke, ferritin, and lipid peroxidation. Am J Respir Crit Care Med 151, 431–435.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]).

Nicotiana rustica Linn. (Solanaceae) is an annual plant originating in Andean South America. Since antiquity, this plant has been used as a sedative by the old civilizations, in particular Maya tribes, to treat convulsions, fever, nervous affections, and pain of the eyes and the skin (Tierra, 1986Tierra M (1986): Healing herbs - tobacco: Native blessing or whiteman’s curse. Shaman’s Drum 9, 56–58. [Google Scholar]).

In ancient China, snuff was considered as a good remedy for many common illnesses such as colds, headaches, and stomach disorders. Therefore, it was preserved in small medicine bottles like other Chinese medicines (Denis, 2007Denis SKL (2007): Chinese snuff bottles: From the sanctum of enlightened respect III. Laurence King Publishing, London. pp. 7–8. [Google Scholar]).

In Morocco, it is used to treat ear pain, lesions, and cutaneous burns in rural zones. In traditional medicine, N. rustica is used as a vehicle for therapeutic cigarettes: mixed with Origanum vulgare Linn. (Lamiaceae) for pain of the throat, with Eucalyptus for bronchitis, or with leaves of Datura or Brugmansia for asthma and emphysema. This plant is also chewed as a preventive for toothache and decay (Bellakhdar, 1997Bellakhdar J (1997): La pharmacopée marocaine traditionnelle médecine arabe ancienne et savoirs populaires. Ibis Press, Paris, pp. 501–503. [Google Scholar]).

In addition, nicotine, the psychoactive component of tobacco products, is widely consumed by humans (Shields, 2000Shields PG (2000): Epidemiology of tobacco carcinogenesis. Curr Oncol Rep 2, 257–262.[Crossref], [Google Scholar]; Sutherland, 2002Sutherland G (2002): Current approaches to the management of smoking cessation. Drugs 62, 53–61.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]). The drug exhibits several pharmacological actions in the central and peripheral nervous systems and releases a number of neurotransmitters (Mihailescu et al., 2002Mihailescu S, Guzman-Marin R, DominguezMdel C, Drucker-Colin R(2002): Mechanisms of nicotine actions on dorsal raphe serotoninergic neurons. Eur J Pharmacol 452, 77–82. [Google Scholar]; Miller et al., 2003Miller DK, Harrod SB, Green TA, Wong MY, Bardo MT, Dwoskin LP (2003): Lobeline attenuates locomotor stimulation induced by repeated nicotine administration in rats. Pharmacol Biochem Be 74, 279–286. [Google Scholar]). It induces pharmacological effects by acting on nicotinic acetylcholine receptors (nAChRs) (Dani, 2001Dani JA (2001): Overview of nicotinic receptors and their roles in the central nervous system. Biol Psychiat 49, 166–174. [Google Scholar]). It has been used as an alternative therapeutic agent for treating ulcerative colitis in some clinical trials (Guslandi & Tittobello, 1998Guslandi M, Tittobello A (1998): Outcome of ulcerative colitis after treatment with transdermal nicotine. Eur J Gastroenterol Hepatol 10, 513–515.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]; Sandborn et al., 1997Sandborn WJ, Tremaine WJ, Offord KP, Lawson GM, Petersen BT, Batts KP, Croghan IT, Dale LC, Schroeder DR, Hurt RD (1997): Transdermal nicotine for mildly to moderately active ulcerative colitis. Ann Intern Med 126, 364–371. [Google Scholar]). Other animal and clinical studies have suggested the participation of the endogenous opioid system in different behavioral responses to nicotine, mainly concerning its antinociceptive and addictive properties (Berrendero et al., 2005Berrendero F, Mendiza´bal V, Robledo P, Galeote L, Bilkei-Gorzo A, Zimmer A, Maldonado R (2005): Nicotine-induced antinociception, rewarding effects, and physical dependence are decreased in mice lacking the preproenkephalin gene. J Neurosci 25, 1103–1112. [Google Scholar]).

Kattenfluisteraar tegen wil en dank.

Wat overkomt me? Al 2 dagen hoor ik savonds een klagend kittenachtig geluid aan de bosrand. Eerst dacht ik dat het een vreemde, mij onbekende nachtvogel was. Tot dat ik vandaag op zoek naar paddenstoelen een zowat 6 weken jong katje aan de overkant van de beek in de bosrand vind. Een bleekros piepend beestje dat zich zelfs laat oppakken. Hoe kan dat? Wat overkomt mij? Kattenfluisteraar geworden tegen wil en dank. En....nu dus 8 katten in huis.

En wat overkomt die Bretoenen, dat ze niet alleen volwassen katten bij ons droppen maar nu ook hulpeloze kleine katjes aan hun lot overlaten. Onschuldig en weerloos.

Mierikswortel

Mierikswortel en smeerwortel. De witte en de zwarte.

Mierikswortel?  Geen probleem om deze witte wortel te kweken. Eerder een probleem  om hem in toom te houden of om hem uit de grond te ploeteren. Het is een plant en wortel die ik in mijn herboristenleven wel wat verwaarloosd heb. Nu ja, het is ook ondoenbaar, zelfs voor een herborist, om je met alle planten van de wereld bezig te houden. Nu echter, op ons 'landgoed' in Bretagne, heb ik enkele stevige planten staan en dus toch wat oogsten om op azijn en alcohol te zetten om respectievelijk een soort mosterd en een medicinale tinctuur te maken.

Over mierikswortel. De Latijnse naam is Armoracia rusticana. De naam Armoracia stamt wellicht van Amorica, een streek in het Franse Bretagne, waar vermoedelijk het stamland van de plant is te zoeken. Rusticana, een Latijns woord, betekent: van het boerenland.

Als we er van uitgaan, dat het op het boerenland rustig is, nou ja, lang geleden dan, dan begrijpt u het Latijnse woord rusticana in zijn tweede betekenis: rustig, rustiek. De mierikswortel is nauw verwant aan de rammenas en de rettich, beiden wortels met een bijzondere waarde. Rettich is een lange, witte wortel met een mosterdachtige smaak.Bijzonder smakelijk als u het fijn raspt door een salade. In de naam rettich zie je een verbastering van het Latijnse woord radix, dat letterlijk wortel betekent.

In een officiële Farmacopee, zeg maar, apothekersbijbel, uit 1747 lees ik: De krachten van mierikswortel zijn meer vermogende dan die van rammenas. Zij doen de Maanstonden (de menstruatie…) ontlasten en zij genezen scheurbuik.  Scheurbuik kennen wij in deze tijd niet meer. Scheurbuik is een ernstig ziektebeeld, dat veroorzaakt wordt door vitamine C tekort. In de 17de eeuw, ten tijde van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, voeren tal van schepen naar Indië om rijkmakende koopwaar op te halen. Zonder alle geldelijke inkomsten van de V.O.C. zouden de Amsterdamse grachten niet zo fraai gebouwd zijn. Al was het toen armoe en ziekte troef aan boord van de schepen. Vers voedsel was er niet. Jan van Riebeeck, de stichter van de Kaapkolonie, vermeldt in zijn dagboek, in 1656, dat hij lepelblad en mierikswortel liet verschepen naar Kaap de goede hoop. Halverwege de lange reis kregen de naar scheurbuik neigende schepelingen de kans om…ja, om even vitamine C rijk voedsel tot zich te nemen. Voor de vitamine C hebben we de mierikswortel niet echt meer nodig maar de bacteriedodende en antioxiderende glucosinolaten zijn des te interessanter.

Een eenvoudige tinctuur kun je maken door de fijn gemaakte wortel 14 dagen te laten trekken in 40% ethanol (gewichtsverhouding 1 op 5). Van deze tinctuur kun je  een half uur na de maaltijd 20 druppels op iets water innemen. Uw maag en darmen zullen er dankbaar voor zijn. Ook voor de luchtwegen, bij een opkomende verkoudheid, keelpijn, bronchitis, bacteriële infecties is deze tinctuur goed te gebruiken. Mosterdolieglycosiden of glucosinolaten waren en zijn de antibiotica uit de kruidengeneeskunde.

Mierikswortel…Een oud kruid, met een zeer rijke en betekenisvolle geschiedenis, dat nog steeds van waarde is, voor wie het wil zien en begrijpen.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/armoracia-mierikswortel
Bronchite. Une étude allemande portant sur plus de 1500 enfants de 4 ans et plus a examiné l'efficacité d'une extrait de plantes (Angocin Anti-Infekt N) contenant des racines de raifort et de capucine, comparée à celle d'un antibiotique standard. 634 ont souffert d'une bronchite durant l’étude. Suite au traitement avec l’extrait de plante, les symptômes reliés à la bronchite ont diminué de l'ordre de 80%, un effet semblable à celui obtenu par l'antibiotique testé dans l'étude. En outre, les chercheurs ont remarqué une fréquence moins élevée d’effets secondaires avec l’extrait de raifort.

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/36242-mierikswortel-geschiedenis-en-teelt.html

Bretoense muizedoorn

 Tijdens onze Bretoense zomerstage oogsten we de wilde wortels van muizedoorn. We maken de grillige wortels schoon in de rivier bij ons huis en laten ze dan trekken op ethanol van 45%.

De bittere wortel van muizedoorn vormt één van de vijf ingrediënten van de bekende vijfwortel-likeur, de overige bestanddelen van deze likeur waren venkel, selder, asperge en peterselie. De wortel heeft urine-afdrijvende en laxerende eigenschappen en wordt verwerkt in medicijnen bij nierkwalen. Vroeger werd deze plant in de volksgeneeskunde veelvuldig gebruikt bij geelzucht, hoofdpijnen, menstruatiepijnen en borstklachten. Culpeper schreef het middel voor als: „Een afkooksel van de wortels als drankje en een papje van bessen en bladeren dat men op de betreffende plaatsen aanbrengt, hebben het vermogen gebroken beenderen en gewrichten, welke uit de kom geschoten zijn, weer aan elkaar te hechten resp. weer op hun plaats te brengen". Hij voegde er waarschuwend aan toe: „Hoe meer wortels men voor het afkooksel gebruikt hoe sterker dit wordt. Het kan geen kwaad maar ik hoop dat men zo wijs zal zijn, de sterke afkooksels ook voor de sterkste typen te gebruiken'.

Dodoens in 1554 wist al waar het echt voor goed was 'Die wortel van Stekende palme in wijn ghesoden ende ghedroncken doet water maken/ lost die urine/ breeckt den steen ende doet dat graveel rijsen ende afgaen/ ende mits dyen goet den ghenen die de droppelpisse hebben'. Als diureticum wordt de wortel nog steeds gebruikt en ook in de hedendaagse wetenschappelijke monografieën wordt Ruscus officieel erkend als vochtafdrijvend middel. Toch is nu vooral  zijn werking op het veneuze vaatstelsel het best bekend. De Rusci radix heeft samentrekkende, toniserende werking op de gladde musculatuur van de venenwanden.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/ruscus-muizedoorn
Butcher’s broom was shown to be efficacious in treating hemorrhoids in a study of 124 patients, in which the patients were given 6 capsules per day of Cyclo 3 Fort for 3 days, followed by 4 capsules per day for 4 days. Sixty-nine percent of the patients rated butcher’s broom as having a good or excellent effect, and 75% of the treating physicians rated it similarly.

Kruidenstage Bretagne: zeewier zoeken

Terugkomend van het havenstadje Roscoff stoppen we bij het plaatsje Locquénolé om zeesla, blaaswier, venkel en nog veel meer te zoeken.

Over zeesla / Ulva

Ulva is Latijn voor ‘moeras plant’. De zeer dunne, brede, platte bladeren zijn teer, golvend en transparant. Ze lijken op slabladeren en groeien tot 50 cm lang in verschillende vergelijkbare vormen. Bijna cirkelvormig of ovaal, of lang en dun met gehavende randen en geperforeerde gaten. Zeesla lijkt op en voelt als vetvrij papier, met een zijdezachte textuur. De meeste soorten zijn maar een of twee cellen dik.
Het groeit op een ondergrond waar het zich aan vastklampt met het "houvast". Die ondergrond kan bestaan uit stenen,maar zeesla kan ook op schelpdieren groeien!

Het oogsten en klaarmaken van zeesla

Eenjarig wier. Oogsten in het vroege voorjaar tot aan het einde van de zomer, kan 2 x per seizoen gesneden worden. Het gedijt goed in zowel voedingsstof-rijke als vervuild water, dus let goed op de oogstplaats. Pluk of snij de zeesla boven zijn ‘houvast’ bij laagtij. Los drijvende planten mogen geoogst worden mits zij vers en felgroen van kleur zijn. Spoel de bladeren goed af en droog ze snel op grasmatten, katoenen lakens of kranten.

Eet het vers met citroensap of in een groene salade. Rooster het in de oven op 95º en verkruimel het als smaakmaker in granen, soepen, salades. Voeg het toe aan vlees, vis, oesters en groenten. Of pak er vis mee in. Frituur het, of hak het fijn voor in een salade. Kook het samen met spinazie of fijngesneden kool. Eet het als snack, zoals nori of drink het als hete thee. Of sauteer zeesla in olijfolie en blus dit af met shoyu en gembersiroop. Gedroogd, in vlokken, kan het over aardappels gestrooid worden als extra smaakmaker.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/laminaria-sp-zeewieren

http://eten-en-drinken.infonu.nl/producten/83222-zeesla-voedsel-voor-de-toekomst.html

Geschiedenis van lavendel

En nu we tijdens onze kruidenstage weer volop in de Franse lavendel zitten. Een uitgebreid verhaal over de geschiedenis van deze geurende plant.

Maurice in de lavendel

Bij Dioscorides was de algemeen gebruikte naam voor lavendel spica of aspic en dat lijkt dus eerder te verwijzen naar de spijklavendel Lavandula latifolia, ook Lavandula stoechas, de kuiflavendel werd reeds genoemd in zijn geschriften. Waarschijnlijk gebruikten zij een aftreksel of  maceraat in olie, gelijkend op andere geparfumeerde oliën in de oudheid. Het was dus mogelijk de Lavandula latifolia of Spijk die gebruikt werd, al is ook daar twijfel over. Een Oosterse plant die toen ook gebruikt werd was nl de Spikenard, Nard of Nardostachus. De bloemetjes van de Spijk werden gebruikt in het bad, als toiletwater en om op de grond te strooien. Dat was waarschijnlijk ook wel nodig om de onaangename geuren te bestrijden, en dat het tezelfdertijd ook een ontsmettend werking had, was meegenomen.

Plinius vermeldt ook de “Stoechas“ waarschijnlijk de kuiflavendel, en dat het de pijn in de heupen verlicht'  “Ischiadicos dolores et spinae levat agaricum potum...item stoechadis. Verder zou het  menstruatiebevorderend zijn, borstpijnen verlichten (astma?) en als anti-dote gebruikt worden.”Stoechas....menses ciet potu, pectoris dolores levat, antidotis quoque miscetur”. De echte lavendel, Lavandula angustifolia werd toen dus niet vernoemd


Eeuwen later schrijft de Engelse kruidkundige John Gerard.  "Het gedistilleerde water van lavendel, waarvan de geur wordt opgesnoven of waarmee de slapen en het voorhoofd worden natgemaakt, is verfrissend; voor hen die aan starzucht (catalepsie) lijden en voor hen met vallende ziekte, en die dikwijls flauwvallen... Het is van groot voordeel voor hen die verlamd zijn, als zij met het gedistilleerde water van de bloemen worden gewassen of ingewreven met de olie die van de bloemen wordt gemaakt en olijfolie, op dezelfde manier als rozenolie, wat zal worden uitgelegd in de verhandeling over rozen.'

En ook Parkinson gebruikte het blijkbaar uitbundig in het bad en om het linnen te parfumeren. In zijn Paradisi in sole paradisus terrestris, or a garden of all sorts of pleasant flowers, which ayre will permit to be nursed up, uit 1692 . "Lavendel wordt door ons bijna helemaal opgebruikt, om linnengoed te parfumeren, kleren, handschoenen en leer en de gedroogde bloemen om rustig te worden.....Dit wordt doorgaans samen met andere hete kruiden in baden gebruikt, in zalven of andere zaken die men neemt om kou te bestrijden.'

John Parkinson was arts en apotheker. Evenmin als Culpeper was hij het eens met de  kruidenkennis van zijn collega's, maar hij was blijkbaar een vriendelijk man, want het lag niet in zijn bedoeling 'doctoren te onderwijzen, maar om hun tot geheugensteun te zijn'.

Dodonaeus mag natuurlijk niet ontbreken in ons geschiedkundig overzichtje. Hij schrijft 'Lavender in wijn ghesoden ende gehdroncken lost die urine, verweckt die natuerlijcke cranckheyt der vrouwen ende iaecht die secondine ende doode vruchten  af.Die bloemen van Lavender alleen oft met Caneel, Noten ende Naghelen, ghenesen datcloppen van der herten ende die geelsucht ende sijn seer goet tseghen die popelsie ende tseghen die pijne ende swijmelinghen in thooft. Zy stercken dat hooft ende die lamme leden. Die Conserve van den bloemen met suycker ghemaeckt es oock tot den voorghescreven ghebreken seer goet tsmorghens een boon groot inghenomen.Water van Lavender bloemen ghedistilleert gheneest die lamme leden als zy daermedeghestreken ende ghewasschen worden.

En Culpeper als recht geaarde astroloog schrijft "Mercurius bezit dit kruid. Het wordt speciaal gebruikt bij klachten in het hoofd en de hersenen die uit kou voortkomen, beroerte, vallende ziekte, waterzucht, indolentie, krampen, stuipen, verlammingen en veel flauwvallen. Het versterkt de maag en bevrijdt de lever en milt van verstoppingen, wekt weeën op en drijft het dode kind en de nageboorte uit. De bloemen, indien in wijn geweekt, helpen hen om water te maken die daarmee gestopt zijn, of die gekweld worden door wind of koliek als de plek ermee wordt natgemaakt... Twee lepels vol van het gedestilleerde water van de bloemen helpt hen die hun stem hebben verloren, de rillingen en driften van het hart en flauwvallen en bezwijmen, aangebracht op de slapen of neusgaten om te worden geroken.'

Lavendel tegen rillingen en driften van het hart, beter kan het niet gezegd worden.Lavendel wordt in onze tijd algemeen beschouwd als een van de veiligste en van  veelzijdigste etherische olie voor therapeutische doeleinden. Zijn eigenschappen vertonen een evenwicht tussen yang (symphaticus) en yin (parasymphaticus), hij werkt dus harmoniserend. Het is een van de betere kruiden voor onze gestresseerde tijd, en is vooral geschikt voor mensen waarbij  het vegetatieve zenuwstelsel ontregeld is.

Gouddistel in de Drôme

Tijdens onze kruidenstage in Bellegarde en Diois komen we regelmatig de gouddistel tegen. Helaas meestal zonder de bloem. Deze tegen de grond groeiende mooie distel is hier in de streek ooit gegeten geweest. Mijn enige poging om hem 'op zijn artisjoks' te verorberen was, zacht uitgedrukt, geen succes. Slijmerig en plakkerig, eerder geschikt om als eerste hulpmiddel te gebruiken. Ik mocht van geluk spreken dat mijn tong niet aan mijn gehemelte bleef plakken. 

Eetbaar betwijfel ik dus, boeiend in elk geval. De naam Carlina is waarschijnlijk afkomstig van het Italiaanse cardina, van cardo, distel en Carlo, Karel, zonder twijfel beïnvloed door de legende, waarbij een engel aan Keizer Karel deze distel aanwees als een remedie tegen de pest.
In het geslacht Carlina vinden we naast Carlina acanthifolia, Gouddistel ook Carlina acaulis, Zilverdistel en Carlina vulgaris, Driedistel. Franse namen zijn Carline à feuilles d'acanthe, cardabelle en baromètre. Wat verwijst naar het open en dicht gaan van de bloem bij een verschil in luchtvochtigheid. De bloem werd dan ook als barometer gebruikt en zelfs op de schuurpoorten gespijkerd niet alleen om het weer te voorspellen maar ook om de kwade geesten buiten te houden.

Dodonaeus en Carlina
In de oude literatuur bij Dodonaeus vind ik alleen de nauw verwante Zilverdistel besproken, en die 's werm in den iersten graedt/ ende drooge tot in den derden' en goed werd bevonden tegen heel wat aandoeningen. 'In wijn ghesoden es seer goet tseghen die verouderde pijne van der sijden/ ende tseghen dat sciatica/ alsmen drije croeskens van den wijn drinckt/ daer sy in ghesoden es. Dus tegen isschias of heupjicht, rugpijn, gewrichtsontstekingen.
Carlina in der selver maniere ghebruyckt es seer goet den ghenen die van binnen ghequetst oft gheborsten sijn/ ende die den cramp hebben. Tot den selven es oock dat sap van der wortel seer goet ghedroncken.
Die wortel van Carlina ghepoedert/ ende een drachma swaer inghenomen es seer goet tseghen die haestighe sieckte ghebruyckt/ want alsmen ghescreven vindt/ dat heyr van Carolus Magnus keyser van Roomen/ es hier voortijts van der Pestilentien met deser wortel bevrijt gheweest.
Ook hier dus een verwijzing naar de pest, die soms de haastige ziekte werd genoemd, omdat ze zo snel tot de dood leidde. Een Brusselse geneesheer, Louis Overdatz, schreef tijdens de pestepidemie in Vlaanderen van 1668 de schors van de pestwortel voor, de wortel moest dan wel bij volle maan, in de maand november of februari geoogst worden.

Opeten of geneeskrachtig gebruiken van deze gouddistel is ook voor mij niet direct nodig. Het aanschouwen van de schoonheid van deze distel in de natuur en de magie van zijn groeiplaats zorgt op zich al voor een lichamelijk en geestelijk groeiproces, waar geen enkele geneeskrachtige pil tegen op kan.

Bendereis. Een dag naar refuge du Chatelleret

Langs de Cascades du Plaret Gény naar refuge du Chatelleret

Op onze tocht vanuit La Bérarde naar refuge du Chatelleret beslissen we aan de Passerelle du Plaret Gény om een ommetje te maken, dit betekent nóg meer klimmen. Het gaat langs lange haarspeldbochten die ons bij momenten de indruk geven steeds verder van onze bestemming weg te lopen. Gelukkig keren ze mettertijd weer richting watervallen zodat we na enkele honderden meters klimmen toch de Cascades de Plaret Gèny bereiken. De lucht is allesbehalve helderblauw en bij de waterval overvalt ons de koelte van het opspattende water. We genieten even van het prachtig panorama, het luid gebruis van het water en het grijs kruiskruid (Senecio incanus), altijdgroene steenbreek (Saxifraga paniculata) en vetblad (Pinguicula vulgaris).

Als we na de waterval even dalen, begint de echte plantenpret. Het valkruid (Arnica montana) bijt de spits af met zijn typische rozetjes en de beginnende bloei. Daarna volgen de vanille- en de bleke orchis (Nigritella nigra en Orchis pallens), gele alpenanemoon (Pulsatilla alpina), het sikkelgoudscherm (Bupleurum falcatum) en de grote gele bollen van de Trollius Europeaus.

En dan, net na een steile bocht, vinden we het schubbig zaagblad (Leuzea rhapontica). De bloei ervan doet op het eerste gezicht denken aan een distel maar dat is de Leuzea helemaal niet. Als we de plant wat naderbij bekijken, blijken de eerder grote bladeren zacht en aan de onderkant grijs, viltig. De kroonblaadjes staan op de typische ‘schubbetjes’ van de centaurea, en daar is hij dus ook familie van. Het is de eerste keer dat we deze plant in het wild zien, reden om er de nodige aandacht aan te besteden.  Niet ver van deze forse, in het oog springende plant, staan de Edelweisjes (Leontopodium alpinum) te pronken in al hun eenvoud. We treffen ze op hun best, de viltig witte sterretjes komen helemaal tot hun recht. Het is altijd een leuk weerzien met deze bloemen.

 De plantenpret blijft duren als we naast alpenasters (Aster alpinus)ook nog het berghertshooi (Hypericum montanum) vinden. De zwarte kliertjes boordevol hypericine zijn duidelijk zichtbaar en kleuren de vingers onmiddellijk donkerpaars bij het aanraken van de bloemen.

De verdere afdaling naar de refuge verloopt heel vlot. Bij elke waterval die we oversteken, voelen we nog steeds het temperatuurverschil. De wolken worden donker. De gewone huislook (Sempervivum tectorum) is de laatste plant die ons vergezelt tot aan de refuge. Daar aangekomen begint het te druppelen maar het stoort ons niet want het ommetje en de klim waren meer dan de moeite waard.

Met dank aan Hilde Couckuyt. Voor de tekst en de jarenlange ondersteuning.

Sint janskruid, Jaag den duivel

Morgen de langste dag. Licht, zon en warmte volop en sint janskruid bloeit. Dus nu de mogelijkheid om dat zonnekruid in optimale omstandigheden te plukken en te verwerken.

Sint janskruid, een eenvoudige wilde plant, al eeuwenlang in gebruik als eerste hulpmiddel voor de huid, nu al jaren een topmedicijn tegen depressies. Een verwijzing naar de somberheid-verdrijvende werking vinden we al terug in zijn oude namen zoals 'fuga daemonum', jaag-den-duivel, zonnekruid en lichtkruid.

Sankt Johann ist dies Kraut geweiht
Es bluht zur hochsten Sommerzeit
Es hilft den Christen wie den Mohren
dank sein blattdurchsichtigen Poren
Den kranken Haut ist’ s eine Wonne,
dem dunklen Geist wird er zur Sonne.

Sintjansolie maken kan oa als volgt:
Ongeveer 25 gr verse bloemen en bloemknoppen worden met een beetje olijfolie in een glas of glazen vijzel gekneusd, mengen met de rest van 0,5 liter olie. Doe dit mengsel in een weckpot van wit glas. Laat de open pot (gaas) 2 tot 4 dagen in de zon staan. Elke dag even roeren. Dan de bokaal sluiten en enkele weken in de zon laten staan totdat de sintjansolie mooi rood word.
De olie zeven en de afgetrokken bloemen uitpersen. Het preparaat nog een week laten staan zonder roeren, de olie zal zich nu scheiden van het water uit de planten. De olie wordt dan voorzichtig afgegoten en in kleine flesjes gedaan. De geur, werkzaamheid en bewaartijd kan verbeterd worden door het toevoegen van 1% etherische olie van lavendel, ongeveer 20 druppels op 100cc sintjansolie.

Hypericum perforatum is zowat de enige plant die in de volle zon wordt getrokken. Uit onderzoek is nu gebleken dat daardoor het flavonoïdengehalte wel 4 keer hoger wordt. Een goede reden om sommige oude bereidingswijzen niet zomaar af te schrijven.

Phytother Res. 2009 Nov;23(11):1559-64. doi: 10.1002/ptr.2809. Evaluation of Hypericum perforatum oil extracts for an antiinflammatory and gastroprotective activity in rats.
Oil extracts of Hypericum perforatum L. (Oleum Hyperici) were prepared in three different ways according to the prescriptions from traditional medicine. Variability of constituents and biological activity were evaluated in the obtained oil extracts. The carrageenan-induced rat paw edema test has been used for screening the antiinflammatory activity, while the indomethacin-induced rat gastric mucosa damage test was used for evaluation of gastroprotective activity. All examined oil extracts possessed antiinflammatory and gastroprotective activity. Among them, the oil extract prepared by maceration with 96% ethanol, followed by extraction with sunflower oil by heating on a water bath (extract 2), in a dose of 1.25 mL/kg p.o., exhibited the highest antiinflammatory effect (95.24 +/- 11.66%) and gastroprotective activity (gastric damage score of 0.21 +/- 0.12). The same oil extract had the highest content of quercetin and I3,II8-biapigenin (129 +/- 9 microg/mL and 52 +/- 4 microg/mL, respectively). Quercetin and I3,II8-biapigenin exhibited antiinflammatory activity similar to those of indomethacin as well as significant gastroprotective activity. The results provide evidence for the usage of Oleum Hyperici as an antiinflammatory and gastroprotective agent, which has been based previously only on ethnopharmacological claims.

Superonkruidentijd

Begin juni lijken al onze superonkruiden te bloeien. Klaproos, korenbloem, echte kamille, gewone vlier, meidoornbloei net voorbij, duizendblad en sintjanskruid komen er aan. Hebben we meer nodig om gezond te worden?

Een akkeronkruid zoals echte kamille groeit waar mensen de grond omwoelen. Dus op de akkers en langs wegkanten, maar in onze moderne tijd vooral op plaatsen waar wegen aangelegd en huizen gebouwd worden. Gewaardeerd door de ene en vervloekt door de andere. Dat is het lot van de onkruiden. Waardering klinkt uit volkse namen zoals Moederkruid en Maagdebloemen, afkeer uit Stinkers en Stinkende kamille.

Matricaria / Chamomile wrap / Kamille-omslag

• Chamomile flowers 
• Wool blanket
• Strainer Silk/cotton wrap
• Bowl 
• Wool wrap
• Boiling water 

Procedure: 
Have the patient sit on the wool blanket, with the wool wrap partially rolled from both ends on the blanket at the level of the patient's mid-back. Roll the silk wrap from both ends (like a scroll) and place it near the bowl. Pour boiling water  over the chamomile into the bowl and let steep until the fragrance is released. Remove the  strainer and chamomile and drop the wrap into the bowl. Take out the wrap with a fork and put  into the wringing cloth or wring with heavy rubber gloves. Wring until dry.  Take the wrap in the wringing cloth to the patient, who should be sitting up to receive the wrap.  Apply the wrap as tolerated, but do not burn.
Start at the back and unroll the wrap quickly as  you move around to the sides.  Have the patient lie down on the wool wrap and continue  unrolling the hot wrap over the abdomen.  Quickly cover with the wool wrap. Cover the  patient with the wool blanket. Be sure that none  of the hot wrap is exposed to the air. Cover the  head lightly.
Leave on for 15 minutes, when you can remove  the whole thing or just the wet wrap (leaving the  wool wrap on and the patient covered).

Gebruik:

• Buikkramp, darmgassen, verstopping, maagontsteking, maagzweer,
• pijnlijke menstruatie, 
• slapeloosheid, stress

Klaproos, Spokebloem?

Klaprozen, ook zij bloeien weer. Op weg naar een kruidenweekend in de Hoge Venen zie ik ze massaal op de parking langs de autoweg. Vies van mensen en auto's zijn ze zeker niet. Integendeel. Spokebloem werden ze lang geleden ook genoemd.  Het verwijst naar het oude bijgeloof, dat: „als men met zulk een bloem in den mond komt te vallen, men het zal besterven". Staan ze daarom langs de autoweg zoals vroeger op slagvelden. Een vriendelijker verhaal vertelt, dat de Klaproos zo fier was over haar schoonheid, dat het God mishaagde en Hij toeliet, dat de duivel ze met zijn zwarte vingers aanraakte. Die aanraking is nu nog te zien aan de zwarte vlek in het binnenste van de bloemkroon.
In het Franse departement Haute-Marne heet de Klaproos in de volksmond Bouquet du diable of Duivelsboeket, omdat men meende, dat de duivel er zijn kransen van vlocht. In Wales draagt zij nog de volksnaam Llygad y cythraul, d.i. Duivelsoog. De bloemen zijn als grote gloeiende oogen, die tussen het koren glinsteren en met de vuurrode ogen van de duivel vergeleken worden. Naar het klappend geluid, dat kinderen met de bloemblaadjes kunnen maken (door een bloemblad op een door duim en wijsvinger gevormde ring te leggen en er dan hard op te slaan) draagt onze plant de naam Klaproos. Ook de Duitse naam is Klatschrose.

Reeds de Duitse arts Leonhard Fuchs (1501—1566) schreef in zijn kruidenboek daarover: Die Kinder haben ihr Kurzweil mit den Blumen, indem sie mit den Blattern Schnallen in der Hand oder Stirn machen". In enkele landen werden de soms in menigte tussen het koren voorkomende klaprozen met een vuur, zelfs met het hellevuur vergeleken, vandaar b.v. de Duitsche volksnaam Feuerblume en het Franse Herbe d'Enfer (Hellekruid).

Voor zo'n mooie bloem wel veel vervaarlijke namen en verhalen. Schoonheid is zeker schrikwekkend?

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/papaver-rhoeas-klaproos
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/papaver-rhoeas-klaproos

Engelwortel in Bretagne

Terug thuis in Bretagne. Alles volop aan de groei. De grote engelwortel in de border is er altijd vroeg bij. Als tweejarige hebben ze altijd wel wat voorsprong. Het grote groene blad en vooral de stengels zijn nu te oogsten om ze te konfijten. Een traditioneel werkje maar niet altijd even gemakkelijk. Ze zijn namelijk niet gemakkelijk gaar te krijgen, best toch eerst wat schillen, in stukjes snijden, dan koken in water en daarna in suikerwater verder garen en konfijten.

Engelwortellikeur met jonge bladstelen

• 100 g jonge engelwortelstengels
• 2 kaneelstokken 
• 2 kruidnagels 
• 1 l brandewijn min. 40° 

Doe alles samen in een bokaal of fles en laat 4 tot 6 weken trekken.
Maak na die zes weken een siroop van 0,5 l water en 0,5 kg suiker Laat koken tot een lichte siroop. Laat afkoelen. Filter de engelwortel-brandewijn en doe er de suikersiroop bij.

Op de Scandinavische markten was ze sinds de 10de eeuw, wel gelijk met de verovering van IJsland door de Vikingen. Die brachten de plant in de 10de eeuw ook naar Europa en kwam het in de kloostertuinen in de latere Middeleeuwen, vooral de Benedictijner en Kartuizerkloosters teelden de plant. Toen kwam het verhaal van een engel bij een pestepidemie en kauwden artsen op de wortel om ze voor die plaag te behoeden. Nog in 1771 gaf de Franse auteur Autor Buchoz zijn lezers raad om bij pestepidemie de kleding met poeder van engelwortel te bestrooien.

In de volksgeneeskunde werd ze als tegenmiddel gebruikt bij alcoholvergiftiging. Tabernaemontanus, New Kreuterbuch, 1588,  "Wann einer von einem wütenden Hundt gebissen worden were/ der nemme Engelwurtzkraut und Wurtzel unnd thue darzu Rauthen. Zerstoss diese Stück wol unnd mach mit Honig ein Pflaster darauss/ streichs auff ein Tuch unnd legs über den Schaden/ das zeucht alles Gifft heraus."

In midden Duitsland wordt het sinds de 14de eeuw gekweekt. De kruidboeken van de 16de eeuw roemen het als een 'preservativum' in de tijd dat de pest heerst. Niet alleen tegen pest en besmettelijke ziektes, maar ook tegen boze invloed. Als je dit kruid bij je draagt zal je voor allerlei toverij bevrijd zijn. B. Carrichter zegt in de 16de eeuw over de heling van ziektes die door betovering, incantatio, bezocht zijn en beveelt een drank aan uit radix angelicae en Herba trichomanes 'voor verheffing van impotentie die aangetoverd is'. De Müncher pater Don Ferdinand Sterzinger schrijft in een schrift dat wie de heiliggeistwurzel bij zich draagt door alle mensen geliefd wordt, hetzelfde van de maggi plant.  In 1602 werd het geïntroduceerd in Niort, Frankrijk, een stad die net veel geleden had van de pestplaag en is sindsdien populair. Het wordt gebruikt om likeuren of aquavit te aromatiseren als Chartreuse, Bénédictine, Vermouth en Dubonnet), omeletten en forellen en als jam.

Hondius: leerdicht.
Als de peste door het landt
Henen loopt en Godes handt
Op der aerden is verheven;
Doe elck een saetgen geven
Dach voor dach om op te vasten
Van d'oprechte Angelica.