Winterse klimop

Zelfs in de ijzige koude van dit wintermoment blijft de klimop stoïcijns groen. Klimop in deze tijd een ordinaire,woekerende grondbedekker, was ooit een plant met spirituele betekenis. Hoe kunnen planten door de eeuwen heen zo een totaal verschillende waarde krijgen?

In de Oudheid was de klimop toegewijd aan de goden Donar en aan Bacchus. Beide goden hanteerden de bliksem als bewijs van manlijke kracht. Bacchus draagt een klimoprank om zijn staf en om zijn hoofd. Bij de Litouwers heet de klimop Perkunas naar de dondergod Pehrkon. Ook Alexander de Grote kroonde zichzelf met klimop bij de terugkeer van zijn tocht naar Indië. Trouwens veel meer goden en andere mannetjesputters lijken klimop wel als symbool voor macht en kracht beschouwd te hebben.

Volgens de mythologie zou de klimop dan ook goddelijke vermogens geven, in de eerste plaats die van helderziendheid en profetie. Wie een krans van klimop droeg, kon de heksen herkennen, zegt het middeleeuws volksgeloof. Het is ook merkwaardig, dat de klimop bij de liederlijke god Bacchus vaak voorkomt in gezelschap van de wijnstok en bij alle gelegenheden waar wijn gedronken wordt. Boven de herbergdeur hing in vroeger tijden een klimoprank of een eikentak. Men beweerde dat klimop de drinker tegen dronkenschap beschermde, zij maakte de wijn onschuldig. Zou klimop het kruid tegen een kater kunnen zijn? Toch maar niet proberen, klimopthee kan omwille van zijn zeepstoffen zeer irriterend zijn.

Meer over klimop. https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/64288-klimop-de-mythische-klimmer.html en https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/hedera-helix-klimop-1

Lezen over wandelen.

Frédéric Gros doceert filosofie aan de universiteit van Parijs en is de auteur van ‘Wandelen. Een filosofische gids’ (‘Marcher. Une philosophie’). 

Voor Frédéric Gros is wandelen alvast geen sport. Wandelen is het tegendeel van prestatiegericht lopen. Wandelen koestert traagheid en eentonigheid, het zoekt de eenzaamheid op, bevordert de dialoog tussen lichaam en ziel, en confronteert ons met onze eigen nietigheid en met de eeuwigheid van het landschap. Het is een daad van vrijheid, meer zelfs, van rebellie. Fréderic Gros lijkt gefascineerd door wandelaars die afstand doen van bijna alles en dat tot het extreme doordrijven, zoals de lung gompo, de boeddhistische monnik die in trance door het landschap scheurt. Hier zijn we natuurlijk ver uit de buurt van de zondagswandelaar die ter ontspanning een uurtje of twee de benen strekt.

Frédéric Gros wisselt beschouwingen over aspecten van het wandelen af met korte biografieën van beroemde wandelaars. Zo is er de bergwandelaar Friedrich Nietzsche, die een vrij uitzicht nodig had om te kunnen denken. Bij Rimbaud was er sprake van woede en vluchtgedrag. Op zijn doodsbericht stond toepasselijk
“Geboren in Charleville, overleden op doorreis in Marseille’". Jean-Jacques Rousseau wandelde om de eerste mens in zichzelf te vinden, op de vlucht als hij was voor agressieve vijandigheid en babbelzieke broederschap. Voor de Amerikaan David Thoreau, een groot wandelaar in een land waar zich te voet verplaatsen uiterst verdacht is geworden, kent het wandelen slechts één richting: het Wilde Westen. Immanuel Kant zocht in de dagelijkse wandeling de rustgevende regelmaat, Gérard de Nerval de melancholie, en voor Ghandi was een protestwandeling een uiting van geweldloos verzet, verbonden met een ideaal van onthechting, mystiek en vrijheid. Wandelen verbindt tegengestelde types als de ongebonden Griekse cynische filosoof en de gelovige Middeleeuwse pelgrim. Maar altijd is er het idee van bevrijding uit het maatschappelijke keurslijf, de gevangenis van het bewustzijn en het lichamelijke immobilisme. Wandelen maakt nederig, confronteert ons met onze zwaartekracht en verzoent lichaam en ziel in een rustgevend ritme.

Frédéric Gros is een filosoof en een Fransman. Zijn voorbeelden zijn ruim gekozen maar overwegend Frans, al vindt hij de romantische dichter Wordsworth de eerste moderne wandelaar. Zijn taal is bij momenten bewogen en stimulerend, maar soms wat geëxalteerd. Het beeld van de wandelaar op zoek naar “een oeroude levensstroom” hoort wellicht bij een vermoeide Parijse professor die netwerkend op recepties de bevrijding van maatschappelijke dwang en ‘identiteit’ ophemelt. En soms wordt hij zéér opgewonden: “Zo zijn we een dier op twee poten dat voortgaat, niet meer dan zuivere kracht tussen de hoge bomen, niet meer dan een kreet. En je slaakt vaak een kreet onder het wandelen om blijk te geven van je herwonnen dierlijke bestaan.” Slaakt u ook vaak kreten als u wandelt? Ik in elk geval wel. Al zijn het ook wel eens inwendige kreten.

Winterse plantenkracht

Wolfsmelk wordt hij genoemd. Stoere winterse kracht zoals hij daar glimmend staat op dat stort- en pisplekje in de Lespagnestraat  van Hastière. Om jaloers op te zijn, niet op dat onderkomen groeiplekje maar wel op zijn overlevingskracht. Deze kruisbladige wolfsmelk herinner ik mij vooral van veel vroeger uit de groentetuin van mijn ouders. Hij groeit graag op wat zwaardere verstoorde grond en omdat hij de reputatie had om mollen uit de tuin houden, werd hij gedoogd in de propere groententuintjes van vroeger.

Wolfsmelksoorten bevatten allemaal wit melksap dat enigszins giftig is, soms zelfs dodelijk giftig en daar heeft hij dan ook zijn naam wolfsmelk aan te danken. Melk zo gevaarlijk als een wolf.  Dat planten met wit, giftig en irriterend melksap ook in magische rituelen en heksenzalven gebruikt geweest zijn, hoeft ons niet te verwonderen. Giftig en opvallend sap heeft altijd tot de verbeelding gesproken.

De wolfsmelksoorten worden in het Latijn Euphorbia ge­noemd en volgens Plinius is deze naam afgeleid van Euphorbius, de lijfarts van koning Juba II, koning van Mauritanië die rond 50 voor Christus leefde. Deze arts nam al proeven met wolfsmelk om te zien op welke wijze deze plant in de geneeskunde gebruikt zou kunnen worden. Een andere verklaring voor de naam is dat deze een samenstelling is van de woorden eu = goed en pherbos = voeden. Het gedroogde melksap werd in vroeger eeuwen namelijk ook gebruikt ter genezing van tbc-patiënten Tot een tiental jaren geleden werd onder de naam eu-phorbium nog wel gedroogd melksap in de apotheek verkocht.

Dodonaeus vermeldt nog dat 'De goochelaars en bedriegers van bedelaars plegen hun aanzicht en ganse huid met dit sap te bestrijken om melaats of melaats te schijnen, maar wachten zich wel dat ze dat er niet lang op laten blijven'. Medelijden opwekken door er ziek of onderkomen uit te zien, helpt dat nu nog?

Eindwerken en vogelmuur

Als voorbereiding op mijn betalende blog 'KruidMail', heb ik nog wat gerommeld in de eindwerken van mijn studenten van de opleiding herborist. Jammer toch dat deze werkjes nauwelijks bekend zijn. Het zou toch fijn zijn voor zowel de lezers als de schrijvers dat de kruidenwerkjes niet verborgen blijven in kartonnen dozen maar via de o zo makkelijke digitale netwerken verspreid worden.

Hierbij een willekeurige, kriskras te voorschijn komende eindwerken uit de oude en uit de nieuwe dozen: Theriak van Diane De Wit, Nepeta cataria en andere kattenkruiden van Marleen Aerts, De cacaoboom van Leen Engels, Vogelmuur van Ann Vanermen, Klassekruiden van Yves Vanhoebroeck, Magische planten en rituelen van Micheline Casteels, Wilde groenten van Rita Baele.........

Een recept voor een vogelmuurpesto uit een van de werkjes. Ook nu in januari is verse vogelmuur te vinden.

• 50 gr verse vogelmuur
• 1 eetlepel geroosterde pijnboompitten of andere zaden en noten
• 1 teentje knoflook of probeer eens een daslookknolletje
• 2 eetlepels olijfolie

Doe alles in een kom, maak het fijn met staafmixer of iets dergelijks. Te verorberen op een geroosterde boterham, bij deegwaren of bij tomaat-mozarella.

Plantes médicinales, d'ici ou d'ailleurs

Inheemse planten, groeiend langs wegkanten en bosranden, zijn de eenvoudigste, de meest herkenbare, de handigste en de goedkoopste medicijnen voor de mens. Mijn verwondering en bewondering voor ‘gewone’ planten is groot. Hoe is het mogelijk dat zoiets vanzelfsprekend als een paardenbloem zo bijzonder kan zijn? En bijzonder is deze Taraxacum officinale toch wel. Het bijzondere van het gewone, het vertrouwde, is dat niet genezend op zich? Ook de groeikracht en aanpassingsvermogen van onze pisbloem, onze weegbree en onze brandnetel spreken tot de verbeelding, het zijn kwaliteiten die zeer nuttig zijn voor de plant zelf maar ook voor de mens en de mensheid.

Wat betreft voedingswaarde en geneeskracht krijgen deze planten ook steeds meer betekenis, zeker in deze tijd van het `steeds verder gaan zoeken'. Paardenbloem is toch zeker zo veel waard als Cats Claw, Una de Gato, Morinda, Kava-Kava, gojibes en andere tropische beroemdheden. Met alle respect voor deze eerbiedwaardige planten.

Om al deze redenen vind ik het boek 'Plantes médinales, d'ici ou d'ailleurs' van Michel Dubray' zeer interessant. De schrijver vergelijkt medicinaal een populaire tropische plant met een Europese plant. Zo vergelijkt hij Aloë met huislook, spirulina met brandnetel en de gojibes met de rozenbottel.

Les plantes médicinales exotiques détrônent nos plantes locales : l'aloès est préféré à la joubarbe, la baie de Goji au cynorrhodon, la spiruline à l'ortie... La mode a été au ginseng, au kawa-kawa, puis au yam, à l'argan, au rhodiola, et aujourd'hui la grenade ou le chia arrivent en force.

Chaque année apporte sa nouveauté que le consommateur s'empresse d'adopter avec enthousiasme. Et pourtant, hormis l'attrait de l'exotisme et la promesse d'une action rapide due à de fortes concentrations en principes actifs, cet engouement ne se justifie pas toujours d'un point de vue thérapeutique.

A travers l'étude comparative de 14 couples de plantes essentielles - une plante locale comparée à une plante exotique aux effets similaires -, Michel Dubray remet en question cette médication. Il rappelle que pour se soigner les hommes ont nécessairement utilisé les plantes avant de connaître les propriétés de leurs constituants. La nature, la saveur, l'odeur, la forme, la texture ont été autant de critères systématisés au fil du temps par les plus grands praticiens (Hippocrate, Galien, Paracelse) pour déterminer la valeur thérapeutique d'une plante.

S'il est fidèle à une certaine tradition, Michel Dubray est également imprégné des (re)découvertes les plus récentes. Il sait pertinemment que plus l'homme et la plante subissent des contraintes identiques (géophysiques, climatiques, etc), plus l'utilisation médicale de la plante sera efficace. Ainsi, pour un habitant de nos climats tempérés, la prêle devrait être préférée au bambou, la camomille au boldo, la sauge au soja.

L'auteur Michel Dubray
Herboriste, nutrithérapeute, formateur, fondateur de L'Univers des Simples et d'une école d'herboristerie (2014), Michel Dubray se bat pour une reconnaissance du métier d'herboriste et pour la réhabilitation de plantes indigènes. Il est l'auteur du Guide des contre-indications des principales plantes médicinales (Lucien Souny, 2010).

Guido Gezelle over de berk

Point de vue in Bonsoy: berk en Maasvallei

 ‘k Groete u, wit als molkenroom,
in den bossche en achter strate,
‘s zomers, ‘s winters, vroeg of late,
     bleekgebolden berkenboom!

     Edeldrachtig houtgewas,
‘s zomers laat ge uw' teere takken,
hangend haarwijs, ommezwakken,
     of ‘t een spruitend water was.

     Lijzig door uw hoofdgewaai,
ruischt het dan, of, in uwe armen,
honge een' bende bie'n te zwarmen,
     rustloos, in den zonnelaai.

     ‘s Winterdaags, alhier aldaar,
om uw' blanken hals en rugge,
zwart gelijk een meuzievlugge,
     zwiert uw schudderachtig haar.

     Reuzen zijn de boomen dan,
die malkander, bloot van armen,
slingervuisten, dat men ‘t karmen
     heinde en verre hooren kan.

     Daar noch eek noch essche en wast,
hooge in ‘t noorden, hoore ik melden,
‘t land der skandinaafse helden,
     staat gij, rotse- en wortelvast.

     ‘s Scheemans roede en ‘s boden staf,
‘t heidensch recht- en vredeteeken,
esschen hout en was ‘t, noch eeken:
     ‘t was uw' berken borst, die ‘t gaf.

     "Berk," zoo hiet de noordsche B,
een der zestien ruinenstaven,
die, onroomsch, te weten gaven
     wat ons voorvolk dacht en dee.

     Schald, die wijsheid wist, hij nam,
eer hem pergamenten blâren,
of papier, berijmbaar waren,
     uwen bast, o berkenstam.

     ‘t Schamel daaglijksch-broodgenot
spaart de berk u, bezembinders.
"Spaart den berk, gij haat uw' kinders,"
     leert u, ouderen, ‘t Woord van God.

     Weg en woonstede opgefrischt,
maakt den berkmei torreveerdig:
morgen draagt men ‘t Hoogeerweerdig
     om den dorpe en... kermesse is ‘t!

     Daarom heffe ik, overwaar,
komende in den bossche u tegen,
of omtrent des Konings wegen,
     u den hoed, o berkelaar!

Guido Gezelle vertelde in zijn gedicht "Betula Alba" over het schrijven op de bast van berk in plaats van op papier en perkament. Zo vond in het middeleeuwse Noordwest-Rusland, rond de stad Novgorod, een levendige correspondentie plaats op stukjes berkenbast. Raadsels, liefdesbrieven en huwelijksaanzoeken werden in een nat stukje berkenbast gekrast. Het leken wel e-mails, of "b-mails" zoals de onderzoekers ze noemden.

Heel andere koek zijn de "Senior Rollen van het boeddhisme". Van deze berkenbastvellen wordt aangenomen dat ze ca. 2.000 jaar geleden geschreven zijn door monniken van het oude Gandhara (nu Noordwest-Pakistan). De manuscripten met de leer en poëzie van Boeddha werden in 1994 in prima conditie gevonden in Afghanistan, verstopt in aardewerken potten. Zulke potten werden meestal gebruikt voor het opslaan van voedsel of voor het plaatsen van kleine giften in het graf.

Look zonder look

Goed plantengezelschap in de winter is look zonder look. Ook op onze wandeling in Weris vonden we de groene glimmende bladeren langs hagen en bosranden, maar zover moet je niet lopen om te genieten van deze plant, want hij is overal wel te vinden onder hagen en bij bosranden.

 Look zonder look is de merkwaardige Nederlandse naam die al eeuwen wordt gebruik voor deze bescheiden, wit bloeiende plant . De plant is tweejarig, het eerste jaar maakt hij een wortelrozet met ronde bladeren, het tweede jaar schiet hij op tot 1 meter hoog. De bladeren  reuken subtiel naar look. Maar het is botanisch geen echte look. Vandaar die typisch Nederlandse naam: Look-zonder-look; de plant ruikt naar Look, maar bezit geen ondergronds lookbolletje. De naam die al in de 16de eeuw door Dodonaeus aan de plant werd gegeven, is zo kenmerkend dat er maar heel weinig andere volksnamen van de plant bekend zijn. Ook de wetenschappelijke naam duidt op de geurverwantschap met de look, Alliaria petiolata.  Alliara is een afleiding van Allium, de wetenschappelijke naam voor het geslacht Look;  petiolatus betekent gesteeld en heeft betrekking op de gesteelde bladen  van het wortelrozet. Dit is uitzonderlijk omdat de bladeren van een wortelrozet meestal ongesteeld zijn. Vroeg in het voorjaar schiet de plant door en maakt dan kleine, witte bloemen.

Tot omstreeks 1950 was de Look-zonder-look  beperkt aanwezig in ons land. Het is opmerkelijk, dat de soort zich sindsdien sterk heeft uitgebreid. En nu een zeer algemeen kruid is langs bosranden en in boomrijke tuinen. Het is bijzonder geschikt om het te laten verwilderen in de schaduwrijke hoekjes van een tuin of bij de composthoop. 

Look-zonder-look werd vroeger aangewend als middel om zweren te laten rijpen, ingewandswormen te lijf te gaan en als bloedzuiverend middel. De niet meer in gebruik zijnde naam Alliaria offïcinalis, uit of van de apotheken, duidt op deze medicinale werking. Simon Pauli zei al in 1666 ‘qu’elle déterge et modifie les ulceres putrides et sordides’. En mijn Franse herboristenvoorbeeld Dr. Leclerc zag goede resultaten bij de behandeling van ‘gelures ulcereux’. Dus tegen bevriezing. Het verse blad ging de ettering tegen en stimuleerde de aanmaak van huidweefsel. Maar ook bij impetigo (krentenbaard)  maakte Leclerc er gebruik van.

Volgens de ethnobotanist Lieutaghi heeft het blad een ontsmettende werking en kan het vooral vers in het voorjaar bij verkoudheid en bronchiale problemen als slijmoplossend middel gebruikt worden.  De ontsmettende mosterdolieglycosiden in de plant zullen daar niet vreemd aan zijn. Hij is wat werking betreft dan ook te vergelijken met mierikswortel en knoflook maar minder sterk.
Bij keelpijn en heesheid zou je het kunnen combineren met ons zangerskruid bij uitstek de Raket, Sisymbrium officinale.

Ook werd de plant gebruikt als toekruid om aan de maaltijd een knoflook-aroma te geven. Niet alleen in Nederland en België, ook elders in Europa; de Duitse naam Lauchkraut en de Engelse naam Hedge Garlic wijzen hier duidelijk naar. Wie vergeten heeft om bij de groenteboer een knoflookje mee te nemen, weet dus de weg om dit verzuim goed te maken. Even op zoek naar een paar blaadjes Look-zonder-look in de beschaduwde wegberm of langs de bosrand en de maaltijd is gered. Al is de smaak toch wat aan de flauwe kant. Maar culinair verbergt onze Look zonder look nog wel enkele andere smaakjes. Zo proeven de zaden scherp mosterdachtig, met heel veel moeite zou je er een soort mosterd kunnen van maken. Dit werd ten andere al in 1552 door een zekere Tragus geadviseerd. De wortel ruikt dan weer naar rapen, maar is nogal vezelig om zo maar op te snoepen. Je kan hem wel  laten meetrekken in  een groentesoep of ragout.

En het laatste onderdeel van de plant dat we kunnen gebruiken zijn de witte bloemen, die vooral in de salade en op een boterham met platte kaas te genieten zijn. Nu niet denken dat Look zonder look het nieuwe wondermiddel is, de werking is beperkt maar toch een gezonde, verse en gratis aanvulling uit de tuin der natuur. 

• The Really Wild Food Guide. Recepten oa Look zonder look couscous balletjes 
• Pierre Lieutaghi. Le livre des bonnes herbes. Actes sud. 
• Grieve. A Modern Herbal. Penguin 1984 ISBN 0-14-046-440-9
• Rudat KD. Antibiotic action of substances in higher plants, particularly in Alliaria officinalis and other leeklike plants on Bacterium pyocyaneum. J Hyg Epidemiol Microbiol Immunol. 1957;1(2):213-24.

Winterwandelen

Onze twintigste wandeling in het Waalse megalietendorp Weris. Dus niet alleen een kruidenwandeling. Toch zijn er ook veel planten te ontdekken. Veel blote bomen zijn juist in de winter bijzonder. Bij onze afspraakplaats aan de kerk staat een stevige notenboom Juglans regia, nu te herkennen aan de grove stam en grillige takken maar voor mij nog meer herkenbaar aan de half vergane bladeren met hun karakteristieke geur. De smurrie op de grond is bijna een papcompres op zich. Je zou het zo bij nat eczeem op de huid kunnen plakken.

Maar we willen wandelen en niet alleen een toertje rond de kerk. Toch staat hier bij de kerk ook een mooie lindeboom. De zaadbolletjes met de 2 schutblaadjes zijn nog duidelijk zichtbaar. Verderop richting Oppagne vinden we onder een meidoornhaag de klassieke eetbare wilde planten: look-zonder-look en vogelmuur. En nog 10 stappen verder op een oude muur de al even klassieke planten voor dit stenig biotoop: steenbreekvaren, eikvaren en huislook. Niet de bekendste medicinale planten maar zeker allemaal planten met een verhaal.

We wandelen stevig verder tussen kale velden en graslanden richting Oppagne. Ons doel de dolman van Oppagne. Geflankeerd door 4 stoere eiken blijft dit oeroud monument voor controverse zorgen. Een mythische plek voor de enen, een hoop gestapelde stenen voor de anderen. Begraafplaats of smartphone van duizenden jaren geleden?

Niet alleen magische stenen maar ook een magische plant is hier overal overvloedig aanwezig. De maretak, vogelijm, Viscum album, parasiterend in de kale bomen valt hij juist in de winter glimmend geelgroen op. Hij tart de zwaartekracht, groeit tegendraads, niet van onder naar boven zoals een fatsoenlijke plant betaamt maar bolrond alle kanten uit. Niet alleen naar de zon maar ook naar de aarde. Chaotische orde. Een plant dus om orde in de menselijke chaos te brengen. Een gezwel dat gezwellen kan genezen. Geen plant om op te eten maar om er onder te staan. Een amulet.

Over Viscum album https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/viscum-album-maretak-vogellijm

Oppagne bij Wéris

Wat voorbereidingen voor onze zoveelste wandeling bij de menhirdorpen Wéris en Oppagne. Ik ontdek op internet interessante info uit het boek van Jean Marie SEBILLE, Histoires du village d’ Oppagne. Volume I. Geschiedenis van Oppagne. Niet direct informatie over planten maar wel over de dolmens van Oppagne en Wéris.

Menhirs van Oppagne

EMILE TANDEL (Les Communes Luxembourgeoises, 1892) verklaart de etymologie van de naam Oppagne als volgt. O, ob, op betekent “rivier”. Op kan ook verwijzen naar de helling van een heuvel. Pagne of page komt
van het Latijnse pagus, wat “dorp, bourg (Fr.)” betekent.
In prehistorische tijden was de streek rond Oppagne ingenomen door de Keltische stam van de Poemani. Tijdens het derde millennium vóór Christus richtten zij een aantal megalithische bouwwerken op. Deze stenen uit de omgeving van Oppagne vormden samen met die uit de omgeving van Wéris een en hetzelfde geheel.

Les trois menhirs d’Oppagne bevinden zich op een hoogte van 287m en werden voor het eerst in 1888 opgemerkt. Ze zijn gemaakt van zogenaamde ‘puddingstenen’ die minstens 1600m verder uit de buurt werden aangevoerd. De grootste van de drie heeft een hoogte van 3,20m, een breedte van 1,20m en zit 1,44m diep in de grond. Hij weegt meer dan 9 ton.

De Dolmen van Oppagne bevindt zich op een hoogte van 277m. Hij bevindt zich op 200m afstand van de oude Romeinse weg richting Oppagne. Het monument is 9,90m lang en 4,60m breed. Men heeft bij onderzoek de resten van negen lichamen gevonden. Waarschijnlijk zijn het de doden van de Gobelet-stam, die hier omstreeks 2500 v.C. leefde.

JM SEBILLE eindigt dit hoofdstuk met twee artikels. Les dolmens de Wéris maîtrisent-ils les forces telluriques nocives? (uit : Avenir de Luxembourg Plus, 9 november 1989) zet uiteen hoe de prehistorische grafmonumenten niet toevallig op deze plekken werden gebouwd maar dat de bouwers rekening hielden met de loop van bepaalde tellurische, i.e. tot de aarde behorende, energielijnen, die onder andere het mummificeren van de doden in de hand werkten. Er is ook sprake van magnetische, geneeskrachtige en het lichaam regenererende energielijnen.

Een ander artikel uit hetzelfde blad (25 mei 1990) Inquiétude dans les chaumières: y a-t-il un druide à Wéris? vertelt over Renaat De Jonghe, ex-leraar van Vlaamse of Nederlandse afkomst, die lid is van de Order of Bards, Ovates and Druids en de Cercle du Blanc Caillou. De man ging op zoek naar de energielijnen die de monolieten in de streek met elkaar verbinden. Als een nieuwe druïde trekt hij geregeld de bossen in om er in de nabijheid van (zogenaamde) menhirs allerlei rituelen en bezweringen uit te voeren.

Puddingsteen of poddingsteen / Conglomeraat

Menhirs bij dolmen van Oppagne

De megalieten van Wéris, de dolmen en menhirs, bestaan allemaal uit de lokale puddingsteenrotsblokken. Als u deze rots van nabij kunt bekijken dan lijkt het wel een soort beton van kiezelstenen in cement. En inderdaad, het is een soort natuurlijk beton dat "puddingsteen" wordt genoemd. Deze rots is een zandsteenconglomeraat miljoenen jaren terug gevormd met donkere en bleke rolkeien van kwartsiet ... aaneengeklit in een fijne maar harde zandmassa van het strand van een al lang verdwenen prehistorische zee.

Op een hogere gelegen heuvelhelling ten oosten van Wéris ligt een harde laag conglomeraatbank, puddingsteen. Door de werking van de aarde over de miljoenen jaren heen, aardbevingen, erosie,...  kwamen er barsten in de bank, zijn sommige rotsblokken uit de bank losgekomen en weggegleden. Zo'n 5.000 jaar geleden bedacht de mens dat die rotsblokken toch wel ideaal waren. Ze zochten naar de juiste steen, versleepten die tot op de juiste plek en plaatsen de menhirs en bouwden er megalieten mee.

Puddingsteen is een ontzettend moeilijk te bewerken steen omwille van zijn hardheid. Het is dankzij deze hardheid dat de megalieten de tand des tijd, de vernielzucht en de recuperatiedrang van de mens heeft weerstaan. De plaatselijke gebouwen werden vooral met natuursteen zoals zand- en kalksteen opgetrokken.
En toch is er een tijd geweest dat hier een steengroeve was. Van 1866 tot WOI werd puddingsteen hier op industriële wijze gewonnen. De stenen werden in rechthoekige blokken of in halve cirkels gehouwen. Vervolgens werden ze op stevige en brede karren vervoerd, getrokken door tien tot veertien paarden, naar het station van Barvaux sur Ourthe. Van hieruit bracht de trein ze naar Luik of naar het Franse Lotharingen, waar ze als vuurvaste bodems gebruikt werden in de hoogovens.

Dit deel van de streekgebonden industriële geschiedenis werd beschreven door Joseph Bernard in "Exploitation des carrières de poudingues de la Plate à Wéris", artikel verschenen in het trimestrieel tijdschrift "Terre de Durbuy" nr 29 (maart 1989).

Instanthoestsiroop

Hoestsiroop in de sneeuw

Midden in de nacht. Wakker worden van een helse hoestbui. In allerijl een anti-hoestmiddel gefabriceerd. 
Wat heb ik in huis? Tinctuur van vlierbessen en tinctuur van kaasjeskruidbloemen, van elk een soeplepel bij mekaar gegooid samen met een lepel vloeibare honing. Goed roeren en mijn instanthoestsiroop is klaar voor gebruik.  Snel een koffielepel naar binnen gewerkt en.... het leek nog te helpen ook.


Over kaasjeskruid / Malva
Het Latijnse Malva komt van het Griekse malakos: verzachten, of het Griekse malassoo: week maken, een verwijzing naar het verzachtende slijm van de zaden. Bij de ouden heette het malue,  waar een u voor v staat. van Beverwijck, ‘zo genoemd naar de Latijnse naam Malva die wederom komt van het Griekse Malacha alsof men zei verzachtend, waarom ze ook bij dezelfde Grieken Akopos, dat is pijn stillend, genoemd wordt’.

Een andere oude naam Peppel of pappel komt van het gebruik om te pappen op brandwonden en verzachtende werking op de verharde slijmvliezen. Varro verhaalt dat priesteressen van Apollo in Rome de voeten met deze zalf insmeerden en dan op blote voeten door de kolen liepen. Zo ook schrijft Magnus dat de magiërs er hun handen mee insmeerden en dan allerlei dingen uit het vuur konden halen.

Deze plant werd zo gebruikt in lang vervlogen, donkere tijden. Als men toen beschuldigd werd van een misdaad kon men een beeld van schuld of onschuld verkrijgen door een oordeel. Personen van zwakke gezondheid of licht gestel, vooral monniken en schrijvers, waren vrij gesteld van de normale methode van een gevecht. Die konden hun onschuld aantonen door een gloeiende ijzeren staaf vast te houden. Dat gebeurde in de kerk. De verdachte, hij kon vrienden bij zich hebben, werd beschermd door zijn handen te bedekken met een dikke laag van een substantie die hem toestonden de hitte te weerstaan. Deze zalf werd in de 13de eeuw beschreven. Het sap van de Malva en de slijmige zaden van een soort vlooienzaad samen met het wit van een ei werden gemengd, de handen waren daarmee even goed bedekt als met een paar handschoenen.

Uitproberen van die anti-brandzalf is op eigen risico. Instanthoestsiroop maken is zonder risico.

Leven in de natuur: daslook

Tweede buitendag van de herboristenopleiding in het domaine du Bonsoy. Na de middag dalen we af naar de Maas. De bomen hebben ons pad opgevrolijkt met hun herfstig gekleurd blad. Onzichtbaar onder blad en in de grond overwinteren bol- en knolgewassen.

Als everzwijnen snuffelen en wroeten we blad en aarde om en ontdekken geneeskrachtige en culinaire wortels. Echte valeriaan die de geïrriteerde aardbewoner kan kalmeren, nagelkruid die PDS-darmen tot rust kunnen brengen en..... we vinden ook de aromatische daslookbolletjes die soep en andere gerechten kunnen kruiden. Een verborgen wereld die herboristen vol verwondering ontdekken en met bewondering beleven.

Over daslook:  There is good evidence for the use of ramson by Mesolithic people. Charred bulbs of A. ursinum were identified—in the late Mesolithic settlement at Halsskov in Denmark (Kubiak-Martens 2002). It was hypothesized that ramson was one of the plants that contributed to the hunter-gatherer diet. A. ursinum was known to the early Celts and to the ancient Romans. The Greek physician Dioscorides mentioned four kinds of onion, among them A. ursinum and also attributed a detoxifying effect to the plant (Meyer et al. 1999; Richter 1999). Ramson was well known also in the Middle Ages; it belongs to the group of plants often found at medieval West Slavic archeological sites (Celka 2011). King Charles the Great, also known as Charlemagne, included A. ursinum in his Capitulare de Villis imperialibis, where he formally cataloged plants, mostly those possessing medicinal properties, and documented how the gardens should be planned and cared for (Clickner 2011). Hieronymus Bock provided drawings of the plant in his Kreutterbuch, Lonicerus judged wild garlic to be superior to regular garlic (Richter 1999; Błażewicz-Woźniak et al. 2011; Strzelecka and Kowalski 2000; Madaus 1938).

Elke dag even naar buiten....om langer te leven

Als je zo lang mogelijk wilt leven, ga dan elke dag even naar buiten - en blijf niet de ganse dag binnen zitten. Ook als je binnenshuis een fitnesscentrum hebt, goed gezelschap en een gevulde koelkast, ga naar buiten. Dat adviseert de Israëlische geriater Jeremy Jacobs van Hadassah Hebrew-University Medical Center. Maar hoe het dagelijks verlaten van de woning de kans op overlijden vermindert? Dat is vooralsnog een raadsel...

Studie
Jeremy Jacobs en zijn collega's gebruikten gegevens die zijn verzameld in de Jerusalem Longitudinal Study. Ze volgden enkele honderden mannen en vrouwen, die zijn geboren rond 1920, van 1990 tot 2015.

Resultaten
In alle leeftijdsgroepen was de kans op overleving groter in de groep die dagelijks het huis verliet.

• Zeventig plussers die frequent hun huis verlaten zijn wellicht gezonder dan zeventigplussers die altijd thuis blijven. Maar toen de onderzoekers het effect van gezondheid met statistische trucs weg poetsten, veranderde er weinig.
• Zeventig plussers die dagelijks hun huis verlaten bewegen misschien meer. Maar ook toen de onderzoekers corrigeerden voor lichaamsbeweging was het verband tussen sterfte en het verlaten van het huis nog steeds intact.
• Een andere mogelijkheid is dat de studiedeelnemers die dagelijks het huis verlieten meer sociale contacten hebben, en dus corrigeerden de onderzoekers ook voor eenzaamheid. Maar ook daarna stond het verband nog steeds overeind.

"Our findings reinforce the consistency of the relationship between leaving the house and mortality, not only irrespective of advancing age per se, but also independent of the rising burden of social vulnerability, functional decline, and medical comorbidity that was observed between ages 70 and 90", schrijven de onderzoekers."The current study adjusted for physical activity level, suggesting that the longer survival associated with frequently going out is independent of the benefits of physical activity."

Conclusie
"This observational study of a representative communitydwelling cohort found a significant association between frequency of leaving the house throughout follow-up from age 70 to 90 and mortality, adjusting for social, functional, and medical status", schrijven de onderzoekers.
"It is tempting to assume that the health of older people may be improved by increasing accessibility, creating environments that make it easier for them to leave the house, and improving social support aimed at encouraging activities outside of the house."
"Faced with the growing prevalence of homebound older people, interventions aimed at making it easier for older people to leave their house, encouraging an active nonsedentary lifestyle, and promoting continued engagement in activities outside of the home are required."
"Prospective studies are required to determine whether the negative outcomes and health burden associated with becoming increasingly homebound can be ameliorated, delayed, or even reversed."

Bron: J Am Geriatr Soc. 2017 Nov 22. doi: 10.1111/jgs.15148.

Wegdistel in de tuin

Tijdens het tweede weekend van onze herboristenopleiding bespreken we vooral enkele planten voor de spijsvertering. Alsem, venkel, echte kamille en andere bitterstofplanten.  

Zoals gewoonlijk gaan we ook veel naar buiten, de tuin in, en dan zien we natuurlijk veel andere planten. Vooral het grote grijsglimmende roset van de wegdistel spreekt ons aan, de plant is niet direct een bekende geneeskrachtige plant, toch heeft hij al een lange geschiedenis van gebruik achter de rug. Vooral in de antroposofische geneeskunde is het samen met sleutelbloem en bilzenkruid onder de naam Cardiodoron een gewaardeerd hartmiddel.

Een typische antroposofische, fenomenologische beschrijving van dit middel ziet er als volgt uit. Het bestaat uit de Primula (sleutelbloem) die opvalt door een heel sterke verticale kwaliteit, een zeer krachtige open gele bloem waar veel lichtkracht (bovenpool) uit af te lezen is. Een verticale kracht helpt bij het verbinden van boven en beneden, zoals we dat ook in het hart zien waar het veneuze bloed uit de onderpool (darmen/ledematen) zich mengt met het bloed uit de bovenpool (hoofd/ruggenmerg).
Verder bevat de cardiodoron nog de onopordon of (wegdistel of ezelsdistel) waar je veel stofwisselings aspecten in kunt herkennen, met name in de overweldigende groei en warmte.
Als laatste bevat de cardiodoron nog de hyoscyamus (bilzenkruid) dat typisch een verbindende kwaliteit heeft: de ritmische rangschikking van de bloemetjes kan je laten zien dat de bijbehorende kwaliteit is om de warmte naar beneden brengen.

Onderzoek heeft aangetoond dat cardiodoron in staat is het hartritme indien dat relatief snel is te verlangzamen, en indien het relatief langzaam is kan het ritme met Cardiodoron juist versneld worden. Hiermee zien we dat het om een geneesmiddel gaat met een regulerend werking.

Ook in de Oudheid bij Grieken en Romeinen werd de weg- of ezelsdistel reeds gebruikt. Das Akanthion des Dioskurides wird meistens auf unsere Eselsdistel, von manchen Schriftstellern jedoch auch auf das Onopordon illyr. L., Illyrische Wegedistel, gedeutet. Dioskurides empfiehlt den Saft der Blätter und Wurzeln gegen Opisthotonie, und Plinius weiß von der Verwendung des wolligen Überzuges der Blätter als Material zu Kleidungsstücken zu berichten. Offizinell waren früher die Wurzeln und das Kraut als Radix et Herba Spinae albae seu Cardui tomentosi.
Die Wurzeln und die jungen Sprossen werden in verschiedenen Ländern als Gemüse, der Blumenboden wie Artischocken gegessen. Aus den Pappushaaren wurde früher das sog. Disteltuch gesponnen.

Zie ook https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/onopordon-wegdistel

Wolfsmelk

 Ook in najaar en winter blijven ze glimmend aanwezig. Wolfsmelk en heksenmelk. Wolfsmelk is een verzamelnaam voor alle Euphorbia­ceae. Ze bevatten allemaal melksap dat giftig is, soms zelfs dodelijk giftig.In onze streken kent men de brede wolfsmelk, de stijve wolfsmelk en het kroontjeskruid, alle eenjarig terwijl de kruisbladwolfsmelk tweejarig is. Voor degenen die zich in de wolfsmelksoorten willen verdiepen: er is ook nog een amandelwolfsmelk, een moeraswolfsmelk,een cypreswolfsmelk en een heksenmelk. Al deze wolfsmelksoorten zijn vaste planten. Men vindt ze dus jaar op jaar weer terug in het wild of in de tuin.

De Euphorbia's hebben geen gewone bloemen, maar zogenaamde schijnbloemen. De bloemen, mannelijke en vrouwelijke, zijn piepklein en vormen samen met gele schutblaadjes de grotere schijnbloem.Naast deze inheemse wolfsmelksoorten kennen de meeste mensen wel de zogenaamde kerstster, de Euphorbia pulcherrima die vooral opvalt door de felrode of wit gekleurde schutbladeren rond de bloem.

Volgens de oude voorschriften, werden de Euphorbia's ook voor magische doeleinden gebruikt, onder andere verwerkt in heksenzalven. Vooral Euphorbia helioscopia, het kroontjeskruid zou veel gebruikt geweest zijn. Hij werd dan ook wel heksenmelk genoemd  Er werd aangenomen dat heksen het melksap inkookten, om er dan adders in te doden en van dit mengsel samen andere heksendranken en zalven te brouwen. Ook de alchemisten gebruikten grote hoeveelheden wolfsmelk, omdat het volgens hen een zilver­makende plant was. Het witte melksap heeft mogelijk tot deze veronderstelling geleid.

De naam Euphorbia zou volgens Plinius afkomstig zijn van Euphorbius, de lijfarts van koning Juba II, koning van Mauritanië die rond 50 voor Christus leefde. Deze arts nam al proeven met wolfsmelk, op zoek naar zijn geneeskrachtige werking. Een andere verklaring van de naam is, dat deze een samenstelling is van de woorden eu = goed en pherbos = voeden. Het gedroogde melksap werd in vroeger eeuwen namelijk ook gebruikt ter genezing van tbc­-patiënten. Tot in de twintigste eeuw werd onder de naam euphorbium nog wel gedroogd melksap in de apotheek gebruikt. De naam wolfsmelk die voor alle Euphorbia's gebruikt wordt houdt verband met de branderige, bijtende smaak die even pijnlijk is als de beet van een wolf. De wolfsmelk, bestanddeel van heksenzalven en heksendranken, werd ook wel in de volksgeneeskunde gebruikt, zij het uitsluitend uitwendig. Het ingedikte sap werd gebruikt op pleisters die in de diergeneeskunde toegepast werden en het verse sap blijkt een uitstekend middel te zijn om wratten kwijt te raken.

Pompompoen

Pompoenen op overschot na Halloween? Of doe je niet mee met dat soort gekte? Dan kun jenog altijd de pompoenoverschotten ophalen bij de voordeur van de buren en dan de volgende pompoensoep fabriceren. Lekker en zeker ook gezond. Zie wetenschappelijk onderzoek verder.

Ingrediënten (voor 4 personen):

• 1 pompoen (een oranje)
• 3 sjalotten of rode ui
• 3 teentjes knoflook
• Kruiden naar smaak: kurkuma, komijn, kerrie, verse rozemarijn
• Olijfolie
• Versgemalen zwarte peper en zout
• 1 à 1,5 liter bouillon

Als garnituur:

• Room of volle yoghurt
• Geroosterde pompoenpitten
• Verse koriander of peterselie

Bereiding:

1. Verwarm de oven voor tot 180 °C. Schrob de pompoen schoon, ontpit en hak het vruchtvlees (met schil) in grove stukken.

2. Snijd de ui in grove stukken en plet de teentjes knoflook met de platte kant van je mes. Meng de ui en de knoflook met de pompoen en breng op smaak met peper, zout en andere kruiden naar keuze. Spreid de stukken uit op een bakplaat, overgiet met olijfolie en plaats in een voorverwarmde oven.

3. Schep na een kwartiertje roosteren alles om en laat verder garen tot de pompoen donker kleurt.

4. Doe de geroosterde pompoen in een kookpot of blender, knijp de teentjes knoflook uit en overgiet alle groenten met de warme bouillon. Mix fijn en werk af met pitjes, blaadjes koriander en wat room of een lepel volle yoghurt.

Pompoen pepmiddel?

Hoewel mensen al duizenden jaren pompoenen eten, is er niet zoveel bekend over hun gezondheidsbevorderende werking. Maar die is er wel, weten we dankzij Japans onderzoek. [Biosci Biotechnol Biochem. 2009 May;73(5):1033-41.] In pompoen zit, behalve alpha- en gamma-tocopherol, betacaroteen, cryptoxanthine, luteine en zeaxanthine ook relatief veel nicotinezuur en trigonelline. Die stoffen verbeteren de opname van glucose door spiercellen. Pompoen doet kennelijk iets met insuline.

 Koreaanse onderzoekers ontdekten daarnaast dat een andere stof in pompoen, de secundaire metaboliet dehydrodiconiferyl-alcohol, de opname van glucose door vetcellen saboteert. [J Biol Chem. 2012 Mar 16;287(12):8839-51.] In reageerbuizen remt de dehydrodiconiferyl-alcohol de aanmaak van PPAR-gamma in vetcellen.
De Taiwanezen vermoedden op basis van de beschikbare gegevens dat pompoen sportprestaties zouden kunnen verbeteren. Ze maakten een alcoholextract van het gedroogde en zaadloze vruchtvlees van muskaatpompoen en gaven dat aan muizen. De dieren kregen 14 dagen elke dag 0, 50, 100 of 250 mg extract per kg lichaamsgewicht.

Na die periode testten de onderzoekers de spierkracht in de voorpoten van de muizen met een grip strength test. Daarbij bepaalden de onderzoekers met hoeveel kracht de dieren zich konden vastklampen aan een metalen pijpje. De suppletie met pompoen maakte de dieren sterker.
De onderzoekers bepaalden ook het uithoudingsvermogen van de dieren. Ze bonden een gewichtje aan de staart van de dieren, gooiden ze in een aquarium en keken vervolgens hoe lang de muizen konden blijven zwemmen. De Taiwanezen zagen dat pompoen het uithoudingsvermogen van de dieren verbeterde.

Zie https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/cucurbita-sp-pompoen

Wandelles in mijn eigen Hoegaarden

Op onze Hoegaardse wandeling. De eerste les- en wandeldag van onze jaarcursus Leren in de natuur. Eten uit de natuur. We wandelen langs de oude spoorweg tussen Tienen en Jodoigne. Er is wel degelijk zo iets als spoorwegflora: sint janskruid, wilde marjolein maar ook veel tweejarigen zoals teunisbloem en toorts, maar ik wil nu wat kwijt over de woekerende, wilde Clematis of Bosrank. Klimmen, winden, hechten en hangen, dat doet deze liaan uit onze bossen. Ook hier in Hoegaarden drapeert hij zich over wilg, meidoorn en vlier.

Echt eetbaar of veilig geneeskrachtig is deze klimplant niet. Toch vinden we vreemde gegevens in oude kruidenboeken. Zo lees ik  'De heete en scherpe smaak van de Clematis toont zijn warme kracht. Het wordt gebruikt tot de ringen om de uitgezakte Lijfmoeder (baarmoeder) in te houden. De Bloemen, Zaaden, Schors en Wortel hebben een brandende kracht.' Dit en nog veel meer, o.a. dat de plant melaatsen geneest, wordt meegedeeld over onze mooiste en hoogst klimmende liaan, de Bosrank, vroeger Vinkoorde genoemd.

In Limburg, Voerstreek en de Ardennen is zij heel gewoon, elders zeldzaam. Heel wat mensen hebben haar in hun tuin gezet en genieten elk jaar van de vitaliteit waarmee zij de boom die haar mag dragen, bespringt, omhangt, overwoekert. Naar alle kanten graaien de lenige stengels en spreidt zij haar bladparen uit. Een overdaad aan groenig-witte bloemsterren bloeit de hele zomer door. Ze laten een knoedeltje vruchten na, die een lange dunne snavel dragen, bezet met lange zijdeachtige haren. Die zijn tot voorbij de winter zichtbaar. De Britten noemen ze Old man's beard (oude-mannenbaard) en de hele plant Traveller's joy (reizigersvreugd). De oude Gilbert White schreef in november 1788 in zijn dagboek, hoe de grauwe dotten Clematispluis als insecten in een storm door de lucht vlogen. Aan de liaan nog vastgehecht behoren Clematisvruchten met bedauwde spinnenwebben vooral als ze berijpt zijn tot de meest fotogenieke zaken in de natuur.

Onze wilde Clematis wordt nu niet meer in de tuin aangeplant, hij is vervangen door de vele mooie, maar toch ook protserige siersoorten en ja, het is ook niet aan te raden om deze sterk woekerende liaan zomaar op onze mini-tuintjes los te laten. Alhoewel ik zelf niks mooier en romantischer vind dan zo een oerwoudje direct bij de hand.

En o ja Dr.Bach heeft de Clematis vitalba wel opgenomen in zijn bloesemtherapie. Dr. Bach over Clematis: "Deze remedie brengt stabiliteit: zij brengt de mens op een meer praktisch plan; brengt hem 'terug op aarde' [zet hem met de voeten op de grond]; en stelt hem zo in staat zijn opdracht in deze wereld te vervullen"

Over vogelmuur en een wild voedselboek

Op schrijver, fotograaf en natuurliefhebber Phillips ben ik altijd wel wat jaloers geweest. Je kost verdienen met rond te reizen in de natuur, daarover te schrijven en foto's te maken. Ja, daar droom ik ook wel van. Een van zijn boeken 'Puur natuur' doet mij helemaal watertanden. Het is niet alleen een praktisch boek over het gebruik van wilde planten in de keuken, maar ook een mooi boek met halsbrekende foto's van gerechten uit de natuur in de natuur gefotografeerd.

Puur natuur op tafel is een planten- en kookboek met recepten van de meest voorkomende wilde planten. Over bramen­jam, paardenbloemkoffie, lindenbloesemthee of vlierbloemenwijn. Oorspronkelijk eerder medicinale bereidingswijzen die dan later ook culinair gebruikt werden. Vroeger was dat heel gewoon, ouderwets arme mensen voedsel, daarna werd het alternatief en nu zelfs exclusief. Naast die bijna klassieke recepten heeft Phillips een aantal andere fascinerende bron­nen van natuurlijk voedsel, zoals zeewier en paddenstoelen geïnventariseerd, maar ook recepten opgenomen van de meest voorkomende onkruiden zoals weegbree, vogelmuur, paardenbloem en brandnetel. Philips komt tot de conclusie dat er verscheidene nage­noeg onontgonnen gebieden in het plantenrijk bestaan, die een avontuurlijke geest tal van mogelijkheden bieden om voortreffelijke en voedzame maaltijden te bereiden.

En omdat het nu toch een goed moment is om vogelmuur te zoeken. Een vogelmuursoep

1,5 liter (kippen)bouillon, mag ook andere bouillon zijn
6 voorjaarsuitjes (witte en groene gedeelten), in dunne rin­gen gesneden
1 grote aardappel, geschild en in blokjes gesneden
2 bosjes vogelmuur, afgeknipt, gewassen en ontdaan van de grofste steeltjes
zout en versgemalen zwarte peper
3 dl koffie room

Verwijder eventuele harde stelen van de vogelmuur en bewaar een paar takjes voor de garnering. Breng de bouillon in een grote pan met een dikke bodem aan de kook en zet het vuur iets lager. Voeg de uitjes, aardappel en vogelmuur aan de bouillon toe en laat alles 10 tot 15 minuten in de afgedekte pan zachtjes koken. Laat de soep vooral niet te lang op het vuur staan, anders verliest hij iets van zijn fijne smaak. Breng de soep met zout en peper op smaak en meng hem in een bekermixer. Giet de soep terug in de pan en roer de koffieroom er doorheen. Warm de soep weer op, maar laat hem niet meer aan de kook komen. Garmeer de soep met de takjes vogelmuur en dien warm op.

Puur natuur. Roger Phillips. Het boek dateert al van 1983, is ook niet meer in de handel, maar kan hier en daar nog wel tweede hands in een boekhandel of op internet gevonden worden. in een de vertaling en bewerking uit het Engels is van J.M. Veltman . Aanwijzingen voor het bereiden van gerechten en dranken uit ingrediënten die de vrije natuur van West-Europa biedt. Met bibliografie. en register. 160 Pagina's

Lees ook https://hobby-en-overige.infonu.nl/boeken/69657-puur-natuur-roger-phillips.html en https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/stellaria-media-vogelmuur

Olijfolie

Eeuwenoude olijfbomen in de buurt van Nyons. Foto Maurice Godefridi.

Het is nog tijdens mijn leven gebeurd dat eeuwenoude olijfbomen overal gerooid werden omdat die armzalige olijfolie niet meer gewaardeerd werd. Ondertussen word olijfolie weer, terecht als lekker en supergezond beschouwd. Bij deze dan maar eens wat belerende, praktische adviezen over het gebruik van deze olie.

Olijfolie bevat veel mono-onverzadigde vetzuren, die minder gevoelig zijn voor oxidatie (ranzig worden) dan de poly-onverzadigde vetzuren (maïs-, soja-, zonnebloemolie). Bovendien bevat olijfolie van nature veel antioxidanten, zoals polyfenolen, vitamine E, squaleen, carotenoïden.

Dat betekent echter niet dat olijfolie niet kan oxideren. Uit onderzoek blijkt dat het chlorofyl in ongeraffineerde olijfolie beschermt tegen oxidatie in het donker, maar oxidatie versnelt bij blootstelling aan licht. De concentratie antioxidanten daalt ook naarmate de olie langer bewaard wordt, omdat ze opgebruikt worden door het vangen van vrije radicalen tijdens auto-oxidatie en foto-oxidatie.

Om olijfolie te beschermen tegen oxydatie

Om te beginnen een wat vreemd advies: knijp een capsule astaxanthine uit in de fles. Dat is een krachtige antioxidant uit de carotenoïdenfamilie die de olie beschermt tegen oxidatie. Astaxanthine heeft een rode kleur, zo kan je duidelijk zien of de olie nog astaxanthine bevat. Wanneer de rode kleur vervaagt, wordt het tijd om de fles weg te gooien. Je kan dit ook doen met een capsule luteïne (een andere carotenoïde), deze heeft een oranje kleur. Vitamine E werkt ook, maar die is kleurloos, zodat je niet kan zien wanneer de olie niet langer beschermd is.

• Vermijd het opwarmen van olijfolie, maar gebruik ze vooral in koude gerechten
• Voeg olijfolie pas toe vlak voor je gaat eten
• Je kan ze ook aan warme gerechten toevoegen, wanneer ze al op je bord liggen
• Gebruik voor koken en bakken verzadigde vetten, zoals kokosolie
• Als je toch olijfolie wil gebruiken om te bakken, houd de temperatuur dan zo laag mogelijk (giet een klein beetje water in de pan voor je de olie er in doet). Ik meng ook met echte boter.
• Koop kleine flessen
• Bewaar olijfolie op een koele, donkere plaats, niet op het aanrecht!
• Sluit de fles altijd onmiddellijk na gebruik en zet ze meteen terug in de kast

Referentie: Choe E, Min DB. Mechanisms and Factors for Edible Oil Oxidation. Comprehensive Reviews in Food Science en Food Safety. Vol. 5, 2006.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/oleo-europea-olijfboom
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/olea-europea-olijfboom

Heilige tabak?

Nicotiana rustica in eigen tuin

Laat het duidelijk zijn. Ik heb nooit tabak in welke vorm dan ook gerookt. Behalve... even bij mijn plechtige communie op twaalfjarige leeftijd, dan meer als ritueel om volwassen te worden. Toch wil ik hier wat positieve dingen vertellen over die 'dodelijke' Nicotiana.

Nicotiana rustica is bij Indiaanse volkeren altijd als een heilige plant beschouwd. Hij was bekend onder de namen 'mapacho', 'heilige tabak', 'sjamaanse tabak' en 'wilde tabak'. De plant komt vooral voor in het tropische regenwoud van het Amazonegebied, de bladeren bevatten zowat 20 maal meer nicotine dan andere Noord-Amerikaanse tabaksplanten.
Nicotiana rustica werd vooral als ritueel middel gebruikt door bijna alle inheemse stammen van Amerika. Het zou de geesten gunstig stemmen en helpen bij een goede oogst of bij het verzamelen van voedsel. Daarnaast werd de plant gebruikt tijdens genezingsrituelen en andere ceremonies.

De plant werd ook als vredespijp gerookt. Nicotiana rustica speelt nog steeds een rol bij rituelen van de sjamanen in het Amazonegebied. Sommige stammen gebruiken het blad bij de bereiding van ayahuasca, maar meestal wordt de plant gerookt tijdens ayahuasca rituelen. De rook wordt als heilig beschouwd en dient om te genezen en te beschermen.

Bij deze dan ook nog een waslijst van wetenschappelijke onderzoeken over de 'gezonde' tabak.
It is well known that tobacco has dangerous effects on human health. However, some reports have demonstrated that this plant has some beneficial effects such as its action against ulcerative colitis pathogenesis due to its nicotine content and possibly some flavonoid components found in the ethanol smoke extract (Ko & Cho, 2005). In fact, there are constituents in tobacco smoke other than nicotine that have been reported to possess anti-oxidative properties (Chen & Loo, 1995Chen C, Loo G (1995): Cigarette smoke extract inhibits oxidative modification of low density lipoprotein. Atherosclerosis 112, 177–185. [Google Scholar]; Kamisaki et al., 1997Kamisaki Y, Wada K, Nakamoto K, Kishimoto Y, Ashida K, Itoh T (1997): Inhibition by cigarette smoke of lipid peroxidation induced neurotransmitter release. Life Sci 60, 229–233. [Google Scholar]; Lapenna et al., 1995Lapenna D, DeGioia S, Mezzetti A, Ciofani G, Consoli A, Marzio L, Cuccurullo F (1995): Cigarette smoke, ferritin, and lipid peroxidation. Am J Respir Crit Care Med 151, 431–435.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]).

Nicotiana rustica Linn. (Solanaceae) is an annual plant originating in Andean South America. Since antiquity, this plant has been used as a sedative by the old civilizations, in particular Maya tribes, to treat convulsions, fever, nervous affections, and pain of the eyes and the skin (Tierra, 1986Tierra M (1986): Healing herbs - tobacco: Native blessing or whiteman’s curse. Shaman’s Drum 9, 56–58. [Google Scholar]).

In ancient China, snuff was considered as a good remedy for many common illnesses such as colds, headaches, and stomach disorders. Therefore, it was preserved in small medicine bottles like other Chinese medicines (Denis, 2007Denis SKL (2007): Chinese snuff bottles: From the sanctum of enlightened respect III. Laurence King Publishing, London. pp. 7–8. [Google Scholar]).

In Morocco, it is used to treat ear pain, lesions, and cutaneous burns in rural zones. In traditional medicine, N. rustica is used as a vehicle for therapeutic cigarettes: mixed with Origanum vulgare Linn. (Lamiaceae) for pain of the throat, with Eucalyptus for bronchitis, or with leaves of Datura or Brugmansia for asthma and emphysema. This plant is also chewed as a preventive for toothache and decay (Bellakhdar, 1997Bellakhdar J (1997): La pharmacopée marocaine traditionnelle médecine arabe ancienne et savoirs populaires. Ibis Press, Paris, pp. 501–503. [Google Scholar]).

In addition, nicotine, the psychoactive component of tobacco products, is widely consumed by humans (Shields, 2000Shields PG (2000): Epidemiology of tobacco carcinogenesis. Curr Oncol Rep 2, 257–262.[Crossref], [Google Scholar]; Sutherland, 2002Sutherland G (2002): Current approaches to the management of smoking cessation. Drugs 62, 53–61.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]). The drug exhibits several pharmacological actions in the central and peripheral nervous systems and releases a number of neurotransmitters (Mihailescu et al., 2002Mihailescu S, Guzman-Marin R, DominguezMdel C, Drucker-Colin R(2002): Mechanisms of nicotine actions on dorsal raphe serotoninergic neurons. Eur J Pharmacol 452, 77–82. [Google Scholar]; Miller et al., 2003Miller DK, Harrod SB, Green TA, Wong MY, Bardo MT, Dwoskin LP (2003): Lobeline attenuates locomotor stimulation induced by repeated nicotine administration in rats. Pharmacol Biochem Be 74, 279–286. [Google Scholar]). It induces pharmacological effects by acting on nicotinic acetylcholine receptors (nAChRs) (Dani, 2001Dani JA (2001): Overview of nicotinic receptors and their roles in the central nervous system. Biol Psychiat 49, 166–174. [Google Scholar]). It has been used as an alternative therapeutic agent for treating ulcerative colitis in some clinical trials (Guslandi & Tittobello, 1998Guslandi M, Tittobello A (1998): Outcome of ulcerative colitis after treatment with transdermal nicotine. Eur J Gastroenterol Hepatol 10, 513–515.[Crossref], [PubMed], [Web of Science ®], [Google Scholar]; Sandborn et al., 1997Sandborn WJ, Tremaine WJ, Offord KP, Lawson GM, Petersen BT, Batts KP, Croghan IT, Dale LC, Schroeder DR, Hurt RD (1997): Transdermal nicotine for mildly to moderately active ulcerative colitis. Ann Intern Med 126, 364–371. [Google Scholar]). Other animal and clinical studies have suggested the participation of the endogenous opioid system in different behavioral responses to nicotine, mainly concerning its antinociceptive and addictive properties (Berrendero et al., 2005Berrendero F, Mendiza´bal V, Robledo P, Galeote L, Bilkei-Gorzo A, Zimmer A, Maldonado R (2005): Nicotine-induced antinociception, rewarding effects, and physical dependence are decreased in mice lacking the preproenkephalin gene. J Neurosci 25, 1103–1112. [Google Scholar]).

Kattenfluisteraar tegen wil en dank.

Wat overkomt me? Al 2 dagen hoor ik savonds een klagend kittenachtig geluid aan de bosrand. Eerst dacht ik dat het een vreemde, mij onbekende nachtvogel was. Tot dat ik vandaag op zoek naar paddenstoelen een zowat 6 weken jong katje aan de overkant van de beek in de bosrand vind. Een bleekros piepend beestje dat zich zelfs laat oppakken. Hoe kan dat? Wat overkomt mij? Kattenfluisteraar geworden tegen wil en dank. En....nu dus 8 katten in huis.

En wat overkomt die Bretoenen, dat ze niet alleen volwassen katten bij ons droppen maar nu ook hulpeloze kleine katjes aan hun lot overlaten. Onschuldig en weerloos.

Mierikswortel

Mierikswortel en smeerwortel. De witte en de zwarte.

Mierikswortel?  Geen probleem om deze witte wortel te kweken. Eerder een probleem  om hem in toom te houden of om hem uit de grond te ploeteren. Het is een plant en wortel die ik in mijn herboristenleven wel wat verwaarloosd heb. Nu ja, het is ook ondoenbaar, zelfs voor een herborist, om je met alle planten van de wereld bezig te houden. Nu echter, op ons 'landgoed' in Bretagne, heb ik enkele stevige planten staan en dus toch wat oogsten om op azijn en alcohol te zetten om respectievelijk een soort mosterd en een medicinale tinctuur te maken.

Over mierikswortel. De Latijnse naam is Armoracia rusticana. De naam Armoracia stamt wellicht van Amorica, een streek in het Franse Bretagne, waar vermoedelijk het stamland van de plant is te zoeken. Rusticana, een Latijns woord, betekent: van het boerenland.

Als we er van uitgaan, dat het op het boerenland rustig is, nou ja, lang geleden dan, dan begrijpt u het Latijnse woord rusticana in zijn tweede betekenis: rustig, rustiek. De mierikswortel is nauw verwant aan de rammenas en de rettich, beiden wortels met een bijzondere waarde. Rettich is een lange, witte wortel met een mosterdachtige smaak.Bijzonder smakelijk als u het fijn raspt door een salade. In de naam rettich zie je een verbastering van het Latijnse woord radix, dat letterlijk wortel betekent.

In een officiële Farmacopee, zeg maar, apothekersbijbel, uit 1747 lees ik: De krachten van mierikswortel zijn meer vermogende dan die van rammenas. Zij doen de Maanstonden (de menstruatie…) ontlasten en zij genezen scheurbuik.  Scheurbuik kennen wij in deze tijd niet meer. Scheurbuik is een ernstig ziektebeeld, dat veroorzaakt wordt door vitamine C tekort. In de 17de eeuw, ten tijde van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, voeren tal van schepen naar Indië om rijkmakende koopwaar op te halen. Zonder alle geldelijke inkomsten van de V.O.C. zouden de Amsterdamse grachten niet zo fraai gebouwd zijn. Al was het toen armoe en ziekte troef aan boord van de schepen. Vers voedsel was er niet. Jan van Riebeeck, de stichter van de Kaapkolonie, vermeldt in zijn dagboek, in 1656, dat hij lepelblad en mierikswortel liet verschepen naar Kaap de goede hoop. Halverwege de lange reis kregen de naar scheurbuik neigende schepelingen de kans om…ja, om even vitamine C rijk voedsel tot zich te nemen. Voor de vitamine C hebben we de mierikswortel niet echt meer nodig maar de bacteriedodende en antioxiderende glucosinolaten zijn des te interessanter.

Een eenvoudige tinctuur kun je maken door de fijn gemaakte wortel 14 dagen te laten trekken in 40% ethanol (gewichtsverhouding 1 op 5). Van deze tinctuur kun je  een half uur na de maaltijd 20 druppels op iets water innemen. Uw maag en darmen zullen er dankbaar voor zijn. Ook voor de luchtwegen, bij een opkomende verkoudheid, keelpijn, bronchitis, bacteriële infecties is deze tinctuur goed te gebruiken. Mosterdolieglycosiden of glucosinolaten waren en zijn de antibiotica uit de kruidengeneeskunde.

Mierikswortel…Een oud kruid, met een zeer rijke en betekenisvolle geschiedenis, dat nog steeds van waarde is, voor wie het wil zien en begrijpen.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/armoracia-mierikswortel
Bronchite. Une étude allemande portant sur plus de 1500 enfants de 4 ans et plus a examiné l'efficacité d'une extrait de plantes (Angocin Anti-Infekt N) contenant des racines de raifort et de capucine, comparée à celle d'un antibiotique standard. 634 ont souffert d'une bronchite durant l’étude. Suite au traitement avec l’extrait de plante, les symptômes reliés à la bronchite ont diminué de l'ordre de 80%, un effet semblable à celui obtenu par l'antibiotique testé dans l'étude. En outre, les chercheurs ont remarqué une fréquence moins élevée d’effets secondaires avec l’extrait de raifort.

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/36242-mierikswortel-geschiedenis-en-teelt.html

Bretoense muizedoorn

 Tijdens onze Bretoense zomerstage oogsten we de wilde wortels van muizedoorn. We maken de grillige wortels schoon in de rivier bij ons huis en laten ze dan trekken op ethanol van 45%.

De bittere wortel van muizedoorn vormt één van de vijf ingrediënten van de bekende vijfwortel-likeur, de overige bestanddelen van deze likeur waren venkel, selder, asperge en peterselie. De wortel heeft urine-afdrijvende en laxerende eigenschappen en wordt verwerkt in medicijnen bij nierkwalen. Vroeger werd deze plant in de volksgeneeskunde veelvuldig gebruikt bij geelzucht, hoofdpijnen, menstruatiepijnen en borstklachten. Culpeper schreef het middel voor als: „Een afkooksel van de wortels als drankje en een papje van bessen en bladeren dat men op de betreffende plaatsen aanbrengt, hebben het vermogen gebroken beenderen en gewrichten, welke uit de kom geschoten zijn, weer aan elkaar te hechten resp. weer op hun plaats te brengen". Hij voegde er waarschuwend aan toe: „Hoe meer wortels men voor het afkooksel gebruikt hoe sterker dit wordt. Het kan geen kwaad maar ik hoop dat men zo wijs zal zijn, de sterke afkooksels ook voor de sterkste typen te gebruiken'.

Dodoens in 1554 wist al waar het echt voor goed was 'Die wortel van Stekende palme in wijn ghesoden ende ghedroncken doet water maken/ lost die urine/ breeckt den steen ende doet dat graveel rijsen ende afgaen/ ende mits dyen goet den ghenen die de droppelpisse hebben'. Als diureticum wordt de wortel nog steeds gebruikt en ook in de hedendaagse wetenschappelijke monografieën wordt Ruscus officieel erkend als vochtafdrijvend middel. Toch is nu vooral  zijn werking op het veneuze vaatstelsel het best bekend. De Rusci radix heeft samentrekkende, toniserende werking op de gladde musculatuur van de venenwanden.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/ruscus-muizedoorn
Butcher’s broom was shown to be efficacious in treating hemorrhoids in a study of 124 patients, in which the patients were given 6 capsules per day of Cyclo 3 Fort for 3 days, followed by 4 capsules per day for 4 days. Sixty-nine percent of the patients rated butcher’s broom as having a good or excellent effect, and 75% of the treating physicians rated it similarly.

Kruidenstage Bretagne: zeewier zoeken

Terugkomend van het havenstadje Roscoff stoppen we bij het plaatsje Locquénolé om zeesla, blaaswier, venkel en nog veel meer te zoeken.

Over zeesla / Ulva

Ulva is Latijn voor ‘moeras plant’. De zeer dunne, brede, platte bladeren zijn teer, golvend en transparant. Ze lijken op slabladeren en groeien tot 50 cm lang in verschillende vergelijkbare vormen. Bijna cirkelvormig of ovaal, of lang en dun met gehavende randen en geperforeerde gaten. Zeesla lijkt op en voelt als vetvrij papier, met een zijdezachte textuur. De meeste soorten zijn maar een of twee cellen dik.
Het groeit op een ondergrond waar het zich aan vastklampt met het "houvast". Die ondergrond kan bestaan uit stenen,maar zeesla kan ook op schelpdieren groeien!

Het oogsten en klaarmaken van zeesla

Eenjarig wier. Oogsten in het vroege voorjaar tot aan het einde van de zomer, kan 2 x per seizoen gesneden worden. Het gedijt goed in zowel voedingsstof-rijke als vervuild water, dus let goed op de oogstplaats. Pluk of snij de zeesla boven zijn ‘houvast’ bij laagtij. Los drijvende planten mogen geoogst worden mits zij vers en felgroen van kleur zijn. Spoel de bladeren goed af en droog ze snel op grasmatten, katoenen lakens of kranten.

Eet het vers met citroensap of in een groene salade. Rooster het in de oven op 95º en verkruimel het als smaakmaker in granen, soepen, salades. Voeg het toe aan vlees, vis, oesters en groenten. Of pak er vis mee in. Frituur het, of hak het fijn voor in een salade. Kook het samen met spinazie of fijngesneden kool. Eet het als snack, zoals nori of drink het als hete thee. Of sauteer zeesla in olijfolie en blus dit af met shoyu en gembersiroop. Gedroogd, in vlokken, kan het over aardappels gestrooid worden als extra smaakmaker.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/laminaria-sp-zeewieren

http://eten-en-drinken.infonu.nl/producten/83222-zeesla-voedsel-voor-de-toekomst.html