Anijs, Pimpinella anisum

Mellie Uyldert noemt anijs, venkel, dille en karwij, de verwarmende schermbloemigen. De aromatische, meestal wat zoet smakende vruchtjes (zaden) zijn verwarmend en ontkrampend en vooral geschikt voor spijsvertering en luchtwegen.
Maar anijs is meer dan een plant of een verzoetend zaad, het is ook een smaak, een geur en de naam van verschillende sterke dranken. Het woord stamt af van het Griekse woord anison en het Latijnse anisum, die hun oorsprong weer vinden in het Arabische woord anysum.
Mogelijk ook afkomstig van anethon, anethum is dille, omdat er vroeger wel verwarring was met deze Anethum graveolens.








Anijs, van plant tot drank | Eten en drinken: Dranken overig
Anise Seed, Herb Monograph - Flora Health Herb Encyclopedia

Ondergedompeld

Vraag jij je ook wel eens af, waar al die geneeskrachtige planten vandaan komen, die je overal onder vorm van kruidenthee's, tincturen, tabletten, gelules en dergelijke  in supermarkten, herboristerieën en apotheken ziet liggen? En zitten er nog wel groene planten in al die gladde, glimmende o zo hygiënische producten?

Het aantrekkelijke voor mij aan de kruidengeneeskunde, is juist het directe contact met de levende natuur, het ruiken, voelen en proeven van planten in hun eigen omgeving. Ik ben geen tegenstander van gestandardiseerde kruidenpreparaten maar wel tegenstander van de nieuwe vervreemding die ontstaat door brandnetel onder de naam Urtica geur- en kleurloos alleen maar in capsules aan te bieden. De mensen zouden op zijn minst ook moeten weten wat voor plantje er in zit, hoe het reukt en smaakt en dat het in hun achtertuin groeit. Persoonlijk denk ik, dat daar juist herboristen een maatschappelijke functies zouden kunnen hebben. Voorlichting dus, maar dan wel met handen en voeten, ogen, oren en neus. Organoleptisch ervaren, om een duur woord te gebruiken.

Medical Herbalism

Medical Herbalism. Journal for the Clinical Practioner onder redactie van Paul Bergner.
is een van de weinig professionele kruidentijdschriften, waarin ook de praktijk van de fytotherapie aan bod komt. In de onderstaande link krijg je de mogelijkheid om de oudere, maar niet verouderde nummers volledig in te kijken. Een unieke gelegenheid om de zeer degelijke bespreking en behandeling van verschillende aandoeningen met fyto- en aromatherapie te bestuderen. Natuurlijk is het wat op een Amerikaanse leest geschoeid, waardoor er ook kruiden vermeld worden, die wij in Europa weinig kennen of gebruiken. Maar ondanks dat blijft het wel interessant, al is er wel enige vakkennis vereist om de adviezen in de praktijk te brengen. Verder worden er ook interessante case studies besproken. Ik lees dit blad al jaren en het heeft mij veel kennis bijgebracht over het medicinaal gebruik van kruiden.

Garlic and Helicobacter pylori revisited by Paul Bergner
We reported in Volume 10, Number 1-2 on research indicating that garlic preparations may effectively treat Helicobacter pylori infection, which often accompanies peptic ulcers and gastritis (Bergner). A recent trial has found one garlic preparation ineffective for this (Ernst), but don’t throw away your bulbs yet.
In the trial, twenty individuals who tested positive for H. pylori using a breath test received 300 mg tablets of dried garlic powder (a product from Lichtwer Pharma in Germany) three times a day for eight weeks. After an eight week follow up, only one of the patients was free from the infection, as demonstrated by the breath test. The researchers then did single case follow ups comparing the crushed tablets with fresh garlic. They do not report the result of this, or details of the duration of the treatment, the method of preparation, and so on, reporting only that a whole bulb of garlic caused acute nausea and vomiting in a patient. Its not surprising that garlic powder tablets had little or no effect on the infection. The potent antimicrobial substance in garlic is allicin, which has a half life of about 18 hours. Allicin degrades into other sulfur- containing constituents, many of which have medicinal effects, but none with the equivalent topical antibiotic effect of allicin. It is released after crushing fresh garlic, and is for practical purposes gone within 3-5 days. Commercial garlic power products are made with minimal cutting of the bulb in order to preserve the allicin content. Although in-vitro research shows that many powdered garlic products retain their aliin content (the precursor to allicin), invivo comparisons of powders and fresh garlic are lacking.

Actual clinical reports indicate that freshly or recently crushed cloves are much more effective for antibiotic purposes. Dr. Subhuti Dharmananda of the Institute for Traditional Medicine in Portland, Oregon uses garlic to help control intestinal infections in AIDS patients. He reports that powdered products were ineffective for this purpose, even in doses of 27 tablets per day, but that of freshly blended garlic in doses of three cloves 1-3 times a day effectively treated some opportunistic intestinal infections of AIDS. What he reports for these infections may be true of H. pylori as well.
In-vitro-research indicates that concentrations of allicin such as would be found in 2-6 cloves of garlic blended in a quart of water are effective against H. pylori (Sivam et al), a dose is in the same range that Dharmananda reports effective clinically. Another weakness of the Ernst trial is the method used for testing H. pylori. The breath test detects infection but cannot quantify it. The infections could have been reduced in all the patients without this fact being detected by the test.

Bergner, P. The herbal noose tightens on H. pylori and ulcers. Medical Herbalism 1998;10(1-2):19-20
Dharmananda S. Garlic as the central therapy in the treatment of AIDS. Portland, Oregon: Institute for
Traditional Medicine, 1992
Ernst, E. Is Garlic an Effective Treatment for Helicobacter pylori Infection? Arch Int Med 1999; 159 (Nov 8):2484-2485
Sivam GP, Lampe JW, Ulness B, Swanzy SR, Potter JD. Helicobacter pylori—in vitro susceptibility to garlic (Alliumsativum) extract. Nutr Cancer 1997;27(2):118-121

North American Institute of Medical Herbalism http://medherb.com
Back Issues 2001-2005

Wortels, levenskracht voor de winter

Nu, na de vorst kan ik weer wilde wortels gaan oogsten. Paardenbloem, Engelwortel, Valeriaan en Smeerwortel als medicijn en Look zonder look en Teunisbloem als voedsel. Voor de plant zelf zijn die ondergrondse delen reservevoedsel voor het komend voorjaar, van dat bulkvoedsel maken wij gebruik om onszelf te voeden of te genezen.

Valeriaantinctuur
Maak eens een ritmische tinctuur van valeriaanwortel, best is natuurlijk dat je die wortel zelf in de tuin of nog spiritueler in de natuur, gaat oogsten, de vreemde, muffe geur heeft iets oerhormonaals, de vele harige wortels zitten via een korte wortelstok verbonden met mekaar, moederwortel met kroost, een nestje als het ware. Neem het moederdeel van die wortels, scheuren noemt men dat in teeltjargon, in meer romantische, dramatische termen: haal de kleintjes weg van de moeder. Zet de moederwortel in alcohol en plant de jongskens terug in de grond. De eenvoudigste tinctuur verkrijg je door 100 gr grof gesneden wortelstukjes te overgieten met 500cc alcohol van 45%, dit mengsel 14 dagen koel en donker te laten trekken (macereren) en dit regelmatig en ritmisch te schudden. Na die 14 dagen zeven en uitpersen, het mogelijk verlies aan alcohol weer aanvullen tot 500cc. Van deze drank gedurende 3 weken, smorgens en savonds 20 druppels in de mond langzaam laten oplossen.

Dezelfde bereidingswijze kun je ook toepassen op andere wortels, zoals Angelica archangelica, de Aartsengelwortel en de minder bekende maar o zo bijzondere Rozenwortel, ze geven een bijzondere aromatische tinctuur met een harmoniserende werking op zenuwstelsel. Het worden niet voor niks adaptogenen genoemd. En zeg nu zelf, alleen al het zicht van die grillige, geheimzinnige vormen spreekt tot de verbeelding en dan heb je ze nog niet gevoeld noch geroken.

Lees meer:
Wortels, kracht voor de winter | Mens en gezondheid: Lifestyle
Valeriaan, vreemde namen en verhalen | Kunst en cultuur: Mythologie
Valeriaan voor mensen en katten | Mens en gezondheid: Alternatief

Liqueur d' Arquebuse

Avec 10 grammes de sommités fleuries des plantes suivantes: aigremoine, armoise, calament, fenouil, hysope, marjolaine, menthe, romarin, sauge, sarriette, thym, et un brin de feuilles
fraîches d'angélique, de basilic, plus quelques fleurs de lavande, 1 litre d'alcool à 90°, 1 litre d'eau et 500 grammes de sucre. Écraser les plantes pour les faire macérer dans l'alcool pendant 15 jours, filtrer et ajouter le sirop obtenu en faisant fondre à petit feu le sucre dans l'eau. Mélanger, mettre en bouteilles et laisser faire encore 1 mois pour obtenir cet élixir du Moyen Âge.

Deze likeur uit “Elixirs & boissons retrouvés' de mooie, vierkante boekjes uit de reeks Carrés gourmandes van de uitgeverij Equinoxe, hebben we in de zomer 2009 eens gefabriceerd. Deze likeur sprak ons aan omwille van zijn naam en omdat al de planten die vermeld werden in onze Franse Jardin de Simples groeiden.

We plukten dus wat agrimonie, bijvoettoppen, bergsteentijm, venkel, hyssop, marjolein (oregano), munt (wij gebruikten pepermunt), rozemarijn, salie, tijm, grote engelwortel, basilicum, lavendelbloemen. We bleven natuurlijk met wat vragen zitten, want welke salie, tijm, lavendel en munt werden bedoeld. En deze planten 14 dagen en dan nog in pure alcohol te laten trekken, leek mij wel wat overdreven, toch hielden we ons voorlopig aan de instructie. Na enkele uren kregen we al een prachtig gifgroen aftreksel, we vonden het zo mooi dat we na 1 dag besloten om al te stoppen met het macereren, dus zeefden we de kruiden eruit en voegden de siroop toe aan het aftreksel. Helaas begon de kleur toch al donkergroen te worden, minder mooi maar wel goed drinkbaar.

Je moet weten dat ik nogal wat twijfels had over het allegaartje van planten en ook over het agressief macereren met pure alcohol. Het leek mij dan ook goed om het veel korter te laten trekken.

De naam 'Arquebuse' intrigeerde ons wel? Een Arquebuse is een primitief geweer, dat met kruidpoeder geladen moest worden en bij ontbranding wonden kon veroorzaken, en daar zou onze likeur een goed geneesmiddel tegen zijn. Veel likeuren waren vroeger meer als medicijn dan als lekkere drank bedoeld.
Maar 'arquebuse' is ook een oude Franse naam voor citroenkruid, Artemisia abrotanum, al zit deze plant niet in onze Arquebuse-likeur.

Etymologie arquebuse : ital. archibuso, arcobugio ; espagn. arcabuz ; bas-lat. arcus busus. On tire ce mot de l' italien , de arco, arc, et de bugio, trou, comme qui dirait arc à trou. Dus een schiettuig, boog met een gat. L'Arioste, au chant IX du Roland furieux, donne il est vrai le nom de ferro bugio, fer creux, à l'arquebuse. Mais si le nom ancien en français est haquebute, il est probable que le mot italien est une altération de ce mot français, altération qui ensuite a chassé le mot français de notre propre langue . Haquebute vient de l' allemand Hakenbüchse, flamand haak-bus, qui signifie arquebuse à croc, de Haken, croc, et de Büchse, canon d' arme à feu. De Nederlandse naam haakbus is nog wel bekend.

Onze likeur is ondertussen 5 maanden oud en niet meer groen, maar de smaak is wel helemaal in orde.

receptuur
23/7/2009: geplukt 50 gr gemengde planten in 500cc alc. 1 dag laten trekken
24/7/2009: gefilterd en siroop toegevoegd (250 gr suiker met 500cc water)

Smeerworteltinctuur

Op 10 oktober, een lesdag van de herboristenopleiding hebben we ook wat kleine proefjes gedaan met het maken van tincturen. Op de foto's kun je enkele aftreksel in alcohol 'bewonderen" van smeerwortel gedroogd, vers, geschild, fijn gesneden en dwars gesneden. Bij de uitgezeefde extracten op de foto rechts kun je duidelijk verschillen in kleur zien tussen de linkse tinctuur gemaakt met gedroogde wortels, de middelste gemaakt met verse in fijne stukken gesneden wortel en de rechtse gemaakt van verse, in de lengte doorgesneden grotere stukken. Deze laatste donkere tinctuur lijkt, vreemd genoeg, het beste uitgetrokken. Hij is donkerder van kleur en voelt ook iets slijmeriger aan. En slijmstoffen zijn toch samen met allantoïne de voornaamste verzachtende en wondgenezende stoffen in de wortel van Symphytum.

Over de etymologie van Smeerwortel vind je meer op herborist.infoteur.nl: In de naam van... Smeerwortel | Kunst en cultuur: Taal
Over slijmstoffen, vooral voor de luchtwegen vind je meer in mijn artikel op herborist.infoteur.nl: Slijm is fijn, genezende stoffen in de plant | Wetenschap: Scheikunde

Kruidenkwekerijen

Volop winter! Goed zeker? Maar toch begin ik al aan het voorjaar te denken of is het eerder smachten. Catalogen van kruidenkwekers doorbladeren kan dan een beetje helpen, bezoeken ga ik ze nu niet, dat is toch maar in lege potjes staren. Maar we kunnen hen wel, warm binnen, een internetbezoekje brengen.


Inheemse planten - keltenhof vaste planten vasteplantenkwekerij heemplanten wilde planten
Sanguisorba - kruiden, wilde planten en vergeten groenten wilde planten en vergeten groenten
Ecoflora, kwekerij van wilde planten en kruiden wilde planten en kruiden
kruiden De Loods
De Morgenster-zaden
deNieuweTuin
Kwekerij Bastin
Wilde Planten Kwekerij De Heliant
de Kruiderie, biologische kruidenkweekschool
welkom bij het kruidenhuisje
présentation L'Ortie-Culture
Rühlemann´s Kräuter & Duftpflanzen Webshop - Home een Duitse kwekerij met wel heel bijzondere kruiden. Zie ook foto.

Pastoor Hens, herborist Maurice en fenegriek

Als 'jonge', opkomende kruidendeskundige in de jaren '70 en '80, van de vorige eeuw, heb ik zeer bewust de kruidenpraatjes op de radio van Pastoor Hens meegemaakt. Ik vond wat hij vertelde over de kruiden wel interessant, al was de oubollige en prekerige manier van praten voor ons jonge mensen minder aantrekkelijk. De nieuwe generatie kruidenkenners en herboristen wilden van de kruidengeneeskunde juist een hedendaagse manier van leven maken. Een moderne, hippe lifestyle! Het was niet voor niks de tijd van de hippies.

Nu, nog eens 30 jaar later, liggen voor mij op tafel de toentertijd populaire BRT brochures met de gesprekken op de radio van Pastoor Hens. Deze gesprekken werden uitgezonden in het bejaardenprogramma 'Zo d'ouden zongen' Bestaat dat nog bejaardenprogramma's? Het 5de en laatste deel over 'Kruiden en gezonde voeding' werd uitgegeven in 1987. Pastoor Hens was toen net overleden op de respectabele leeftijd van 85 jaar, hij was zich pas na zijn pensioenleeftijd voor de genezende kruiden gaan interesseren en zo op een merkwaardige manier een tweede 'carrière' begonnen. Eigenaardig is wel dat veel van die religieuze kruidendeskundigen pas na hun pensioen zich met kruiden zijn gaan bezighouden. Dat was onder andere ook voor Maria Treben het geval en dus ook voor Pastoor Hens.


Ondertussen wil ik je toch een gedeelte van het interview met Hens over fenegriek niet onthouden. Het zegt niet alleen iets over de plant fenegriek, maar ook over Hens en zelfs over de BRT, nu VRT.

U wou ons iets vertellen over fenegriek. En nu moet ik U eerlijk bekennen, ik weet niet eens of het een kruid dan wel een mooie bloem is of een groente uit het Verre Oosten. Vertel ons eens iets meer over fenegriek.
Fenegriek is een soort klaver die door de Chinezen reeds 3700 jaar vóór Christus gebruikt werd als slijmlossend middel. De Egyptenaren en de Romeinen gebruikten het ook al eeuwenlang voor de Benedictijnen het vanuit Italië over de Alpen in onze streken brachten. Ook in de jaren 1500 werd fenegriek graag gebruikt in de geneeskunde, maar sindsdien werd het vergeten.
Het is een éénjarig kruid dat zijn wortel diep in de grond drijft, en ronde stengels vormt van 30 tot 60 cm hoog, weinig vertakt, met drievoudige blaadjes op behaarde bladstelen, en met gele of geel-witte bloempjes in de oksels. Het riekt naar kruidenkaas en deze reuk wordt sterker door het drogen. De zaden rieken ietwat opdringerig en smaken iets bitter, kruidig en meelachtig. Ze zijn te verkrijgen in de zaadhandels en in de apotheken.

U zegt "in de vergetelheid, sinds de jaren 1500". Wie heeft dan fenegriek weer opnieuw leren gebruiken?"
Pastoor Kneipp hoorde van een priester die van paarden hield, dat fenegriek uitzonderlijk goed was om bij paarden keelontsteking te genezen. En hij dacht dan zal het zeker ook wel zeer goed zijn voor mensen. En inderdaad hij bevond dat het een beste middel was om zweren en gezwellen op te lossen. Fenegriekzaad zegt hij, belet ontsteking, verzacht wat hard is, zuigt het vuil en de etter eruit en de wonden gaan niet dicht vóór het laatste vuiltje eruit is. Want fenegriekzaad werkt zo ettertrekkend zuiverend, dat het bloedvergiftiging belet en geen wild vlees laat ontstaan. Voor pleisters op wonden en zweren maakte Pastoor Kneipp fenegriekzaadbrij met in een kop kokend water 3-4 eetlepels gemalen fenegriekzaad te roeren, dan wordt dat net gekookte olie-achtige lijm en als men er dan nog wat azijn bij doet om nog sterker uit te trekken, en deze brij op een doekje strijkt en als pleister legt op open wonden, zweren of gezwellen en dan ook nog dikwijls vernieuwt dan geneest zulks bloedzweren, abcessen, verhardingen, open voetwonden, fijt, zwerende nagels enz.

Je hoort het, een deftig gesprek met veel verwijzigen naar zijn religieuze leermeester, Pastoor Kneipp, maar ook naar andere voorgangers zoals Priesnitz of zelfs helemaal teruggaand naar Hildegard von Bingen. Boeiende en ook wel leerrijke bronnen van informatie maar wel met een zekere eenzijdigheid. In de moderne kruidengeneeskunde proberen we juist een evenwicht te vinden tussen een spirituele en rationele fytotherapie om zo van de kruidenkennis een volwaardig instrument te maken voor de moderne geneeskunde en zo ook een natuurlijke leefwijze in te passen in onze huidige levensstijl.

Meer info over fenegriek in mijn KruidMail, te verkrijgen bij mij en ook gedeeltelijk te lezen op www.herborist.infoteur.nl

Godenspijs
In deze winterperiode heb ik dikwijls zin in een warme chocoladedrank. Niet verwonderlijk zeker, het verwarmt en geeft energie. Maar toch heb ik als 'gezondheidsdeskundige' nog altijd een beetje het gevoel dat ik dan niet goed bezig ben. Een overblijfsel uit mijn macrobiotische periode, veronderstel ik. Dus ben ik nog maar eens ijverig op zoek gegaan naar de geschiedenis en de mogelijke gezondheidswaarde van cacao.

De cacaoboom, Theobroma cacao, is nauw verbonden met de Mexicaanse beschavingen, en vooral met de beschavingen der Maya's en Azteken. Dat alleen maakt er al een mythische plant van. Cacao heet in de taal der Maya's cacau, en in de taal der Azteken cacauatl. Xocoatl (bitter water) was de naam gegeven aan een shake met cacao.
Deze namen leven vandaag voort in vele talen : cho-olaté en cocoa of cacao in het Engels; chocolat en cacao in het Frans; chocolade en cacao in het Nederlands; chocolaté, cacao en cocoa in het Spaans...De Latijnse benaming betekent godenspijs afkomstig van 'theos' god en 'broma' voedsel.

Meer over de geschiedenis van Theobroma kun je lezen in het artikel: Cacao, geschiedenis van een godenspijs | Eten en drinken: Producten

En meer over de gezondheidswaarde van Theobroma vind je op de volgende websites.
Theobroma cacao - Lucid-State
Theobroma.—Cacao. | Henriette's Herbal Homepage
Theobroma cacao
Unbound MEDLINE | Theobroma cacao L., the Food of the Gods: a scientific approach beyond myths and claims. Journal article abstract
theobromine: Definition from Answers.com

Dry cacao seeds (also known as "beans") may contain as much as 12-18% polyphenols, known as cocoa polyphenols or cocoa flavonoids. Most of the polyphenols in cacao are epicatechin and catechin, but other catechins and quercetin are also present. Cocoa flavonoids have potent antioxidant activity, and have been shown to scavenge free radicals and inhibit the oxidation of LDL. They may also have anti-inflammatory and immunomodulatory activities, and may promote cardiovascular and immune health. Cocoa, baking chocolate and milk chocolate all contain polyphenols.

En zo wordt zelfs chocolade en warme chocolademelk een gezondheidsdrankje, al is het wel spijtig dat er zoveel ongezonde suikers in zitten.

Stinkende gouwe, Zwaluwkruid, Wrattenkruid, Ogenklaar, Goudwortel, Schelkruid, Klaaroog, Grande Eclaire, Tetterwort

Zelfs nu eind december, blijft Stinkende gouwe zich onder donkere hagen frisgroen vertonen. Met het oranjegele anti-vriessap in zijn aderen kan hij blijkbaar temperaturen tot ver onder nul aan. Hoe ver onder nul zou dat zijn?

Meer over Stinkende gouwe
Stinkende gouwe, een klassieke kruidengeschiedenis | Kunst en cultuur: Geschiedenis
In de naam van... Stinkende gouwe | Kunst en cultuur: Taal

Zo, bij het wentelen van de winter moet ik toch even terugdenken aan mijn Jardin de Simples en aan Pierre, de oerinwoner van Bellegarde. Hij zat in de zomer op de oude steen onder de oude linde 85 jaar te zijn. De eeuwigheid kun je niet zaaien, zei hij, in het Frans natuurlijk. Iets van ‘l’éternité, on ne semence pas’. Ik, 65 jaar huppelend jong, gaf ondertussen eindeloos water aan potjes en pannetjes met Citroenverbena, Vijgenboompje, Moederkruid en Heiligenbloem. Is eeuwigheid voor een ander leven? Geeft dan een plantje water aan mijn wortels?

Nu, in België, in mijn Vlaams voortuintje draagt de vijgenboom nog altijd onrijpe groene vruchtjes, het moederkruid staat er groen en moedgevend bij en ook de heiligenbloem laat zich niet van zijn stuk brengen. Vlaams of Frans, het maakt voor deze planten blijkbaar weinig uit. En voor mij?

Yves Rocher en de kruiden
Het is jaren geleden dat ik ontdekte dat zelfs cosmetica-giganten zoals Yves Rocher blijkbaar in planten geïnteresseerd waren. Als acht-en-zestiger, provo, kabouter en dies meer, had ik natuurlijk mijn twijfels over de geloofwaardigheid van al die cosmeticahuizen met hun slogan 'terug naar de natuur'.

Die twijfels zijn er nog steeds, maar ik kan niet ontkennen dat al die bedrijven zeker wel planten in hun crèmes en zalven verwerken. Maar hoeveel dat is, en hoe natuurlijk dat is, en of dat dan veel beter is, weet ik zo langzamerhand ook niet meer. Hoe ouder ik word, hoe meer dat ik weet; mààr hoe minder ik weet of het waar is wat ik weet !

En deze overpeinzingen, allemaal ter gelegenheid van het overlijden van mijnheer Rocher.
Yves Rocher werd op 7 april 1930 geboren in La Gacilly, een dorpje in Bretagne. Daar zou, volgens het verhaal, de jonge Rocher op een zolderkamertje zijn allereerste product op basis van plantaardige producten gemaakt hebben, een crème tegen aambeien waarvan hij de formule van een Bretonse genezeres zou hebben gekregen. Hij heeft blijkbaar het, tegen aambeien vanouds bekende plantje Speenkruid in zijn eerste zalf verwerkt. Of hoe je rijk kan worden met een onkruidje! Hoop doet leven zeker.
Dit verhaal kun je verder lezen op Yves Rocher en de kruiden | Kunst en cultuur: Biografie. Door het doodsbericht over Yves Rocher ben ik verder, via internet voorlopig, op zoek gegaan naar de geboortegrond van Yves Rocher en tot mijn grote verbazing, ontdekte ik een streek, die voor kruidenliefhebbers heel interessant lijkt te zijn. Er is niet alleen een boeiende botanische tuin met voornamelijk gebruiksplanten, maar ook 44 hectares cultuur van kosmetische kruiden en zowat 30 km van La Gacilly vinden we het mythische woud van Koning Arthur La Brocéliande.

Voor een kijkje in de tuinen, kijk maar eens op de volgende website.
Jardin botanique Yves Rocher
En voor Koning Arthur en het bos van Brocéliande. Tourisme au pays de Brocéliande

Maurice van beneden rechts tot boven links,
bij de oogst van Helychrisum, aan de distillerie van Claire in Barnave, tijdens een stage in de Jardin des Simples van Bellegarde, rustend bij Bernard in Villeperdrix, tussen de lavendel met dochter Gea op het gierenplateau, in de straten van Saou, ergens in de Provence opkijkend naar de wilde venkel, in de Franse Alpen op het ijs in het stuwmeer van Emosson , tussen de dille, als een heilige onder het watervalletje van Pisarotte, in een bergerie op het lavendelplateau van Valensole, wentelend in de rozenwortel op een geheime plek, genietend van de kuisheidsboom in de aromatuin van Nyons, extatisch bij de Chêne à gui in Isigny en uiteindelijk tevreden terug kijkend in de Cirque d'Archiane

En zij gingen het huis binnen en zagen het kind met Maria, zijn moeder, en zij vielen nader en bewezen hem hulde. En zij ontsloten hun kostbaarheden en boden hem geschenken aan: goud en wierook en mirre. Matthëus 7:16

Om in de kerstsfeer te blijven, wil ik wat over de geschenken die baby Jezus kreeg vertellen. Al moet ik dan toch, om eerlijk te zijn wat twijfels uitspreken, niet zo zeer over de geboorte van Christus (ik zou niet durven) maar eerder over die kadootjes van de driekoningen. Brachten zij werkelijk goud, wierook en myrrhe mee? En wat was die myrrhe?
Botanisch gezien behoort myrrhe tot het plantengeslacht Commiphora. Sommige soorten scheiden hars af waaruit mirre wordt bereid. Volwassen exemplaren groeien uit tot flinke struiken of kleine bomen. De takken zijn bedoornd en bezet met kleine leerachtige bladeren die zeer weinig vocht verdampen.


De stam is dik en bij sommige soorten is de bast opvallend glad en groen gekleurd, wat erop wijst dat tijdens de droge bladloze periode het assimilatieproces in de stam plaatsvindt. Om hars te verkrijgen wordt de dikke stam aangesneden. Het sap dat daarna wordt opgevangen, heeft een heldere olie-achtige structuur en is wit of geelachtig van kleur. Kort daarop stolt het, waarna een harsachtige substantie overblijft.
In het Midden Oosten staat deze hars nog steeds in hoog aanzien vanwege zijn aromatiserende vermogen. Hij wordt bij de bereiding van parfum en geneesmiddelen gebruikt. In het oude Egypte werd de hars in de tempels als wierook verbrand en ook gebruikte men hem om de doden te balsemen.

Maar was de myrrhe uit de bijbel wel het hars uit Commiphora myrrha? Lees verder Myrrhe in de bijbel | Kunst en cultuur: Geschiedenis

Op de schoorsteen wiebelt dit Vedergras. In Frankrijk noemt men het zo mooi Cheveux d'ange, Engelenhaar. Hoe anders moeten deze grassen zich voelen, om van de winderige soms ruwe hoogvlaktes van Vercors en Ecrins verplaatst te worden naar de droge, warme lucht van onze aardgaskachel.

Grove den
De meeste planten zitten nu verstopt onder een dikke laag sneeuw. Alleen dennen, coniferen en andere struiken laten zich nu opvallend anders kennen. Met het witte laagje sneeuw op de donkere takken en twijgen lijken ze ontsnapt uit een Chinese wit-zwart pentekening. Bovenaardse schoonheid.

Ik pluk
hars van den
en dan,
moet ik driftig knabbelen als een konijn
schors
en..... OPC

Zou dit het zijn,
schors, schoonheid, overleven, fijn?

Hier dit licht
nu dreigend luchtig.
Daar komt de sneeuw.

OPC zijn oligomere procyanidinen of proanthocyanidinen. Het is één van de belangrijkste groepen flavonoïden in planten. Het zijn mengsels van dimeren en trimeren van catechinen en epicatechinen die op verschillende manieren aan elkaar verbonden kunnen zijn, waardoor er heel veel varianten bestaan. OPC komt voor
in bessen, druivenschillen en -pitten, granaatappel en in donkere chocolade. In voedingssupplementen zijn druivenpitten een goede OPC-bron. Pycnogenol is een geregistreerde merknaam van een OPC-product dat geëxtraheerd wordt uit de bast van de zeeden (Pinus pinaster). Ze hebben allemaal een sterke anti-oxydantwerking en zonder meer goed voor hart en bloedvaten en voor nog veel meer.

Maar onze Grove den is natuurlijk vooral te gebruiken als slijmoplossend en ontsmettend middel voor de luchtwegen. Het grote voordeel voor een herborist en een doe-het-zelf middeltjesmaker is, dat er van de Pinus in elk seizoen wel wat te oogsten valt. Hars, naalden, knoppen of jonge scheuten in het voorjaar, van alles kan er siroop, thee of tinctuur gemaakt worden. Probeer nu eens knoppen of hars te laten trekken in alcohol, wel alcohol gebruiken van minstens 60% om die plakkerige dingen op te lossen. Je kan de alcohol voor 1/3 vervangen door glycerol of glycerine.

Douglasspar in geur | Mens en gezondheid: Alternatief

Taxus of Venijnboom
In De Haan aan Zee kom ik dagelijks langs deze indrukwekkende Taxushaag. Mysterieus mooi staat hij daar zomer en winter groen te pronken. En soms is hij even bedekt met een witte hoed van sneeuw.

De Taxus baccata of venijnboom is een winterharde, altijdgroene boom die ouder kan worden dan enig andere Europese soort. Inheems in Europa, Algerije, Klein-Azië tot in Iran en de Himalaya is hij zeer algemeen in parken en tuinen aangeplant. Vooral het feit dat de soort snoeien goed verdraagt maakt hem geliefd als haagplant.

Mythologie
Omwille van zijn altijdgroen voorkomen roept de boom sinds mensenheugenis een gevoel van onsterfelijkheid op. Als symbool van eeuwig leven werd en wordt de Taxus nogal eens aangeplant op kerkhoven. Ook werden vroeger Taxus-takjes rondom de dode gelegd en tijdens de begrafenis meegedragen. In de oudheid was de Taxus gewijd aan Hecate, godin van de onderwereld. De angst voor de boom ging zo ver dat in het oude volksgeloof het slapen onder een Taxus als schadelijk werd ervaren. Maar de venijnboom speelt ook een meer direkte rol in de dualiteit tussen leven en dood. Hij kan namelijk rechtstreeks en fataal ingrijpen omwille van zijn hoge giftigheid. Het woord «toxine» vindt zijn oorsprong in de naam Taxus.

Dodoens over de Ibenboom
Alle delen van de boom zijn giftig behalve het vruchtvlees dat, o ironie, vlezig en zoet is en wegens zijn aangename smaak best te eten valt. Alleen mag men niet vergeten de pit te verwijderen; die is namelijk wél giftig. De venijnboom doet zijn naam voorwaar alle eer aan! Ook Dodoens wist van zijn giftigheid 'Die Ibenboom', schrijft hij 'es heel fenijnnich ende der menschelijcker natueren heel contrarie'. Hij waarschuwt ook tegen verwisseling met de onschuldige Tamarisk en tegen de ondeskundigheid van sommige apothekers. 'Die ongheleerde Apotekers ghebruycken die scorssen van desen boom voor die scorssen van Tamariscus ende daer aen machmen mercken wat grootter quaet die ongheleerde Apotekers daghelijcx doen als sy quade scadelijcke dinghen voor goede medecijnen gheven'

Medicinale Taxol
Omwille van de giftigheid is het absoluut af te raden om een thee te trekken van de naalden, toch is de plant de laatste 30 jaar bekend geraakt omwille van zijn kankerremmende werking. De planten worden op grote schaal gesnoeid om als grondstof te dienen voor een anti-kankermedicijn. Het is vooral de stof paxiclatel of taxol, die een unieke werking heeft op de kankercellen. Deze stof remt de groei en deling van bepaalde tumorcellen. De werking was blijkbaar in de Oudheid al bekend, maar omwille van zijn giftigheid moeilijk toe te passen. In 1967 werd dan voor het eerst een zeer kleine hoeveelheid van de werkzame stof geïsoleerd en apart als medicijn in gebruik genomen. Er waren echter zowat 6 honderdjarige bomen nodig om één kankerpatient te behandelen. Gelukkig vond men de stof ook in de taxusnaalden, waardoor wereldwijd het snoeisel van de taxushagen overal verzameld werd om het middel te produceren.

Plantaardigheden.nl - Leesmaar.nl Afbeeldingen der artsenij-gewassen 1796 - 1813 over Taxus
Delft Integraal over het 'melken' van taxol

Botanica van het verlangen

'Botanica van het verlangen' en 'Een pleidooi voor echt eten' Toch maar weer eens wat vertellen over een boek. December is voor mij nu eenmaal leesmaand, denkmaand, maand van bezinning. Vreemd is, dat ik de laatste jaren meer oude boeken herlees, dan dat ik nieuwe boeken lees. Misschien heeft het wel met leeftijd te maken. Nieuwe boeken lijken soms een remake van de oude, van het originele. Ik heb ook steeds meer het gevoel dat de gebeurtenissen zich herhalen, een déja-vu gevoel dus. Zeker wat het milieu betreft, alleen wordt het nu klimaatverandering genoemd en dan nog liefst in het Engels. Dan toch maar over een nog niet zo oud boek 'De Botanica van het verlangen' Gebruiken wij de planten, of gebruiken de planten ons? Dat is de vraag die Michael Pollan zich stelt in zijn boek ‘Botanica van het verlangen’. In dit boek vertelt Michael Pollan het hoogst originele verhaal van vier veredelde plantensoorten, de appel, de tulp, de marihuana en de aardappel, vanuit het gezichtspunt van de plant. Alle vier de soorten zijn diep verweven met ons leven van alledag, en Pollan laat zien hoe elk van hen een overlevingsstrategie heeft ontwikkeld die is gebaseerd op de vervulling van onze meest basale menselijke behoeften. De appel beantwoordt aan onze behoefte aan zoetheid; de tulp biedt schoonheid; marihuana geeft ons de roes; en de aardappel geeft ons dagelijks voedsel. En allemaal geven ze ons een gevoel van macht, het gevoel de natuur te beheersen. Maar net zoals wij baat hebben ondervonden van deze planten, zo hebben die planten mogelijk ook baat bij ons.
De botanica van het verlangen
Michael Pollan
En dan in één moeite toch maar het nieuwere boek van Pollan vermelden. Nu eens een boek over voeding maar dan zonder recepten. Nutritionisme is de ideologie van het westerse voedingspatroon. Daarin isoleert de industrie de afzonderlijke voedingsstoffen van een product om ze later extra toe te voegen (calcium) of weg te laten (vet). Helaas hebben al die bewerkingen niet het beoogde effect: welvaartsziekten komen steeds vaker en vroeger voor. Ons eetpatroon bevat veel vlees en voorbewerkt voedsel en te weinig groente en volkorenproducten. De auteur analyseert gezondheidsclaims van voorbewerkte voedingsmiddelen en stelt dat een natuurlijk product meer is dan de som van al die voedingsstoffen. Voedsel is ook cultuur, genot en samen delen. De industrialisatie van de landbouw en het gebruik van stikstof, kalium en fosfor als mest heeft een negatief effect op de bodempopulatie en de kwaliteit van de gewassen: voedsel bevat nu minder voedingsstoffen. Pollan pleit voor een voedingspatroon waarin zoveel mogelijk 'echt' (= onbewerkt voedsel) wordt gegeten.
Een pleidooi voor echt eten
Michael Pollan

Sneeuw over Vlaanderland!
De groene wereld is wit geworden. Plantjes kunnen zich nu opwarmen onder een dikke laag sneeuw. Een winterjas voor mijn kwetsbare planten zoals Rozemarijn, Kerryplant, Olijfboom en Catha edulis, maar ook Madeliefjes en Paardenbloemen vinden zo'n winterkleed wel fijn. In mijn tuintje staan ook wat rozenstruiken, die ik geërfd heb van de vorige bewoner, een van die oude rozen is nogal tegendraads, zij vormt juist in de winter één controversiële roze bloem. Dat vind ik natuurlijk wel sympathiek en dus wil ik wel graag weten, wat voor ras die gekke roos wel is?

Iets over rozenwater.
Ook op internet vind je veel info over rozenwater maken door bloemblaadjes te laten trekken in water of in alcohol; deze recepten hebben in feite niks te maken met echt rozenwater. Het originele rozenwater is een hydrolaat van oude geurende rozen, vooral Rosa gallica en Rosa damascena. De rozenblaadjes worden gedistilleerd met stoom zoals dat met de meeste etherische oliën gebeurd. Bij het distilleren krijg je in feite 2 producten, het gedistilleerd water dat men hydrolaat noemt en de vettere, vluchtige olie die op dat water drijft. Voor het maken van echt rozenwater heb je dus een distilleerapparaat nodig en veel ervaring. Het maken van een goed rozenwater is een echte kunst.
In oude apothekersboeken wordt rozenwater Aqua rosea ook wel gemaakt door 1 deel pure rozenolie (etherische olie) te mengen met 5000 delen gedistilleerd water, maar ook dat is in feite neprozenwater.

In de Franse Drôme wordt er nog echt rozenwater gedistilleerd door Claire Montesinos. Op onze kruidenstages in de zomer gaan we dit ambachtelijk bedrijfje meestal bezoeken.

Rozensiroop
Een zeer eenvoudige rozensiroop kun je maken door een laagje bloemblaadjes van de rimpelroos om en om de bestrooien met suiker, ongeveer 1 week in een glazen bokaal op kamertemperatuur te laten trekken en dan uit te zeven. Je krijgt dan een zeer aromatische, wel nogal vloeibare siroop, die een licht ontsmettende en samentrekkende werking heeft en dus tegen keelpijn en heesheid werkzaam is. Maar natuurlijk kan hij ook als lekkernij op pannenkoeken of in nagerechten gebruikt worden.

Wat wetenschappelijk onderzoek over rozenblaadjes
Akhmadieva AK, Zaichkina SI, Ruzieva RK, Ganassi EE. 1993. [The protective action of a natural preparation of anthocyanin (pelargonidin-3,5-diglucoside)]. Radiobiologiia. 1993 May-Jun; 33(3): 433-5. Russian.
Trovato A, Monforte MT, Forestieri AM, Pizzimenti F. 2000. In vitro anti-mycotic activity of some medicinal plants containing flavonoids. Boll Chim Farm. 2000 Sep-Oct; 139(5): 225-7.
Shiota S, Shimizu M, Mizusima T, Ito H, Hatano T, Yoshida T, Tsuchiya T. 2000. Restoration of effectiveness of beta-lactams on methicillin-resistant Staphylococcus aureus by tellimagrandin I from rose red. FEMS Microbiol Lett. 2000 Apr 15; 185(2): 135-8.A

Mens en medicijn

Een boek dat al heel wat jaartjes in mijn bibliotheek staat is Mens en Medicijn. Geen kruidenboek in de herboristische betekenis van het woord. Wel een boek waarin we lezen over het vernuft van de natuurmens die de werking van een middel ontdekt; over de hoge zorgstandaard in het oude Egypte; over de werkelijkheid van de tempelslaap in de tempels van Asklepios in het antieke Griekenland; over Hippocrates en hoe de Griekse artsen in het Romeinse Rijk diens gedachten uitdroegen.
Het boek verhaalt hoe belangrijk de verspreiding van de Islam voor de verspreiding van onze westerse geneesmiddelencultuur is geweest en hoe deze daarna verder is ontwikkeld. Er ging een enorme invloed uit van de reizen van Marco Polo en later van die van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Mens en Medicijn vertelt over Paracelsus en alchemie en hoe daar de scheikunde uit is voortgekomen. We kunnen de logische stappen volgen die tot onze huidige geneesmiddelencultuur hebben geleid.

Mens en Medicijn geeft iedereen gelegenheid achter de schermen te kijken en kennis te nemen van het fascinerende verhaal van de ontwikkeling van het geneesmiddel in onze westerse geneesmiddelentraditie. Het is overzichtelijk, boeiend en met vaart geschreven en het bevat heel veel wetenswaardige details.

Een uittreksel uit Mens en Medicijn over Rauwolfia

Het alkaloïd reserpine werd in 1953 uit de Indische slangenwortel geïsoleerd. Extracten uit deze plant, Rauwolfia serpentina, werden al in de ayurvedische geschriften van de oude hindoeïstische geneeskunde genoemd als middel tegen geestesziekte, slapeloosheid, hoge bloeddruk en slangenbeten. Deze laatste indicatie stamt uit de signatuurleer wegens de slangachtige vorm van de wortel. Dioskorides beschreef slangenwortel als een middel voor manische patiënten en men denk: dat Alexander de Grote deze kennis uit India heeft meegenomen. In 1931 verscheen de eerste moderne melding van behandelingen van psychotische patiënten met Rauwolfia-extract. In 1954 werd gemeld dat de stof reserpine gunstige effecten bij die indicatie had. Het onderzoek dat daardoor op gang kwam, toonde aan dat het werkingsmechanisme van reserpine berust op het vrijmaken van de lichaamseigen neurotransmitters noradrenaline, dopamine en serotonine uit hun opslagplaatsen in de zenuwuiteinden. Deze stoffen bevinden zich daarna in een onbeschermde toestand en worden gemakkelijk door het in de buurt voorkomende enzym mono-amino-oxydase (MAO) inactief gemaakt. Het lichaam maakt inmiddels nieuwe neurotransmitters aan die door de voortdurende aanwezigheid van reserpine niet in de opslagplaatsen terecht kunnen, maar direct door het MAO inactief gemaakt worden. Dus, zolang als reserpine op de zenuwvezel inwerkt, ze lang worden de neurotransmitters inactief gemaakt. Noradrenaline, dopamine en serotonine geven geen informatie meer door aan hun receptoren. Door de vermindering van de effecten van noradrenaline - die speciaal op het functioneren van het hart zijn gericht - ontstaat een verlaging van de kracht en de frequentie van de hartslag en een verwijding van de bloedvaten. Dit resulteert in een lagere bloeddruk. Reserpine werkt dus ook bloeddrukverlagend. De gelijktijdige vermindering van de effecten van dopamine en serotonine geven onder andere bij niet-psychotïsche patiënten aanleiding tot bijwerkingen als nachtmerries en depressies. De bijwerking van een te lage bloeddruk maakt reserpine tot een lastig toe te dienen middel bij psychotische patiënten, zodat het tegenwoordig is verlaten. De winst van het onderzoek was het aantonen van de werkingen van de drie neurotransmitters.