Driekantig look in december

Gefotografeerd in onze tuin 23 december

Het driekantig look in onze Bretoense tuin staat stevig in blad. De bladeren met een lichte looksmaak zijn nu massaal te oogsten...... Inderdaad dank zij de zachte winter. De plant komt hier in Bretagne vooral in de kuststreek verwilderd veel voor. Een dankbare plant voor de wilde keuken. Meekoken met rijst, in de wok, in de soep, door de sla, in de aardappelpuree...

Edible Uses.
Bulb - raw or cooked. The rather small bulb is up to 20mm in diameter, it has a mild garlic flavour and can be used as a flavouring in salads and cooked foods. It is harvested in early summer when the plant has died down and will store for at least 6 months. Leaves - raw or cooked. A leek substitute. The leaves are available from late autumn until the spring, they are nice in salads when they are young, or cooked as a vegetable or flavouring as they get older. The leaves have a milder and more delicate flavour than onions. Flowers - raw. Juicy with a mild garlic flavour, they make a tasty and decorative garnish on salads.

Botanisch
Driekantig look groeit gemakkelijk, is zelfs woekerend, kan zonnige tot beschaduwde, vochtige, goed gedraineerde, voedselrijke zand- en leemgrond verdragen. Ze groeit in graslanden, in bossen en op kapvlakten, in bosjes en onder heggen, langs rivieroevers en in bermen, ook op ruderale plaatsen. Op veel plaatsen dus. De plant stamt oorspronkelijk uit het westelijke Middellandse Zeegebied. In Nederland wordt de soort als stinzenplant gebruikt in parkbossen en langs stromend water. Driekantig look is goed herkenbaar aan de scherp driekantige stengels en bloemstelen. De 2 tot 5 bladeren zijn vlak, de bloeischede is korter dan de bloeiwijze en de meeldraden zijn ongedeeld en steken niet boven de bloemen uit. De losse bloeiwijze draagt geen broedbolletjes en bestaat dus uitsluitend uit bloemen die tenslotte overhangen, zuiver wit zijn en een groene middennerf hebben. Naast vegetatieve vermeerdering worden er ook zwarte, langwerpig ronde zaden gevormd. Deze zijn ook nog voorzien van een oliehoudend mierenbroodje.

Inhoudsstoffen: kaempferolglycosides
En er zitten blijkbaar ook wat geneeskrachtige stoffen in deze driekantige look. Al had ik ook niks anders verwacht.  Vooral zeepstoffen en flavanoïden. J Nat Prod. 2003 Nov;66(11):1405-11.Saponins and flavonoids of Allium triquetrum. Corea G1, Fattorusso E, Lanzotti V.
A phytochemical investigation of the flowers and bulbs of Allium triquetrum has been undertaken, leading to the isolation of five new furostanol saponins, triquetrosides A1/A2 (1a/1b), B (3), and C1/C2 (4a/4b), from the flowers, along with ascalonisides A1/A2 (6a/6b). The 22-O-methyl derivatives of triquetrosides A1/A2 (2a and 2b) and C1/C2 (5a and 5b) were also isolated, but they are considered extraction artifacts. Large amounts of seven kaempferol glycosides, of which one (7) has a new structure, were also isolated from both flowers and bulbs.

http://kruidwis.blogspot.fr/2014/03/driekantig-look-bij-presquile-de-crozon.html
Over kaempferol: http://personal.us.es/mlopezlazaro/2011.%20MRMC.%20Kaempferol.pdf

Kerst in Locronan

Om origineel te zijn, gaan we op kerstdag toch maar eens naar een kerstmarkt in Bretagne. Locronan is zonder de kerstmarkt ook de moeite waard. Misschien wel de  mooiste gemeente van het Bretoense binnenland. 

De naam van de plaats verwijst naar de heilige Saint-Ronan, die hier rond 500 hier moet gepredikt hebben. Hij is één van de populaire heiligen van Bretagne, die een tijdlang in de buurt als kluizenaar geleefd heeft en naar men zegt, begraven is op de plaats, waar tegenwoordig de gelijknamige kerk staat. Ter ere van deze heilige vindt ieder jaar op de tweede zondag van juli een groot "Pardon" plaats, die de Petite Troménie wordt genoemd. Om de zes jaar, de volgende in 2019, daarna in 2025, wordt de Petite Troménie een Grande Troménie, met een processie van 12 km rond de Montagne de Locronan.   De processie begint en eindigt op de Grand Place te Locronan. Daar staan granieten huizen uit de renaissanceperiode, uit de 16e en 17e eeuw, rijkdom die het stadje aan de productie van zeildoek te danken heeft. Aan dit plein staan naast elkaar de kerk uit de 15e eeuw en de Chapelle du Pénity uit 1504 tot 1515. In de kerk zijn de kansel en de gebrandschilderde glasramen, uit de 15e eeuw, de moeite waard om te zien. In de kapel zijn een zeer opmerkelijke graflegging uit de 16e-eeuw en het grafteken van de heilige Ronan te zien. 

Wij wandelen, zoals dat hoort, langs kraampjes met houtsnijwerk, glas geblazen sieraden, gluhwijn en ambachtelijk gepofte kastanjes. Bezoeken een bijzondere boekhandel, waarvan vooral de historische locatie tot de verbeelding spreekt. Eten dan.... een crêpe, drinken een kopje koffie en een typische bolée de cidre.... en kunnen dan in den donkere, in de regen over weinig verlichte wegen terug naar huis. 

Wintervoedsel: Douglasspar en andere naalden

Ook in de winter, zeker in onze nieuwe, zachtere winters is er wel wat voedsel te oogsten in de natuur. Hoog in de dennenbomen vinden we aromatische naalden en bladknoppen, vooral de naalden van de Douglasspar zijn een lekkernij. Als thee, als aroma in honing of suiker maar vooral als likeur zijn deze 'blaadjes' met hun appelsienachtig aroma goed te eten of te drinken. Zie receptuur in
https://hagezussen.wordpress.com/2015/12/14/over-de-douglas-spar/

Bij de Douglasspar

Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco. Deze naaldboom is genoemd naar Archibald Menzies (1754
- 1842) een Schot, die tuinman was in de botanische tuin van Edinburgh en als doktersassistent de wereldreis van de Vancouver meemaakte. De Douglasspar behoort samen met de Abies - Zilverspar en de Pinus - Den tot de familie van de Pinaceae en de klasse van de Coniferaceae - de kegeldragende Naalbomen.
De Douglas is nog al eens van naam veranderd: Pinus taxifolia en Pinus douglasii zijn nu ongeldige namen, aan deze laatste ontleent hij zijn Nederlandse naam Douglasspar. Het is een brede piramidale boom met vrijwel kale twijgen en spitse, bruinrode knoppen. De hangende korte kegels (5 tot 10 cm) zien er sympathiek slordig uit, door hun losstaande schubben met ver naar buitenstaande dekschubben. De naalden hebben een fijne aromatische geur die volgens sommigen naar appels ruiken en volgens anderen naar appelsien. Het hangt er van af hoe lang je kop in een zak met naalden steekt.

De Indianen noemden deze boom sacoo-paps: grote boom. Die gebruiken de boom ook om er visharpoenen van te maken terwijl uit de deelbare wortels manden gefabriceerd werden. De vreemde wortels heb ik wel eens gevonden.
De verse naalden die in heet water gedaan worden geven een goede thee met veel vitamine C. De takken kunnen als kerstversiering gebruikt worden omdat de naalden minder snel afvallen dan van de gewone kerstboom.

https://hagezussen.wordpress.com/2015/12/14/over-de-douglas-spar/
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/41149-douglasspar-in-geur.html

Ander nu te eten wild bladvoedsel in mijn tuin: wilde veldsla, kleine veldkers, brandnetel, vogelmuur, jong kleefkruid, verwilderde peterselie. jong bereklauwblad en de groene zaden, jong blad van speenkruid, zevenblad en ik vergeet er nog wat. Misschien niet direct kerstvoedsel maar als vulling voor kalkoen is het wel te gebruiken. Al hoeven de kalkoenen voor mij niet bang te zijn.

Winterse schoonheid

Gedroogde, half vergane plantenresten zijn in de winter voor een herborist niet alleen een rationeel determineerkenmerk maar ook een spiritueel moment van kwetsbare schoonheid. Op de foto de lege zaaddozen van de saffloerplant Carthamus tinctorius. Zijn wetenschappelijke naam stamt mogelijk van het Arabische kurthum. Verven is in het Hebreeuws kartami. In India heet hij kusumba, en onder die naam kennen ook de Indonesiër hem.

Platearius schreef?:  'De Turken telen Carthamus ook veel en niet alleen om de reuk van de bloemen die hun zeer behaagt, maar ook om bij hun tuiltjes te doen omdat hun de zaadbol er van zo goed bevalt die voorwaar zo wonderlijk is om te zien dat hij met kunst gemaakt en niet zo als men hem ziet gegroeid schijnt te wezen'.

En ook magische handelingen met planten waren in het verleden nooit ver weg. Platearius: 'De gestampte bloemen die met azijn zijn gemengd zijn is goed om op schorpioenensteken te leggen. Sommige denken dat als iemand in zijn hand de wortel van de saffloer heeft en dan door een schorpioen wordt gestoken dat hij die pijn dan niet zal voelen, maar werpt hij het weg, dan zal hij het voelen'. 
Item, sla een ouwe haan met deze twijgen en terstond wordt die gedood en vallen zijn veren af, dan steek je in zijn buik saffloer, boomvaren, steentijm, anijs en kaneel en kook het tezamen in water, drink het, want samen is dit zeer goed tegen de voorgenoemde ziektes.


http://dier-en-natuur.infonu.nl/bloemen-en-planten/66817-saffloer-meer-dan-kleurstof.html

Over Platearius
Matthaeus Platearius est un médecin de l'école de médecine de Salerne, à qui est attribué la rédaction au XIIe siècle d'un manuscrit latin sur les plantes médicinales intitulé Liber de simplici medicina, ou Circa Instans, traduit par la suite en français sous le titre de « Livre des simples médecines ». C'est à la fois une liste alphabétique et un manuel de simples basés sur le Vulgaris de Dioscoride, qui décrit l'aspect, la préparation et les utilisations de divers remèdes. Largement acclamé, ce fut l'un des premiers herbiers médiévaux publiés grâce au procédé d'impression nouvellement créé en 1488. Le botaniste allemand, Ernst Meyer, le considérait à l'égal des ouvrages de Pline l'Ancien et de Dioscoride, tandis que George Sarton, historien des sciences américain, pensait que c'était une forme améliorée du De Materia Medica de Dioscoride.
Matthaeus et son frère, Johannes, étaient les fils d'une femme médecin de l'école de Salerne, mariée à Johannes Platearius I. On suppose qu'il s'agit de Trotula, qui est l'auteur de traités importants sur la gynécologie, dont « Les maladies des femmes ».

Met de woorden Circa Instans begint een farmaceutisch-medisch werk, dat wordt toegeschreven aan Platearius, en dat gedurende de middeleeuwen een zeer grote invloed heeft uitgeoefend. Over de auteur, Johannes of Mattheus Platearius, is slechts weinig met zekerheid bekend. Hij was een Salernitaans medicus (School van Salerno), die leefde rond het midden van de twaalfde eeuw. Zijn Latijns werk, het Liber de simplici medicina, meestal naar de beginwoorden Circa Instans geheten, is een van de drie boeken ‘die het medisch en farmaceutisch denken gedurende de middeleeuwen het sterkst heeft beheerst’, samen met de Grabadin van Pseudo-Mesues en het Antidotarium Nicolai.

Geklist

Winterse resten van zomerse planten. Een forse plant met tientallen zaadbollen staat net niet in het water bij onze gezwollen rivier de Aulne. Grote klis of Arctium lappa. De klisbollen kunnen zelfs in december  nog in het haar hechten. Zouden ze daarom altijd als goed voor het haar beschouwd zijn? In de klassieke fytotherapie wordt vooral de wortel, getrokken in olie, tegen 'het grijs worden' van het haar gebruikt.

In de oude literatuur oa bij Dodonaeus worden sporadisch ook wel de zaden geadviseerd. Dodonaeus: Het zaad is tot dezelfde dingen zo goed als de wortel en het wordt ook met suiker gekonfijt.....het is veel krachtiger in niergruis dan de wortel, ja breekt de steen zowel van de nieren als van de blaas en daarboven stopt het de rode afgang. Hetzelfde zaad gestampt en veertig dagen lang met goede wijn gedronken is zeer goed voor diegene die jicht hebben en is zeer nuttig voor diegene die van de steen gesneden zijn om te beletten dat die niet meer groeit'. 

Arctium lappa semen (Niu Bang Zi) wordt het in de Chinese kruidengeneeskunde genoemd en Dr. Mao schrijft er dezelfde eigenschappen aan toe als aan de wortel:  Arctium has long been known as an herb that detoxifies the blood and promotes urination. This herb is commonly used for cleansing, soothing and purifying the entire system. It has antibiotic properties and has been shown to reduce blood sugar levels in lab experiments. Arctium is also used to treat colds that are accompanied by fever, cough, and a red, swollen sore throat. Additionally, arctium is used for hot, itchy rashes and red swellings on the skin. Ointments or tinctures of arctium applied to the skin can be effective in alleviating psoriasis, eczema, acne, hemorrhoids, and chronic sores. 

Het moment om toch eens van het zaad een tinctuur maken.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/84800-grote-klis-geschiedenis-van-een-kruid.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/35962-in-de-naam-van-klis.html

Kortste dag, langste nacht

Kortste dag, langste nacht. Pont ar Gorret Bretagne. Het verlaten en vervallen heksenhuisje van onze buurvrouw.
Na het overlijden van de oude moeder komen kinderen en kleinkinderen het vervallen huisje leeg maken. Het oude leven wordt verbrand. De donkerste dag wordt verlicht met het vuur van de oude sofa. Alsof de oude moeder als een fenix uit de as verrijst.

Vanuit onze tuin kijk ik en de boommalva toe hoe alles eindig is.

December specerij-moment: gloeiend en geest-verruimend

Kruidnagelen, met hun sterke, doordringende, zoete smaak worden in verschillende landen op verschillende manieren gebruikt. Indonesiërs kunnen niet zonder hun kreteksigaretten; Indiërs gebruiken kruidnagelen om de betelpruim te kruiden en te kauwen; in Engeland worden ze door de appeltaart gedaan; in Frankrijk vormen kruidnagelen en uien een basisbestanddeel voor soep.
Ook de klassieke geurbol, een appelsien vol gestoken met kruidnagel, is nog steeds bekend. In de moderne aromatherapie wordt de etherische olie als pijnstiller bij tandpijn gebruikt, als ontsmettend middel bij darmproblemen (gassen, ontsteking, diarree) en zeker ook bij bacteriële en virale infecties van de luchtwegen. Je kan de klassieke glühwijn met kruidnagel en kaneel gerust als een preventiemiddel beschouwen bij verkoudheid en griep. Dus een goedgemaakte glühwijn is in zekere zin een aangenaam en verwarmend medicijn. Een wijn die niet toevallig in de winter populair geworden is.


Nootmuskaat kent iedereen. Het is in de burgerlijke keuken een gewaardeerd specerij, maar wordt in minder burgelijke kringen als een alternatief hallucinogeen beschouwd. Les extremes se touche!  Nootmuskaat bevat onder meer safrol-olie. Deze olie kan worden gebruikt als een van de grondstoffen voor de productie van XTC. Een nootje muskaat kan je een high gevoel geven. Je moet wel 2 tot 5 uur wachten voordat er effecten optreden. Sommige gebruikers krijgen het idee te zweven. Een enkele keer lijkt het alsof je geen ledematen meer hebt. Tijd en ruimte worden anders ervaren. De high neemt langzaam af, maar kan wel 1 tot 2 dagen aanhouden.
Al tijdens het gebruik kun je misselijk en duizelig worden en hartkloppingen krijgen. Gebruikers klagen over een gevoel van algehele malaise, hoofdpijn, duizeligheid, een droge mond en hartkloppingen. Bij overdosering is een psychose mogelijk.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/eugenia-cariophilla-kruidnagel
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/mmyristica-fragans-nootmuskaat
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/28949-kruidnagel-het-kippetongspecerij.html
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/57925-nootmuskaat-geschiedenis-van-een-specerij.html

Over Dodonaeus en mijn herboristenopleiding

De kaft van het cursusboek van de Herboristen Opleiding 'Dodonaeus'. Voor mij een bijzondere tekening. Afbeelding van een jonge Dodoens, wel een vrije interpretatie, speciaal gemaakt om het cursusboek van de lessen kruidenleer te sieren. Nu 27 jaar geleden.

Dodonaeus, geboren en getogen.
Dodonaeus werd in 1517 te Mechelen geboren. Zijn eigenlijke naam was Rembert Doedesz of Dodoens Joenckema, zijn familie was van Friese afkomst. Op zijn 14de jaar was hij al medisch student aan de universiteit van Leuven. Na zijn studies reisde hij veel en studeerde ondertussen verder aan universiteiten in Frankrijk, Italië en Duitsland.
In 1548, hij was toen zowat 30 jaar, werd hij benoemd tot stadsarts in Mechelen. Enkele jaren later in 1554 publiceerde hij zijn bekende ‘Cruyde-boeck’, wat gedeeltelijk gebaseerd was op ‘De Historiae Stirpium’ van Fuchs, waar Dodoens eerder al een Nederlandse vertaling van gemaakt had.
Dodoens was ook bevriend met de bekende botanici Clusius en Lobelius. Zij gebruikten ook elkaars materiaal om hun boeken te schrijven. Er werd toen al even veel overgeschreven als nu, in ons digitale tijdperk.

Cruyde-Boeck.
In de inleiding van zijn‘Cruyde-boeck’ zegt Dodoens over de kruidenleer ‘ ghelyck vele edele scientien (wetenschappen) ende schoone konsten, lange tijt van de medicijns (de dokters) is cleyn geacht,...omdat sy meynden dat alsulcken kennisse haer niet en betaemde... Wat komt me dat bekend voor!

Dodoens probeerde de tot dan toe versmade gewassen, niet op alfabetische volgorde in te delen maar te groeperen naar hun uiterlijk. Dat ziet er voor ons soms vermakelijk uit, maar het was wel een eerste poging om familieverbanden in de plantenwereld te zoeken. Al is, ‘Een aantal planten zonder nader verband’ en ‘Bloemen bevallig aan het gezicht’ nog ver verwijderd van een botanisch of medisch indeling. Alhoewel de hoofdstukken ‘Van der Wortelen, Van der Corenen en Van der Boomen’ al wat op een flora-indeling beginnen te lijken.

Dodoens geeft ook nauwkeurige beschrijvingen van de planten, telt de meeldraden en spreekt over mannelijke en vrouwelijke planten. Een voorbeeld: Sint Jans cruyt heeft bruyn roode stelen/ met veel aenwassende zijde tacxkens verciert. Sijn bladeren zijn lanck en smal/ den bladeren van Wijnruyt niet seer onghelijck/ die als zy teghen den dach ghesien worden/ vol cleyne gaetkens schijnen al oft zy met naelden duersteken waeren.

Bijzonder vind ik ook de vermelding van de plantennamen in verschillende talen. Sint Jans cruyt wordt gheheeten in Griecx/ in Latijn ende in die Apoteke Hypericum/ ende van sommighen Perforata en Fuga daemonum. In Hoochduytsch S. Johans kraut en van sommighen Harthauw. In Neerduytsch S. Jans cruyt. In Franchois Millepertuys.

Bij de medische toepassing van de verschillende kruiden volgde hij voornamelijk de elementenleer, maar er zijn ook veel voorbeelden van signatuurleer te vinden. Al vond hij dat geneeskracht van planten aan het uiterlijk van de plant aflezen ‘'teghen alle reden.....ydel ja belachelijck’ is.

Vooral de beschrijving van ‘die Crachte’ spreekt mij erg aan, zij zijn kernachtig kort en toch bijna poëtisch weergegen. ‘Sint Jans cruyt met saet en bloemen ghesoden ende ghedroncken/ lost die urine/ ende doet water maken/ ende es seer goet teghen den steen in die blase/ het brenght den vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt weder/ ende het stopt den loop des buycx.

Dodoens eindigt zijn boekwerk met een alfabetisch ‘Register van die Crachte ende Werckinghe der Cruyden’, dat klinkt als volgt: ‘Bijslapen lust maken’, Clapooren ghenesen, Dronckenschap beletten, Handen vol puysten doen comen, Hersenen goet maken, Kinderen doen pissen, Menschen dooden’ en ‘Rimpelen vergaen’.
Deze selectie is niet bedoeld om de zot te houden met een onvoorstelbaar wijs man als Dodoens. Het is eerder een bewondering en verwondering voor de mens en voor Dodonaeus in het bijzonder, die met verstand en gevoel ‘crachte ende werckinghe’ in de wereld brengen.

Dodoens hofarts en docent.
Dodoens werd in zijn leven ook niet gespaard van tegenslag. In 1572 overleed zijn vrouw en enkele maanden later werd Mechelen door de Spanjaarden geplunderd en gingen al zijn bezittingen verloren. Hij trok toen naar Oostenrijk, waar hij, 5 jaar lang, hofarts van keizer Maximiliaan II en keizer Rudolf II was.
In 1582 aanvaarde hij een leerstoel in de medicijnen te Leiden, waar hij, tot aan zijn dood 3 jaar later, bleef. In die Leidense periode verscheen bij Plantijn ook zijn ‘Stirpium Historiae Pemptades Sex’ zijn meesterwerk van ‘pemptades’, verhandelingen van 900 bladzijden, geïllustreerd met 1300 houtsneden.
Op zijn grafschrift in de Sint Pieterskerk te Leiden lezen we: Aan Rembert Dodoens uit Mechelen, van de keizers Maximilliaan II en Rudolf II de arts en raadsman: aan hem die inzake astronomie en geneeskrachtige kruiden door zijn kennis en geschriften beroemd geworden is, die thans als grijsaard bij de Leidense universiteit van de Betaafse staat als leraar in de medicijnen in zaligheid heengegaan is, in het jaar 1585 op de zesde dag van Maart, 68 jaar oud. Rembert Dodoens een zeer vrome zoon.

Weris gewandeld.

Onze traditionele winterwandeling in Weris. Deze keer zonder winters weer maar toch in December, het zachte weer zorgt ervoor dat we nog volop fris groen kunnen plukken voor een wilde soep. Blad van look zonder look, nieuwe blaadjes en steeltjes van kleefkruid, brandneteltoppen en ook zevenblad is nog proper te oogsten. We starten bij de kerk, wandelen langs een mooie notenboom en een imposante linde om dan achter het café-restaurant La Pierre lévéé de zandweg richting Oppagne in te wandelen. De maretakbollen in meidoorn en in de knoestige fruitbomen profileren het landschap. Maretak in meidoorn een kruidig verbond voor hart- en bloedvaten.

Bij de eerste huizen van Oppagne vinden we nog smeeuige smeerwortel en vogelmuur, ook die kunnen onze groene soep volumineus verrijken. Jazeker, ook een blad smeerwortel kan er, ondanks de aanwezige pyrrolizidines, gerust bij. Het hoogtepunt van de ochtendwandeling is natuurlijk de dolmen van Oppagne. Een bevreemdend bouwwerk in het landbouwlandschap van Oppagne. In de verte voorbij Weris kunnen we met enige moeite of is het met enige fantasie de witte menhir ontwaren. Dolmens en menhirs, stenen tekens, GPS en GSM uit een oude, lang vervlogen tijd.

Dolmen van Oppagne

De "dolmen van Oppagne" of hunebed van Oppagne werd op het einde van de 19de eeuw ontdekt. Op een mooie dag in het jaar 1888 besloot Félix, zoon van boer Antoine Lambert, het zijn vader wat gemakkelijker te maken door de grote stenen die op de akker lagen, eindelijk eens uit te graven en weg te slepen. Maar... Félix deed gelukkig niets zonder nadenken. Toen hij even pauzeerde en de uitgegraven stenen overschouwde, vroeg hij zich af of het hier misschien niet om een dolmen ging. Hij zag een opmerkelijke gelijkenis met de dolmen van Wéris, zo'n anderhalve kilometer verder en zo werd een nieuwe, oude dolmen ontdekt.

De rechthoekige kamer heeft als binnenafmetingen L 5 m x Br 1,00 - 1,80 m x H 0,7 - 0,9 m). De grafkamer wordt gevormd door vier draagstenen (o-s-t-u), drie dekstenen (p-q-r), een hoofdeindesteen (w) en een toegangssteen (m). In deze laatste is een rondboog uitgeklopt, de opening vormt een omgekeerde U. Hierlangs werden de overledenen de grafkamer ingebracht. Evenals bij de dolmen van Wéris heeft deze dolmen een kort, onoverdekt voorportaal (b-e + a-j). Achter de grafkamer ligt een groot blok puddingsteen (x). Deze steen ligt iets dieper dan de grafbodem en is gelijkend met steen G van de dolmen van Wéris. Waarom die er ligt en wat zijn betekenis is, blijft tot nu toe onbekend. De vele kleine stenen die zich op de site bevinden, werden als stopstenen gebruikt om de ruimte tussen de grote stenen op te vullen.

Over Cyclamen als geneeskruid

De te warme natuur van november had speciaal voor mijn wandeling in Hoegaarden één winterdagje ingelast. We wandelen in de toontuinen van Hoegaarden, komen vooral voor de indrukwekkende kastanje en lindebomen maar ontdekken dan zomaar onder die reuzenbomen een bloeiend bescheiden bolgewasje, Cyclamen europaeum. Dus hier maar wat bijzondere herboristeninfo over dit Europees varkensbrood, Cyclamen europaeum L.

Deze, van oorsprong alpenplant, kan ook op zeeniveau goed gekweekt worden. Ze bloeit in September en wordt niet hoger dan 15 cm. De platte knollen zijn giftig  door de aanwezige saponinen. Droogt men de knollen of kookt men ze langdurig, dan verdwijnt het gif en worden de knollen zelfs eetbaar. Wilde varkens eten ze graag, vandaar de naam „varkensbrood". De vissers van Sicilië en Calabrië gebruikten ze bij de visvangst als bedwelmingsmiddel. Volgens een Griekse sage kweekte Hécate, godin van aarde en onderwereld, deze planten. Het werd toen„Kuklaminos" genoemd. In de volksgeneeskunde werden de knollen gebruikt ter bezwering van boze geesten die de slaap verstoorden. Men plaatste dan potten met Cyclamen in de slaapkamer. Ook werd het ge­bruikt als geneesmid­del en als voorbehoedmiddel tegen slangenbeten. Dodonaeus 1554 zegt, dat „Wanneer een vrou­we, die van kinde swaer is, over de wor­tel van Verckensbroot quame te schrijden, oft te treden, sij terstont misvallen soude". Toen de Turken in Krain binnenvielen vluchtten de vrouwen en kin­deren voor de ruwe benden over de Karawanken naar Karinthië. Doch zij werden achterhaald en allen vermoord .Waar het bloed der onschuldigen viel, ontstonden planten, wier bladeren aan de onderzijde bloedrood zijn.


Een gedicht van Adolf Kronfeld over de cyclamen

Und wunderbarl Ein Blümchen klar
Erhob sich aus jedem Tröpfchen
Des ungesühnt vergossnen Blute
Und senkte traumd sein Köpfchen,

Ein jedes Blatt Blutfarbe hatt',
Es weinten die rosigen Sterne.
Die Madchen und Frauen gehn in den Wald;
Die suchen und pfliicken es gerne.

Cyclamen europaeum L. wordt nog wel in neusprays bij sinusitis gebruikt

Beperkte klinische studies en epidemiologische gegevens blijken de werkzaamheid en veiligheid van C. europaeum extract bij de behandeling van rhino-sinusitis te bevestigen. De meeste gegevens zijn wel gebaseerd op resultaten bekomen met een specifiek extract. De toepassing van het extract kan worden verklaard door de activiteit van de saponinen.
Verschillende (beperkte) klinische studies werden uitgevoerd vnl. in het voormalige Oostblok. Deze, te samen met epidemiologische studies, zouden wijzen op de veiligheid en werkzaamheid van een gestandaardiseerd extract bij de behandeling van rhinosinusitis [1,2,3,4].

Een gerandomiseerde, dubbel blind, multicenter, placebo gecontroleerde studie uitgevoerd op 99 patiënten in Duitsland concludeerde: 'the analysis shows statistically significant differences between means of facial pain. Cure of endoscopic signs was higher in cyclamen (48,7%) than placebo (30,9%). Both patient satisfaction were in favor of cyclamen. No serious or unexpected adverse events were reported [5].

Een epidemiologische studie (Spanje) kwam tot gelijkaardige besluiten. In hetzelfde artikel wordt het gebruik van het C. europaeum extract naar voren geschoven zowel bij acute als chronische rhino-sinusitis (postoperatief) [6].
Een beperkte klinische studie uitgevoerd ivm toepassing bij otitis toonde eveneens een duidelijke werkzaamheid aan [7].

Farmacodynamiek
De werking zou te danken zijn aan de saponinen in de plant. Deze stoffen veroorzaken verhoogde permeabiliteit bij de zenuwuiteinden (irritatie) en activeren zo de nasale en paranasale mucosa. Als reflex (cholinergische basis) ontstaat een verhoogde secretie, drainage van de sinussen en verwijdering van de slijmen. Het bijkomende osmotische effect stimuleert de celsecretie en vermindert het oedeem in de nasale mucosa.

Referenties:
[1] Khechinashvili S. et al. 2003. Georgian Medical News 9 (102): 41-46.
[2] Kriukov A et al. 2007. Vestn. Otorinolaringol. 2: 33-37 (artikel in Russisch; enkel abstract beschikbaar in het Engels).
Conclusion: "topical administration of Cyclamen europaeum is effective in patients with mild-moderate acute rhinosinusitis or exudative-purulent chronic rhinosinusitis, and no significant differences were observed with respect to the efficacy obtained with conventional therapy."
[3] Mullol J.. 2008. Material of the 22nd Congress of European Rhinologic Society and 27nd International Symposium of Infection and Allergy of the Nose, June 15-19 Crete, Greece: 27-29.
[4] Pfaar O.. 2008. Material of the 22nd Congress of European Rhinologic Society and 27nd International Symposium of Infection and Allergy of the Nose, June 15-19 Crete, Greece: 33-35.
[5] Integretated Clinical and Statistical Report. December 31st 2008.www.clinicaltrials.gov, NCT 00552773.
[6] Mullol J.. 2009. Trends on Rhinosinusitis Diagnosis and Treatment. Otolaryngol. Pol. 63(7): 3-4.
[7] Khechinashvili S. et al.. 2010. A New Method of Conservative OME Treatment. Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences 4(3): 132-136.
[8] Method for Obtaining an Isolated Extract of the Plant Cyclamen europaeum L. and Its Use as a Therapeutic Agent. United States Patent 7105189.

Herfst in Hastiere

Havikskruid bij Bonsoy

Al bij het begin van onze wandeling, nog in het domaine du Bonsoy, vinden we een groep bloeiende oranje havikskruiden. Niet zo direct een bekende geneeskrachtige plant maar wel redelijk zeldzaam. Dit plantengeslacht  is wereldwijd verspreid, met vele soorten en ondersoorten. De grote variaties hebben we te danken aan de speciale manier waarop havikskruiden zich voort planten. De vrucht en het zaad ontwikkelen zich zonder dat bevruchting nodig is. Het blijkt, dat alhoewel stuifmeel rijkelijk op de stempel terecht kan komen, geen 'kieming' van de stuifmeelkorrel plaatsheeft, of, indien dit wèl het geval is, toch geen bevruchting volgt. Dit leidt tot zeer tal­rijke groepen Hieraciums, die wel op elkaar gelijken, maar in detail steeds verschillend blijven en die dus moeilijk te onderscheiden. Als je dan weet dat er nog zelfbestuiving (tussen de bloemen van één hoofdje) en bastaardering tussen soorten kan voor­komen, wordt het duidelijk hoe ingewikkeld en moeilijk de systematiek binnen de havikskruiden is
.
De wetenschappelijke naam Hieracium is vertaald als havikskruid. In de oudheid geloofde men dat haviken het gebruikten als oogdruppels om een bijzonder scherp gezicht te krijgen. Tot na de middeleeuwen volgde men dit goede voorbeeld en gebruikte men het sap in oogwater. Anderen menen dat het 'hierakion' zou heten, omdat het op hoge rotsen groeide, waar haviken huisden. Een andere al even twijfelachtige verklaring, vinden we in het uiterlijk van de bloem­hoofdjes. De straalbloempjes, met hun getande, dwars afge­sneden bloemkroonblad, liggen dakpansgewijs gerang­schikt en het lijnenpatroon dat hierdoor ontstaat, herinnert aan de gestreepte tekening in de veren van een havik.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/hieracium-havikskruid

Hieracium aurantiacum (syn. Pilosella aurantiaca) est une plante vivace souvent stolonifère faisant partie de la famille des Composées (Astéracées). Connue sous le nom d'épervière orangée, cette plante toute simple, pousse dans les prairies et les zones rocailleuses subalpines des montagnes européennes. Elle est protégée en Alsace et en Auvergne.

Les racines traçantes s'étalent rapidement formant parfois des stolons qui assurent une multiplication et un investissement rapide des lieux, c'est pourquoi elle est utilisée au jardin en couvre-sol pour stabiliser une butte, couvrir un talus ou tout simplement une zone laissée en prairie naturelle. Les feuilles vert bleuté portées en rosettes, laissent émerger de leur centre une tige hérissée de poils noirs portant des bouquets de petites fleurs (0,5 à 2 cm de diamètre) orange lumineux.

Ce coloris éclatant accompagnera parfaitement des fleurs bleues ou mauves comme la campanule, la bourrache, l'agastache ou la vipérine pour former un ensemble champêtre qui attirera au passage les insectes pollinisateurs dans votre jardin !

Cette plante est aussi reconnue pour ses vertus médicinales : en tisanes, elle freine la production de mucosité et est donc préconisée pour les pathologies de l'appareil respiratoire. Elle constitue aussi un bon diurétique. En cataplasme, elle facilite la cicatrisation des blessures.

Onderweg

Weg. Onderweg. Voor de verandering vertrokken met zon diep in de punt van Bretagne en steeds meer wolken en stortregens naar Normandië toe. Autoweg tot Caen is niet betalend, dan N-weg binnendoor naar Rouen. Ik begin het al wat te kennen en zelfs al vaste slaapplekken te krijgen. Nu Pont L’Eveque, een groot plein  Place Foch bij de brandweer en een park, geen officiële camperplek toch staan er meestal welke enkele huisjes op wielen. Ook nu dus, wel wat verstopt, de grote indrukwekkende kerk is ook vlakbij en dus ook het geluid van de klokken.

Ik dwaal even, door de zoals gewoonlijk verlaten straten, en ook zoals gewoonlijk zijn er geen cafés meer open om 9 uur s avonds. Nog open zijn een hotel en een restaurant maar daar kan ik geen koffie drinken. Een hel verlichte winkel trekt mijn aandacht, wel een funeraire begrafenisondernemer, doodskisten en kitscherige grafschriften glinsteren mij tegen, alsof ik al in het hemels paradijs ben terecht gekomen. Als het er zo in het echt uit zou zien, dan blijf ik toch liever op dit aardse paradijs.

Terug in mijn eigen huisje zonder hemels internet, noteer ik dan maar offline mijn mijmeringen en om halftien lig ik al in mijn eigen zwevend bed.

Terug naar Wallonië, lelijk en mooi.

Van Pont ar Gorret Bretagne naar Blaimont België. Ik nader België. Met de kat in de motorhome via Amiens, Valenciennes naar Maubeuge; Wat is het lelijk hier in Maubeuge, wanorde troef, grands surfaces, zigzag straten, wirwarhuizen en het grijze miezerige weer maakt alles nog lelijker. Ik probeer binnendoor, recht op recht van Maubeuge naar mijn woonplaats Blaimont te geraken. En dan als bij wonder wordt in al die Franse chaos met een grote groene wegwijzer Dinant aangeduid. DE weg naar Wallonië dus en naar Hastiere Blaimont. In Cousolre rijden we  (de kat en ik) de grens over en wordt, tot mijn eigen stomme verbazing, alles mooier, de huizen opgeknapt, rechte gladde wegen, groener landschap en zelfs meer licht door het dichte wolkendek. Ik zoefzweef over verlaten wegen langs l'Eau d'heure, Cerfontaine, Phillipville naar Anthée en Hastiere. Herfst nestelt zich op de flanken van de Maasvallei.

Afrikaantjesverhalen

Tagetes lucida

Tagetes minuta

Afrikaantjes, Stinkertjes......ouderwetsere planten bestaan er niet. Als 'alternatieve, moderne' zeventigjarige heb ik dus jaren niks willen weten van zo'n lelijke bourgeoisbloemen als deze stinkers. Het was de geur uit de tuin van mijn ouders, uit de tuin van mijn tantes, uit de tuin van al de buren van lang geleden. Een vreemde geur die nu pas betekenis krijgt, de geur van mijn geboortedorp Hauthem, geur die herinnering oproept aan het avontuur van kind zijn.

Van de stijve, stoere roestbruine Tagetessoorten hou ik nog steeds niet, maar de andere leden van de familie kunnen mij nu wel bekoren. Vooral toen ik ontdekte dat er ook fijnzinnige familieleden tussen zitten, soorten met kleine sierlijke oranje of gele bloemen maar ook metershoge wilde exemplaren. En helemaal overtuigd was ik na kennismaking met hun geneeskrachtige en licht hallucinogene werking, kwaliteiten waar zelfs de oude Azteken op verzot waren.

Neem nu de Tagetes minuta, volop groeiend in onze Bretoense tuin. Het is een afrikaantjessoort, uit Zuid- en Midden-Amerika, die geteeld wordt om zijn etherische olie en om zijn aromatische bladeren en bloemen. Hij wordt Hucatay genoemd.
Het is een eenjarig kruid, lid van de Composietenfamilie (Asteraceae) , met glanzende, lichtgroene bladeren. De bladranden zijn licht gezaagd. De onderkant van het blad is voorzien van een aantal meercellige kliertjes, punctata genoemd, die een drop-anijsaroma afgeven wanneer je ver het blad wrijft. Deze oranjekleurige kliertjes bevinden zich ook op de stengels en de schutbladeren van de lichtgele , weinig opvallende bloemen.
De smaak van hucatay is nogal bijzonder, je proeft dragon en basilicum, maar zeker ook munt en koriander.

Zaden Tagetes

De bladeren worden als keukenkruid gebruikt, bijvoorbeeld als vuling voor wild. Bekend is de Salsa huacatay, eigenlijk meer een pesto, gemaakt met huacatay en zachte schapenkaas. Deze saus wordt onder meer gebruikt in een aardappelgerecht dat ocopa heet, en een specialiteit is van Arequipa in het uiterste zuiden van Peru (ocopa arequipeña).

Maar Tagetes minuta is ook een efficiënt bestrijdingsmiddel tegen grondaaltjes en medicinaal goed voor luchtwegen en spijsvertering ' a decoction made by steeping a "double handful" of the dried plant in boiling water for 3 to 5 minutes is used as a remedy for the common cold; including upper and lower respiratory tract inflammations, and for digestive system complaints; stomach upset, diarrhea, and "liver" ailments. The decoction is consumed warm, and may be sweetened to individual taste (Neher 1968; Parodi 1959; Cavanilles 1802).

Ook  Dodonaeus kende al de Afrikaantjes, over de naamgeving schrijft hij 'De Brabanders en de Vlamingen noemen deze bloemen gewoonlijk Tunisbloemen. Men noemt ze tegenwoordig op het Latijn Flos Africanus en Flos Tunetensis, dat is bloem van Afrika of bloem van Tunis’.
Na de succesvolle veldtocht van Karel de V. tegen de Moorse vesting in Tunis in 1596 werd het Flos Africanus genoemd. In Engeland dacht men dat het plantje daar vandaan kwam. Zo werd het Africanus Flos, Africaanse bloem of Tunis bloem. Het afrikaantje, Duitse Afrikane- of Tuneserblume, Studentenblume, Sammetblume, Samtblumen, Franse fleur africaine, fleur de Tunis en Tagete rose d'Inde, Engelse African marigold en Turkey gilliflower. En de wetenschappelijke naamTagetes zou geinspireerd zijn op de Etruskische godin Tages, die de kunst van waarzeggerij kende. Niet mis voor een plantje uit de oude doos.

https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/tagetes-afrikaantjes

Moesdistel

Onze Bretoense groententuin

Een zeer oude bekende voor mij, deze moesdistel. Een zachtere, minder prikkerige variant van onze akkerdistel. Vroeger, zeer lang geleden, toen mijn haar en baard nog pikzwart was en ik als milieuridder met mijn Baarlese vrienden op zondagmorgen vroeg langs het Merkske wandelden, kwam ik veel moesdistels tegen. Ook nu is de plant niet echt zeldzaam en heb ik een stevig exemplaar gewoon in de groententuin staan. De jongere bladeren kunnen in het voorjaar gestoofd gegeten worden maar ook in het najaar, als de bloeitakken verwijderd zijn, is het blad eetbaar. Je kan de bladeren, net zoals asperges of kardoen,  afdekken om zo'n krokantere variant te verkrijgen.


Het is verwonderlijk dat zo veel voorkomende planten als de distels, zo weinig gebruikt geweest zijn. Zou het zijn omdat we zo'n hekel hebben aan die prikkerige planten? Maar wat doen we dan met brandnetel? Of zouden deze distels geen gebruikswaarde hebben? Ook dat lijkt mij zeer onwaarschijnlijk. Er zijn wel degelijk andere distels medicinaal veel gebruikt. Ik denk dan vooral aan de gezegende distel en recenter Mariadistel. Hoe zit dat met de moesdistel?


Moesdistel is een vaste plant met bleekgele bloemhoofdjes die omhuld zijn door geelgroene schutbladen. Deze omhulling doet een beetje aan groenten als sla en kool denken. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom deze plant de naam moesdistel draagt en men de plant ook is gaan eten. Een andere vorm van signatuurleer.  De Nederlandse naam ‘moesdistel’ en het Duitse ‘Kohldistel’ wijzen op het vroegere culinaire gebruik van deze plant: de jonge bladeren en de stengels werden en worden onder andere verwerkt in groentesoepen en hutsepotten.

In onze Bretoense kruidenliteratuur wordt vermeld dat niet alleen het blad, maar ook de jonge wortels en de bloemknoppen eetbaar zijn. Le Cirse maraîcher est une plante sauvage comestible riche en acides aminés, en minéraux et en vitamines. On consomme sa racine crue ou cuite mais il faut la récolter avant la floraison. Les jeunes feuilles peuvent être utilisées en salades et les inflorescences, débarrassées de leurs piquants, se consomment comme les artichauts. Maar.... de bloemknoppen eten als artisjok was mij toch te pluizig.

Moesdistel komt voor in Midden- en Oost-Europa en West-Siberië. In Nederland is de plant vrij zeldzaam, je kunt haar alleen in Zuid-Limburg en Noord-Brabant tegenkomen. In België is ze vrij algemeen in het zuidelijke deel van de Ardennen en in Brabant. Je vindt Moesdistel aan waterkanten, in broekbossen en op verstoorde plekken. De plant groeit goed op kalkhoudende, natte, voedselrijke gronden van klei, leem en zand. Telen als groente is goed mogelijk, je kan zaaien of oudere planten scheuren.

Een receptje: Aardappel-moesdistelpuree
Aardappelen samen met jong moesdistelblad en eventueel snijbiet, spinaziezuring en brandnetelblad gaar koken, afgieten, een klontje boter, wat melk, peper, nootmuskaat en zout toevoegen en alles met een vork fijn maken.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/41008-distels-en-doornen.html

Dahlia dahlia dahlia

Dahlia's zijn niet direct mijn lievelingsplanten maar de kleine pompombloemen die nu verwilderd langs de boerderijruine naast ons Bretoense huis bloeien, kunnen mij wel bekoren. Hoe zij elk jaar weer stralend opboksen tegen grassen, teunisbloemen en wilde asters spreekt mij wel aan. Als ik dan ontdek dat de knollen ook nog eetbaar zijn en de bloemen kleurstoffen bevatten, begin ik ook deze protserige bloemen te bewonderen.

Dahliaknollen bevatten net zoals paardenbloem, cichorei en aardpeer veel inuline. Mrs Grieve 1931 beschreef het proces om er inuline uit te winnen. Iets om eens te proberen?
The Inulin obtained in Dandelion and Chicory is also present in Dahlia tubers under the name of Dahlin. After undergoing a special treatment, Dahlia tubers and Chicory will yield the pure Laevulose that is sometimes called Atlanta Starch or Diabetic Sugar, which is frequently prescribed for diabetic and consumptive patients, and has been given to children in cases of wasting illness.
There was a very considerable business done in this product before the War by certain German firms. In a paper read at the Second International Congress of the Sugar Industry, held at Paris in 1908, it was stated that pure Laevulose is preferably made by the inversion of Inulin with dilute acids, and that the older process of preparation from invert sugar or molasses does not yield a pure product. The first step in the technical production of Laevulose is in the preparation of Inulin, and Dahlia tubers or Chicory root, which contain 6 to 12 per cent of Inulin are the most suitable material. Chicory root can readily be obtained in quantity, and Dahlia plants, if cultivated for the purpose, should yield in a few years a plentiful supply of cheap raw material.

For extraction of the Inulin, the roots or tubers are sliced, treated with milk of lime and steamed. The juice is then expressed and clarified by subsidence and filtration, the clear liquid being run into a revolving cooler until flakes are produced. These flakes are separated by a centrifugal machine, washed and decolorized, and the thus purified product finally treated with diluted acid, and so converted into Laevulose. This solution of Laevulose is neutralized and evaporated to a syrup in a vacuum pan.

Laevulose can be produced in this manner from Chicory roots and Dahlia tubers at an enormous reduction of price from the older methods of preparing it from molasses or sugar, the resultant product being moreover of absolute purity. Its sweet and pleasant taste are likely to make it used not only for diabetic patients, but also in making confectionery and for retarding crystallization of sugar products. It can also readily be utilized in the brewing and mineral water industries.

The research staff of one of the Scottish Universities during the War developed a process of extracting a valuable and much needed drug for the Army from Dahlia tubers, and was using as much material for the purpose as could be spared by growers.


En brood of koekjes bakken: Dahlia Bread (Dahlia pinnata)
The tubers should be just dug so there’s not a thick skin on them. Washed well. Peeling is optional.

Preheat oven to 200°
3 eggs
1 cup oil
2 cups sugar
2 cups grated Dahlia tuber
2 tsp vanilla
3 cups flour
1 tsp salt
1/4 tsp. baking powder
1 tsp. soda
2+ tsp cinnamon

Beat eggs until light and foamy. Add oil, sugar, grated dahlia tuber and vanilla. Mix lightly but well. Sift dry ingredents together. Add to wet ingred. Mix only until blended. Put into greased loaf pans. Bake in 200° oven for 1 hour.

http://www.eattheweeds.com/dahlia-pinnata/

Klimop

Er zijn zo van die planten die er altijd zijn en daardoor juist niét opvallen. Klimop bijvoorbeeld. Overdadig aanwezig in onze Bretoense bostuin als grondbedekker, hoog klimmend in de populieren of besvormend op oude muren. En toch heb ik nog weinig geneeskrachtig nagedacht of geschreven over deze plant. Het komt vooral omdat de plant licht giftig is en bij gebruik dus goed gedoseerd moeten worden. Toch wordt het blad in de professionele fytotherapie af en toe gebruikt. Uitwendig oa tegen cellulitis en inwendig bij hoest en astma. Klimop werd al in het oude Egypte en Griekenland gebruikt bij verschillende kwalen. Komen die gebruiken overeen met de toepassingen nu of zijn er tegenwoordig geheel andere inzichten?

In de oudheid werd klimop gebruikt bij hoofdpijn, slijmvorming en koorts en er werden magische krachten aan toegeschreven. Bij uitwendig gebruik zou het helpen bij builen en blauwe plekken. Plinius de Oudere (77 na Chr.) schrijft dat personen die door bijen gestoken worden, als tegengif het sap van kaasjeskruid of dat van klimop moeten drinken. Maar verder dicht hij klimop erg tegenstrijdige medicinale toepassingen toe: de plant verstoort de geest enigszins, maar zou hem, als je teveel gedronken hebt, ook weer ophelderen!

Dodonaeus in zijn Cruyde boeck,  1554,Van Veyl. Kracht en werking.
De bladeren van klimop die in wijn gekookt worden genezen grote wonden en zweren en als het op de voort etende zweren gelegd beneemt het verder gaan ervan.
Dezelfde bladeren die op dezelfde manieren gebruikt worden genezen ook hetgeen dat door het vuur verbrand is of door heet water, het verkoelt als het klein gestampt is en daarop gelegd wordt.
Dezelfde bladeren die met azijn gekookt worden genezen de verharde en verstopte milt als het daar op gelegd wordt.
Het sap van de bladeren en zo ook van de vruchten dat door de neus opgehaald wordt zuivert de hersens en trekt daar door de neus de taaie fluimen en andere koude vochtigheden uit waar de hersens mee verladen zijn.

Anno nu laat wetenschappelijk onderzoek zien dat klimopextract werkzaam is bij luchtwegaandoeningen als hoest en astma. De dosering is hierbij van groot belang: een te hoge dosering werkt vaatvernauwend en irriterend, en kan zelfs giftig zijn. Daarom is registratie als geneesmiddel eigenlijk een voorwaarde voor veilig gebruik.

Bij uitwendig gebruik, zoals bij bijensteken, beenzweren en cellulitis, werken kompressen met klimopblad verlichtend, mogelijk omdat het sap door de vaatvernauwende werking de gevoeligheid van de oppervlaktezenuwen voor pijn en jeuk vermindert.

Een onderzoekje.  Phytomedicine. 2009 Jan;16

Tolerance, safety and efficacy of Hedera helix extract in inflammatory bronchial diseases under clinical practice conditions: a prospective, open, multicentre postmarketing study in 9657 patients.

Fazio S1, Pouso J, Dolinsky D, Fernandez A, Hernandez M, Clavier G, Hecker M.

In this postmarketing study 9657 patients (5181 children) with bronchitis (acute or chronic bronchial inflammatory disease) were treated with a syrup containing dried ivy leaf extract. After 7 days of therapy, 95% of the patients showed improvement or healing of their symptoms. The safety of the therapy was very good with an overall incidence of adverse events of 2.1% (mainly gastrointestinal disorders with 1.5%). In those patients who got concomitant medication as well, it could be shown that the additional application of antibiotics had no benefit respective to efficacy but did increase the relative risk for the occurrence of side effects by 26%. In conclusion, it is to say that the dried ivy leaf extract is effective and well tolerated in patients with bronchitis. In view of the large population considered, future analyses should approach specific issues concerning therapy by age group, concomitant therapy and baseline conditions.

Wild voedsel: smeerwortel en anderen

Wild weeer vandaag, wolken, wind en zon. Weer dus om ook wild te eten. Ik zoek wat bij mekaar in groententuin en langs bosrand. Enkele aangewreten raapjes en twee wortels  uit de tuin worden samen met 4 gesprokkelde aardappels gaar gekookt. Ook snijbietblad, smeerwortelblad en topjes brandnetel oogst ik langs onze bosrand. De brandnetel liefst met de blote handen plukken, goed voor de vingerkootjes en anders kun je ze (de handen of de brandnetels) nog altijd in de smeerwortel draaien. Dit wild mengelmoes stoof ik met boter en gekruide olie, meng het na 5 minuten met een meel, ei, waterdeegje. Snel al roerend opbakken nog wat blokjes kaas er doorheen en dan deze korrelige hopelijk licht krokant brokjes samen met de gemengde groenten warm opdienen.

Smeerwortel inderdaad, een blad dat ruwbladig is maar snel smelt in de pan en zich dus goed leent om kort te stoven of om gedrenkt in een hartig beignetbeslag te frituren. Een krokantje dus.

De smeerwortel botanisch bekeken
Symphytum officinale behoort tot de familie van de Boraginaceae of ruwbladigen, de plantenfamilie waar ook bernagie en vergeet-mij-nietje bij hoort. Het is een overblijvende kruidachtige plant, die vooral op vochtige graslanden en aan de waterkant gevonden wordt. Ze bezit een forse penwortel. Deze wortels kunnen zo'n 30 centimeter lang en 3 centimeter dik worden. Zoals een oude naam zwartwortel al doet vermoeden zijn de wortels aan de buitenkant zwart-bruin gekleurd. Wordt de verse wortel doormidden gebroken dan kan de snel naar wit-geel verkleurende witte binnenkant waargenomen worden.

Vanuit de wortel ontspringen langgesteelde bladeren, die bijna tot een halve meter lang kunnen worden, en een of meer bloeistengels. Deze stengels zijn zo'n 2,5 centimeter dik, vlezig, hol en naar boven toe vertakt met kortgesteelde tot zittende bladeren. De bladeren zijn langwerpig tot lancetvormig-eirond en lopen in een lange piek uit. Aan de voet zijn ze geleidelijk of meer abrupt versmald. Alle bladeren zijn aflopend en hebben een netvormige nervatuur. Aan de bovenkant zijn ze dun behaard; dit in tegenstelling tot de onderkant, waar de haren vooral rond de nervatuur zijn te vinden.

Een bijzonder kruid voor de huid. Een Middelnederlands zalfrecept voor de huid: ‘Salve: neemt populierbotten ende smeerwortelen ende nachtscade ende malrovie; dese cruden ghesoden in smeere ende ghewronghen door een cleet, deze salve es goed jeghen drope (schurft) ende doet zweeren heelen.’ De Smeerwortel werd zeer geacht, reden waarom men hem ook in de hoven aanplantte. In de middeleeuwen werden de jonge stengels als groente gebruikt; deze werden als asperges klaar gemaakt. Zeker iets om opnieuw te proberen en ja, de plant bevat pyrrolizidine-alcaloïden, stoffen die op lange termijn schadelijk kunnen zijn voor de lever, maar wel volledig veilig zijn op korte termijn. Of durft er nu niemand meer smeerwortel eten?

Meer over smeerwortel: https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/symphytum-officinale-smeerwortel

Dille

Dillezaad kan nu ook geoogst worden.
Dille zou je de pocketuitgave van Venkel kunnen noemen. Niet alleen uiterlijk als plant maar ook wat betreft zijn medicinale kwaliteiten. Net zoals van venkel wordt medicinaal vooral het zaad gebruikt omwille van zijn carminatieve, gasdrijvende en krampwerende werking. Beide planten zijn geel bloeiend, hebben fijn verdeeld blad en ruiken anijsachtig. The common dill is so like fennel, schreef ook al de beruchte Culpeper. Deze Culpeper beschrijft de geur vreemd genoeg als onaangenaam en hij was niet de enige die in die tijd er zo over dacht, een oudhollandse volksnaam voor dille was stinkende vinke, een verbastering van stinkende venkel.

De vluchtige olie in dille bevat anethol, een stimulerend stof wat te vergelijken met amfetamine. In de Romeinse tijd mengden gladiatoren al dillezaad door hun voedsel als een soort doping en in Engeland werden dille- en venkelzaad meeting-seeds genoemd. Er werd in de kerk tijdens de preek op gekauwd om wakker te blijven. Een zekere Rosetta Clarkson signaleerde in een oud medisch handboek het gebruik van dille als middel tegen zwaarlijvigheid, wat ook al verwijst naar een amfetamine-achtige werking.

Vreemd genoeg was en is dille ook bekend als slaapmiddel. De naam 'dille' verwijst daar mogelijk naar. Dillan is een oudsaksisch woord voor sussen, in slaap wiegen.Baby's kregen een slap aftreksel van de zaden om beter te slapen. Mogelijk te verklaren door zijn krampwerende werking in de darmen waar baby's nogal last van hebben. Dus dille geen echt sedativum maar onrechtstreeks wel te gebruiken omwille van zijn ontspannende werking in de darmen.

Ook in laxerende kruidenmengsels werd het veel gebruikt zonder zelf laxerend te zijn, vooral samen met sterk laxerende kruiden zoals sennablaadjes die juist darmkrampen kunnen veroorzaken.

Verder is dille is een zogenaamd zogvormend kruid, een galactogogum. Dodonaeus schrijft 'Die opperste soppekens van dille met den sade in water ghesoden ende ghedroncken doen die vrouwen veel sochs in die borsten crijghen'

.Evenals venkel werd dille ook als 'oogversterkend' middel gebruikt. Tegen een overdosis werd wel met klem gewaarschuwd. Dille veel ghebruyckt maeckt doncker ende onclaer ghesichte ende verdroocht die natuere ende dat mannelijck saet. In één moeite zegt Dodoens dus dat te veel dille je ogen en je potentie kan verzwakken. Maar schrijft Gerard 'Common oyle in which dill is boiled or sunned provoketh carnal lust'. Vleselijke lusten?

Hartgespan

Hartgespan is al een tijdje uitgebloeid en levert nu rijp zaad. De hele bloeiende plant wordt samen met meidoornbloesem gebruikt tegen, hoe kan het anders, het spannen van het hart.

De plant wordt nog weinig gebruikt, toch zou daar, gezien het wetenschappelijk onderzoek, in de toekomst wel verandering in kunnen komen. Al zijn de autoriteiten uit het verleden best kritisch geweest over de mogelijke werking van hartgespan. 

Zo zegt Dodoens Hertsghespan en wordt in der medecijnen niet ghebruyckt/ nochtans zoo wordet van sommighen hedendaechs seer goet ende sonderlinghe ghepresen teghen die pijne/ weedom/ cloppinghe/ en bevinghe van der herten.

En in de Flora Batava geschreven rond 1882 Plaat 263 in deel IV. De geheele Plant geeft een sterken reuk en een weinig bitteren smaak: oudtijds oordeelde men dezelve te zijn, hartsterkend , toonwekkend , prikkelende , openende; maar tegenwoordig erkent men, dat deze eigenschappen, waar van de eerste haar den naam heeft doen geven van Cardiaca, dat is, hartsterkend, vrij onzeker zijn, waarom zij dan ook tegenwoordig zeer weinig gcbruikt wordt, noch in de Apotheek, noch onder de Huismiddelen. (Favrod de Fellens).


Maar Culpepper wrote of Motherwort: 'Venus owns this herb and it is under Leo. There is no better herb to drive melancholy vapours from the heart, to strengthen it and make the mind cheerful, blithe and merry. May be kept in a syrup, or conserve, therefore the Latins call it cardiaca.... It cleansethe the chest of cold phlegm, oppressing it and killeth worms in the belly. It is of good use to warm and dry up the cold humours, to digest and disperse them that are settled in the veins, joints and sinews of the body and to help cramps and convulsions.'

En Dr Paul Belaiche bestudeerde de 'agripaume' rond 1980. Il l’utilisa sur 64 patients neurodystoniques (grand état de stress et d’anxiété) souffrant de troubles du rythme cardiaque (tachycardie, extrasystoles, les problèmes organiques ayant été écartés). Il note :

• Une action contra-adrénergique (s’oppose à la réaction de stress) et antispasmodique ;
• Une action anxiolytique et sédative générale non négligeable ;
• Une diminution de l’hyperexcitabilité portant sur les fourmillements des extrémités, les crampes, et l’asthénie (fatigue) matinale 

Recent wetenschappelijk onderzoek lijkt de werking op het hart te ondersteunen.
The results showed that constituents (chlorogenic acid, orientin, quercetin, hyperoside, and rutin) of L. cardiaca herb extract uncouple (by 20-90 %) mitochondrial oxidation from phosphorylation, partially inhibit (by ~ 40 %) the mitochondrial respiratory chain in cases of pyruvate and malate as well as succinate oxidation, and effectively attenuate the generation of free radicals in mitochondria. Since partial uncoupling of mitochondria, respiratory inhibition, and decreased ROS production are proposed as possible mechanisms of cardioprotection, our results imply that L. cardiaca herb extract could be a useful remedy to protect cardiac muscles from the effects of pathogenic processes.  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24841965 Planta Med. 2014 May;80(7):525-32.
The effect of Leonurus cardiaca herb extract and some of its flavonoids on mitochondrial oxidative phosphorylation in the heart.

Phytother Res. 2013 Aug;27(8):1115-20. doi: 10.1002/ptr.4850. Epub 2012 Oct 8. Leonurus cardiaca L. (motherwort): a review of its phytochemistry and pharmacology.
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/leonurus-cardiaca-hartgespan-1

Het boekenpaadje

Bijna 2 jaar geleden is het al weer, dat ons Bretoense huis overstroomd werd. Ik schreef toen: 
Vandaag wat boeken proberen te redden uit ons verzopen huis. Ik begin maar met de echt verloren boeken te bekijken, de grotere exemplaren die onder in de boekenkast en dus in het water stonden. 
Enkele standaardwerken over kruidengeneeskunde oa Teedrogen van Wichtl en Groot handboek geneeskrachtige kruiden van Verhelst, maar ook een dure facsimile uitgave in 2 delen van Fuchsius De Historia Stirpium… En duur is dan nog niet mijn eerste criterium, de gevoelswaarde is heel wat belangrijker, boeken die ik al veertig jaar bezit (bezat) zoals Systematische fytotherapie van apotheker Meere… of zeldzame literatuur ooit gekocht in een muf ruikend boekenwinkeltje, het Franse apothekersboek uit 1890 ‘L’Officine’ van Dorvault. Dit standaardwerk van duizend doorweekte bladzijden probeer ik toch nog te redden. Het is wel goed nat maar blijkbaar plakt dit honderd jaar oud papier minder aan mekaar dan hedendaags papier, waardoor het nog wel te redden lijkt.  Dus den ouwe Officine in de motorhome terug mee naar België.

En verder, het leven gaat verder mijn leven gaat verder, beter verder, anders verder, verder verder. Verzopen boeken roepen herinneringen op, krijgen terug aandacht, worden weer waardevol, terwijl ik sommige boeken al jaren niet meer had ingekeken, laat staan gelezen.
Ik leg den Dorvault dicht bij de loeiende verwarming van de motorhome en probeer bezwerende taal te spreken. Kan ik de natuur betoveren?

Nu, dus bijna 2 jaar later, heb ik nog steeds wat van die verzopen boeken in mijn bezit. Opgeborgen in het tuinhuis, beschimmeld, beknabbeld door veld- en andere muizen. De boeken, ze zien er op afstand nog bruikbaar uit, maar zijn onverbiddelijk verloren en dus heb ik vandaag op advies van de schrijver Herman Hesse en op advies van Joke met al die mooie boeken een tuinpad aangelegd. Een weg van wijsheid maar wel letterlijk een doodlopende weg.

http://kruidwis.blogspot.fr/2013/12/het-is-gebeurd-zondvloed.html
http://kruidwis.blogspot.fr/2014/01/verzopen-boeken.html

Herfstig hoefblad

Het groot hoefblad is al aan zijn herfst begonnen.De forse bladeren worden bruin en krijgen grote gaten. De stevige stengels kunnen blijkbaar de bladeren ook niet meer dragen en gaan vermoeidheid voorover hangen. Alle krachten van de planten vloeien naar zijn wortelstok toe, dat is dan ook het deel van de plant met de grootste geneeskracht en straks is dan ook het moment om die wortel te oogsten. Helaas bevat de plant ook gevaarlijke pyrrolizidine-alcaloïden die de levercellen kunnen beschadigen. En dus ga ik van mijn wilde hoefbladeren ook geen tinctuur of siroop maken, al worden er nu voor medicinale doeleinden wel planten geteeld die geen pyrrolizidines bevatten.

Petasine is het voornaamste werkzame, gezonde bestanddeel in groot hoefblad, de stof vermindert de aanmaak van leukotrienen en histamine waardoor het opgezwollen slijmvlies in de neus slinkt. Histamine en leukotrienen spelen een belangrijke rol in allergische rhinitis (hooikoorts). Hooikoorts en migraine zijn dan ook de klassieke toepassingen van goed gecontroleerde hoefbladpreparaten.

Ref. Thomet OA, Schapowal A, Heinisch IV, Wiesmann UN, Simon HU. | Anti-inflammatory activity of an extract of Petasites hybridus in allergic rhinitis. | Int Immunopharmacol. | 2002 Jun;2(7):997-1006.

Over oude namen van de plant: Dokkebladeren en Pestwortel

De oude naam Dokkebladeren bij Dodoens is ook nu nog soms in gebruik. Dokken zou van duiken komen, planten die vochtig groeien of in het water duiken. Mij lijkt het eerder dat deze naam overgenomen is van het Engelse Butter dock, een bewaarplaats voor boter. De grote bladeren werden  gebruikt om boter in te verpakken of fris te houden.
Ik moet zeggen dat ikzelf het blad vroeger ook wel omgekeerd op mijn hoofd plaatste als een soort zonnehoed. Al wil ik mijn kop niet vergelijken met een pakje boter. Toch vinden we ook de volksnaam 'Grote hoetjesblaar' terug, ook kinderen zouden het blad als zonnehoed gebruikt hebben.  Bij Grimm lezen we dat Dock ‘een geschmuckte kopfbedeckung, Mutze‘ is. Dus toch een hoedje van natuur.

Over een andere oude naam: Pestblad, Pestilentiekruid, Pestilentiewortel, Pestkruid en Pestwortel.
 Deze namen duiden op het gebruik dat van deze plant gemaakt werd bij het bestrijden van deze gevreesde ziekte.  Zo schrijft Matthiolus (1563) dat hem uit ervaring is gebleken dat de verpulverde wortel, met goede wijn ingenomen, bij pest uitstekende resultaten oplevert. Daar pest in geheel Europa voorkwam vinden we ook elders benamingen die op deze ziekte gericht zijn. Men wil deze namen verklaren als volksetymologisch ontstaan uit de Latijnse naam petasites. Het is ook goed mogelijk, dat, nadat de volksnaam in gebruik gekomen was, men dit als een aanwijzing ging zien om de pest te bestrijden. Want een plant met een dergelijke naam moest wel goed zijn tegen deze ziekte.

Bij Hildegard von Bingen (ca. 1150) luidt de naam: Hufblatta major, wat Groot hoefblad wil zeggen. Vooral de wortel werd veel aangewend bij allerlei ziekten. Zo vinden we in de achttiende eeuw de wortel van de plant aangeprezen als urineafdrijvend middel, verder bij koorts en om de maandstonden te bevorderen. In de diergeneeskunde werd vroeger de wortel gebruikt bij paarden met ingewandswormen, maar ook ter bestrijding van schapenschurft.

Lees ook http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/25369-in-de-naam-van-groot-en-klein-hoefblad.html
https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/petasites-groot-hoefblad

Mammoetblad

Indrukwekkend. Buitenaards lijken ze wel, deze Gunnera's. Ze worden niet voor niets mammoetblad genoemd, alsof ze inderdaad uit een oertijd stammen. Deze exemplaren staan in het Bretoense stadje Huelgoat bij een oude lavoir uit de 16 de eeuw, een machtige plek, een machtsplek zou mijn 'goeroe' Carlos Castaneda zeggen.

Hebben hier ooit lang geleden mensen gewroet, gepraat, lief en leed gedeeld. Nu is het hier stil, alleen het kleine klateren van water is hoorbaar, de grote mammoetbladeren lijken die stilte nog te versterken. Gunnera's hebben geen bekende chemische geneeskracht, maar hun aanblik alleen al doen je bibberen en beven. Wat uitstraling betreft, zelfs in herfstige aftakeling, kunnen de mammoetbladeren ons wel wat leren. Zouden ze niet goed zijn tegen de ouderdom, prostaat en potentie? Volgens de signatuuleer zou ik denken van wel. Of ben ik nu aan het fantaseren?


En dan vind ik toch een soort hormonale werking, tenminste een zogvormende werking, wel van een andere Gunnerasoort en wel bij ratten, maar het is toch al iets.
Lactogenic activity of rats stimulated by Gunnera perpensa L. (Gunneraceae) from South Africa. Simelane MB1, Lawal OA, Djarova TG, Musabayane CT, Singh M, Opoku AR.
Gunnera perpensa L. (Gunneraceae) is a medicinal plant used by Zulu traditional healers to stimulate milk production. The effect of an aqueous extract of the rhizome of the plant on milk production in rats was investigated. Female lactating rats that received oral doses of the extract of G.perpensa significantly produced more milk than controls. The plant extract did not however, significantly influence the levels of prolactin, growth hormone, progesterone, cortisol, ALT, AST and albumin in the blood. The mammary glands of rats treated with the extract showed lobuloalveolar development. The extract (0.8 µg/ml) was also found to stimulate the contraction of the uterus and inhibit (23%) acetylcholinesterase activity. The cytotoxicity of the extract (LC₅₀) to two human cell lines (HEK293 and HepG2) was 279.43 µg/ml and 222.33µg/ml, respectively. It is inferred that the plant extract exerts its activity on milk production and secretion by stimulating lobuloalveolar cell development and the contraction of myoepithelial cells in the alveoli. It is concluded that Gunnera perpensa contains constituents with lactogenic activity that apparently contribute to its effectiveness in folk medicine.