Rozenwortel in de Gran Paradiso

We zijn even afgedaald van onze 2500m hoge gite naar het dorpje Ceresole reale op 1500m. Wat boodschappen gedaan in een kleine superette, jonge kaas van de streek Tome, fruit en een flesje ‘Alcool di Mentha’, een oplossing van Mitchammunt etherische olie in alcohol van 80° gekocht. Zo een product is zelf goed te maken en kan als eerste hulpmiddel bij maagpijn, misselijkheid, hoofdpijn en zelfs hoogtevrees gebruikt worden. Tenminste volgens de plaatselijke informatie.

Rozenwortel
De ontdekking van de dag deed ik echter bij de rifugio Pian della Ballotta, gelegen aan de achterkant van het Lago Serru. Deze onbemande hut ligt vastgeklemd tegen de rotswand en op de padkant boven de afgrond groeide volop een soort Hemelsleutel. De planten waren gedeeltelijk vertrapt, waardoor de wortels bloot lagen en sommige zelfs helemaal afgebroken. Door de luchtige, licht beangstigende omgeving was ik meer met mijn wandelpartners bezig dan met de planten, totdat Nadine opmerkte dat het naar rozen rook. Nogal absurd op deze hoogte. Eerst dacht ik dat haar geurgewaarwording gestoord was door de angst, totdat ik aan al die gekneusde Sedums dacht. Dat moesten de fameuze Rozenwortels zijn! En inderdaad de wortels roken duidelijk naar rozenwater. Maar wat moest ik met die rode bloemkleur en de vrij hoge planten, terwijl de Rhodiola geelbloeiend en laag moet zijn. Volgens mijn Kosmos Naturfuhrer moet de Rozenwurz maar 10 tot 35 cm hoog worden, maar worden de blutenblatter zuweilen an der spitzen rot en groeien ze meestal op kalkarme vochtige bodem van 1000 tot 3000m, dàt klopte wel. Toch later nog eens goed controleren! Merkwaardig dat een stress-reducerende plant zo massaal op een stress bevorderende plaats groeit?

s’Avonds in de refuge Savoia de Suppe Valdostano gegeten, een vaste soep, meer een soort broodpap van oud brood, kool, kaas en kruiden. Heeft niks te maken met de Rozenwortel maar is wel energie voor vermoeide en uitgehongerde trekkers.

Wandelen in de Gran Paradiso

Eind augustus, we zijn in de Gran Paradiso op het plateau van Nivolet zowat 2500m hoog, een van mijn lievelingsplekken in de Italiaanse Alpen. We verblijven in de refugio Savoia. Vandaag wandelen we via de 2800m hoge Grand Collet naar Pont, eindstation in de vallei van Valsavarenche. In de afdaling vinden we de laatste bloeiende Arnicaplanten op veengrond, een plaats waar ze volgens de flora ook thuishoren. Ik oogst wat rijp zaad en stop het in het netzakje van mijn trekkersbroek, daar kunnen ze tegelijkertijd luchten en drogen.

Arnica montana of Valkruid, is zoals zijn naam zegt, een kruid tegen de gevolgen van het vallen, en dus helemaal op zijn plaats in de bergen. Echt een wonderbaarlijk middel tegen kneuzingen en verstuikingen, maar wel eentje met gebruiksaanwijzingen. Vers kunnen de bloemen voor gevoelige personen wel huidirritatie veroorzaken, dus altijd eerst voorzichtig uittesten of wel verdund met water of olie gebruiken. 

We dalen verder, bij een bergbeekje vind ik een Sedumsoort met gele naar rood verkleurende bloemen, een soort Hemelsleutel. Zou dit de Rhodiola rosea zijn, waar ik naar op zoek ben? Deze vetplant is de laatste jaren bekend geraakt als adaptogeen en dus wil ik zo een versterkend kruid graag eens in levende lijve zien. De Rhodiolawortel ruikt naar rozenwater en dus probeer ik aan de wortels te krabben om de geur op te snuiven. Helaas ruik ik alleen maar natte, humusrijke grondgeur! Of toch iets van rozen? Twijfel blijft.

Verder in de afdaling vinden we nog de giftige, maar o zo magische Veratrums en Aconitums, planten die veel als homeopathisch middel gebruikt worden. Zo vers en onverdund, zeker niet om op te eten, behalve als je persoonlijk een eind aan je leven wilt maken en dat ben ik op dit moment zeker niet van plan. De monnikskap in blauwe bloei ziet er altijd eerbiedwaardig uit, maar schijn bedriegt onder zijn monniksuiterlijk verbergt hij sterk werkende alkaloïden, die onze hersenen en hart onderste boven halen. Twee gram wortel inwendig kan al dodelijk zijn en zelfs het sap op de huid kan al vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. 

Het Nieskruid, veratrum album is zijn ecologisch broertje in dit voedselrijke, vochtige biotoop, een even statige maar ook gevaarlijke plant, die vroeger heel wat mensen flink ziek heeft gemaakt. Het per vergissing oogsten van de Nieswortel in plaats van de onschuldige Gele gentiaan was dikwijls de oorzaak van deze vergiftigingen. Het gevolg was dat we een giftig likeurtje krijgen, die heel wat minder heilzaam is voor maag en darmen. 

Maar we zijn nog altijd in de Gran Paradiso, nog steeds niet zat of ziek en op weg naar Pont. Een groep zwaar beladen Hollanders begint aan deze toch wel zware klim en hoe graag ik zelf ook rond toer in de bergen, toch ben ik nu blij dat ik niet mee naar boven moet. In Pont genieten we van een lekker biertje, altijd een hemels genot na een goede inspanning. Zouden we die zware lichamelijke inspanningen alleen maar leveren om daarna extra te kunnen genieten? En 'genieten' kunnen en moeten we straks weer, want na dalen komt het stijgen om bij onze verblijfplaats de Savoiahut te geraken. Het is een mooi, breed en bekend pad, eerst nog in de schaduw van bomen en struiken, maar dan boven de boomgrens in de hitte van de open vlakte. Halfweg de klim houden we onze rustpauze bij het Jezuskruis met aan de overkant de echte heer Gran Paradiso in hoogst eigen gedaante. De bergen zijn me heilig, maar ze worden, wat mij betreft niet heiliger door het plaatsen van kristuskruisen en madonnabeelden.

Het tweede gedeelte van de klim is minder steil, we wandelen al op de hoogvlakte van Nivolet, zigzaggen tussen rotsen en waterrijke bergweilanden begroeid met het feeërieke pluizige wollegras. Het biotoop is niet alleen geschikt voor wandelaars, maar vooral het ideale terrein voor mollige marmotten, die zich vol gevreten hebben om straks aan hun winterslaap te beginnen. Aan de einder doemt onze thuisbasis al op, nog even een inspanning en dan kunnen we ons weer te goed doen aan de lekkere, vettige keuken van de Savoia.

Over Veratrum. 

De witte nieswortel (Veratrum album L. is een uiterst giftige vaste plant die behoort tot de Eenbesfamilie. De wortel werd vroeger als pijlgif gebruikt. De plant komt van nature voor in de Alpen. Hij wordt 50 tot 150 cm hoog..De witte nieswortel bloeit van juni tot augustus met witte, 12 tot 15 mm grote bloemen, die in een 50 cm lange tros staan. Vooral als de zon schijnt geuren de bloemen doordringend.
Alle delen van de plant zijn zeer giftig. De mate van giftigheid hangt wel af van de standplaats. Planten op 700 m hoogte bevatten 1,5% alkaloïden en die op 2500 m hoogte nog maar 0,2%. Vooral in de wortelstok komen de alkaloïden protoveratrine en germerine voor.

Rembertus Dodonaeus schrijft over Veratrum. Die wortel van wit Niescruyt doet sterckelijck ende met groot ghewelt braken ende overgheven alderhande overvloedighe quade fenijnnighen taeye vochticheden ende fluymen/ ende es mits dyen goet tseghen die vallende sieckte/ rasernie ende langduerende pijne in thooft/ dullicheyt/ swaermoedicheyt/ fledercijn/ pijn ende weedom in die hope diemen sciatica heet/ alle manieren van waterladen/ vergiftheyt/ ende tseghen alle oude coude wederspannighe sieckten die niet lichtelijcken met anderen bequaemen remedien en willen sceyden. Ende hoe ende in wat manieren datmen dese wortel sal ierst bereyden eermense in gheven sal ende dijsghelijcx oock dat lichaem dat dese wortel ghebruycken sal/ es van vele oude doctoren seer lanck bescreven/ dat wy niet en hebben willen verhalen/ om dat die saken ende redenen diemen aenmercken moet/ zoo veel ende groot sijn datmense int corte niet en kan stellen/ ende wel eenen boeck soude vullen. Ten anderen oock om dat men dese gheweldighe wortele naer Galenus leeringhe niet en behoort in te ghevene/ maer alleen van buytens tlichaems te hebruyckene.

Brief aan en van een herborist. Over de paardenbloem als symbool voor de vereniging.

Wilsele, 20-1-2001, Irene aan Maurice

Maurice,

Mag ik als trouwe Herba lezer nu eens een nieuwsgierige vraag stellen? Hoe is het tijdschrift Herba (en de vereniging) aan zijn paardenbloem embleem gekomen? Wie en wanneer en hoe heeft men voor dat kruid gekozen? Ik ga alvast ook op speurtocht en vind dit:

In het compendium van rituele planten in Europa staat dat het woord "symbool" komt van het Griekse "sumbulon" dat oorspronkelijk sloeg op de twee helften van een wassen schrijftafeltje dat personen met elkaar deelden als uitdrukking van hun onderlinge band. Deze betekenis ging geleidelijk over naar een herkenningsteken, een contramerk of legitimatiebewijs, dat diende om bijvoorbeeld een vergadering in besloten kring bij te wonen. Later werd "symbool" gebruikt voor elk afgesproken teken, en werd dus een soort parool of wachtwoord, een teken in het algemeen. Ten slotte kreeg "symbool" de specifieke betekenis van zinnebeeld: een concreet teken dat naar andere vaak niet concrete werkelijkheid verwijst. Een bekend voorbeeld hiervan is de palmtak die de overwinning symboliseert. Heel wat politieke partijen, filosofische, beroeps-, of religieuze verenigingen en naties kennen de subtiele kracht die uitstraalt van een symbool en plaatsen dat ook graag op hun logo of embleem. Men hoopt dat het gekozen symbool zal aanslaan bij de leden en verder dan leidraad en stimulans zal zijn om een beweging gaande te houden, niettegenstaande de verscheidenheid binnen de groep.

Ja, als ik dit lees dan heb ik zoiets van: de paardenbloem is een goede keuze. Nu heb ik zelf een rare band met de paardenbloem. Zij was namelijk het eerste kruid dat ik echt ontdekte. Ik bedoel je kent dat wel maar bekijkt het nooit echt, er eens blijven bij stilstaan en bewonderen is er ook al niet bij en dan ineens doe je dat toch zomaar... Ik zag ineens overal paardenbloem, dat blijft maar aan je tenen kriebelen. Maar paardenbloem zet ik niet tussen de malse grassprietjes, ik heb een voorkeur voor die tussen de straatstenen. De dappere dus en dat is nu precies het woord dat ik bij dat (on)kruid zet ... .dapper. Nu, januari zijnde zit ik mij reeds te verkneukelen op haar komst. Het blijft niet bij kijken alleen, opeten is er ook bij, ik kan dat niet meer missen in de lente enfin misschien is dat maar een verslaving die tussen mijn oren zit.

Wanneer ik in een natuurwinkel ben, heb ik wel eens binnenpretjes... Nog nooit een etalage gezien vol vers paardenbloemgroen...

Paardenbloem, de vriendin van de lever...

Mijn wens: dat paardenbloem mag aanslaan, ook eens de mode van de dag mag worden. En dat de vereniging net zoveel gezonde beweging kent als dit dappere kruid. En ik voel mij een dapper meisje dat ik achter mijn wassen schrijftafeltje gekropen ben (van kleur klopt het in ieder geval) om mijn paardenbloem grote goesting eens neer te schrijven.

Vragen over een oud boek...

Wanneer kan je nu van een kruidenboek zeggen: dat is een oud boek. Leef-tijd, tijd van leven kan een kruidenboek levendig zijn of leeft het niet? Is het zo levendig als de mens die er in snuffelt en gaat gebruiken? Een oud boek is voor mij bv. een oude spelling tegen komen; ziektes met benamingen die niet meer actueel zijn en benodigdheden die tot de verbeelding spreken. Zo een boek is: `Troost der zieken' van broeder Aloysius, een receptenboek van geneeskruiden, Uitgeverij Schors - Amsterdam. Volgens mijn huisarts heeft 80 procent van de bevolking last van aambeien dus ga ik alvast eens kijken wat een oud boek daarover zegt.

Lijders aan aambeien moeten zich wachten voor alle hartstochten, vooral voor ontucht, gramschap en mismoedigheid. Zij moeten zich onthouden van alle prikkelende en scherpe spijzen. Zij moeten zachte bedden vermijden, niet te lang slapen, op harde stoelen zitten en een matige beweging nemen. Behandeling: Dagelijks een kop thee van duizendblad

Aambeienpoeder: meng 40 gram gezuiverde zwavelbloem met 40 gr wijnsteen en 40 gram suikerpoeder; neem hiervan 3 maal daags een suikerlepel in met wat water of melk. Dit is een beproefd middel. Dit is dan een snufje begin en einde van het aambeienverhaal. Wat mij opvalt nergens speenkruid

Voor bedorven adem een recept dat zeker de moeite waard is om bij stil te staan. Neem 4 maal daags een suikerlepel zwart beendermeel, gemengd met suiker of chocolade, in een weinig melk.

Astma: Is astma veroorzaakt door naar binnen geslagen huidziekten, dan tracht men den uitslag te doen uitkomen door hooihemden 2 of 3 maal in de week, warm aan te trekken, waar mede men ander half uur te bed blijft. Tevens neemt men `s avonds voor het slapen gaan een kopie vlierthee

Diarree door zwakheid der maag: Thee van Salie, Alsem en Eikeschors, van ieder 3 gram op halve liter kokend water: alle uren 1 eetlepel innemen. Kruisjes van okkernoten 10 gram op een flesch Bordeauxwijn getrokken; alle 2 uren 1 eetlepel innemen. `s Avonds oliban (wierook) ter dikte ener erwt inslikken.

Heupjicht:

Wrijf de heup 2 maal daags met volgend mengsel in: 5gr Scheepsteer (Pix liquida) gemengd met 100gr spiritus van 75 %.

Insectensteken voorbehoedmiddel: Meng 10 gram tinctuur van Pyrethrum roseum met 100 gram water; wrijf hiermede het gezicht in. Het poeder van Pyrethrum doodt vliegen, krekels, mieren en andere insecten.

Verstuiking: Neem het wit van een ei, klop het tot schuim, voeg er dan 5 eetlepels roet uit de schoorsteen bij; smeer dit mengsel op een doek, en bind dezen om het verstuikte ledemaat. Het zal spoedig genezen zijn.

Middeltjes. Kan alles dan zo veranderen? Groetjes van Irene.

Weelde, 25 januari 2001, Maurice aan Irene

Beste Irene,

Waarom we ooit 11 jaar geleden de paardenbloem als symbool voor onze vereniging hebben gekozen? Ja! Ja! Ja! Misschien zoek je er een spirituele betekenis achter en misschien is die er ook. Maar toen was onze voornaamste bedoeling, een mooie en grafisch sterke afbeelding te vinden van liefst een gewoon kruid. En daar beantwoorde deze paardenbloem uit de `Herbal' van Krutch helemaal aan.

Het kiezen van een veel voorkomend onkruid had natuurlijk wél een betekenis. Kruiden waren en zijn nu eenmaal de eenvoudigste en goedkoopste medicijnen van en voor de mens. Daar spreekt ook mijn verwondering en bewondering uit voor die dagdagelijkse onkruiden. Het, hoe is het mogelijk dat zoiets vanzelfsprekend als een paardenbloem zo bijzonder kan zijn? En bijzonder is deze Taraxacum officinale toch wel. Het bijzondere van het gewone, het vertrouwde, is dat niet genezend op zich? Ook de groeikracht en aanpassingsvermogen van onze pisbloem spreken tot de verbeelding, het zijn kwaliteiten die zeer nuttig kunnen zijn voor een mens en voor een vereniging. Dus toch veel redenen om voor de paardenbloem te kiezen. Het kiezen voor deze plant van bij ons krijgt ten andere steeds meer betekenis in deze tijd van het `steeds verder gaan zoeken'. Paardenbloem is toch zeker zo veel waard als Cats Claw, Una de Gato, Morindia, Kawa-Kawa en andere tropische beroemdheden. Met alle respect voor deze eerbiedwaardige planten.

En over oude kruidenboeken gesproken. Ik heb dezelfde verwondering als jij. Een gevoel van geloof en ongeloof. Dat mengsel voor een `bedorven adem' zou ik zeker niet meer toepassen. Beendermeel zwart of niet zwart, staat nu, door je weet wel Creutzfeld-Jacob zeker op de zwarte lijst. Ik heb het, ten andere vroeger veel gebruikt, beendermeel voor mijn eigen beenderstelsel, een vorm van signatuurleer zeker. Aambeien krijgen door hartstocht, dat spreekt me natuurlijk wel aan en ik zou zelfs meer zeggen, dat heb ik er voor over.

Over aambeimiddeltjes hebben mensen altijd wel gefantaseerd. Ook nu hebben we nog onze volkse gebruiken van speenkruidknolletjes of helmkruidbollen in melk te laten trekken met schijnbaar wonderlijke resultaten. Dat deze planten kunnen helpen betwijfel ik niet, maar dat na 24 uur de aambeien al verdwenen zouden zijn, is voor mij van het wonderbaarlijke te veel. In een ander oud kruidenboekske van Heer-Oom uit 1957 worden het benedictenkruid (gezegende distel), Braamblad (looistoffen), brandnetel, kelver (kervel?), lijnzaad (verzachtend en tegen verstopping) en weegbree (thee van rijp zaad, slijmstoffen net zoals vlozaad) inwendig tegen ons speen gebruikt. Voor een ouwe Heer geen slechte keuze, vind ik.

Irene, uit oude kruidenboeken citeren en ze becommentariëren, kunnen we nog jaren blijven doen en misschien moeten we dat ook doen, maar nu wil ik er toch mee stoppen. Tot de volgende Herba. Ouderwetse groeten van Maurice.