Herboristen Opleiding in de Ardennen

Het tweede weekend van de opleiding in Natoye is net voorbij. Lekker koud was het wel, dus konden we ook gezellig samen rond de houtkachel kruipen. Het was de bedoeling dat we ook wat knoppen zouden plukken om gemmo-middelen te maken. Dat is ook gelukt al waren de knoppen, door de koude winter en het koude weekend, nog niet echt zwaar opgezwollen. We plukten de eerste dag onder andere wat stevige eikenknoppen en mini-meidoornknopjes. De aromatische populierknoppen konden we vreemd genoeg niet vinden, gelukkig waren die de volgende dag in de vallei bij de beek volop voorradig. Een geduldwerkje is het wel om al die kleine, maar wel sterk geneeskrachtige dingetjes te oogsten. We maken er een soort tinctuur van, de zogenoemde glycerine-maceraten, de knoppen worden in een mengsel van alcohol, glycerine en water gelegd en moeten dan enkele weken trekken.

Op zondag sloten we af met een kleine wandeling bij het klimmassief van Durnal. Niet in de rotsen maar met neus en vingers op de begane koude grond. Het is een puzzel-hobby van mij om de bijna vergane plantenresten van vorig jaar te herkennen. Sint janskruid, of tenminste de hypericumsoorten met hun roestbruine stengels zijn meestal makkelijk te herkennen, ze noemen ook niet voor niks hertshooi, hard hooi, overwinteren dus goed zonder te verteren. Wat hier ook herkenbaar was, zijn de Guldenroedes.

Gemakkelijker zijn de vele varens die ook groen blijven in de winter, vooral de kleine soorten zijn goed herkenbaar omdat ze allemaal nogal verschillend blad hebben. Massaal en mooi stonden er de Eikvarens en de Steenbreekvarens, maar ook een varentje met wat bobbelig blad dat ik ken van mijn Franse verblijfplaats in de Drôme, maar op zijn naam kon ik nu niet komen. Ja, ik word ook een dagje ouder, of zitten mijn hersens proppensvol?  Misschien moet ik in de toekomst maar zelf nieuwe plantennamen verzinnen, de bobbelige varen bijvoorbeeld. Al is een nieuwe naam nu niet nodig want ondertussen weet ik weer dat het de Schubvaren is. Zijn Latijnse naam is Ceterach officinarum, dat officinarum verwijst naar zijn medicinaal verleden. Het werd toegepast als middel tegen milt- en leverklachten. De Engelse benaming is Common spleenwort. Maar ook het Steenbreekvarentje is in de Italiaanse volksgeneeskunde gekend om zijn verzachtende, slijmoplossende maar ook menstruatiebevorderende werking. Weer genoeg info om serieus in de war te geraken. Toch zou ik deze varentjes maar niet medisch gebruiken al was het maar omdat ze vrij zeldzaam zijn in onze streken en de werking verder weinig wetenschappelijk onderbouwd is.

Eikvaren en kruidig wandelen in Wéris | Reizen en recreatie: Reisverhalen
Geneeskracht van knoppen: gemmotherapie | Mens en gezondheid: Alternatief

 Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine Ethnophytotherapeutical research in the high Molise region (Central-Southern Italy): "Asplenium trichomanes L
The plant has been reported as demulcent, expectorant and laxative [69], but also to promote menstruation [70]. Caution is nevertheless advisable, because many ferns contain carcinogens [71]. Since the species, according to Gastaldo [22], contains active compounds similar to those of A. capillus-veneris, the use for regulating menstruation [72,73] could be due to similar sterols."

Ons verblijf in Natoye: Het BuitenShuis

De eer van de kweepeer

Kweeperen! Het is niet direct het juiste moment om over deze harde vrucht te praten. Alleen, heb ik de hele winter door enkele van deze vruchten gevolgd, die bij de achterdeur op een bank lagen. Ik heb ze maanden aan een stuk in weer en wind onverbiddelijk geobserveerd en gefotografeerd. Zo zelfs, dat ik af en toe gewetenswroeging kreeg over mijn ongevoelige houding tegenover deze 3 vriendelijke vruchten.

Kauwen en merels die hier overvloedig aanwezig zijn, vertoonden ondanks het ruwe weer weinig belangstelling voor de Cydonia's, totdat ze in februari langzaam begonnen weg te rotten en nu vrij snel door deze vogels en andere vliegjes worden weg gegeten.

Kweepeer, vergeten vrucht en medicijn | Eten en drinken: Recepten

Winterwandeling

Kruidenwandelen in de winter, het is contradictorisch misschien, toch is het één van de dingen die ik zeer graag doe. We vertrekken weer aan het tramstationnetje in De Haan. Gelukkig met een hele bende, want de opkomst wil in de winter wel eens tegen vallen. Bijna op de tramsporen, tussen het gras vinden we, heel exclusief, het gerimpeld roset van de Wouw. Geen verrassing voor mij. Ik kom er praktisch elke dag langs. Maar we wandelen verder, langs de Kraailook, die nu op zijn best te plukken is, al zijn zijn groeiplaatsen hier in de wegkanten ook de pisplaatsen van hondjes en andere kleine zoogdieren. Maar geen nood, verderop in het binnenduin, vinden we op propere plaatsen niet alleen Kraailook maar ook massa's Winterpostelein, genoeg om je bord te vullen, maar natuurlijk kun je het beter met beetjes in de witlofsla verwerken.

We ploeteren verder langs een paardenpad en vinden een afgebroken vliertak vol met glimmend Judasoor. Fris gewassen lijkt het wel. Iets verder steken we de koninklijke baan over en dan in het duin onder Duindoorn en Rozebottel stappen we recht richting zee. Altijd toch weer enige verwondering over die immense plas water die achter dat zand opduikt. Nu wordt het wat rustig wat plantjes betreft en drijft de groep langzaam uit mekaar. Alleen nog wat Blaaswier kan een beetje plantenaandacht trekken. We naderen de Haanse dijk, net als de dreigende wolken hun regenwater lossen en dus duiken wij, net op de middag, het café binnen.

Judasoor, ook een paddestoel | Mens en gezondheid: Gezonde voeding

Kruidensoep

In de klassieke fytotherapie maken we nog steeds gebruik van de eveneens klassieke kruidenthee. En ik moet bekennen dat ik niet zo'n theedrinker ben, het smaakt mij te veel als warm water. In de Chinese geneeskunde heeft men daar wat op gevonden, men noemt een aftreksel van kruiden gewoon soep. En ja, wat is soep anders dan een pittige, zoute thee al wordt die soep in China soms ook wel zoet en koud gedronken.

De ingrediënten voor zo'n medicinale soep vind je hiernaast afgebeeld. Het ziet er zo al beeldig uit en als je dan weet wat er in zit, wordt je helemaal opgepept.
Die witte plakjes zijn niks anders dan Chinese Yam, Dioscorea villosa, de knol van een mooie klimplant met  hormonale werking. Die kleine stukjes zijn amandelsnippers zonder meer gezond, het gebreide pluche aan de bovenkant is de white fungus, een trilzwam met de officiële naam Tremella fuciformis en om de hele soep compleet te maken worden er ook nog rode ginsengworteltjes in verwerkt. Zou dit geen afrodisiake soep kunnen zijn? Zo maar te koop in de eerste de beste Chinese supermarkt. Ok! over de kwaliteit van die kruiden mogen en moeten we ons best wat vragen stellen.

Voor meer info
http://sites.google.com/site/kruidwis/

Klein groen in een verleden tuin

Nog eens een van de vele tuinen uit mijn verleden bezocht. Nu het begijnhof van Breda met zijn zelfs in Februari al opgeharkte perkjes maar toch al het eerste groen tussen de nog beijzelde paadjes. En wat voor groen! De gevlekte scheerling waarmee mogelijk onze vriend Socrates zijn gifbeker heeft gedronken. Het speelse schermbloemige blad ziet er wel kervel en peterselieachtig uit maar is dus niet echt eetbaar. Ook een andere boeiende maar giftige plant met zijn tulpachtig blad de Herfsttijloos schiet al stevig de propere grond uit. Boeiend en giftig, hoort dat niet samen? En dan toch nog iets eetbaars zonder te hallucineren, het Lepelblad, die zijn naam niet gestolen heeft en ook nog veel vitamine C bevat. Een plantje dat scorbuut of scheurbuik moest voorkomen op de vroegere ontdekkingsreizen.

Het begijnhof in Breda. Een tuin uit mijn verleden waar ik zowat 40 jaar geleden met de hulp van de toenmalige tuinman mijn eerste kruidenkennis heb opgedaan.

Tuinbonen tegen Alzheimer

Ik kan me het moment nog herinneren, dat ik als Vlaming lees Belg in Nederland ging wonen en ontdekte dat die binnenlanders zo'n rare groente als labbonen aten. Een nogal lompe, melige boon gehuld in een dikke, behaarde peul die samen met bonenkruid moest gegeten worden om dat goedje nog enigszins smakelijk en verteerbaar te houden.

Veel eet ik het nog steeds niet, maar ik ging het plantje de laatste jaren wel waarderen. Ten eerste omdat ik enkele oude soorten ontdekte, zoals de Duivenboon    die ik vorig jaar ook in mijn Franse jardin geteeld heb. Ten tweede,vooral ook waardering omdat ik ontdekte dat zo'n onnozel boontje een vrij grote hoeveelheid L-dopa bevat, een dopamine-achtige stof die voor Alzheimerpatiënten zeer belangrijk is. Zelfs door het regelmatig eten van enkele bonen of het slikken van extracten kan het ziekteproces vertraagd worden.
Ik moet er nu aan denken, omdat ik enkele van die wilde boontjes in mijn zaadoogst van vorig jaar ontdekte en, ondanks de vorst, voel ik toch al wat voorjaar en moet er ook gepland en zaad besteld worden om met een gerust gemoed de lente en zomer in te gaan.


Duivenboon of kleine veldboon.
Een oeroude boon, die mogelijk al in 6000 v. Chr. werd gegeten. We zouden ze dus gerust Adamsbonen kunnen noemen! De groente kwam in ons land door de Romeinen en heeft de hele Middeleeuwen op zowel mensen- als dierenmenulijsten gestaan. Het Cruydt-Boek van Dodoens (1644) noemt de “Kleyne Boonkens” of “Zeeuwsche Boonkens”. Dit kleinste familielid van de tuinboon is zo groot als bruine bonen en vrij rond van vorm. De variëteit die ik geteeld heb en door Vreeken's zaadhandel aangeboden wordt, is bruin van kleur, er bestaan ook witte, groene en zwarte rassen. De smaak is die van een verfijnde tuinboon, maar door de kleine afmeting is het mondgevoel uniek. Menig moderne tuinboon is jaloers op het aroma! Zaai ze flink vroeg: februari-maart, ze kunnen enkele graden vorst verdragen en kunnen i.v.m. vogelvraat (duiven zijn er gek op) het beste voorgezaaid worden of anders 5 cm diep zaaien. De oogst kan vers (veel werk maar erg lekker) of gedroogd plaatsvinden.

Meer over Vicia faba:
Tuinbonen, de bijbel en Alzheimer | Mens en gezondheid: Aandoeningen

La Drôme, de Franse kruidenstreek

Wonen aan zee, en toch drôme(n) van andere oorden. Niet dat ik ontevreden ben, zelfs kille mist hier in De Haan aan zee heeft zo zijn eigen mystieke charme. Al moet je wel oppassen dat je het verschil blijft zien tussen lucht en water.
Maar toch, nu, met het langzaam lengen der dagen denk ik wel eens aan de komende lente en zomerdagen, die we samen met andere kruidenliefhebbers jaarlijks doorbrengen in onze Franse kruidenstreek. Een impressie of meerdere impressies vind je in de volgende artikels.

Drôme, de Franse kruidenstreek | Reizen en recreatie: Reisverhalen
Kruidenwandeling bij Jonchères | Reizen en recreatie: Reisverhalen
Wandeling naar Rochas, een verlaten nederzetting | Reizen en recreatie: Reisverhalen
Wandelen op water: L'Oule | Reizen en recreatie: Reisverhalen

Erotic trees

Drôme doet kruidig leven

Vakanties en stages voor herboristen en plantenliefhebbers

Al jaren organiseren we in samenwerking met de herboristenvereniging kruiden- en wandelvakanties in de DrômeDiois en de Drôme Provençale. In deze streek gelegen tussen Vercors en Mont Ventoux liggen verspreid over het landschap vriendelijke gebergtes en wezenloos stille valleitjes, gorges en dorpjes. Schuchter vers groen vermengt zich in het voorjaar met de kruidige kracht van tijm en lavendel, schijnbaar chaotische natuur wordt afgewisseld met geordende cultuur van olijfboomgaarden en lavendelvelden. Hier hebben mens en natuur een evenwicht gevonden. Niet alleen mensen en planten voelen zich hier thuis, maar ook gemzen en gieren zijn er volop te bewonderen.
De streek is door zijn gunstige ligging het hele jaar door goed te bewandelen. Massif de Saou en montagne d’Angèle, gelegen tussen 300 en 1600m, zijn de landschappen die we vooral in voor- en najaar bewandelen. Ook tijdens de zomervakantie gaan we die landschappen ontdekken, maar dan is er ook de mogelijkheid om het zuiderse gedeelte van de Verçors te bewandelen
We gaan naargelang de belangstelling natuurlijk ook bedrijfjes bezoeken. Mensen, herboristen die kruiden telen en verwerken tot siropen, etherische olie en andere smakelijke, gezonde en decoratieve producten. Bij Bernard, Claire, Marie-Claire, en anderen zijn we thuis en worden we op een persoonlijke manier ontvangen.
De zuiderse stadjes Nyons (met aromatuin en olijfmuseum) en Die (met kruidenverwerkende bedrijfjes en wijnkelders) zijn goed bereikbaar en kunnen eventueel bezocht worden.

Vanaf 2004 hebben we ook een eigen verblijf in de streek en kunnen nog intensiever contacten leggen, zowel professioneel als persoonlijk, met de mensen, die hier kruiden telen, verwerken en distilleren. Ook de natuur hebben we ondertussen volop verkend, wat ons de gelegenheid gaf om bijzondere planten te ontdekken (Wolfskers, Pioenroos..) en nieuwe wandelroutes te introduceren.
Heel bijzonder is ook dat we verblijven in een hotel-restaurant met een smakelijke biovegetarische keuken. De eigenaars wonen al zeer lang in de streek en kunnen ons zowel in het Frans, Nederlands als Duits te woord staan. http://www.hotel-prasada.com/
Maurice Godefridi, de begeleider van deze activiteiten, is ook verschillende maanden van het jaar in de streek aanwezig zijn. Hij kan dan ook voor privégroepen wandelingen of bezoeken organiseren.


Stages 2010: vakanties voor kruidenliefhebbers en herboristen

• Kruidenteelt in Bellegarde: vermeerderen (scheuren, verplanten) van wortelgewassen zoals Heemst, Rozenwortel, Smeerwortel, Gele gentiaan, Sikkelgoudscherm en Indische ginseng.
• Oogsten van medicinale planten en likeurplanten in de vrije natuur, info over hun biotopen: Gele gentiaan, Lavendel, Tijm, Vlier, Meidoorn, Sleedoorn, Duindoorn, Kweepeer, eventueel naar de Alpen op zoek naar Génépi, Rozenwortel, Meesterwortel en andere mythische planten.
• Bereiden van kruidenextracten en siropen
• Bezoeken van kruidenverwerkende bedrijfjes (siroperie, distillerie, Fytosan, Solaure...)

Seizoensgebonden stages van 1 week

• Mei: hoofdactiviteit: oogsten en verwerken van Tijm / Thymus vulgaris chemotype geraniol (drogen, siroop maken), bezoek distillatie; verder mogelijk bladoogst Es en Beredruif , bloemenoogst Primula en Meidoorn en vele andere planten.
• Juni: oogst van Sintjanskruid, maken van stjansolie, goudsbloem en andere bloemen oogsten
• Juli: hoofdactiviteit: oogsten en verwerken van Lavandula angustifolia (wild en cultuur) en Lavandula intermedia (Lavandin), verder oogst Mentha longifolia, Alsem en Lindebloesem
• Augustus: oogsten en verwerken wilde lavendel in de bergen en Lavandula latifolia (Spijk), verder oogst Bergbonekruid en vele anderen
• September: op zoek naar de Rozenwortel, Gele gentiaan en Génépi
• Oktober en November: oogst en verwerken van bessen en vruchten van Sleedoorn, Duindoorn, Meidoorn, Kweepeer, Walnoten. verplanten en scheuren van planten in combinatie met het oogsten van wortels. Oogst en verwerking als likeur van Gele gentiaan.

Algemene informatie

Onze stages zijn eerder praktijkcursussen, waarbij je met verschillende aspecten van het herboristenberoep kan kennis maken (teelt, verzamelen, oogsten en verwerken).
Eventueel zorgen voor werkkleding, stevig schoeisel, werkhandschoenen, snoeischaar of sikkel en wat zakjes. Sommige zaken kunnen hier aangeschaft worden bvb alcohol in apotheek (zeer goedkoop) of tinctuur en siroopflesjes bij de vereniging.
De deelnamekosten voor de herboristische activiteiten (wandelingen, bedrijfsbezoeken, oogsten en bereidingen) zijn 110 euro per persoon per week. Voor groepen van minimum 6 personen 100 euro.
Voor de partners van deelnemers, die alleen een aantal wandelingen willen meedoen, zijn de deelnamekosten 30 euro.
Deelnemers die met openbaar vervoer komen, kunnen opgehaald worden in Luc en Diois en kunnen voor de bezoeken meerijden met de aanwezige auto’s mits deelname in de kosten (0,15 € per km)
De reis en het verblijf is voor eigen rekening. Verblijven kun je best in hotel 'La Prasada' in Bellegarde zelf, gemakkelijk en prettiger, omdat we dan samen zijn en ook tussendoor wandelingen en kleine activiteiten kunnen doen.
De stages zijn steeds met kleine groepen van 3 tot 10 personen. Elke dag is er 4 tot 5 uur stagebegeleiding, soms de hele dag vooral als we een bedrijf je gaan bezoeken.

• Lentestage van zondag 9 tot zondag 16 mei 2010 (tijd van tijm)
• Zomerstage van zondag 11 tot zondag 18 juli 2010 (lavendeltijd)
• Wandelvakantie in de Franse Queyras. Op zoek naar de Rhodiola, Génépi, Maanvaren en Edelweiss Van 22 augustus tot 29 augustus 2010. Kosten 380 euro verblijf, halfpension in gîte en begeleiding inbegrepen. Andere data voor groepjes vanaf 4 personen is mogelijk.
• Herfststage mogelijk in November (wortel en vruchtentijd)

Voor inschrijvingen
stort je het vereiste bedrag op rekeningnummer 001 0581884-57 van 'Herbarius' De Haan aan Zee.
Vermeld aantal personen en data van de activiteit. We hebben graag een informatief gesprek met de mogelijke deelnemers. Mail mij of kom eens langs.
Voor meer informatie:
Maurice Godefridi GSM O4877 56440
E-mail: vlaamseherboristen@gmail.com. Website: www.everyoneweb.com/herbarius

Winterwandeling in mijn eigen Hoegaarden

Mijn 'kruiden'wandeling. Een winterse rit naar Hoegaarden voor een persoonlijke wandeling. Om geen risico te nemen met dit winterse weer ben ik vroeg vertrokken en dus een uur te vroeg ter plaatse. Dan maar even naar het wit besneeuwde kerkhof. Op familiebezoek. Helaas het graf van mijn ouders kon ik niet vinden onder de witte laag sneeuw, gelukkig vond ik wel de grote grafsteen van mijn tante en nonkel. Een ogenblik van bezinning over dood en leven, over verleden en heden.
En dan met het beetje mensen dat de winter wou trotseren een mooie wandeling in mijn verleden tijd. Door gebetonneerde holle wegen, nu gelukkig bedekt met een dun laagje sneeuw, naar het plateau van Hauthem. Langs de blote vlieren, essen, sleedoorns en meidoorns. Ze laten nu hun karakter zien in silhouet, schors en knop.

In het schijnbaar verlaten Hauthem wandel ik door mijn jeugd, langs het huis van de nonkel en de tante van het kerkhof, langs mijn geboortehuis bij de kabin.
 En dan naar de kapel van Sint-Katrien met de 2 oude lindebomen en verder het dorp uit naar de Marollenkapel, waar we weer vanuit de open vlakte de holle weg induiken. Plots flitsen er zes reeën over het pad de wijde witte vlakte in. Een bevreemdend moment, alsof  we in een oude kerstkaart verdwaald zijn. En het landschap was toch al een beetje Breugheliaans.







We naderen Hoegaarden, de Roccoco kerktoren steekt zijn spits, zelfs in de holle wegen boven de romantische met sneeuw bedekte zaadpluizen van de Bosrank uit. Clematis vitalba, Old mans beard, Traveller's Joy, namen die heilig klinken, alsof ik zelf de hogepriester van Hoegaarden ben.

Nog een laatste, diepe holle weg en dan ruiken we de geur van gistend bier. De Stoopkensstraat en Café De Kluis wachten ons op, maar wij drinken koffie en sluiten af met een uitgebreid gesprek.

In de Bach bloesemtherapie is de Clematitis een plant voor dagdromers en mensen die (te) veel in een fantasiewereld leven. Zou deze Old Man's beard mij, als grijze man wat willen vertellen?

Herboristen Opleiding 'Dodonaeus' 22 jaar geleden

De tekst van toen.

Richting Weelde, een stuk station van lang geleden, opnieuw veroverd door de natuur. Met dank aan de treinen. De eerste kandidaat-herboristen wandelen, snuffelen, genieten en leren. Een overvloed van toortsen, slangenkruiden, wilde look, grijskruid en marjoleinen dansen voor ons uit.



En dan de tuin van Maurice, een magische overgang van natuur naar cultuur. Vooraan een lage tuin met tijm en tovenarij. En achterin de ruige overvloed van groot hoefblad, Griekse alant, brandnetel en bereklauw.
Een open, publieke plek maar toch met een geheim. Het geheim van de herborist.

http://sites.google.com/site/kruidwis/

Primula lalala!!!!!

De echte en de stengelloze sleutelbloem groeien massaal in mijn Franse Bellegardetuin. Ik breng dan ook regelmatig plantjes mee naar België. Zo hangen er nu zelfs enkele Primula 'vulgarisjes' in De Haan aan Zee te bloeien. Natuurlijk staan de wit-gele bloemen er wel wat verkreukeld bij. Maar toch! Daar kunnen we nu juist extra van genieten.

Farmacologisch  gezien noemen we de Sleutelbloem een saponinenplant die vooral een slijmoplossende werking heeft. Het is vooral Primula veris die medicinaal gebruikt word. In Frankrijk is er zelfs een herborist, die elk voorjaar honderden kilo's bloemetjes plukt voor verwerking in thee. Al zijn het toch vooral de wortels die de sterkste werking hebben en gebruikt worden om tinctuur of siroop te maken.

Lentekruiden: Speenkruid, Sleutelbloem en Maarts viooltje | Dier en natuur: Natuur

Pestmasker, een neus vol kruiden

Bijna 40 jaar geleden. Ik dwaal door de nauwe steegjes van Venetië. Ook toen al toeristen bij de brug der Zuchten en bij de Rialtowinkeltjesbrug. Overal ook maskers en nog eens masker: Arlecchino (Harlekijn), Brighella, Capitano (kapitein), Colombina, Dottore (dokter), Pantalone, Pulcinella, Scaramouche. Commedia delle maschere, Commedia van het masker. Commedia del' Arte. Hallucinant, geheimzinnig, smakeloos? Tot dat ik plots in een donker steegje een mysterieus winkeltje ontdek met een 'gouden' pestmasker in de etalage. Dottore! Dat is mijn masker.

Het pestmasker was geen speelmasker, maar werd, net zoals de monddoekjes van de moderne tijd, gedragen door dokters tijdens de pestepidemieën in Florence en Venetië. Ter bescherming tegen de mias-ma's hulden ze zich in speciale, afsluitende kledij en ze droegen beschermende kappen over het hoofd.

Om zo min mogelijk in aanraking te komen met de 'quaade dampen' was op de plaats van de neus een soort snavel in de kap gemaakt, aan de zijkanten voorzien van luchtgaten om te ademen. De ruimte in de snavel was opgevuld met welriekende kruiden, zodat de miasma's en de stank van de etterende pestbuilen niet waarneembaar waren. Het was tegelijkertijd filter, parfum en ontsmetter. De kruiden die gebruikt werden waren vooral lipbloemigen zoals tijm, rozemarijn en salie, maar zeker ook look. Verder werden er Oosterse specerijen en harsen in verwerkt, allemaal planten met enige antibiotische werking, helaas hebben ze niet kunnen verhinderen dat miljoenen mensen ten onder gingen aan die verschrikkelijke ziekte.

DNMS.NO : Michael : 2005 : 03/2005 : Book review: Black Death and hard facts
De pest: de Zwarte Dood in Europa - Google Boeken

De ruige ridderzuring en de sierlijke schapenzuring

Je heb ze in soorten. Zie ze daar staan, de grote, grove, aangevreten bladeren in ruige, wat verwaarloosde weilanden. Het is vooral de Ridderzuring die zich daar vertoont, het zijn zeker geen mooie planten, ze hebben eerder de charme van een zwerver. De schoonheid van ellende en ouderdom. Ook van smaak zijn deze bittere, onappetijtelijke, geblutste bladeren niet te genieten en ook als geneeskruid zijn ze grotendeels vergeten. Toch zijn ze, en dan vooral de wortels, door volkse genezers nog maar 40 jaar geleden veel gebruikt geweest. Ze werden als zeer bloedreinigend beschouwd en als zodanig ook bij huidaandoeningen en eczeem toegepast. Deze werking hangt mogelijk samen met de antrachinonen, gereputeerde laxeerstoffen, die we ook in Aloe, Senna en rabarberwortels terugvinden. Sommige mensen noemen deze Ridderzuring nu nog wel wilde rabarber. In tegenstelling met deze grovere, bittere soorten zijn de kleinere Veldzuring en Schapenzuring met hun friszure smaak goed eetbaar en heeft vooral de schapenzuring weer enige aandacht gekregen door het populariseren van een oud Amerikaans kruidenmengsel 'Essiac', waar schapenzuring samen met Russische rabarber, Grote klis en Rode iep in aanwezig zijn.. Lees verder:
Zuring, de ruige Rumex | Mens en gezondheid: Alternatief

Meer info over zuring en Essiac
Rumex Crispus. - A dictionary of practical materia medica By John Henry CLARKE, M.D. Presented by Médi-T ®
Ohio Perennial and Biennial Weed Guide
Sloan-Kettering - Essiac
Sloan-Kettering - Sheep Sorrel
Yellow Dock Herb and Root, Herb Monograph - Flora Health Herb Encyclopedia
Sheep Sorrel, Herb Monograph - Flora Health Herb Encyclopedia

Anijs, Pimpinella anisum

Mellie Uyldert noemt anijs, venkel, dille en karwij, de verwarmende schermbloemigen. De aromatische, meestal wat zoet smakende vruchtjes (zaden) zijn verwarmend en ontkrampend en vooral geschikt voor spijsvertering en luchtwegen.
Maar anijs is meer dan een plant of een verzoetend zaad, het is ook een smaak, een geur en de naam van verschillende sterke dranken. Het woord stamt af van het Griekse woord anison en het Latijnse anisum, die hun oorsprong weer vinden in het Arabische woord anysum.
Mogelijk ook afkomstig van anethon, anethum is dille, omdat er vroeger wel verwarring was met deze Anethum graveolens.








Anijs, van plant tot drank | Eten en drinken: Dranken overig
Anise Seed, Herb Monograph - Flora Health Herb Encyclopedia

Ondergedompeld

Vraag jij je ook wel eens af, waar al die geneeskrachtige planten vandaan komen, die je overal onder vorm van kruidenthee's, tincturen, tabletten, gelules en dergelijke  in supermarkten, herboristerieën en apotheken ziet liggen? En zitten er nog wel groene planten in al die gladde, glimmende o zo hygiënische producten?

Het aantrekkelijke voor mij aan de kruidengeneeskunde, is juist het directe contact met de levende natuur, het ruiken, voelen en proeven van planten in hun eigen omgeving. Ik ben geen tegenstander van gestandardiseerde kruidenpreparaten maar wel tegenstander van de nieuwe vervreemding die ontstaat door brandnetel onder de naam Urtica geur- en kleurloos alleen maar in capsules aan te bieden. De mensen zouden op zijn minst ook moeten weten wat voor plantje er in zit, hoe het reukt en smaakt en dat het in hun achtertuin groeit. Persoonlijk denk ik, dat daar juist herboristen een maatschappelijke functies zouden kunnen hebben. Voorlichting dus, maar dan wel met handen en voeten, ogen, oren en neus. Organoleptisch ervaren, om een duur woord te gebruiken.

Medical Herbalism

Medical Herbalism. Journal for the Clinical Practioner onder redactie van Paul Bergner.
is een van de weinig professionele kruidentijdschriften, waarin ook de praktijk van de fytotherapie aan bod komt. In de onderstaande link krijg je de mogelijkheid om de oudere, maar niet verouderde nummers volledig in te kijken. Een unieke gelegenheid om de zeer degelijke bespreking en behandeling van verschillende aandoeningen met fyto- en aromatherapie te bestuderen. Natuurlijk is het wat op een Amerikaanse leest geschoeid, waardoor er ook kruiden vermeld worden, die wij in Europa weinig kennen of gebruiken. Maar ondanks dat blijft het wel interessant, al is er wel enige vakkennis vereist om de adviezen in de praktijk te brengen. Verder worden er ook interessante case studies besproken. Ik lees dit blad al jaren en het heeft mij veel kennis bijgebracht over het medicinaal gebruik van kruiden.

Garlic and Helicobacter pylori revisited by Paul Bergner
We reported in Volume 10, Number 1-2 on research indicating that garlic preparations may effectively treat Helicobacter pylori infection, which often accompanies peptic ulcers and gastritis (Bergner). A recent trial has found one garlic preparation ineffective for this (Ernst), but don’t throw away your bulbs yet.
In the trial, twenty individuals who tested positive for H. pylori using a breath test received 300 mg tablets of dried garlic powder (a product from Lichtwer Pharma in Germany) three times a day for eight weeks. After an eight week follow up, only one of the patients was free from the infection, as demonstrated by the breath test. The researchers then did single case follow ups comparing the crushed tablets with fresh garlic. They do not report the result of this, or details of the duration of the treatment, the method of preparation, and so on, reporting only that a whole bulb of garlic caused acute nausea and vomiting in a patient. Its not surprising that garlic powder tablets had little or no effect on the infection. The potent antimicrobial substance in garlic is allicin, which has a half life of about 18 hours. Allicin degrades into other sulfur- containing constituents, many of which have medicinal effects, but none with the equivalent topical antibiotic effect of allicin. It is released after crushing fresh garlic, and is for practical purposes gone within 3-5 days. Commercial garlic power products are made with minimal cutting of the bulb in order to preserve the allicin content. Although in-vitro research shows that many powdered garlic products retain their aliin content (the precursor to allicin), invivo comparisons of powders and fresh garlic are lacking.

Actual clinical reports indicate that freshly or recently crushed cloves are much more effective for antibiotic purposes. Dr. Subhuti Dharmananda of the Institute for Traditional Medicine in Portland, Oregon uses garlic to help control intestinal infections in AIDS patients. He reports that powdered products were ineffective for this purpose, even in doses of 27 tablets per day, but that of freshly blended garlic in doses of three cloves 1-3 times a day effectively treated some opportunistic intestinal infections of AIDS. What he reports for these infections may be true of H. pylori as well.
In-vitro-research indicates that concentrations of allicin such as would be found in 2-6 cloves of garlic blended in a quart of water are effective against H. pylori (Sivam et al), a dose is in the same range that Dharmananda reports effective clinically. Another weakness of the Ernst trial is the method used for testing H. pylori. The breath test detects infection but cannot quantify it. The infections could have been reduced in all the patients without this fact being detected by the test.

Bergner, P. The herbal noose tightens on H. pylori and ulcers. Medical Herbalism 1998;10(1-2):19-20
Dharmananda S. Garlic as the central therapy in the treatment of AIDS. Portland, Oregon: Institute for
Traditional Medicine, 1992
Ernst, E. Is Garlic an Effective Treatment for Helicobacter pylori Infection? Arch Int Med 1999; 159 (Nov 8):2484-2485
Sivam GP, Lampe JW, Ulness B, Swanzy SR, Potter JD. Helicobacter pylori—in vitro susceptibility to garlic (Alliumsativum) extract. Nutr Cancer 1997;27(2):118-121

North American Institute of Medical Herbalism http://medherb.com
Back Issues 2001-2005

Wortels, levenskracht voor de winter

Nu, na de vorst kan ik weer wilde wortels gaan oogsten. Paardenbloem, Engelwortel, Valeriaan en Smeerwortel als medicijn en Look zonder look en Teunisbloem als voedsel. Voor de plant zelf zijn die ondergrondse delen reservevoedsel voor het komend voorjaar, van dat bulkvoedsel maken wij gebruik om onszelf te voeden of te genezen.

Valeriaantinctuur
Maak eens een ritmische tinctuur van valeriaanwortel, best is natuurlijk dat je die wortel zelf in de tuin of nog spiritueler in de natuur, gaat oogsten, de vreemde, muffe geur heeft iets oerhormonaals, de vele harige wortels zitten via een korte wortelstok verbonden met mekaar, moederwortel met kroost, een nestje als het ware. Neem het moederdeel van die wortels, scheuren noemt men dat in teeltjargon, in meer romantische, dramatische termen: haal de kleintjes weg van de moeder. Zet de moederwortel in alcohol en plant de jongskens terug in de grond. De eenvoudigste tinctuur verkrijg je door 100 gr grof gesneden wortelstukjes te overgieten met 500cc alcohol van 45%, dit mengsel 14 dagen koel en donker te laten trekken (macereren) en dit regelmatig en ritmisch te schudden. Na die 14 dagen zeven en uitpersen, het mogelijk verlies aan alcohol weer aanvullen tot 500cc. Van deze drank gedurende 3 weken, smorgens en savonds 20 druppels in de mond langzaam laten oplossen.

Dezelfde bereidingswijze kun je ook toepassen op andere wortels, zoals Angelica archangelica, de Aartsengelwortel en de minder bekende maar o zo bijzondere Rozenwortel, ze geven een bijzondere aromatische tinctuur met een harmoniserende werking op zenuwstelsel. Het worden niet voor niks adaptogenen genoemd. En zeg nu zelf, alleen al het zicht van die grillige, geheimzinnige vormen spreekt tot de verbeelding en dan heb je ze nog niet gevoeld noch geroken.

Lees meer:
Wortels, kracht voor de winter | Mens en gezondheid: Lifestyle
Valeriaan, vreemde namen en verhalen | Kunst en cultuur: Mythologie
Valeriaan voor mensen en katten | Mens en gezondheid: Alternatief

Liqueur d' Arquebuse

Avec 10 grammes de sommités fleuries des plantes suivantes: aigremoine, armoise, calament, fenouil, hysope, marjolaine, menthe, romarin, sauge, sarriette, thym, et un brin de feuilles
fraîches d'angélique, de basilic, plus quelques fleurs de lavande, 1 litre d'alcool à 90°, 1 litre d'eau et 500 grammes de sucre. Écraser les plantes pour les faire macérer dans l'alcool pendant 15 jours, filtrer et ajouter le sirop obtenu en faisant fondre à petit feu le sucre dans l'eau. Mélanger, mettre en bouteilles et laisser faire encore 1 mois pour obtenir cet élixir du Moyen Âge.

Deze likeur uit “Elixirs & boissons retrouvés' de mooie, vierkante boekjes uit de reeks Carrés gourmandes van de uitgeverij Equinoxe, hebben we in de zomer 2009 eens gefabriceerd. Deze likeur sprak ons aan omwille van zijn naam en omdat al de planten die vermeld werden in onze Franse Jardin de Simples groeiden.

We plukten dus wat agrimonie, bijvoettoppen, bergsteentijm, venkel, hyssop, marjolein (oregano), munt (wij gebruikten pepermunt), rozemarijn, salie, tijm, grote engelwortel, basilicum, lavendelbloemen. We bleven natuurlijk met wat vragen zitten, want welke salie, tijm, lavendel en munt werden bedoeld. En deze planten 14 dagen en dan nog in pure alcohol te laten trekken, leek mij wel wat overdreven, toch hielden we ons voorlopig aan de instructie. Na enkele uren kregen we al een prachtig gifgroen aftreksel, we vonden het zo mooi dat we na 1 dag besloten om al te stoppen met het macereren, dus zeefden we de kruiden eruit en voegden de siroop toe aan het aftreksel. Helaas begon de kleur toch al donkergroen te worden, minder mooi maar wel goed drinkbaar.

Je moet weten dat ik nogal wat twijfels had over het allegaartje van planten en ook over het agressief macereren met pure alcohol. Het leek mij dan ook goed om het veel korter te laten trekken.

De naam 'Arquebuse' intrigeerde ons wel? Een Arquebuse is een primitief geweer, dat met kruidpoeder geladen moest worden en bij ontbranding wonden kon veroorzaken, en daar zou onze likeur een goed geneesmiddel tegen zijn. Veel likeuren waren vroeger meer als medicijn dan als lekkere drank bedoeld.
Maar 'arquebuse' is ook een oude Franse naam voor citroenkruid, Artemisia abrotanum, al zit deze plant niet in onze Arquebuse-likeur.

Etymologie arquebuse : ital. archibuso, arcobugio ; espagn. arcabuz ; bas-lat. arcus busus. On tire ce mot de l' italien , de arco, arc, et de bugio, trou, comme qui dirait arc à trou. Dus een schiettuig, boog met een gat. L'Arioste, au chant IX du Roland furieux, donne il est vrai le nom de ferro bugio, fer creux, à l'arquebuse. Mais si le nom ancien en français est haquebute, il est probable que le mot italien est une altération de ce mot français, altération qui ensuite a chassé le mot français de notre propre langue . Haquebute vient de l' allemand Hakenbüchse, flamand haak-bus, qui signifie arquebuse à croc, de Haken, croc, et de Büchse, canon d' arme à feu. De Nederlandse naam haakbus is nog wel bekend.

Onze likeur is ondertussen 5 maanden oud en niet meer groen, maar de smaak is wel helemaal in orde.

receptuur
23/7/2009: geplukt 50 gr gemengde planten in 500cc alc. 1 dag laten trekken
24/7/2009: gefilterd en siroop toegevoegd (250 gr suiker met 500cc water)

Smeerworteltinctuur

Op 10 oktober, een lesdag van de herboristenopleiding hebben we ook wat kleine proefjes gedaan met het maken van tincturen. Op de foto's kun je enkele aftreksel in alcohol 'bewonderen" van smeerwortel gedroogd, vers, geschild, fijn gesneden en dwars gesneden. Bij de uitgezeefde extracten op de foto rechts kun je duidelijk verschillen in kleur zien tussen de linkse tinctuur gemaakt met gedroogde wortels, de middelste gemaakt met verse in fijne stukken gesneden wortel en de rechtse gemaakt van verse, in de lengte doorgesneden grotere stukken. Deze laatste donkere tinctuur lijkt, vreemd genoeg, het beste uitgetrokken. Hij is donkerder van kleur en voelt ook iets slijmeriger aan. En slijmstoffen zijn toch samen met allantoïne de voornaamste verzachtende en wondgenezende stoffen in de wortel van Symphytum.

Over de etymologie van Smeerwortel vind je meer op herborist.infoteur.nl: In de naam van... Smeerwortel | Kunst en cultuur: Taal
Over slijmstoffen, vooral voor de luchtwegen vind je meer in mijn artikel op herborist.infoteur.nl: Slijm is fijn, genezende stoffen in de plant | Wetenschap: Scheikunde

Kruidenkwekerijen

Volop winter! Goed zeker? Maar toch begin ik al aan het voorjaar te denken of is het eerder smachten. Catalogen van kruidenkwekers doorbladeren kan dan een beetje helpen, bezoeken ga ik ze nu niet, dat is toch maar in lege potjes staren. Maar we kunnen hen wel, warm binnen, een internetbezoekje brengen.


Inheemse planten - keltenhof vaste planten vasteplantenkwekerij heemplanten wilde planten
Sanguisorba - kruiden, wilde planten en vergeten groenten wilde planten en vergeten groenten
Ecoflora, kwekerij van wilde planten en kruiden wilde planten en kruiden
kruiden De Loods
De Morgenster-zaden
deNieuweTuin
Kwekerij Bastin
Wilde Planten Kwekerij De Heliant
de Kruiderie, biologische kruidenkweekschool
welkom bij het kruidenhuisje
présentation L'Ortie-Culture
Rühlemann´s Kräuter & Duftpflanzen Webshop - Home een Duitse kwekerij met wel heel bijzondere kruiden. Zie ook foto.

Pastoor Hens, herborist Maurice en fenegriek

Als 'jonge', opkomende kruidendeskundige in de jaren '70 en '80, van de vorige eeuw, heb ik zeer bewust de kruidenpraatjes op de radio van Pastoor Hens meegemaakt. Ik vond wat hij vertelde over de kruiden wel interessant, al was de oubollige en prekerige manier van praten voor ons jonge mensen minder aantrekkelijk. De nieuwe generatie kruidenkenners en herboristen wilden van de kruidengeneeskunde juist een hedendaagse manier van leven maken. Een moderne, hippe lifestyle! Het was niet voor niks de tijd van de hippies.

Nu, nog eens 30 jaar later, liggen voor mij op tafel de toentertijd populaire BRT brochures met de gesprekken op de radio van Pastoor Hens. Deze gesprekken werden uitgezonden in het bejaardenprogramma 'Zo d'ouden zongen' Bestaat dat nog bejaardenprogramma's? Het 5de en laatste deel over 'Kruiden en gezonde voeding' werd uitgegeven in 1987. Pastoor Hens was toen net overleden op de respectabele leeftijd van 85 jaar, hij was zich pas na zijn pensioenleeftijd voor de genezende kruiden gaan interesseren en zo op een merkwaardige manier een tweede 'carrière' begonnen. Eigenaardig is wel dat veel van die religieuze kruidendeskundigen pas na hun pensioen zich met kruiden zijn gaan bezighouden. Dat was onder andere ook voor Maria Treben het geval en dus ook voor Pastoor Hens.


Ondertussen wil ik je toch een gedeelte van het interview met Hens over fenegriek niet onthouden. Het zegt niet alleen iets over de plant fenegriek, maar ook over Hens en zelfs over de BRT, nu VRT.

U wou ons iets vertellen over fenegriek. En nu moet ik U eerlijk bekennen, ik weet niet eens of het een kruid dan wel een mooie bloem is of een groente uit het Verre Oosten. Vertel ons eens iets meer over fenegriek.
Fenegriek is een soort klaver die door de Chinezen reeds 3700 jaar vóór Christus gebruikt werd als slijmlossend middel. De Egyptenaren en de Romeinen gebruikten het ook al eeuwenlang voor de Benedictijnen het vanuit Italië over de Alpen in onze streken brachten. Ook in de jaren 1500 werd fenegriek graag gebruikt in de geneeskunde, maar sindsdien werd het vergeten.
Het is een éénjarig kruid dat zijn wortel diep in de grond drijft, en ronde stengels vormt van 30 tot 60 cm hoog, weinig vertakt, met drievoudige blaadjes op behaarde bladstelen, en met gele of geel-witte bloempjes in de oksels. Het riekt naar kruidenkaas en deze reuk wordt sterker door het drogen. De zaden rieken ietwat opdringerig en smaken iets bitter, kruidig en meelachtig. Ze zijn te verkrijgen in de zaadhandels en in de apotheken.

U zegt "in de vergetelheid, sinds de jaren 1500". Wie heeft dan fenegriek weer opnieuw leren gebruiken?"
Pastoor Kneipp hoorde van een priester die van paarden hield, dat fenegriek uitzonderlijk goed was om bij paarden keelontsteking te genezen. En hij dacht dan zal het zeker ook wel zeer goed zijn voor mensen. En inderdaad hij bevond dat het een beste middel was om zweren en gezwellen op te lossen. Fenegriekzaad zegt hij, belet ontsteking, verzacht wat hard is, zuigt het vuil en de etter eruit en de wonden gaan niet dicht vóór het laatste vuiltje eruit is. Want fenegriekzaad werkt zo ettertrekkend zuiverend, dat het bloedvergiftiging belet en geen wild vlees laat ontstaan. Voor pleisters op wonden en zweren maakte Pastoor Kneipp fenegriekzaadbrij met in een kop kokend water 3-4 eetlepels gemalen fenegriekzaad te roeren, dan wordt dat net gekookte olie-achtige lijm en als men er dan nog wat azijn bij doet om nog sterker uit te trekken, en deze brij op een doekje strijkt en als pleister legt op open wonden, zweren of gezwellen en dan ook nog dikwijls vernieuwt dan geneest zulks bloedzweren, abcessen, verhardingen, open voetwonden, fijt, zwerende nagels enz.

Je hoort het, een deftig gesprek met veel verwijzigen naar zijn religieuze leermeester, Pastoor Kneipp, maar ook naar andere voorgangers zoals Priesnitz of zelfs helemaal teruggaand naar Hildegard von Bingen. Boeiende en ook wel leerrijke bronnen van informatie maar wel met een zekere eenzijdigheid. In de moderne kruidengeneeskunde proberen we juist een evenwicht te vinden tussen een spirituele en rationele fytotherapie om zo van de kruidenkennis een volwaardig instrument te maken voor de moderne geneeskunde en zo ook een natuurlijke leefwijze in te passen in onze huidige levensstijl.

Meer info over fenegriek in mijn KruidMail, te verkrijgen bij mij en ook gedeeltelijk te lezen op www.herborist.infoteur.nl