Kruidenwandeling in Ubachsberg

Als herborist praat ik natuurlijk veel over de gebruikswaarde van planten. Dit najaar verzorg ik een opleiding in Nederland. Helemaal in het uiterste Zuid-Oostelijke puntje van Nederland, zomaar in het dorpje Ubachsberg. Een verslag van een kleine kruidenwandeling.

kruiden voor de spijsvertering

De eerste cursusdag. Direct met de deur in huis vallen. Weinig inleiding noch kennismaking. Het programma wacht. Vandaag bespreek ik de kruiden voor de spijsvertering. Dat zijn vooral bitterstoffenplanten, die maag en darm stimuleren, gele gentiaan, maar ook alsem, planten bekend om hun aperitieve en digestieve werking. Ze zitten in vele likeurdranken zoals Absint, Bénedictine en Genepi. We bespreken ook een manusje voor alles, de Echte kamille die vooral kramp- en ontstekingswerend werkt op maag en darm en dus voor maagontsteking en zelfs maagzweren absoluut werkzaam is.

En wat hebben we verder nog nodig voor de darmen? Natuurlijk een laxeermiddel en een stopmiddel. Laxeerkruiden zijn vooral slijmstofplanten zoals Lijnzaad, ook de zogenaamde planten met antrachinonen, die we alleen kort mogen gebruiken om een snelle ontlasting te verkrijgen. En tegen diarree kan gewoon een straffe thee of een aftreksel van braamblad helpen. Het lijkt simplistisch maar het helpt wel.

Wandelen langs stinkende gouwe en stinkende ballote

stinkende gouwe

Op de middag wandelen we een uurtje in en om het dorp, de kruiden en tuintjes in Ubachsberg bekijken. Om het hoekje in een wat wilder tuintje vinden we stinkende gouwe en Canadese guldenroede. Stinkende gouwe met het opvallende gele sap is te gebruiken tegen wratten en de guldenroede is van oudsher bekend om zijn urinedrijvende werking, dus om te plassen. We wandelen verder bijna het dorp uit tot aan een holle weg, waar vooral het groot kaasjeskruid en de stinkende ballote nog opvallen. Nu ja, opvallen is een groot woord, nu in oktober is er alleen wat verkleumd blad te bekijken. Mijn bewondering komt vooral door de betekenis die ik aan deze onnozele blaadjes kan geven. Kaasjeskruid, waarvan we als kind de groene, onrijpe zaadbollekens als broodjes op knabbelden, is nu nog altijd een slijmstofplant die de schorre keel van lesgevers kan verlichten. En dan de stinkende ballote, die volgens de kruidenboeken naar roet moet ruiken. Maar wie weet nog hoe roet ruikt? Toch hangt er wel wat een muf, somber geurtje aan. Is het toeval dat deze Ballota nigra nu juist tegen somberheid of depressie wordt gebruikt?
Wij wandelen verder langs keurige voortuintjes, tot we plots een heel ander tuintje zien. Toorts- en teunisbloemrosetten, de eigenaresse komt net thuis. Toch altijd wat oppassen als we in privé-tuintjes rondsnuffelen, maar in dit geval was het geen probleem, de eigenares was zelf een herboriste. Dus, toon mij je tuin en ik weet wie je bent.

Helleborus
We drentelen verder, rechts nog keurige huizen met deftige tuinen maar toch ook Helleborusplanten. Deze populaire sierplanten bloeien voornamelijk groen, niet de kleur die je bij bloemen verwacht, maar toch interessant omdat ze in herfst en wintertijd hun bloemen tonen en daarna nog lang doen alsof ze bloeien, als ze met hun mooie zaaddozen paraderen. En ze hebben nog een ander geheim, dat zich verraad in de Nederlandse naam nieskruid. Als je de onrijpe zaden kneust, krijg je zo'n scherpe, prikkelende geur in de neus, waardoor je wel moet niezen. De plant zou vroeger zelfs in niespoeder gebruikt geweest zijn. Nu niet meer in gebruikt en zeker ook niet aan te raden. De alkaloïden en de hartglycosiden die de prikkeling veroorzaken, kunnen ook ons hart stimuleren maar het is zeker geen doe-het-zelfmiddel. Symptomen bij overdosering zijn benauwdheid, onregelmatige hartslag en in de meest extreme gevallen zelfs hartstilstand. Spannende planten genoeg dus in zo'n braaf tuintje.

Look zonder look
Vlug verder. Het begint wat te regenen. Maar we kijken toch nog even links van de weg, weilanden en landbouwgrond aan het begin van een holle weg, meer en zelfs nog bloeiend kaasjeskruid. En in de wat schaduwrijkere holle weg zien we de ronde bladeren van look zonder look. Deze vreemde naam heeft hij te danken aan het feit dat de plant botanisch geen familie is van knoflook, maar wel subtiel dezelfde geur verspreidt en ook dus in de keuken gebruikt kan worden.

Verhalen over planten liggen er overal en altijd wel weer voor het oprapen. Nu willen en moeten we wel terug naar onze cursusruimte. Niet alleen omdat het regent maar ook omdat we verder moeten met les te geven. Alhoewel binnen of buiten, de informatie blijft wel hetzelfde.

Wandelen bij Oud Valkenburg.

Westerse levensboom

Ubachsberg. Nee, niet in Duitsland noch Belgie maar gewoon in Nederland. Die Nederlandse uitloper die men Zuid-Limbug noemt. Het hoogste dorp in de wijde omtrek blijkbaar. Ik sta voor het restaurant Le Montagnard, waar ik morgen start met een nieuwe herboristenopleiding. Vandaag heb ik zowel met de camper als te voet de streek nog even verkend. Het was lang geleden, maar ook hier ben ik vroeger veel geweest, vooral veel gewandeld. En met vroeger bedoel ik dan weer 30 jaar geleden. Het blijft me verwonderen, dat een mens, ik nu, zover kan teruggaan in de tijd.

Kasteel Schaloen

Vandaag even, een uurtje gewandeld bij Oud Valkenburg aan het kasteel Schaloen, de kruidentuin van 30 jaar geleden is er nog steeds, maar spijtig genoeg nu niet te bezichtigen. Bij de ingang staat wel een merkwaardige Levensboom met een vijftal kronkelige stammen, die wel kan bekeken worden en ook waard is om te bekijken. Hij werd hier blijkbaar geplant rond 1800, dus wel wat jaartjes ouder dan ik en heeft, volgens het bijhorend bord een omvang van 19 meter. Deze Thuja is niet echt een kruid om op te eten, maar wordt homeopathisch wel gebruikt tegen wratten.

De tuinen zijn, lees ik, beperkt open van zondag 25 april tot en met zondag 3 oktober, 10.30 uur tot 16.30 uur. We vinden er vooral oude landbouwgewassen. Vergeten granen zoals emmer en spelt (voorgangers van tarwe); maar ook boekweit, gierst en linzen; gewassen voor het vee als veldwortelen en haver. Koolzaad en huttentut werden gekweekt voor het winnen van olie voor keukengebruik en verlichting. Genotmiddelen waren mosterd, tabak, hop en cichorei. Tot einde negentiende eeuw werd textiel geverfd met extracten van de verfplanten wede, wouw en meekrap, maar deze verfstofplanten zijn niet alleen ouderwets maar ook opnieuw modern en actueel. Als we maar lang genoeg wachten worden sommige oubollige dingen opnieuw modieus.

Kruis- en holle wegen

Ik wandel door een romantische laan naar de Geul, steek het ijzeren bruggetje over, waar een getormenteerde Jezus aan zijn kruis mij opwacht, ook Maria is devoot van de partij. Kruis wegen naast holle wegen en hellingbossen met mergel vinden we hier volop. De beeldengroep zou hier lang geleden geplaatst zijn om duivelse geest Ruprecht uit de buurt te houden. Helaas zijn de originele beeldjes in door een 'boze' geest in 1968 zelf gestolen. Wat we nu zien is een kopie van de kunstenaar Sjef Eymael. We staan hier aan de rand van het Schaelsbergerbos en ik laat me door de mooie natuur weer verleiden om verder te wandelen, wan niet de bedoeling was, dus richting Schin op Geul. Prachtig voetpad met rechts van mij de Geul, toch wel met een muf geurtje en links mergelhellingen met beuken en voorjaarsflora, plantjes die zich nu grotendeels in de grond hebben terug getrokken. Onderweg bij een doorkijkje naar Oud-Valkenburg wordt ik cultureel verrast, daar staat zomaar een gedicht van Herman Deconinck in metaal gebeiteld Je moet niet alleen, om de plek te bereiken, thuis opstappen, maar ook uit manieren van kijken. Er is niets te zien, en dat moet je zien. Om alles bij het zeer oude te laten. Er is hier. Er is tijd om overmorgen iets te hebben achtergelaten. Daar moet je vandaag voor zorgen. Voor sterfelijkheid.

Geul en Schin op Geul
Na dit poetisch en filosofisch intermezzo wandel ik verder tot Schin-op-Geul, mooi is het hier wel en bijzonder proper ook, zelfs iets te clean, waardoor naar mijn smaak, het intense gevoel van leven wat verdwijnt. Maar waar klaag ik over!
Ik moet natuurlijk terug naar Oud Valkenburg en dat kan blijkbaar alleen langs de verharde weg of dezelfde weg terug natuurlijk. Ik kies voor het rondwandelen en ook dat is wel aardig met rechts in de verte zicht op een mergelgrot en naast me de keurige voortuintje met af en toe ook een spannende plant zoals Brugmansia, een soort doorappel ooit door de Zuid Amerikaanse sjamanen als goddelijke plant gebruikt. Maar wat zijn we braaf geworden, de mensen en de planten.

Terug in Oud-Valkenburg met rechts de kerk en nog een kasteel. Voor een mini-dorp is het wel luisterrijk veel, een kerk en 2 kastelen: Schaloen, Genhoes en dat dan nog in het mooie Geuldal. De moeite om te bezichtigen. In de verte wacht geduldig mijn eigen metalen kasteel.
Ik kronkel weer verder met mijn camper, via Wittem, Seys en Trintelen probeer ik nogmaals Ubachsberg te bereiken.

Paardenkastanje pasta

De straten liggen vol met kruidenmedicijnen. De wilde kastanjes worden samen met het bruine blad en regenwater door de wielen van de voorbij rijdende auto's tot een bruine smurrie geplet. Moest dit mengsel onder hygiënischer omstandigheden tot stand gekomen zijn, dan zou ik er zo zalf of tabletten kunnen van persen om er veneuze vaten mee te verzorgen.

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/aesculus-paardekastanje

Wonderboom

Wonderbomen groeien in De Haan aan Zee in de plantsoenen tussen witte rozen en blauwe lavendel tegen de hemel op. Vandaag zie ik de gemeentewerkers ze massaal verwijderen. Wil het toeval dat ik vanavond over laxeerkruiden wil praten op de herboristenopleiding, en dat de olie uit de gemarmerde zaden van deze Ricinussen een van ouds bekend laxeermiddel zijn.

Of ik wat bloeitoppen mag mee nemen? Geen probleem, zelfs een aanhangwagen vol staat ter mijner beschikking. Toch willen de gemeentemensen nog even weten of het waar is dat deze planten giftig zijn, dat hadden ze gehoord van een voorbijganger. En ja, de wonderbomen zijn wonderlijke planten, de olie uit de zaden is niet giftig maar de zaden zelf bevatten het zeer giftige ricine, een stof waarmee enkele jaren geleden terroristen het Londense drinkwater dreigden te vergiftigen.

Ricine, de stof in de zaden van de wonderboom, is zeker giftig.Maar de giftigheid van de oraal ingenomen (dus opgegeten) zaden is volgens recente analyses veel minder dan altijd werd aangenomen. Het gif wordt slecht opgenomen en gedeeltelijk afgebroken in maag en darmen.

Het gif kan ook worden ingeademd, als het is omgezet in voldoende fijn stof, of worden geïnjecteerd, als het in oplossing is gebracht. Dat laatste gebeurde bij de zogeheten `paraplumoord' in 1978, waarbij de Bulgaarse dissident Georgi Markov in Londen werd vermoord door hem via een paraplu te injecteren met een kogeltje dat was voorzien van een laagje ricine.

Een laatste mogelijkheid is het gif via de huid toe te dienen, maar dan moet het gemengd worden met stoffen die de opname via de huid bevorderen. In 1993 werd in de Verenigde Staten een ricine-zalf op de deurknoppen van een politiekantoor gesmeerd door de extreem-rechtse Minnesota Patriots Council, overigens zonder dat de aanslag een `succes' werd.
Ricine is blijkbaar een spannende stof, die vooral tot de verbeelding spreekt van terroristen, herboristen, avonturiers en filmmakers.

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/44982-wonderolie-of-ricinus-communis.html

Natuurlijke contraceptiva?

Kruiden-contraceptiva, bestaat dat? De eerste keer las ik er over in een boek 'Geneeskracht uit het oerwoud'. Dat is al zowat 40 jaar geleden en ik dacht toen dat dat boek eerder een avonturenroman was dan een ethnobotanische beschrijving. Jaren later werd er in het studieboek van Dr. Girault over gynecologie aandacht besteed aan planten met een contraceptive werking. En nu lees ik dat aan de universiteit van Rajasthan al 5 jaar onderzoek wordt gedaan ter ontwikkeling van een natuurlijke mannenpil.
Al vind ik de planten waarmee men proeven doet, wel merkwaardig, ze zijn licht giftig en zelfs hallucinogeen. Afwachten dus wat dat wordt.

Peganum harmala

Men could soon be popping contraceptive pills made of plants if the results of experiments carried out at Rajasthan University are anything to go by. 

The zoology department of the university has been experimenting on rats for the last five years and the results have been encouraging. "We want to develop a safe, cheap and reversible orally active male contraceptive agent from traditional medicinal plants which will have no side effects," said P.C. Mali, assistant professor at the university's zoology department. He said the experiments were at a preliminary stage but results so far have been very promising. "It will take some years to experiment it on humans," Mali said.
The plants being used for the research are scientifically known as citrullus colocynthis, maytenus emargineta and peganum harmala.

Citrullus colocynthis is a common type of weed found in the sandy lands of northwestern and central India and is also known as tumba, colocynth, gardmuda or Indian wild gourd.
Maytenus emargineta, known as kankeram, is a small, compact tree with purple branches with leaves and flowers on the spines. It is commonly found in the open fields of semi-arid areas.
Peganum harmala L. belongs to the zygophyllaceae (ruteaceae) family and is also known as Gandhaya and wild Rue. The plant is distributed over semi-arid areas of the Middle East and North Africa, northwestern India, Jammu and Kashmir, Haryana and Rajasthan. All these plants have necessary ingredients to control male fertility. Interestingly, these plants are found in abundance in Rajasthan and are currently being used only as fuel.
Mali said the objective of the study is to find a reversible contraceptive from traditional medicinal plants, which interferes with the production of sperms and morphological structures.
"After successfully testing it on rats, we will test it on rabbits and monkeys. Then if everything goes fine, it will be tested on humans," Mali said. 

Solanum nigrum

Wat planten verzamelen voor de herboristenles van morgen. Hele exclusieve maar ook hele ordinaire. Groene en zwarte bessen van de Zwarte nachtschade, Rozenbottels met zicht op zee, bloemen en blad van de wilde Rucola, zaden (vruchten officieel) van de Grote brandnetel en wat zeewier op het strand. Wat gewoon of exclusief is mag je zelf uitmaken.

Solanum nigrum, de Zwarte nachtschade is een veel voorkomend onkruid in groententuinen, meestal wordt het niet hoger dan een 30cm maar hier in mijn woonplaats langs de wegkanten vind ik exemplaren die wel een meter hoog en breed worden. De plant hoort thuis in de fameuze familie van de aardappel waar ook de zeer giftige en hallucinerende Wolfskers bij hoort.

Zwart glimmende, verleidelijke bessen hebben zowel de Wolfskers als de Zwarte nachtschade gemeen. De bessen van deze laatste worden in sommige landen als lekkernij gegeten en in andere landen als giftig beschouwd. Vroeger werden ze bij ons ook heksenerwten genoemd, mogelijk om kinderen af te schrikken of zouden ze hallucinerende eigenschappen bezitten? De goed rijpe bessen zijn niet giftig, het zijn de groene, onrijpe bessen en de bladeren die het giftige solasodine bevat. Het gehele kruid mits goed gedoseerd heeft een pijnstillende en kalmerende werking. Vroeger werd het loof in het bed van kinderen gelegd om het inslapen te bevorderen. Nu niet direct een aanrader om toe te passen. Wordt vervolgd....

Wandeling in mijn verleden tijd: Belvaux.

Een klein, rustig dorpje en toch maar op 4 kilometer van het drukke, toeristische Han sur Lesse. Een café, een kerkje, 24 huizen en veel wandelmogelijkheden met een gevarieerde plantengroei. Belvaux ook aan de Lesse gelegen maar dan wel aan de achterkant van de grotten. De plaats waar de Lesse in de grotten verdwijnt. Het gat van Belvaux.

Kalkaster op mijn kruidenrots

We vertrekken aan de brug over de Lesse en wandelen eerst nog op een smalle, verharde weg met de Lesse mee. Na 1 km net in de bocht klimmen we een grindweg op, en weer neer en komen dicht bij de Lesse. Als we van het grindpad af links naar de afsluiting van het natuur- en dierenpark wandelen tot aan de poort kunnen we in de verte het gat van Belvaux zien, de plaats waar de Lesse in de grotten verdwijnt. In het domein kun je alleen maar binnen als je in Han het toeristische treintje neemt, maar zelf vind ik het aan deze kant van de afsluiting veel aantrekkelijker. Wildere natuur en wildere plantengroei, ondanks de panters en tijgers aan de overkant in hun kooi. Hoe wild is gevangen?

Over de Engbloem op de rots en in het Cruydeboeck van Dodonaeus.

De Engbloem is één van de typische planten op mijn kruidige rots. Een plant met een geneeskrachtige reputatie, die al bij de Romeinen maar ook bij Dodonaeus beschreven werd: ' Dit cruyt wordt gheheeten in Griecx ende in Latijn Asclepias/ van sommighen Cission, Hederula, Cissiphyllon ende Hederae folium/ ende nu ter tijt Hirundinaria. In Hoochduytsch Schwalbenwurtz. In Neerduytsch Swaluwortel. Dit cruyt heeft sijnen naem naer den ouden Esculapius die in Griecx Asclepios ghenaempt wordt. Dien den Griecke ende Heydenen toe scrijven/ dat hy die ierste geweest es die de conste der Medecynen ghevonden heeft/ ende daer om oock voor een god van den selven ghehouwen ende gheeert.
Dodonaeus noemt hem dus Zwaluwwortel, een naam die we ook in de hedendaagse Latijnse naam 'hirundinaria' terugvinden.

Lees verder: http://reizen-en-recreatie.infonu.nl/reisverhalen/62258-wandeling-in-mijn-verleden-tijd-belvaux.html

Kruidengeesten

In het oude Brugge blijken nog kruidengeesten rond te dwalen. Uit deze antieke vijzel stijgen kruidendampen op. Of is het mijn eigen geest uit een ver verleden? Zou ik in 1607 toch al kruidenmeester, apotheker of  Zuster Eleonore Verbeke geweest zijn?

Eleonora Verbeke werd in 1750 aangesteld als apothekeres van het Sint-Janshospitaal in Brugge. Ze bleef daar 35 jaar in functie en stelde ook een winckelbouck samen met aanwijzingen voor het gebruik van medicamenten. Ook een kruidentuin is er in het Sint-Janshospitaal altijd geweest, daar blijft helaas niet zo veel meer van over.

Informatie over het kruidengebruik in die periode vind je in het boekje 'Goed Gekruid' Van kruiden en geneesmiddelen in het Sint-Janshospitaal.

Thuis bij de Toothache

En dan, na 3 maand Bellegarde terug t..huis. In dat kleine huisje en tuintje aan zee. Verwondering over enkele vergeten planten. ABC kruid bijvoorbeeld, Spilanthus, laag plantje met bobbelig bolletje bloem, iets zoals Schijfkamille maar dan geel met een roodbruin kopje. Lijkt wel wat op een oogbol met iris, wil het toeval dat deze bloempjes volgens sommigen het zicht zouden verbeteren. Verder wordt hij ook Toothache plant genoemd, dus ook goed als verdovend middel tegen tandpijn en de Franse naam Cresson de Para verwijst naar zijn pittige smaak en zijn gebruik als een soort tuinkers in de keuken. De scherpe en licht verdovende smaak die we proeven zijn de alkylamides, die we ook terugvinden in de beter bekende Rode zonnehoed, dus ook niet verwonderlijk dat de Spilanthus ook een werking tegen kwaadaardige virussen en bacteriën bezit. Weer teveel werkingen om waar te zijn?

Spilanthes, maar niet in mijn tuin

Toothache plant, para-cress (En). Brède mafane, cresson de Para (Fr). Agrião do Pará, jambú (Po).
Hier dan maar wat links naar wetenschappelijk onderzoek.

• https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/spilanthes-abc-kruid
• Like a Taste That Tingles? Then This Bud's for You. Washington Post.
• It's Shocking, But You Eat It. 
• Holetz FB, Pessini GL, Sanches NR, Cortez DA, Nakamura CV, Filho BP (2002). "Screening of some plants used in the Brazilian folk medicine for the treatment of infectious diseases". Mem. Inst. Oswaldo Cruz 97 (7): 1027–31. doi:10.1590/S0074-02762002000700017. PMID 12471432.
• Ratnasooriya WD, Pieris KP, Samaratunga U, Jayakody JR (2004). "Diuretic activity of Spilanthes acmella flowers in rats". Journal of ethnopharmacology 91 (2-3): 317–20. doi:10.1016/j.jep.2004.01.006.PMID 15120455.
• Ley JP, Blings M, Krammer G, Reinders G, Schmidt CO, Bertram HJ (2006). "Isolation and synthesis of acmellonate, a new unsaturated long chain 2-ketol ester from Spilanthes acmella". Nat. Prod. Res.20 (9): 798–804. doi:10.1080/14786410500246733. PMID 16753916.

Guldenroede onderweg

Met een wagen volgeladen van Bellegarde-en-Diois naar De Haan aan Zee. Onderweg in de berm langs de autoweg zien we regelmatig Echte guldenroede in gele bloei. In mijn Bellegardetuin was de plant al volledig uitgebloeid, hier zou het nu het moment zijn om te plukken. Het zijn immers de bloeitoppen die geoogst worden, alleen langs de péage mag en kan ik niet stoppen en loodvrij zullen die planten hier ook wel niet zijn. Dus toch maar wachten tot in België.
Voor mij blijft deze Solidago nog altijd de basisplant voor nieren en urinewegen. Te gebruiken bij oedeem, blaasontsteking, niergruis en zelfs nuttig bij reuma, dan wel combineren met bvb moerasspirea en berkenblad.

Ook Dodoens in zijn Cruydboeck van 1554 is het met mij eens:  'gulden roede in wijn ghesoden ende ghedroncken es seer goet tseghen den steen sonderlinghe van den nieren/ ende doet den selven breken ende met dat water rijsen ende afgaen. Tselve doet oock dat water van dit cruyt met wijn ghedistilleert ende een tijt ghedroncken'.

Ernstige informatie over kruiden kan ik wel waarderen, alhoewel vreemde recepten blijven toch aanlokkelijk. Hier dan een kruidenmengsel uit 1681 tegen de 'lammigheit van de tong endie de spraak verloren hebben, neemt bladen van Bernagie, Gulde roede van elkx een goede hand vol'. Is dit een uitspraak van een  idioot of zit er toch een verborgen waarheid in zo'n recept?

Guldenroede, gewoon een wild plantje tussen Dijon en Beaune, en....een herborist op weg naar De Haan aan Zee.

Lees ook  http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/guldenroede-voor-gouden-urine.html

Vreugde en verdriet

Onze laatste dag in Bellegarde. Altijd wel wat vreemd. Huis, tuin en landschap verlaten voor vele maanden, maar 

toch ook verlangend naar... verder. Vreugde en verdriet verenigd. 

Net zoals de vele soorten zonnebloemen; in de tuin staan ze er nog vrolijk bij, terwijl ze op de akkers in de vallei van de Drôme al helemaal uitgebloeid zijn. Van opgewekte zonnevolgers zijn zij verworden tot sombere zaadleveranciers. Al moet ik zeggen dat die naar de grond starende boetedoeners mij ook kunnen bekoren. Zonnebloemen, symbool voor het leven

Leuzea / Maralroot / Anabole plant?

zaad Leuzea eigen oogst

kiemplantjes Leuzea

Vannacht heeft het hier in Bellegarde flink gedonderd, gebliksemd en gelukkig ook geregend. Het was al weer meer dan 3 weken geleden, nu komt de regen net op tijd om nog wat nieuwe zomerzaailingen te kunnen over planten, voor we naar België vertrekken. Vooral mijn Leuzea's zijn goed gelukt. Ik heb de meesten vandaag dan ook, onder een dreigende wolkenhemel, her en der in de tuin geplant. Op hoop van zegen, want vanaf zaterdag moeten ze voor zichzelf zorgen.
Deze Leuzea carthamoïdes heeft de reputatie van een anabole, spierversterkende werking te bezitten. Lees mijn artikel  leuzea-een-anabole-plant.

Merkwaardig is de vermelding bij Dodonaeus van een Leuzeasoort, namelijk Leuzea raphontica en de verwarring met rabarber. 'Rha heeft groote breede bladeren ghelijck die bladeren van wit Wollecruyt oft van grooten Clissen/ rontsomme ghelijck een saghe ghekerft'  daer op eenen schoonen liefelijcken bol voortcoemt met veel scelferen bedeckt/ die als hy open gaet een schoone purpure bloeme voortbringht'. de beschrijving en ook de afbeelding is duidelijk een Leuzeasoort. De beschrijving van de medicinale werking zou eerder verwijzen naar de rabarber.  'Die wortel van dat Rha Ponticum es goet als Dioscorides scrijft tseghen die opblasinghen/ walginghen ende weekicheyt van der maghen ende alle pijnen der selver. Ende dient seer wel den ghenen die eenich ledt vercrompen oft ghespannen hebben/ ghebrekelijk van lever oft van milte sijn/ die pijne ende weedom in den buyck nieren ende blase hebben. Item tot die ghebreken van der borsten/ van der moeder tseghen die pijne in de hope die men Sciatica heet/ tot dat bloetspouwen/ versuchten/ hicken/ roode melizoen/ buyck loop/ ende tseghen die cortsen ende alle beten ende steken van den fenijnnighen ghedierten.

Om samenvattend de verwarring nog groter te maken, de Leuzea raphontica van Dodonaeus zou Rheum rhaponticum, de eetbare Stompe rabarber moeten zijn, alhoewel de farmacologische beschrijving (lever, laxerend, stoppend) verwijst naar de Rheum palmatum, de medicinale rabarber.  En de afbeelding en beschrijving van Leuzea rhapontica in het Cruijdeboeck 1554  van Dodoens zou ook niet onze anabole Maralroot, Leuzea rhapontica zijn of wel?

Lavendel oogsten in de montagne de Angele

Savonds toch naar Bernard onze lavendelsiroop ophalen. Zoals gewoonlijk een uitgebreid gesprek over lavendel, over zijn zwavelwaterbron op zijn land, over de geurkwaliteit van de etherische olie van Lavandin ‘Ayme’ en over het bouwen van zijn huis met het stro van lavendel.

We zijn op bezoek bij onze lavendelboer Bernard, morgenvroeg gaat hij voor de laatste keer dit jaar
langs de zuidkant (l’Adret) van montagne d'Angèle wilde lavendel oogsten op 1500 m, Mijn laatste
kans om mee te gaan, want we rijden overmorgen terug naar Belgie.

Dus 's anderendaags om 6 uur ben ik wakker om lavendel te plukken in de Montagne d’Angele. Ik rij eerst naar Villeperdrix, parkeer mijn auto naast Bernard zijn 4X4tje op de parking, aan de overkant van de vallei kijk ik op Bernard zijn lavendelvelden en op de plek waar zijn huis moet komen.

We wisselen hier van auto om de bergen in te trekken. Het dorp door richting Chaudebonne, eerst nog wat geasfalteerde weg die al snel overgaat in een kronkelend en steil grindpad, verderop bij de col is er gedeeltelijk weer verharde weg naar de laatste boerderij en bergerie, richting top van Montagne d’Angéle. Voorbij de boerderij, de boomgrens voorbij, vinden we eerst nog veel Brem en Buxus met een beetje Lavendel en andere kruiden ertussen. Het krakkemikkige 4x4tje van Bernard kreunt naar boven, naar 1100, 1200, 1300 meter, naar steeds meer Lavendel. We stoppen op 1500 meter bij de bergerie van de boer, ook de hoogtegrens van de wilde lavendel.

De plantengroei op het plateau bestaat voornamelijk uit wild grasland met kruiden en op de rand (crete) steeds meer alpenplanten Sedum en Sempervivumsoorten, Wilde tijm maar ook zuiderse Wollige teucrium en Rozenkransjes. Hier zou ik, op mijn manier, wel een gebedje willen doen. Bernard prevelt ondertussen verder. Over de schapen die aan de zuidkant L’Adret grazen en die zelfs een ‘appelation’ hebben, over de koeien, die beter aan de noordkant (l’Ubac) kunnen leven, met ander, sappiger groen voedsel. Over de boer, die eigenaar is van het hele plateau 200 hectares en in de winter met zijn zoon hier op konijnen komt jagen. Niet op everzwijnen, die wroeten zich iets lager door de eikenbosjes en worden vooral door de luxejagers uit Grenoble afgeschoten.

Maar wij (Bernard en ik) komen hier vooral om lavendel te plukken. De fameuze ‘lavande sauvage’ van boven de 1000 meter met zijn uniek aroma. Voor alle duidelijkheid, de klassieke lavendeloogst van beneden is natuurlijk al lang voorbij. Maar op 1500 m is de bloei veel later, en daarbij komt dat voor het distilleren de bijna uitgebloeide bloem toppen geoogst worden. Zeg maar de kelkblaadjes, waar de meeste etherische olie in zit.
Ondertussen heeft de zon de dauw van de lavendel gedampt en kunnen we er aan beginnen. Plukzak (een vierkant doek met vier linten) om, sikkel in de hand en dan in een straal van honderd meter rond de auto de helling afspeuren naar de mooiste lavendel. Busseltjes bloemtoppen met de linkerhand vastpakken, een korte draai geven en bijna tezelfdertijd met de sikkel de stelen doorsnijden. De bosjes met een achterwaartse beweging in de bilzak laten glijden en ondertussen weer verder speuren naar nog mooiere planten. Ritmische handelingen als een ritueel: kijken, snijden, de zon steeds sterker voelen, de lavendelgeur die in je lijf dringt, langzaam het gewicht van lavendel voelen.Het gewicht van lavendel! Dat kende ik nog niet!

Een volle zak wordt leeg geschud op een nog grotere schort, de bouras. Langzaam raakt de juteschort bedekt met blauwgrijze lavendelbloemen. Tegen de middag kunnen we met 2 bouras vol en een van geur verzadigde auto terug naar de bewoonde wereld.

Gynostemma pentaphyllum 绞股蓝

Omdat we vanaf volgende week terug in Vlaanderen wonen, moeten de planten in potten aan onze Franse voordeur nu de volle grond in. Zo ook onze Chinese "wonderplant' met vele namen maar zonder Nederlandse naam, Jiaogulan of  Gynostemma pentaphyllum. Een hele karwei om hem zonder kleerscheuren uit die grote aardewerken pot te wringen en dan in die harde tuingrond te deponeren. Ik heb bij dat overplanten toch altijd weer het gevoel alsof ik mijn huisplanten in de steek laat en aan de verschrikkelijke natuur over lever. Zo iets als je hond in het bos achterlaten als je op vakantie vertrekt. Maar ja, zo een stoere Jiaogulan, een adaptogeen, die mensen kan helpen om zich aan te passen, moet toch zelf kunnen overleven in de natuur. En dat kan hij ook. Een ander exemplaar heeft in België in een pot al verschillende strenge winters overleefd.

Adaptogenen? Dat zijn dus planten die de mens helpen om te overleven. We blijven, en terecht, op zoek naar een middel voor de eeuwige jeugd, maar toch word ik lichtjes geïrriteerd als ik zie hoe 'eerlijke' gezondheidsfirma's weer alle superlatieven uit de kast halen om de wonderbaarlijke werking van Jiaogulan aan te prijzen. Geef mij dan maar de nuchtere, soms, ja te nuchtere beoordeling van bijvoorbeeld http://www.drugs.com/npp/jiaogulan.html .  'Studies on Gynostemma have found that the plant is effective in regulating blood pressure, strengthening the immune system, lowering cholesterol, and in increasing stamina and endurance properties. Gynostemma has also been found to have hyperlipidemic, lipid peroxidation, adaptogenic, anticancer, cardio- and cerebrovascular effects'. En dat klinkt al fantastisch genoeg.

Nu niet allemaal mijn Bellegardetuin komen plunderen. De plantenrestjes in de winter zijn eerder voor de everzwijnen bedoeld. Niet verwonderlijk dat er hier super-sangliers rond dwalen.

Namen voor Gynostamma: 绞股蓝; pinyin: jiǎogǔlán, literally "twisting-vine-orchid", Jiao Gu Lan (China), Xiancao or Xianxao (China), Amachazuru (Japan), Dungkulcha' (Korea), Baan Ja Kahn (Thailand)

De biechtstoel van Bellegarde

Eens wat anders dan plantjes, maar toch natuur in het kerkje van Bellegarde. In de biechtstoel heeft zich, op de plaats van de zondaar, een groot spinnenweb genesteld. Zou het de toepasselijke Aranea diadema of de Kruisspin zijn, die zich hier heeft gevestigd. 

Dille

Eind augustus, het einde van de zomer is al merkbaar. Toch valt er juist nu veel te genieten in de tuin. In mijn droge en hete Bellegardetuin kunnen de planten nu weer op adem komen. Vooral 's morgens staan ze er uit geslapen en fris gewassen bij.

Dille, wat op zich al een fris, geurig en groen kruid is, toont zich in zijn twee gedaantes. Nog net geel bloeiend maar ook al bruin geurend zaad vormend. Ook dille heeft zoals vele andere kruiden een lange geschiedenis van geneeskracht maar ook van magie achter zich.  In Drayton's Nymphidia lezen we'

Therewith her Vervain and her Dill,

That hindereth Witches of their Will.'

De naam dille komt mogelijk van het oud-Saksisch woord «Dilarm» wat vrij vertaald 'in slaap wiegen, dommelen' betekent. Dommelen, een zeer mooi woord, en dille dan het dommelkruid? Dat zou verwijzen naar de slaapverwekkende werking, al lijken mij die rustgevende kwaliteiten eerder toe te schrijven aan het tegengaan van nachtelijk gerommel in de darmen.

Ik sleep er ons aller Dodoens maar weer eens bij. Hij schrijft 'Dit cruyt heet in Griecx Anethon. In Latijn ende in die Apoteke Anethum. In Hoochduytsch Dyllen ende Hochkraut. In Neerduytsch Dille. In Franchois Anet.
En de eerste indicaties die hij geeft zijn  'Die opperste soppekens van dille met den sade in water ghesoden ende ghedroncken doen die vrouwen veel sochs in die borsten crijghen. Dille doet oock die opblasinghe winden ende crimpsel van den buyck/ vergaen/ stilt dat overgheven ende den camerganck/ ende doet die urine lossen in manieren als voor ghebruyckt'. 

Zogvormend en gasverdijvend, dat zijn ook nu nog de 2 meeste vermelde en gebruikte indicaties voor het dillezaad (fructus Anethi)

En toch ook maar weer wat serieuze, wetenschappelijke links
http://www.rombio.eu/rbl2vol14/cnt/Lucr-18.pdf
http://www.biomedcentral.com/1471-2210/2/21/
http://botanical.com/botanical/mgmh/d/dill--13.html

Poussière de Lune

Maandagochtend in La Motte. Markt! 

Voor de eerste keer zijn het aantal kraampjes gehalveerd. een teken dat ook de toeristen naar huis zijn. Wij... wij zijn er nog even. We krijgen zelfs vaste gewoontes, alsof we hier thuis zijn.

Op de markt een geitenkaasje kopen, even binnen springen bij Joos en Bruno en 'un café' drinken bij Poussière de Lune. 

Het stof van eeuwen voor even.

Brandnetelzaad

Brandnetels vinden we hier in de Franse Drôme niet veel. Te droog? Minder voedselrijk? Minder afval? Ooit heb ik het meegemaakt dat een professionele kruidenverzamelaar helemaal met zijn vrachtwagen naar het plateau van de Verçors reed, om daar, bij een schapenbergerie, gezonde brandnetels te oogsten.
Bij mij in Bellegarde groeien er enkele bij de schuur van de buurman, net de plaats waar vroeger de beerput stond.
De verse, groene zaden zijn rauw goed eetbaar maar je kunt er ook een netelzaadwijn mee maken.
Dit middel wordt in de volksgeneeskunde al lange tijd als ouderdomstonicum gebruikt. Tegenwoordig kan men zelfs wetenschappelijke motieven voor de werking aanvoeren. In de groenachtige olie van het brandnetelzaad zit een hoog percentage vitamine E. Bovendien zitten er ook stoffen met een hormoonachtige werking in. Brandnetelwijn als plantaardig geriatricum? Nog verder te onderzoeken, maar dat zaadwijntje maken kan geen kwaad.

Het recept van wijn van brandnetelzaad, Vinum Urticae semen
Rijp brandnetelzaad, dat in de nazomer meestal overvloedig aan de grote brandnetels (Urtica dioica) te vinden is, moet u van de plant rissen. Ik zou aanraden daar wel handschoenen bij aan te trekken! Alhoewel het ook zonder kan, zelfs zonder masochist te zijn.Dit zaad stampt je in een vijzel fijn. U doet 50 gram zaad in een literfles en giet daar 3/4 liter witte wijn overheen. Dit mengsel 20 dagen laten staan. Zo nu en dan de fles goed schudden. Daarna zeeft u het mengsel en voegt u ongeveer 100 gram honing toe. De wijn is, wanneer u haar goed afgesloten in de koelkast bewaart, ongeveer een maand houdbaar. U moet er 1 tot 3 keer per dag een likeurglaasje vol van drinken.
Toch merkwaardig dat op dit moment de wetenschappelijk best onderbouwde werking van brandnetel juist bij prostaatklachten is, een echte oudere mannenkwaal, al is het dan wel de wortel die daarvoor meest gebruikt wordt.

Brandnetelroede en brandnetelwijn | Mens en gezondheid
http://www.ryandrum.com/threeherbs1.htm
http://apps.who.int/medicinedocs/en/d/Js4927e/31.html

Bloemen als medicijn

Vandaag dan toch nog wat tinctuur van verschillende bloemen gemaakt. De klassiekers goudsbloem en rode zonnehoed en, voor de eerste keer, ook wat korenbloemtinctuur ingezet. Normaal gezien zijn de wilde korenbloemen in de korenvelden al lang uitgebloeid, maar omdat wij in de Bellegardetuin pas in juni gezaaid hadden, bloeien er nu bleublauwe bloemen. Aan de schandelijke verleiding om er wat te plukken en ze dan ook nog op alcohol te laten trekken, heb ik niet kunnen weerstaan. Dus over enkele weken hebben we Centaurea cyanus moedertinctuur.

Een andere bloem die nu geplukt moet worden, is Solidago virgaurea, de Echte guldenroede, al zijn het eerder de bloeitoppen, die bij het begin van de bloei geoogst worden, dus zowel bloemen, bloemknoppen, wat steel en blad. Niet te laat in de bloei want dan krijg je veel verwelkte bloemen en zelfs zaadpluis, niet dat die giftig zijn maar de kwaliteit wordt dan wel veel minder. Waarschijnlijk zijn er dan minder flavonoïden, de werkzame bestanddelen, in het geoogste mengsel aanwezig. Ook andere Solidagosoorten, zoals de S. canadensis mag men gebruiken. Zelf heb ik een onbekende soort staan, die op de S. canadensis lijkt maar veel lager blijft en nu mooi bloeit. Deze niet op naam gebrachte soort heeft dezelfde diuretische en onstekingswerende werking als de Echte guldenroede.

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/23261-guldenroede-voor-gouden-urine.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/24775-goudsbloem-in-oude-kruidenboeken.html
http://wetenschap.infonu.nl/onderzoek/55864-goudsbloem-wetenschappelijk-bekeken.html

Kastanjes in de Ardeche

Désaignes

Net terug van enkele dagen Ardeche. De bergen zijn hier net als in de Drômestreek tot 1000 meter hoog, toch is de plantengroei in de Ardeche totaal anders. De boom die bij Désaignes en omstreken het bosbeeld bepaald is zonder twijfel de tamme kastanje. Zo tam blijkt hij dus toch niet te zijn, deze Castanea sativa. Omdat hij hier veel voorkomt, hebben de mensen uit de streek de vruchten ook altijd veel gebruikt. Gekookt, gepoft, geglaceerd en als meel om brood te bakken.

De tamme kastanje bevat achtmaal minder vetten dan de meeste oliehoudende bolstervruchten, daarom smaakt hij zeker ook zo droog. De koolhydraten in de vrucht bestaan hoofdzakelijk uit zetmeel zonder gluten. Ze bevatten ook veel mineralen: grote hoeveelheden kalium en fosfor, kleinere hoeveelheden zwavel, magnesium, calcium en natrium. Verder zitten er in de tamme kastanje vitamines B1 en B2.

Medicinaal is de kastanjeboom weinig gebruikt geweest. Toch werd Castanea sativa in de Materia Medica van Culbreth uit 1927 geadviseerd als 'Tonic, mild sedative, astringent; whooping cough, controlling paroxysms, dysentery, ook bij Felter in zijn Eclectic Materia Medica uit 1922 wordt de goede werking bij hoest vermeld. The freshly prepared infusion of the leaves is a remedy for paroxysmal or convulsive cough. For some unexplained reason it is sometimes one of the most effective medicines for whooping cough. In many cases it acts remarkedly well, while in others its effects are not so apparent. It is seldom, however, that it does not do some good. The infusion (which is by far the best preparation) may be sweetened if desired, and given freely to the patient several times a day.
Recent zijn er in de bladeren ook sterk werkende anti-oxydantia ontdekt.

De tamme kastanje is zeker geen veel gebruikt product, toch wordt in Frankrijk 11.000 ton kastanjes per jaar geproduceerd, voornamelijk in de Ardèche, de Dordogne, Lozère en Corsica. De wereldproductie bedraagt zowat 500.000 ton met Italië als grootste producent (70.000 ton).

Mijn reisverhaal over de Ardeche kun je lezen op
Drôme en Ardeche, tussen droom en werkelijkheid |

Wetenschappelijke informatie:
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jsfa.4016/abstract

Mary Ann Liebert, Inc. - Journal of Medicinal Food - 0(0)

Zo ziet een morgenster de avond.

witte schorseneer, gele morgenster, jack go to bed at noun, boksbaard, haverwortel, salsefis, barbae hircis, haferwurzel, habermark, austernpflanze, bocksbaert, josephsbloemen, morghensterre, coma, gauchbrot,


En zo ziet Dodonaeus de morgenster: Bocxbaert heeft eenen ronden rechten knoopachtighen steel/ met lange ende smalle bladeren becleet/ den bladeren van Loock schier ghelijck. Op dopperste van den stelen wassen schoone ghevulde dobbele bloemen van coluere som persch met gout geele stipkens in dmiddel/ som geel. Die tsmorghens met der sonnen opganck open gaen ende huer tot der sonnen buyghen ende ontrent middach wederom toegaen ende sluyten. Ende als dese bloemen vergaen zoo wast in dat bolleken daer die bloeme uut voortghecomen es lanck saet dat boven hayrachtich es. Ende als dit saet rijp es/ zoo opent hem dat knoppeken ende wordt een ront wolachtich bolleken ghelijck aen Papencruyt/ dat met den winde wech stuyft. Die wortel es wit/ vinghers dick/ ende suet van smaecke. 

http://huis-en-tuin.infonu.nl/tuin/44108-haverwortel-en-schorseneer.html

shinrin-yoku, de adem van het woud

Chêne carrée

Tweeling-eik

Dat in de natuur wandelen gezond is, hebben we altijd als vanzelfsprekend aangenomen. Dat wetenschappers dat willen bewijzen ... of tegen spreken kun je grappig of onnozel vinden, en dat is het ook, maar toch ben ik blij dat men ook dat probeert te onderzoeken.

Zo hebben ze in Japan een studie gedaan onder 280 gezonde mensen. De ene dag lieten ze de helft van de groep enkele uren in het bos lopen, de andere helft van de onderzoeksgroep liep in de stad. De volgende dag draaiden ze de groepen om. Verrassend was het effect van enkele uren groen per dag: lagere bloeddruk, lagere hartslag, lagere concentraties van het hormoon cortisol.

Het effect is zo groot dat ze er in Japan een term voor bedacht hebben: Shinrin-Yoku. Shinrin-Yoku, te vertalen als een bad in het groen, boszwemmen of adem van het woud. Dat zal zeker een nieuwe therapie worden, alhoewel, dat is al een nieuwe therapie.

Pinellia / Ban Xia

In mijn Jardin de Simples heb ik ook wat vreemde Chinese planten staan. Sommigen zoals de Chinese bijvoet doen het bijzonder goed, anderen zoals Pinellia ternata zeer slecht. Elk jaar denk ik weer dat hij het opgegeven heeft om hier te groeien, totdat ik hem dan met de moed der wanhoop uit de harde grond zie klauwen. Dit jaar kon ik het niet langer aan zien en heb hem met een stevige kluit uit de grond gehaald, hem goed doordrenkt met water en, dicht bij huis, in een grote pot geplaatst. Vandaag lijkt hij er al veel gezonder uit te zien. Of is dat inbeelding?

Ik heb enkele dagen gewacht om dit bericht te publiceren. En ja, ondertussen is mijn Pinellia gewoon aan de groei. Deze plant bevat net zoals Ephedra efedrine, een symphaticomimetische stof met een bronchiënverwijdende, stimulerende en vetverbrandende werking. Deze stof is al eeuwen  in gebruik bij astma, in vermageringskuren en als, nu verboden doping in de sport.

Pinellia ternata, een schaduwplant uit China en Korea, bloeit vrij laat in augustus september met een merkwaardige paars-groene kolf, die als een tong uit de groene bloemmond steekt. De bloem ken ik helaas alleen van afbeeldingen, mijn exemplaar is nu wel aan de groei maar bloei voor dit jaar is toch wel wat veel gevraagd. Al blijf ik daar stiekem wel op hopen.

Mijn plant is afkomstig van Ruhlemann's Krauter und Duftpflanzen, voor mij dé kwekerij van etnobotanische gebruiksplanten. 
Rühlemann's

Zon der bloemen

Tussen Die en Luc bloeien de zonnebloemen volop tot vreugde van boer en toerist. Over de stoppels van geoogst graan wandel ik naar de zon der bloemen. In de achtergrond glinsteren glorieus de machtige kalkrotsen van de Glandasse. In druk wekkend en toch dwalen mijn ogen en mijn geest naar de krakende en stekende stoppels onder mijn voeten. Herinnering aan mijn jeugd en mijn geboortedorp Hauthem bij Hoegaarden en hoe we als kind tussen hooi en strooi ons leventje leidden. Hier en nu in dit overweldigende, mij dierbare landschap is het toch Hoegaarden dat in mij leeft.
En onder de zonnebloemen zie ik nog een andere plant, de schrik van Frankrijk, de weinig opvallende, maar wel sterk allergiserende Alsemambrosia. Onopvallend is hij Frankrijk en de rest van Europa binnen geslopen, zijn geheime wapen, allergie veroorzaken, zou hem wel eens zuur kunnen opbreken. De hooikoortsreactie die de pollen veroorzaken is veel sterker dan die van de grassen, en door de late bloei zou, volgens officiële gegevens het hooikoortsseizoen met 2 maanden verlengd kunnen worden. En ik die bij de lieflijke naam Ambrosia, alleen maar aan het mooi ritmische gedicht van Paul Van Ostayen kan denken...


Ambrosia, wat vloeit mij aan?
uw schedelveld is koeler maan
en alle appels blozen.

De klankgazelle die ik vond
hoe zoete zoele kindermond
van zeeschuim en van rozen...