Wintergreen

Glimmemd groene blaadjes en rode bessen. Wintergreen of Gaultheria. In deze kersttijd vinden we ze volop in tuincentra en op kerstmarkten. Deze bergthee groeit van oorsprong op het noordelijk halfrond, in Azië en Noord-Amerika. De botanische naam luidt Gaultheria procumbens, naar de Franse botanicus Jean Francois Gaulthier. Zijn Nederlandse en Engelse naam ‘teaberry’ dankt bergthee aan het feit dat er op de plekken waar hij van origine groeit (medicinale) thee wordt getrokken van zijn bladeren. Bergthee staat overigens ook bekend als wintergroen, de naam spreekt voor zich. Dit bescheiden plantje is familie van de heidekruidachtigen, samen met bijvoorbeeld heide en Rhododendron.
In Amerika maken ze ijs en snoep van de besjes van bergthee, die smaken frismunterig. In Russische volksverhalen wordt de bergthee voorgesteld als een goede wintergeest, die mensen door de koude winter helpt en moed inspreekt. 

Etymologie uit oude kruidenboeken

(a) Gaultheria is zo genoemd door Kalm naar Dr. Hugues Jean Francois Gaulther (1708–1756). Origineel een Fransman en later een Canadese geneesheer en raadsheer te Quebec in de achttiende eeuw. Een verdienstelijke amateur/botanicus. Zijn werkelijke naam was echter Gauthier. De naam Gautiera van Endlicher uit 1838 en Gaultiera van Bergmans in 1924 zijn verbeterde spellingen, maar de originele schrijfwijze van Linnaeus uit 1756 is Gaultheria.

(b) Bergthee, Duits Canadischer Thee, Theebeerenstrauch of Scheinbeere, Engelse American mountain tea en teaberry en in Frans the du Canada. Heeft zijn naam te danken naar zijn bladeren die gebruikt werden om er een thee van te bereiden, vooral na de beroemde Boston Tea party. Die thee is zeer aromatisch.

Naar het altijdgroene blad Engelse wintergeen, wintergroenstruik, in Duits Wintergrünstrauch, Amerikanisches Wintergrün.

(d) De plant wordt in Amerika wintergeen, checkenberry, boxberry en partridge-berry genoemd omdat patrijzen er dol op zijn, ook andere dieren zijn er dol op.

Historisch gebruik

Tevens wordt er een olie van verkregen, oil of wintergreen, die gebruikt wordt om verdovende middelen een smaakje te geven, ook wordt het door parfumeurs gebruikt. Het is dezelfde geur als die balsemgeur die door sportlieden wordt gebruikt om hun benen mee in te wrijven. Ook wordt het gebruikt als medicijn. Als wrijfmiddel tegen reumatiek zou het goed helpen.

Wintergreenolie is in Amerika een geliefd huismiddel dat in- en uitwendig wordt toegepast. In Europa heeft alleen het uitwendige gebruik ingang gevonden, als middel tegen uitvallen van het haar. Ook heeft de olie antiseptische eigenschappen.

Eigen gebruik

De etherische olie of de rode gekneusde bessen en bladeren in vette olie of in sintjanskruidolie kunnen gebruikt worden als pijnstillende spier- en gewrichtsolie.

Werking

Gaultheria zit vol met sterk geurende asperine-achtige stoffen, zogenaamde methylsalicylaten. Ze behoren tot de farmacologische groep van salicylaten, waar de NSAID’s (medicijnen zoals paracetamol, aspirine en ibuprofen) onder vallen. Salicylzuur en methylsalicylaat zijn beiden zeer irriterend voor maag en darmen, en worden daardoor uitsluitend voor topicale (lees: smeren) toediening gebruikt. Nadat methylsalicylaat op de huid wordt aangebracht, wordt het grotendeels omgezet in salicylzuur in de huid en onderhuid.

Het werkingsmechanisme van salicylaten is gebaseerd op het remmen van het COX-enzym. COX-1 en COX-2 zetten arachidonzuur om in prostaglandines. Prostaglandines zorgen voor pijn en ontsteking, dus door deze procedure in het lichaam te remmen, ontstaat een pijnstillend middel. Doordat methylsalicylzuur door de huid kan worden opgenomen en een soortgelijke werking heeft als aspirine, zit het in zeer veel gels en crèmes voor bij spier- en gewrichtspijn! 5ml pure wintergroenolie bevat ongeveer 7000mg (7g) methylsalicylaat, wat ongeveer gelijk is aan 21 aspirinetabletten!

Wetenschappelijk onderzoek

The fruits of Gaultheria procumbens are traditionally used for culinary and healing purposes as anti-inflammatory agents. In the present work, the active components of the fruits were identified (UHPLC-PDA-ESI-MS3, preparative HPLC isolation, and NMR structural studies), and their biological capacity was evaluated in vitro in cell-based and non-cellular models. The fruits were revealed to be the richest known dietary source of salicylates (38.5 mg per g fruit dw). They are also rich in procyanidins (28.5 mg per g fruit dw). Among five tested solvents, acetone was the most efficient in concentrating the phenolic matrix (39 identified compounds; 191.3 mg g-1, 121.7 mg g-1, and 50.9 mg g-1 dry extract for total phenolics, salicylates, and procyanidins, respectively). In comparison to positive controls (dexamethasone, indomethacin, and quercetin), the extract (AE) and pure salicylates exhibited strong inhibitory activity towards pro-inflammatory enzymes (cyclooxygenase-2 and hyaluronidase). The analytes were found to be non-cytotoxic (flow cytometry) towards human neutrophils ex vivo. Moreover, they significantly, in a dose-dependent manner, downregulated the release of ROS, TNF-α, IL-1β, and elastase-2 and slightly inhibited the secretion of IL-8 and metalloproteinase-9 in the cells. The observed effects might support the usage of G. procumbens fruits as functional components of an anti-inflammatory diet and indicate the potential of AE for use in adjuvant treatment of inflammatory disorders cross-linked with oxidative stress and associated with the excessive production of TNF-α, IL-1β, and elastase-2.Food Funct. 2020 Sep 23;11(9):7532-7544. doi: 10.1039/d0fo01750g.
Biological and chemical insight into Gaultheria procumbens fruits: a rich source of anti-inflammatory and antioxidant salicylate glycosides and procyanidins for food and functional application. Piotr Michel 1, Sebastian Granica 2, Karolina Rosińska 1, Jarosław Rojek 1, Łukasz Poraj 1, Monika Anna Olszewska 1