Peyote, de rituele cactus.

Mijn rituele peyotecactus

Mijn rituele peyote-cactus is zowat 50 jaar jong. Ooit gekocht op de bloememmarkt in Amsterdam. Vader-bloemist deed in gladiolen en de zoon verhandelde hallucinogenen. De jaren 70 weet je wel, tijd van de hippies en de provos.  Veel van mijn peyote-cactus heb ik niet gegeten, wel er af en toe aan gelikt. Likken ook een ritueel.

Het gebruik van planten in religieuze rituelen gaat honderden en in sommige gevallen zelfs duizenden jaren terug. Peyote was bijvoorbeeld zo'n tweeduizend jaar geleden bij de Tolteken bekend, terwijl het rituele gebruik van de San Pedro-cactus, vastgesteld door motieven op ceremonieel aardewerk, ten minste drieduizend jaar lijkt terug te gaan.

De beroemde peyote-cactus (Lophophora williamsii) is de eerste hallucinogene plant die door de Europeanen in Amerika werd ontdekt. Hij wordt vooral in verband gebracht met de Huichol- Indianen uit de Sierra Madre in Mexico, al wordt hij ook gebruikt door de Tarahumara-Indianen, de Noord-amerikaanse Kiowa's en Comanches en de in recenter tijden gevestigde Native American Church.

Ecologie van de Peyote
Deze cactus groeit vooral in het Noorden van Mexico en in het Zuiden van Texas. Er zijn verschillende andere botanische soorten zoals Lophophora caespitosa, L. diffusa en L. Jourdaniana. De geslachtsnaam Lophophora betekent "borstelig begroeid, borstel dragend", wat verwijst naar de wollige pluizenbundels die op elke knobbel van de bol zitten. Deze pluisjes beschermen de bloemknoppen en de kleine zaadjes. De psychedelische cactus is natuurlijk bekend om zijn ritueel gebruik toch is hij ook een botanisch fenomeen. Om te overleven trekt hij zich namelijk in de winter in de grond terug voor een soort winterslaap. Zo beschermt hij zich tegen de koude, uitdrogende winden . Met zijn lange, krachtige wortel is hij stevig in de grond verankerd. Als in de herfst de droogtetijd begint, dan schrompelt de plant van boven zo sterk in elkaar, dat deze vaak de helft van zijn normale volume verliest. Vastgehouden door de sterke ondergrondse wortel wordt het bovengrondse deel door de verschrompeling onder de grond getrokken. Al gauw blaast de wind er zand en stof overheen en heeft de plant zijn winterkwartier betrokken. In de lente zuigt het rimpelige plantaardige lichaam snel al het nu weer voorhanden zijnde water op, zwelt binnen een paar dagen op tot zijn vroegere omvang, groeit nu rustig verder in licht en warmte en staat spoedig in bloei.

Geschiedenis van peyote
De eerste gedetailleerde beschrijving van de cactus werd gegeven door Francisco Hernandez, arts van koning Filips de Tweede van Spanje, die een studie van de geneeskunde van de Azteken had gemaakt. Hij schrijft: De wortel is bijna middelgroot, ontwikkelt geen takken of bladeren boven de grond, maar vertoont een bepaalde wolligheid, waardoor hij niet goed door mij kon worden afgebeeld. Zowel mannen als vrouwen schijnen erdoor te worden geschaad. Hij blijkt vrij zoet van smaak en matig pikant. Fijngemalen en aan gebracht op pijnlijke gewrichten schijnt hij verlichting te geven. Wonderbaarlijke eigenschappen worden aan deze wortel toegeschreven, als tenminste geloof kan worden gehecht aan wat hierover in het algemeen door de Azteken wordt gezegd. Hij stelt degenen die hem verorberen in staat in de toekomst te zien en zaken te voorspellen.

De werking van de peyote-cactus
Peyote is een hallucinogene cactus die een grote verscheidenheid aan effecten teweeg te brengen. Zijn belangrijkste alkaloïde bestanddeel is mescaline, maar hij bevat ook rond de dertig andere psychoactieve stoffen. Gebruikers kunnen helder gekleurde beelden ervaren, flikkerende aura's rondom objecten, gevoel van gewichtloosheid en ook ongebruikelijke gehoor- en gevoelsensaties Chemisch gezien berust de werking waarschijnlijk op de beïnvloeding van de biogene aminenstofwisseling. De neurotransmitters die de prikkels in het zenuwstelsel moeten overbrengen worden verstoord, waardoor de werkelijkheid anders wordt waargenomen.
Natuurlijk is dat een nuchtere, materiële en mogelijk ook té nuchtere kijk op deze en andere heilige planten. Door ze als chemische drugs te bekijken en te gebruiken en ze weg te halen uit hun spirituele en rituele context, verliezen deze planten hun positieve en bewustzijnsveruimende werking. Het is zoals de sjamaan Maria Sabina verklaarde 'het godenvlees heeft zijn sacrale kracht verloren'.

Literatuur over Lophophora williamsii

• The peyotebook. A study of Native Medicine. Mount Guy
• Cactus et medicine. Soulaire J.
• Over de planten der goden. Schultes en Hofmann. Spectrumbook.
• De lessen van Don Juan. Carlos Castaneda. De beruchte boeken van Castaneda waarmee voor mij
• de kennismaking met de peyote begon

Meidoorn, verhalen en verzinsels

Meidoorn, zijn bloesem en zijn bessen behoren zonder meer bij de toptien van onze geneeskrachtige planten. Veilig, goed werkzaam, goed wetenschappelijk onderzocht, makkelijk te oogsten en te gebruiken voor onze geliefde hart. Meer dan genoeg redenen om bloesem en bessen te bewonderen en te waarderen. Niet te verwonderen dus dat er over de struik in het verleden ook vele verhalen verteld werden.

Volgens een Teutoonse legende zou de meidoorn ontstaan zijn uit een bliksemschicht, en daarom werd de heester vaak gebruikt voor begrafenisvuren, de kracht van de heilige rook zou de overledene rechtstreeks naar de hemel brengen.
In het oude Griekenland en Rome gebruikte men de meidoorn vooral bij huwelijksplechtigheden, bij de Grieken was de meidoorn gewijd aan de godin Maia, naar wie de maand mei genoemd is, in christelijke tijden werd de boom ook gekerstend en gewijd aan Maria. Meidoorns staan dan ook vaak bij Mariakapelletjes. Net als andere doornige struiken werd van de meidoorn gedacht dat hij de kracht had om bliksem en bozen te weren.

De meidoornbloesems symboliseren de ontluikende lente en de wedergeboorte van het leven. Onze voorouders omheinden hun heilige plaatsen met meidoornhagen, terwijl de Romeinen de hagedoorn wijdden aan de beschermgodin van de “huisdorpels”. Een ander boek vertelt dat de Romeinen met de meidoorn op de proppen kwamen toen Christus het levenslicht nog moest zien. Zij plantten de meidoorn rond hun weiden om het Romeinse vee binnen de perken te houden.

Toen de christenen het voor het zeggen kregen, kwamen Mariakapelletjes wel eens naast of midden in een meidoornstruik terecht. Zo’n kapelletje moest de ‘heidenen” eraan herinneren dat ze voortaan gunsten moesten afsmeken bij Maria en niet langer bij een of andere heidense god.

De bekendste heilige meidoorn is die van Glastonbury. Volgens de legende kwam Jozef van Arimathea in hartje winter van '63 na Christus naar dit plaatsje in Engeland. Hij stak zijn wandelstok in de grond. Toen gebeurde het grote wonder : de stok kreeg bloesems, net alsof het lente was. Een wandelstok uit meidoornhout gemaakt, hielp niet alleen bij het wandelen, maar maakte ook een beetje indruk. Hij beschermde, volgens de overlevering, de wandelaar tegen vermoeidheid. En voor de boeren, die net als Jozef de timmerman nogal last hadden van houtsplinters, kon de meidoorn een uitkomst zijn. Een papje van fijngestampte bessen en bladeren zorgden ervoor dat diepliggende splinters uit de huid loskwamen.
De nabijheid van de meidoornstruik inspireerde op haar beurt ook de ‘christelijke’ verhalen. Zo was het vlug algemeen aanvaard dat de meidoorn Christus’ doornenkroon symboliseerde. De meidoornbloesem met hun rode meeldraden, stelden dan weer zijn wonden voor.

Beschermstruik

Wie of wat er nu tussen zijn takken hing, een christelijk kapel of een Romeinse vogel, het deerde de meidoorn niet. Hij bleef alles met veel liefde beschermen. De bliksem kreeg geen kans als er een
meidoorn in de buurt stond. Maria kon zich in haar kapelletje veilig voelen. De reden voor de bliksemvriendelijkheid ligt voor de hand. Er zit namelijk niet veel vocht in de struik. Daardoor trekt
hij de bliksem niet zo intensief aan.

Een oude spreuk uit “De magische Kruidentuin” van Scott Gunningham zegt het zo :

Pas goed op voor een eikenboom
De bliksem zet je onder stroom
Rust niet tegen een essenstam,
Die zet je hart in vuur en vlam,
Zit maar onder een meidoorn neer
Hij is echt de beste beschermheer.

Je zorgt dus best voor meidoornstruiken rond je huis. Die waren trouwens ook voor andere dingen goed. Om te beginnen konden de heksen dan niet binnendringen om kwaad aan te richten. Dat was natuurlijk meegenomen. Zelfs als je met een heks getrouwd was, niet in heksen geloofde of geen meidoornstruiken naast je deur wilde, deed je er toch goed aan, tenminste toch een meidoorntak boven je deur te hangen. Dan was je huis beschermd tegen ziekten. Als je dan toch links of rechts door een microbe besmet werd, kon je nog altijd door een tunnel van meidoorntakken kruipen. Je beeldde je dan maar in dat je alle kwalen aan die takken liet hangen. Je kwam moreel gesterkt uit de tunnel te voorschijn. Als dat ook nog niet hielp, dan ging je best naar een tovenaar of kruidenvrouw die een meidoorn-toverstok had. De toverstok zorgde ervoor dat kwade geesten, die voor ziekten en andere ellende zorgden, uit de buurt bleven. Soms verjoegen ze ‘het boze’ uit de stallen door bloesems samen met meidoornhout te verbranden. De rook ontsmette de stal van het boze oog.
Meidoornbladeren in een kinderwiegje joegen boze geesten weg en hazelaar- en meidoorntakken werden bij het bruidsbed geplaatst. In huis opgehangen boden ze bescherming tegen blikseminslag.

Meistruik
De Engelsen gebruikten meidoorntakken vol bloesems, geplukt op de vooravond van 1 mei. Tussen de takken staken ze blauwe en gele bloemen. In de periode voor dat de aardappel het voornaamste voedingsmiddel werd, waren de koeien en hun producten speciaal beschermd. Kippen die zo vriendelijk waren een ei te leggen op Goede Vrijdag kregen ook een vriendelijke tik op hun kop. Een tijdje later hingen ze die eieren in de meistruik. De versierde struik kreeg een plek voor het huis. Die voorkwam het bederf van room- en melkproducten. Werd de melk ondanks de struik toch zuur, dan moest er magie of een andere bovennatuurlijk kracht aan het werk zijn. Dan moest je je weiland beschermen door er takken lijsterbes tussen te steken. Die konden de eventuele zwarte magie breken. De meistruik bleef twee weken staan tot de bloesems helemaal verwelkt waren.

Liefdessymbool
Als een meisje vroeger op 1 mei een meidoorntak voor haar deur zag hangen, ging haar hart sneller
slaan. Ze wist dan dat een bedeesde minnaar haar het hof wilde maken. Als het meisje een blauw of wit lint aan de tak vastmaakte, mocht de jongen naar binnen komen. Soms gebeurde het wel eens dat een boze pa of ma de tak over de haag wierp en een gevarendriehoek in de plaats hing ...
Als je wat ouder werd, nog op liefdespad wilde, je huis vol witte en blauwe linten lag en er nooit een meidoorntak in de wijde omgeving te bespeuren viel, moest je, voor je schoonheid door ouderdom verdween de wei in, want :

‘Als op 1 mei, een schone meid
zich ’s morgens in het veld neer vleit
en zich baadt in meidoorndauw
blijft ze een hemelschone vrouw’

Veel lieflijke, vreemde maar ook duidelijk verouderde verhalen zelfs wat met een seksistisch of discriminerend tintje. Verhalen zijn ook voor niks verhalen, verzinsels. Bedoeld om de mensenbezig te houden? Of mogelijk toch met een verborgen betekenis?

Boek:De groene middeleeuwen

DE GROENE MIDDELEEUWEN (600-1600): DUIZEND JAAR GEBRUIK VAN PLANTEN

Nederlandse musea en (universiteits) bibliotheken beschikken over een fraaie verzameling middeleeuwse plantenboeken die in de loop van eeuwen door particuliere verzamelaars bijeen zijn gebracht. Het boek De groene middeleeuwen (600-1600) - Duizend jaar gebruik van planten licht een aantal van deze boeken uit en beschrijft ze in woord en beeld, met vele prachtige afbeeldingen. Dit boek schetst de historische context van het medische gebruik van planten van de klassieke oudheid tot het einde van de middeleeuwen aan de hand van een selectie van bewaard gebleven boeken. Daarnaast gaat dit boek uitgebreid in op het gebruik van planten als voeding of kleurstof, planten in de literatuur en in middeleeuwse boekdecoraties. Met vele verduidelijkende afbeeldingen is het een prachtig boek. Voor wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van de geneeskunde en de ontwikkeling van het denken over ziekte en gezondheid, is dit een waardevol boek.

Ter illustratie zijn in de bijlagen van het boek enkele passages uit Herbarium van Apuleius Platonicus (6e eeuw, handschrift) en uit Ortus Sanitatis (1497, drukwerk) vertaald. De besproken kruiden zijn Arnoglossa (Plantago major L., weegbree), Hypericum (Hypericum perforatum L.), Artemisia (Artemisia absinthium L.), Mandragora (Mandragora officinarum L.) en Tanacetum (Tanacetum vulgare L.). Apuleius Platonicus somt bij weegbree wel 26 recepten op, voor zeer uiteenlopende aandoeningen. De schrijvers van het boek verbazen zich hierover en nemen het duidelijk niet al te serieus, maar veel van deze toepassingen van weegbree zijn ook vandaag de dag nog in gebruik. De verschillende auteurs spreken ook af en toe hun verbazing uit over de veelzijdigheid die aan de planten werd toegedicht. “Verrassend is dat de opgegeven toepassingen soms sterk lijken op de werking die de homeopathie nog steeds aan bepaalde planten toeschrijft.” Ik krijg de indruk dat de auteurs, overwegend kunsthistorici, niet precies het verschil kennen tussen homeopathie en kruidengeneeskunde. En waarom is het verrassend dat de kennis van duizend jaar geleden vandaag de dag nog klopt? Weegbree is in die duizend jaar echt niet veranderd. Is men wellicht verrast dat kruiden  een werking zouden kunnen hebben?

Artisjok voor de lever

Artisjok (Cynara cardunculus L.) is een vaste plant die in het Middellandse Zeegebied voorkomt en ook in Bretagne veel gekweekt wordt. Van oorsprong komt deze plant uit Noord-Afrika. Inmiddels wordt het volop gekweekt als groente.

In de fytotherapie wordt het blad gebruikt [1]. In de Commission E-monografie van artisjok wordt melding gemaakt van het gebruik bij het stimuleren van de galproductie, buikpijn, opgeblazen gevoel, misselijkheid en winderigheid [2]. De British Herbal Pharmacopoeia noemt een effect op de lever [3]. In vivo vertoont artisjok leverbeschermende en -stimulerende eigenschappen [4,5]. De plant heeft weinig bijwerkingen. Voorzichtigheid is echter geboden bij galstenen, galgangverstoppingen en bij allergie voor artisjok of aanverwante soorten [6].

In onderzoeken op ratten heeft artisjokblad ook cholesterolverlagende en vetverlagende eigenschappen laten zien [7]. Artisjok kan de lever beschermen door een antioxidatieve werking. In dierproeven met ratten is aangetoond dat een artisjokextract leverbeschermend werkt bij vergiftigingen [4]. Daarnaast helpt het gebruik van artisjok bij regeneratie van de lever [5].
Ook bij suikerziekte lijkt gebruik van artisjok functioneel te kunnen zijn. Het verlaagt de postprandiale bloedsuikerspiegelstijging, stimuleert de alvleesklierfunctie en remt het enzym α-amylase in ratten [10]

Referenties
| [1] American Botanical Council. Herbal Medicine: Expanded Commission E. Artichoke leaf. Integrative Medicine Communications. 2000. cms.herbalgram.org/expandedE/Artichokeleaf.html; geraadpleegd: 19-09-2019. [2] American Botanical Council. The Commission E Monographs. Artichoke leaf. cms.herbalgram. org/commissione/Monographs/Monograph0008.html; geraadpleegd: 19-09-2019. [3] British Herbal Pharmacopoeia. British Herbal Medicine Association, Exeter; 1996. [4] Adzet T. et al. Action of an artichoke extract against carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats. Acta Pharm Jugos. 1987;37(3):183-188. [5] Maros T. et al. Wirkungen der Cynara scolymus Extrakte auf die Regeneration der Rattenleber. Arzneiforsch. 1966;16:127-129. [6] Brendieck-Worm C. et al. Phytotherapy in der Tiermedizin. Thieme Verlag, Stuttgart; 2018. [7] Iwu MM. Handbook of African Medicinal Plants. CRC Press, Boca Raton; 1993. [8] Gabrisch K. et al. Krankheiten der Heimtiere. Schlüterse Verlag, Hannover; 2014. [9] Ettinger S. et al. Textbook of Veterinary Internal Medicine. Elsevier, St. Louis; 2017. [10] Ben Salem M. et al. Protective effects of Cynara scolymus leaves extract on metabolic disorders and oxidative stress in alloxan-diabetic rats. BMC Complement Altern Med. 2017;17(1):328. [11]Reed SM. et al. Equine Internal Medicine. Saunders, Philadelphia; 2018.

Ook aan de haver?

Haver, een gewoon graan dat vroeger vooral voedsel voor paarden was, wordt nu opnieuw ontdekt als cholesterolverlager. In de fytotherapie en de homeopathie is het ook altijd bekend geweest als goed voor de spijsvertering, als versterkend middel en als sedativum.

Haver in de voeding
Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat haver een gunstige invloed heeft op onze algehele conditie. Het uithoudings­vermogen wordt vergroot, we zijn in staat tot grotere inspanningen te leveren en ver­moeidheid treedt minder snel op. Ook in de topsport wordt gebruik gemaakt van deze eigenschappen van haver. Zo gebruikten Duitse kanovaarders tijdens de voorbe­reidingen op het wereldkampioenschap van 1975 een voeding die o.a. was geba­seerd op haver, namelijk haverslijm met melk of vruchtesap.
Deze versterkende eigenschappen van haver worden o.a. benut in situaties van lichamelijke zwakte, zoals na een langdurige ziekte, operaties e.a. Ook bij algehele luste­loosheid kan aan haver gedacht worden. De activerende werking is onder meer ook uit dierproeven gebleken; dieren ontwik­kelden namelijk een overmoedig en soms doldriest gedrag. In hoeverre het laatste verschijnsel overdraagbaar is in de mense­lijke situatie moet nog blijken. Het prestatiebevorderende effect is toe te schrijven aan het feit dat ons organisme in staat is om het zetmeel van de haver in direct bruikbare en opneembare bestand­delen af te breken, waardoor mogelijk een directe inwerking op het spierstelsel het gevolg is. Het is gebleken dat haver makkelijk te ver­dragen is, de maag niet belast en dat er geen aversie optreedt, ook niet op langere termijn.

Havergraan slijmstofplant

Van de slijmvormende eigenschappen van haver wordt ook gebruik gemaakt bij bepaalde aandoeningen van het maag-darmstelsel. Met name in gevallen van ont­stekingen in dit gebied (gastro-enteritis) zorgt het haverslijm ervoor dat het slijm­vlies bedekt wordt met een dun slijmlaagje, waardoor irriterende stoffen (bacteriën, gifstoffen, stofwisselingsprodukten) het slijmvlies niet verder kunnen beïnvloeden. Ook planten als lijnzaad, heemst, gerst en kaasjeskruid hebben een soortgelijke werking.
Door het verzachtend effekt van haver op de slijmvliezen is de plant ook te gebruiken bij diarree.

Haver als sedativum (kalmerend middel)
Behalve als waardevol voedingsmiddel is haver ook bekend vanwege zijn werking op het zenuwstelsel. Alcoholische extracten uit de verse, bloeiende plant staan al lang bekend als mild kalmeringsmiddel. Als zodanig wordt het voorgeschreven bij sla­peloosheid, nerveuze hartkloppingen, ver­minderd concentratievermogen en neuras­thenie (nerveuze uitputting o.a. gepaard gaande met slapeloosheid en prikkelbaarheid).
Als kalmeringsmiddel kan Avena sativa gecombineerd worden met bijvoorbeeld citroenmelisse, hop, passiebloem. In 1971, wel al lang geleden, verscheen een bericht dat de toe­passing beschrijft van haver bij opiumverslaafden. Met name in India is geëxperi­menteerd op dit gebied, waarbij men met afkooksels van de vruchtjes opmerkelijke resultaten verkreeg. De resultaten van dit onderzoek hebben aanleiding gegeven om het sedatieve effekt in dubbelblind onderzoeken na te gaan bij nicotineverslaving. Ook hier waren de uitkomsten positief. Dus rokers, op naar de haver.

Haver als kiezelzuurplant
Door het gehalte aan kiezelzuur, vooral in het haverstro, wordt de plant toegepast bij huidaandoeningen. Haverstrobaden waren in de volksgeneeskunde zeer populair en vooral Kneipp maakte er veelvuldig gebruik van bij bindweefselzwakte, eczeem, reumatische aandoeningen e.a. Ook gebruikte hij de thee bij reuma en jicht. Recente onderzoeken hebben aange­toond dat deze thee in staat is de urinezuurspiegel in het bloed te doen dalen. Dezelfde onderzoeken hebben eveneens aangetoond dat er een verhoogde diurèse (vochtuitscheiding via de nieren) bereikt wordt. Inhoudsstoffen als saponinen en flavonen zouden hiervoor verantwoordelijk zijn.
Tevens heeft men ontdekt dat de oplosbare kiezelzuren in de urine de kristallisatie van andere urinebestanddelen kunnen verhin­deren, waardoor een preventieve werking ten aanzien van nierstenen ontstaat.

Haver als cholesterolverlager
De meeste recente ontdekking en gebruikt van haver en haverzemelen heeft te maken met de cholesterolverlagende werking. Niet te verwonderen, veel ballaststoffen in granen beïnvloeden het cholesterol, bij haver komen daar nog de slijmstoffen bij, waardoor havermout, havervlokkenpap, muesli met havervlokken of haverbrood een efficiënte en aangename bijdrage kan leveren aan het verlagen van het bloedcholesterol.

Tenslotte
Het onderzoek naar haver gaat onverminderd verder, maar nu al kan geconcludeerd worden dat de haver een zeer vooraanstaande plaats kan innemen, zowel in de voeding als in de fytotherapie.

Voor verder onderzoek naar haver
J Pharm Pharmacol. 1975 Feb;27(2):92-8. The pharmacology of Avena sativa. Connor J, Connor T, Marshall PB, Reid A, Turnbull MJ.
Med J Aust. 1974 Aug 24;2(8):306-7. Letter: Treatment of nicotine addiction with Avena sativa. Gabrynowicz JW.
Wolever TM, Gibbs AL, Brand-Miller J, et al. Bioactive oat β-glucan reduces LDL cholesterol in Caucasians and non-Caucasians. [Journal Article, Multicenter Study, Randomized Controlled Trial, Research Support, Non-U.S. Gov't] Nutr J 2011.:130.

Wandelen in Weris

Tijdens onze wandeling in Weris zijn we niet alleen met maretakken en menhirs bezig maar oogsten we deze keer ook de wortels van smeerwortel. Een goed moment, het afstervende blad is nog juist herkenbaar en de wortels hebben de energie van de zomer in zich opgeslagen.

Smeerwortel / Symphytum officinale is een inheemse vaste plant uit de familie van de ruwbladigen. Aai maar eens over het blad, dan zul je direct voelen dat deze plant ruw bladig is. De smeerwortel zelf heeft zijn naam ook niet gestolen. Het is de zwarte wortel die medicinaal het meest gebruikt word en dan vooral ook als smeersel (zalf), om de gewrichten te smeren en omdat er zoveel smeer (slijmstof) in de plant aanwezig is. Dat de plant smerig zou zijn, gaat mij iets te ver als naamverklaring. Ook de officiële Latijnse naam Symphytum verwijst naar zijn werking op het beenderstelsel ter genezing van botbreuken. Sumphuton betekent samengroeien. Ook in oude kruidenboeken zoals het Antidotarium Nicolai wordt hij Simfitum of Walwortel genoemd. Bij genezing van botbreuken ontstaat er een verdikking op de plaats waar het bot zich herstelt (callusvorming), een soor wal, verhoging dus. Mogelijk vandaar Waelwortel al zou waelen ook van kenteren kunnen komen, of van het Oudhoogduits wallen, wellen is helen, of zelfs waal als poel of plas. Genoeg mogelijkheden dus maar allemaal betekenissen die iets vertellen over de werking of de groeiplaats van de plant..

De naam Waelwortel en vele andere namen vinden we ook bij onze goeie ouwe Dodonaeus terug. Hij schrijft in zijn Cruydt-boeck: 'Dit cruyt heet in Griecx Symphyton, ende Symphyton mega. In Latijn Symphytum magnum en Solidago. In die Apoteke Consolida maior. In Hoochduytsch Walwurtz/ Schmerwurtz/ Schwartwurtz/ Schantzwurtz/ Beinwellen. In Neerduytsch Waelwortel. In Franchois Consyre'.

En over de medicinale werking heeft hij zoals gewoonlijk een mooi verhaal in petto: 'Die selve wortele ghestooten heylt ende gheneest alle versche wonden gelijck een plaester daer op gheleyt/ ende es soo seer heylsaem dat zy met eenen huspot oft andere stucken van vleesch ghesoden/ die stucken al tsamen aen een doet wassen'.

Ik heb het nog niet geprobeerd om brokken vlees in een hutsepot terug aan mekaar te laten groeien, maar het is wel een beetje waar, omdat de slijmstoffen in deze plant een waterbindend vermogen hebben. Veel van die straffe verhalen waren, volgens mij, toch vooral bedoeld om de werking van de plant beter te onthouden. Dus als geheugensteuntje.

Zomaar een blaasontsteking

Stel je voor. Krijg ik zomaar een blaasontsteking. Voor de eerste keer in mijn leven. Gelukkig zijn er ook eenvoudige kruidenmiddelen die dat kunnen genezen. Toch een beetje oppassen dat er geen nierontsteking van komt. De belangrijkste kruiden tegen blaasontsteking zijn vooral heide-achtigen zoals beredruif en recenter cranberry.

Cystitis is echter een typische vrouwelijke aandoening. Eén op drie vrouwen worden er mee geconfronteerd en bij de helft van de vrouwen komt de ontsteking regelmatig terug.
Levensbedreigend is deze blaasontsteking niet, maar ze kan wel pijnlijk zijn. Door een aantal
eenvoudige voorzorgsmaatregelen, zoals voldoende drinken, kan het risico op een infectie worden verkleind. De belangrijkste symptomen zijn vaak, moeilijk en pijnlijk urineren, soms met lage rugpijn en buikpijn, met troebele of sterk ruikende urine en zelfs met bloed in de urine.
Wanneer de infectie tot de blaas beperkt blijft, treedt meestal geen koorts op. Maar wanneer de
nieren geïnfecteerd geraken, kan dit hoge koorts, misselijkheid, vermoeidheid en hevige rugpijn het
gevolg zijn.

Vrouwelijke kwaal

Het feit dat drie keer zoveel vrouwen dan mannen last hebben van deze infectie, is vooral een
anatomische kwestie. De vagina, de uitgang van de urethra de urinebuis die naar de blaas loopt en
de anus liggen heel dicht bij elkaar. Een gevolg daarvan is dat de Escherichia coli bacteriën, die in
de darmen leven en er de spijsvertering bevorderen, gemakkelijker in de schede en de urethra terecht komen.
In de vagina kunnen de bacteriën weinig kwaad. Melkzuurbacteriën creëren er een zuur milieu, maar in de urinewegen kunnen ze zich wel vermenigvuldigen en een infectie veroorzaken.

Daarenboven is de urethra van de vrouw veel korter dan die van de man. De bacteriën moeten dus minder weg afleggen om de blaas te bereiken. Het voorkomen van bacteriën in de urine (bacteriurie), wil daarom niet zeggen dat er een infectie is. Daarvoor moet eerst een weefselreactie optreden. Dat gebeurt bij een zogeheten bacteriële adhesie of aanhechting. De E. coli bacteriën hebben een soort uitsteeksels, fimbriae of pili genoemd, waarmee ze zich aan het slijmvlies van de blaaswand kunnen vasthechten. Die pili produceren zogenaamde adhesines, die zich vasthechten aan specifieke monosaccharide receptoren op de urothele cellen. Als dit massaal gebeurt, krijgt men een ontstekingsreactie en de typische symptomen van een blaasontsteking.

Wetenschappelijk onderzoek Cranberry
Lang voordat de West Europeanen voet aan wal zetten in Noord Amerika, gebruikten de Indianen de cranberry omwille van haar voedzame en medicinale kwaliteiten. Ook de blanken zagen al snel het nut van het rode besje in. Omwille van de rijkdom aan vitamine C werd het tijdens scheepsreizen gebruikt als preventief middel tegen scheurbuik. Lang vóór de ontdekking van antibiotica gebruikte men in de Verenigde Staten geplette cranberry's en cranberrysap om urineweginfecties te voorkomen en te behandelen.
Men heeft lang gedacht dat de heilzame werking gelegen was in het feit dat de bessen de urine zuurder zou maken, en zo de bacteriën zou doden. Tot in de jaren zeventig door onderzoek bleek dat de urine van proefpersonen die geregeld cranberrysap dronken niet zuurder was dan die van mensen die geen sap gebruikten. In 1984 publiceerden onderzoekers van de Universiteit van Youngstown een studie, waaruit bleek dat de aanhechting van de E. colli bacterie aan de cellen van de wand van de urinewegen, verhinderd werd door de gunstige invloed van het cranberrysap. Ondertussen is er een lawine aan onderzoeken geweest waaruit bleek dat het vooral de rode kleurstoffen, proanthocyanidinen uit Cranberries zijn, die de aanhechting van de bacteriën aan de blaaswand verhinderen, waardoor deze met de urine uit het lichaam verwijderd kunnen worden. Het dagelijks drinken van twee glazen cranberrysap kunnen bijdragen tot het voorkomen van steeds terugkerende urinaire infectie.

Meer onderzoek
Phytothérapie (2019) 17:196–200 Effet synergique d’extraits de cannelle et de canneberge sur l’inhibition de l’adhésion d’Escherichia coli uropathogène aux cellules épithéliales de la vessie
Synergistic Effect of Cinnamon and Cranberry extracts on the Inhibition of uropathogenic Escherichia coli adherence to uroepithelial Cells. A. Leblanc1*, C. Blondeau1, S. Holowacz1, C. Langlois1 et L. Haddioui2
L’effet inhibiteur des proanthocyanidines (PACs) de type A de la canneberge sur l’adhésion d’Escherichia coli aux cellules uroépithéliales est bien documenté. Cette adhésion étant une des étapes précoces des infections urinaires (IU), la canneberge est utilisée dans la prévention de ces infections. La cannelle étant une autre source alimentaire de PACs de type A, nous avons testé son potentiel antiadhésif dans un modèle in vitro de cellules épithéliales de vessie humaine (lignée cellulaire T24). Dans ce modèle, un extrait de cannelle de Ceylan standardisé à plus de 8 % de PACs de type A2 a inhibé l’adhésion d’Escherichia coli. L’effet observé était dépendant de la dose de PACs. Les tests effectués en association avec un extrait de canneberge ont montré un effet synergique entre les deux extraits associés en certaines proportions. Ces résultats suggèrent que la cannelle pourrait être utile dans la prise en charge des IU.

The inhibitory effect of cranberry type-A proanthocyanidins (PACs) on the adhesion of Escherichia coli to uroepithelial cells is well known. As this adhesion is one of the early stages of urinary tract infections, cranberry is used for the prevention of these infections. Cinnamon, another food source of type-A PACs, was tested for its nonadhesion potential in an in vitro model of human bladder epithelial cells (T24 cell line). In this model, a Ceylon cinnamon extract standardized to contain more than 8% A2-type proanthocyanidins (PACs) inhibited the adhesion of Escherichia coli. The effect observed was dependent on the dose of PACs. Tests carried out in combination with a cranberry extract have shown a synergistic effect between the two extracts combined in certain proportions. These results suggest that cinnamon may be useful in the management of urinary tract infections.

Ricinus communis (kruisboom of wonderboom)

Ricinus communis bevat giftige toxalbumines (zogenaamde lectines, waarvan ricine de voornaamste is in alle plantendelen. De zaden zijn de giftigste onderdelen van de plant. Uit de zaden wordt echter ‘wonderolie’ gewonnen. Omdat ricine achterblijft in de eiwitpulp die overblijft na het uitpersen van de zaden bevat wonderolie geen ricine. Wonderolie is hierdoor vrijwel niet giftig, maar werkt in doseringen van 10 gram of meer laxerend.

Ricine kan de eiwitsynthese stilleggen, waardoor cellen hun functie niet meer goed kunnen uitvoeren en/of celdood intreedt. Ricine kan zo een necrotiserende werking hebben op maag- en darmslijmvlies, lever, nieren, milt en het lymfatische systeem. De acute toxiciteitsgegevens voor Ricinus communis gelden voornamelijk de zaden en ricine. Fatale doses variërend van één tot zes zaden voor een kind en één tot twintig zaden voor een volwassene zijn gerapporteerd. In de literatuur worden diverse gevallen van vergiftiging met Ricinus communis beschreven waarbij acute en (sub)chronische toxiciteit optreedt in meerdere organen. Dit kan leiden tot dodelijke intoxicatie.

Gebruik in de volksgeneeskunde

Alle plantendelen van Ricinus communis kennen wereldwijd vele toepassingen in de volksgeneeskunde. De zaden worden gebruikt voor het afvoeren van wormen in de ingewanden en ook voor geboortebeperking. De zaden worden samen met de bladeren verpulverd en gebruikt in kompressen voor diverse huidaandoeningen, hoofdpijn en oorontsteking. De anti-microbiële activiteit van de zaden zou de werkzaamheid (behalve bij hoofdpijn) kunnen verklaren. Het gebruik van de zaden wordt vanwege de aanwezigheid van ricine voor elke toepassing afgeraden.
De olie uit Ricinus communis wordt uitwendig gebruikt bij bindvliesontsteking en bij vervuiling in het oog. Met olie doordrenkte tampons worden gebruikt bij gonorroe en bij sterke afscheiding. Wonderolie wordt vnl gebruikt als laxeermiddel bij kortdurende behandelingen van obstipatie. Hierbij wordt een dosis van 10-60 ml voor volwassenen aangegeven

De olie wordt, vaak in combinatie met een aftreksel van de bladeren van Ricinus communis, gebruikt bij huidaandoeningen, verbrandingen, reuma, gewrichtspijn, spit, pijn in de heup, hoofdpijn,
waterzucht, bloedstuwing en als menstruatie bevorderend middel. Ook wordt de olie toegepast als oordruppels bij oorontsteking of gehoorproblemen. De effectiviteit van de olie van Ricinus communis bij deze toepassingen is echter niet aangetoond.

• Anonymous (2007) Final report on the safety assessment of Ricinus Communis (castor) seed oil, hydrogenated castor oil, glyceryl ricinoleate, glyceryl ricinoleate SE, ricinoleic acid, potassium ricinoleate, sodium ricinoleate, zinc ricinoleate, cetyl ricinoleate, ethyl ricinoleate, glycol ricinoleate, isopropyl ricinoleate, methyl ricinoleate and octyldodecyl ricinoleate. Int. J. Toxicol., 26, 31-77. 149 NTP (1992) 
• Toxicity studies of castor oil (CAS No. 8001-79-4) in F344 rats and B6C3F1 mice (dose feedstudies), NTP TOX 12 NIH publication no. 92-3131. Via internet: http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/htdocs/ST_rpts/tox012.pdf. 

Heemst en andere wortels

Valeriaan, heemst, kalmoes

Voor ik morgen weer naar Belgie vertrek om mijn 32ste opleiding herborist op te starten, heb ik vandaag nog wat planten verzameld om in het weekend als demonstratiemateriaal te gebruiken. Geurige rozemarijn en salie, venkelzaden en wortels van valeriaan en heemst. 

De heemst, marshmallow in het Engels, of Althaea offïcinalis in het Latijn. Deze plant word in de geneeskunde al lang gebruikt vanwege zijn verzachtende slijmstoffen. In Frankrijk werden de gedroog­de wortels, Hochets de Guimauve, door de drogisten en apothekers verkocht om baby's te helpen bij het doorkomen van de tandjes. De wortels zijn hard en vezelig genoeg om er een baby op te laten bijten en worden langzaam zacht naarmate de slijmstoffen vrijkomen. Daarbij zijn ze ietwat zoet van smaak. De wortel heeft nog als extra voordeel dat hij een licht kalmerende invloed heeft op het maagvlies.

Heemstwortels zijn qua vorm en smaak als het ware voor dit doel geschapen zijn. Ze lijken op dunne, bleekgele peentjes en kunnen worden vastgehouden en besabbeld als een fopspeen. De plant met fluweelachtige grijze bladeren en dito roze bloemen, groeit op vochtige plaatsen aan de zeekant, maar is ondertussen zeer zeldzaam geworden. Volgens de Engelsen omdat hij vroeger te veel werd geoogst en verkocht door duistere 'apothekers' uit Londen als onfeilbaar papmiddel voor schade aan praktisch alle menselijke weefsels. Culpepper noemt bijvoorbeeld 'hijgen, kinkhoest, zwellingen, spierpijn, bloedige ontlasting... scherpe gistende lichaamsvochten... rupturen, krampen en stuipen van de zenuwen... de belastingen in de keel die algemeen bekend staan als koningsziekte, van die knobbeltjes die achter de oren opzwellen en ontstekingen en zwellingen in de borst van vrouwen'. Allemaal kwalen waar heemst voor gebruikt werd.

Het woord ‘Heemst’ en ‘Althaea’

Een etymologische verklaring voor het woord ‘Heemst’ lijkt er vreemd genoeg niet te zijn. Wel zou ook Hemst, Himst en Hoemst gebruikt geweest zijn. Daarentegen zijn er heel wat verklaringen voor de oude benaming ‘Witte malve’ of ‘Malassoo’, wat ‘week maken’ betekent. De officiële naam ‘Althaea’ was reeds bij Dioscorides bekend en is afgeleid van het Griekse ‘althaino’ (helen of genezen). Zoals bij vele andere planten speelt de geneeskracht een rol in de naamgeving. Bij Heemst vinden we dit ook terug in een aantal volkse benamingen zoals ‘Tandwortel’ en ‘Witte pappel’. De Duitse naam ‘Weispappel’ lezen we reeds bij Konrad van Megenberg (± 1250) en ‘Sammetpapel’ bij Cordus in zijn ‘Botanologicon’ uit 1534 en is terug te voeren tot het gebruik als papje bij abcessen.

Slijmplanten met hun vliesvorming op de huid zijn altijd als verzachtend, kalmerend en beschermend omschreven. Sterke verhalen hierover vinden we terug bij de Romeinse cultuurhistoricus M. Terrentius Varro (116 - 27 v. Chr.) die beschrijft hoe de priesteressen van Apollo over gloeiende kolen liepen met heemstzalf aan hun voeten. Iets gelijkaardigs vinden we ook bij de bekende Albertus Magnus. Hij vertelt dat magiërs met ingesmeerde handen allerlei voorwerpen uit het vuur konden halen zonder zich te verbranden.

Voor moderne magiërs, nep psychologen en andere mensenmanipulators volgt hier een Frans recept om vuurvast te worden: Heemstsap, vers eiwit, zaad van vlokruid (Plantago psyllium), fijngestampte kalk en mieriksap mengen; de handen hiermee insmeren, laten opdrogen en dan een tweede laag aanbrengen. Wanneer dit opgedroogd is, kan men met deze handen gloeiend ijzer dragen zonder zich te verbranden.

Uitproberen is natuurlijk op eigen risico!

Huelgoat, het meer en koninginnekruid

Het terras van ´La Grotte´

Zondagse boodschappen doen in mijn Bretoens stadje Huelgoat en zoals gewoonlijk ook even gestopt bij de sprookjesnatuur van ´Le chaos´. Het rustige water van het meer dat zich plots tussen granieten rotsen door in ´le trou du diable´ stort. Van uit het Tiercécafé ´La Grotte´, genietend van een kleintje koffie, heb ik een mooi zicht op dat kolkend waterspektakel.

De eiken bij het begin van het woud beginnen hun bruin blad te verliezen, gestreepte leeuwenbek en uitgebloeid koninginnekruid laven zich aan het opstuivende water en terwijl alle planten langzaam aftakelen gaat navelkruid juist nu nieuw, fris blad vormen. Ieder plantje, boom en mens zijn eigen ritme, zo is het goed, zo zou het altijd mogen zijn.

Uitgebloeid koninginnekruid bij Huelgoat

Over koninginnekruid.
Een plant met blauw bloed. Het koninginnekruid, ook wel bekend onder de naam leverkruid. Geen zeldzame plant, want overdadig groeiend langs voedselrijke beekjes overal ten lande. Ook geen plant die we nog veel gebruiken, maar wel een vaste plant met een oude reputatie. Dus toch de moeite waard.

De oorsprong van de naam moeten we in Duitsland zoeken. En dan stuiten we al gelijk op een kleine vergissing, want het koninginnekruid blijkt niets met een koningin van doen te hebben, maar wel met een keizerin. Om precies te zijn keizerin Cunegonda, de echtgenote van Hendrik de Heilige. Omdat zij een klooster stichtte werd zij na haar dood, zo omstreeks 1030, heilig verklaard. Dat kon blijkbaar niet verhinderen dat taalbarbaren Cunegonda, Kunigunde verbasterden tot 'Königin', dat wij weer braaf in koningin vertaalden. In de apothekersboeken werd het Herba Sanctae Kunigundae genoemd.

Latere kruidkundigen gebruikten aftreksels van de bloemen en de bladeren als middel tegen hysterie, lever-, milt- en galblaasontstekingen. In grotere hoeveelheden werkte het als een braakmiddel. Het meest bekend was de plant als levermiddel, vandaar leverkruid. Dit is ook een vorm van signatuurleer, de bloemen hebben namelijk de kleur van de lever en met nog meer fantasie ook de vorm van een lever. We gebruiken de Eupatorium nu nauwelijks nog, ook al omdat er, o vreemd lot, leverbeschadigende pyrrolizidine-alcaloïden in ontdekt zijn. Aan de andere kant, leverdrainerende planten gebruiken als antigifmiddel lijkt mij de logica zelf, onze Mariadistel is daar een mooi voorbeeld van.

De soortnaam ‘cannabinum’ is afkomstig van Cannabis, spijtig genoeg verwijst het alleen maar naar de gelijkaardige vorm van het blad en niet naar een hallucinerende werking. Een oude Duitse naam is ook ‘Wasserhanf’ dus waterhennep, omdat hij vooral op vochtige plaatsen groeit.

Ook de naam Boeltjeskruid, bij Dodonaeus Boelkenscruydt, spreekt tot de verbeelding. Boelen, boeleren zou zo iets betekenen als vrijen, de plant werd vroeger als minnedrank gebruikt. Rond 1500 spreken Gesner en Brunswijck over Mannskraft en ook Mannsliebe wijst in dezelfde richting. Vroeger mengden de vrouwen de jonge blaadjes door de sla om die als liefdesmiddel te gebruiken

Dodoens over de plant. 
Boelkens cruyt manneken/ in water oft wijn ghesoden/ es goet ende seer sonderlinghe teghen oude verstoptheyt der leveren/ ende der milten/ ende tgheneest die oude ende verouderde derdedaechse cortsen in dijer manieren inghenomen.
Dit selve cruyt ghesoden ende ghedroncken/ gheneest oock die quetsuren ende wonden/ ende es een seer goet wondecruyt/ ghenesende alle inwendighe ende uutwendighe wonden ende quetsuren.
Dat Boelkens cruyt wijfken es van ghelijcken werckinghe/ ende wordt noch boven dat andere tot den wonden drancken ghepresen.

Ajuin, oude en nieuwe recepten.

Wat is het verschil tussen voeding en medicijn, als uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de gewone ui, met zijn deftige naam Allium cepa, stoffen bevat zoals cepaënen en zwiebelanen, die een anti-inflammatoire en anti-astmatische werking bezitten. Dus een gewone groente met een medicinale werking .

Etymologie en botanie

De wetenschappelijke naam voor de gewone ui is dus Allium cepa L, volgens de binaire nomenclatuur die door Carl von Linné (Species Plantarum, 1753) werd ingevoerd. Het geslacht Allium omvat meer dan 600 soorten en hoort bij de deftige familie van de Lelie-achtigen. In het Hoogduits heette de ui nog Cibolla, waarvan het in bepaalde streken van Duitsland nog gebruikelijke "Bolle" afkomstig is (en onze eigen bloembol dus ook). In de volkstaal van het oude Rome had men nog een andere naam voor de ui, namelijk unio, hetgeen "enkele ui" betekende ter onderscheiding van knoflook dat in meerdere teentjes is verdeeld. Het Engelse "onion" en het Franse "oignon" zijn op deze volksnaam terug te voeren. Knoflook heette bij de Romeinen overigens allium; deze term werd pas veel later gebruikt als de ge slachtsnaam Allium voor alle lookgewassen.

Volkse middelen
In de volksgeneeskunde werd en wordt de ui in de vorm van vers geperst sap of als afkooksel of thee bij verschillende ziekten en klachten zowel inwendig als uitwendig toegepast. Zo wordt bijvoorbeeld het verse perssap gebruikt bij huidaandoeningen, insektensteken, zwellingen, ontstekingen, steenpuisten en zweren als als ontsmettend en rijpingbevorderend middel; galenische zalfbereidingen worden als bactericide en fungicide therapeuticum ingezet bij ontstoken wonden en bij nagelbedontstekingen.

Een oeroude methode van toepassing in de volksgeneeskunde is de volgende: men bakt de ui in de schil in een oven tot ze geheel zacht is. Vervolgens verwijdert men de droge buitenschil; de weke massa wordt tot een papje fijn gedrukt en aangebracht op de aangetaste plek.  En wie kent nog de doorgesneden ajuin naast het bed, die de kwaadaardige bacteriën in de slaapkamer onschadelijk moesten maken?

Inwendig worden zowel sap als afkooksels toegepast als expectorans bij bijvoorbeeld angina, keelontsteking, hoesten en heesheid. Een heel eenvoudige hoestsiroop kun je maken door gelijke delen gesnipperde ui te mengen met suiker en dit 24 uur op kamertemperatuur te laten trekken, dan uitzeven en deze siroop als slijmoplossend hoestdrankje te gebruiken. Best is deze siroop regelmatig vers te bereiden en ook ajuin van goede kwaliteit (scherp en rood) te gebruiken.

De verse ui en haar bereidingen worden ook als spijsverteringsmiddel gebruikt. De milde galdrijvende, laxerende en diuretische werking is hierbij ondersteunend. Tenslotte geldt de ui op grond van haar bloedsuikerverlagende activiteit als een goed aanvulling bij lichte vormen van suikerziekte (ouderdomsdiabetes).

Ui, ouderwets en modern
Deze toepassingsvormen illustreren de betekenis van de ui als "huismiddel" en in de volksgeneeskunde. In de moderne fytotherapie worden het simplex en de daaruit gewonnen extracten toegepast bij
(1) symptomen die het gevolg zijn van arteriosclerose,
(2) hart-circulatieziekten en
(3) astma en klachten betreffende de ademhalingswegen.

Deze toepassingsgebieden zijn wetenschappelijk redelijk goed onderbouwd en de werkzame inhoudsstoffen van de ui grotendeels bekend, waardoor we in staat zijn de werkzame fracties en stoffen uit het ruwe materiaal te extraheren en zo gestandaardiseerde preparaten te verkrijgen.
De nieuwste uitkomsten van fytotherapeutisch onderzoek dienden als basis voor de ontwikkeling van een reukloos, gemakkelijk oplosbaar en goed te ver werken droog extract. Dit extract bevat vooral de polaire werkzame inhoudsstoffen in geconcentreerde vorm, maar mist de kwalijk riekende zwavelverbindingen, die voor het therapeutische effect minder belangrijk lijken te zijn en veel mensen ook afschrikken. Door deze nieuwe bereidingswijzen wordt de ordinaire ajuin een modern medicijn, gestandaardiseerd, goed gedoseerd en gemakkelijk in gebruik. Wat niet wegneemt dat voor de puur natuur kruidenliefhebbers de oude bereidingswijzen, zoals siroop en een doorgesneden ui naast je bed, nog altijd te gebruiken zijn en goede resultaten kunnen geven.

Voor verdere studie
Het wetenschappelijk onderzoek is overdonderend veel, hier enkele titels in verband met de luchtwegen en de bloedvaten:

• Hubbard GP, Wolffram S, de Vos R, et al. Ingestion of onion soup high in quercetin inhibits plateletaggregation and essential components of the collagen-stimulated platelet activation pathway in man: a pilot study. Br J Nutr 2006 ;96(3):482-488. View Abstract
• Kaiser P, Youssouf MS, Tasduq SA, et al. Anti-allergic effects of herbal product from Allium cepa (bulb). J Med Food 2009 Apr; 12(2):374-82. The results have shown a promising anti-allergic profile of ALC-02 that could be attributed to its potential antihistaminic, anti-inflammatory, and antioxidant activities

Zoethout tegen maagproblemen

zoethoutwortel

jong zoethoutplantje met rups

Een probioticum met een lactobacil en zoethoutextract kan de helicobacterbelasting in de maag verminderen. Dat hebben Zuid-Koreaanse onderzoekers vastgesteld in een studie waaraan 140 vrijwilligers deelnamen. Bovendien verlaagde dit ook chronische ontsteking aan de maag.

De onderzoekers hebben de vermindering in helicobacterbelasting gemeten aan de hand van urease-activiteit. Weefselonderzoek bracht evenwel geen daling in helicobacterdensiteit aan het licht en evenmin was het supplement in staat om helicobacter uit te roeien.

Het probioticum dat deelnemers van deze studie dagelijks namen, bevatte Lactobacillus paracasei HP7 (1 miljoen CFU/ml), waaraan 100 mg zoethoutextract was toegevoegd. Probiotische stammen zouden weerwerk bieden tegen helicobacteriën door de maagslijmvlies te verstevigen en kolonisatie en vestiging van helicobacter aan de maagwand te verhinderen. L. paracasei is een goede producent van melkzuur en heeft mogelijk daarom een sterkere werking tegen helicobacter dan andere lactobacillen.

Zoethout, een traditionele remedie tegen maagzweren.
Een van de belangrijkste toepassingen zowel in de Oudheid als in onze tijd is zijn gebruik bij maagzweren. Dioscorides vermelde reeds het gebruik bij maagzuur. In 1946 introduceerde de Nederlandse apotheker Revers het extract van Glycyrrhiza tegen maagzweren. Niet lang daarna werd het voornaamste werkzame bestanddeel glycyrrhetinezuur ontdekt. Vandaag word het gebruik van zoethout bij maagzweren steeds verder wetenschappelijk onderbouwd door de ontdekking van Helicobacter pylori, de veroorzaker van maagulcus.

Maagzweerbacterie
Tot nu toe verklaarde men de werking van zoethout bij maagzweren vooral door zijn beschermende werking op het maagslijmvlies en de invloed van glycyrrhizinezuur op de prostaglandinestofwisseling. Met de ontdekking van de Helicobacter pylori vroeg men zich af of zoethout mogelijk remmende werking heeft op die maagzweerbacterie. Daarom werd glycyrrhizinezuur en aanverwanten dan ook onderzocht in het Instituut voor medische microbiologie in Kiel. Men kon vastellen dat voornamelijk het glycyrrhetinezuur een sterke bactericide werking heeft op de Helicobacterbacteriën, en ook op de bacteriën, die resistent waren tegen sommige antibiotica.

Gebruik bij maagzweren
De gedroogde en ontschorste wortel bevat 7 tot 10% glycyrrhizine. Deze stof smaakt 50 maal zoeter dan suiker. Je kan bij maagzweer, 2 daags tot 50 gr zoethoutpoeder op eten of preventief zoethoutwortel gebruiken.

Referentie(s)
Yoon JY, Cha JM, Hong SS et al. Fermented milk containing Lactobacillus paracasei and Glycyrrhiza glabra has a beneficial effect in patients with Helicobacter pylori infection: A randomized, double-blind, placebo-controlled study. Medicine (Baltimore). 2019 Aug;98(35):e16601

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/37778-zoethout-tegen-maagzweren.html

Bernagie geeft couragie

Niet dat het nu bernagiebloeitijd is, toch proberen in mijn Bretoense tuin de laatste hemelsblauwe bernagiebloemen de grauwe sombere regenwolken te verdrijven. Bernagie geeft couragie.

Al in de Romeinse tijd zei men van bernagie dat het de melancholie verdreef zelfs wanneer het op de grond werd gestrooid. 'lila ego borago gaudi semper ago', of zoals dat in de zestiende eeuw werd gezegd: 'ick die men noemt bernagie, gheef 't hert altijdt coragie'. Johan van Beverwijck haalde dit ook aan in zijn werk en schreef: 'en verweckt Blijschap des herten'. 'Bernagye ende Buglosse (ossetong) zijn goet voor de gene, die Flauw werden, verheugen de Swaarmoedige, en verquicken die uyt een langdurige sieckten komen'.

Ook Dodoens verwijst naar de verfrissende, opwekkende en ontspannende werking. Van desen cruyde/ en van zijnen bloemen schrijftmen/ dat zy in wijn gheleyt/ ende daer af ghedroncken/ den mensche vrolijck ende blijde maecken/ende alle droefheyt/ swaermoedicheyt/ ende melancholie verdrijven. Al houdt hij wel een slag onder de arm door dat 'schrijft men'. Toch is juist deze ontspannende werking van Borago de laatste jaren wat wetenschappelijk onderbouwd. Dioscorides en Dodoens waren ook niet gek!
De meest gebruikte naam is nu wel 'komkommerkruid', volgens sommigen omwille van de vorm van het zaad, maar meer waarschijnlijk om de koele, frisse smaak. In het Duits zegt men 'Gurkenkraut'. De blaadjes en de bloemen kunnen in de sla verwerkt worden.

Wat ook opvallend is, zijn de mooie bloemen die ietwat naar beneden hangen. Deze gekrulde bloemstengels, die men botanisch schichten noemt, zijn typisch voor de familie van de Ruwbladigen. In Vlaanderen werd de bernagie dan ook 'beschaamd meisje' genoemd.

In 1681 beschreef men een middel tegen de 'lammigheit, endie de spraak verloren hebben'. Men moest een handvol bernagie en guldenroede nemen, die in melk koken, een scheut oud bier toevoegen en daar een vol glas nuchter vandrinken. Tegen lammigheit en tegen melancholie wordt het nu niet meer gebruikt. Het is zelfs zo dat de plant de laatste jaren eerder negatief in het nieuws kwam, omdat het zoals vele andere ruwbladigen pyrrolizidine-alcaloïden bevat, stoffen die na langdurig gebruik de levercellen kunnen beschadigen.
Positief is dan weer dat de vette olie uit de zaden veel gammalinoleenzuur (GLA) bevat. Deze olie wordt zowel tegen eczeem, overgangsklachten, allergie en reuma gebruikt en bevat weinig of geen alkaloïden. Bernagie is zo, op een hele andere manier, aan een nieuw geneeskrachtig leven begonnen.

Migraine, natuurlijk bekeken

Moederkruid

Moederkruid / Tanacetum parthenium

Migraine, heftige hoofdpijn die aanvalsgewijs optreedt en meestal aan één kant van het hoofd voorkomt. De hoofdpijn kan van enkele uren tot enkele dagen duren en gaat meestal gepaard met misselijkheid. Ook een overgevoeligheid voor licht en geluid komt veel voor.

Oorzaken

Hierbij moeten we onderscheid maken tussen oorzaken, die aan de basis liggen van het probleem, en triggers, die de aanvallen uitlokken, maar eigenlijk zelden de eigenlijke oorzaak zijn.

• Naast een erfelijke factor, spelen leefstijl, stress en psychische belasting, voeding en milieubelasting een belangrijke rol: op enkele decennia is de incidentie van migraine verdrievoudigd! 
• Zowel endogene als exogene ontstekingsfactoren: gezien het basismechanisme een neurogene inflammatie is, zal ook het basaal ontstekingsniveau een belangrijke rol spelen.
• Maag en darmwerking, vooral darmflora, leverwerking (ontgifting) zijn mogelijke oorzaken van migraine.
• Ook hormonale factoren hebben een grote invloed

Triggers niet de oorzaak van migraine

De gangbare mening dat een migrainepatiënt enkel triggers dient te mijden, maar verder kerngezond is, lijkt mij verkeerd. Integendeel, het is meestal zo dat de meeste migrainepatiënten lijden aan andere ziektebeelden, en dat de migraineaanvallen eerder een teken van overbelasting zijn. Een op latere leeftijd plots optredende migraine is zeker een indicatie voor een verslechterde cardiovasculaire toestand en er zijn aanwijzingen dat er een verband is tussen angst en depressieve persoonlijkheidskenmerken en het risico op migraine.

Om migraine te voorkomen is het vooral belangrijk de ontvankelijkheid ervoor te verminderen: zorgen voor een goede basisgezondheid en (hormonale) evenwichten, en daarnaast risicofactoren vermijden. 

De beste geneeskrachtige planten bij migraine

• Tanacetum parthenium / Moederkruid
• Zingeber / Gember
• Cannabis sativa / Hennep
• Petasites hybridus / Groot hoefblad
• Mentha piperita / Pepermunt (etherische olie)
• Lavandula / Lavendel (etherische olie)
• Leverplanten: Taraxacum, Cynara, Silybum

Over moederkruid, meest gebruikte plant bij migraine.

Het blad van de plant is ontstekingswerend (anti-inflammatoir) en pijnstillend door remming van ontstekingsmediatoren zoals prostaglandinen (PGE2) en thromboxanen, min of meer te vergelijken met de werking van aspirine
Het bladextract remt ook de allergiestoffen zoals histamine en serotonine, ook de afscheiding van serotonine uit humane bloedplaatjes wordt geremd, wat ook een rol kan spelen bij migraine,
De lichaamseigen stof tromboxane A2, die de arteriële vaatwanden samentrekt, wordt door moederkruid (parthenolide) geremd, waardoor de bloedvaten ontspannen (krampwerend op de bloedvaten). Allemaal farmacologische werkingen die een wetenschappelijke verklaring geven voor het gebruik van moederkruid bij migraine.

Bronnen en referenties

• Cady RK, Schreiber CP, Beach ME, Hart CC. Gelstat Migraine® (sublingually administered feverfew and ginger compound) for acute treatment of migraine when administered during the mild pain phase. Med Sci Monit. September 2005;11(9):PI65-PI69.
• Aegidius K, Zwart JA, Hagen K, Schei B, Stovner LJ: Oral contraceptives and increased headache prevalence - The Head-HUNT Study, Neurology 2006;66:349-353
• Becker WJ. Migraine and oral contraceptives. Can J Neurol Sci. 1997 Feb;24(1):16-21.
• https://sites.google.com/site/kruidwis/fytotherapie/migraine
• https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/tanacetum-parthenium

Klimop als medicijn.

Als de bomen hun bladeren verliezen, valt het glimmend groen blad van de klimop des te meer op. Klimop is een geneeskrachtige plant maar wel ene met gebruiksaanwijzingen. Klimop bevat inhoudsstoffen die een gunstige of juist een nadelige werking kunnen hebben in of op het menselijk lichaam.

Jonge uitlopers en gedroogd blad werden al in het oude Egypte en Griekenland toegepast tegen hoofdpijn. Bladextracten waren slijmoplossend, zweetafdrijvend en koortsdrukkend en er werden ook magische krachten aan toegeschreven. Het zou bij uitwendig gebruik helpen bij builen en blauwe plekken. Dit sluit aan bij het hedendaagse volksgebruik van klimop in de wondverzorging als omslag bij brandwonden en zweren.


Tegenwoordig gaat het in de fytotherapie vooral om het gebruik van droogextracten die worden toegepast bij hoest als gevolg van longproblemen. Het extract heeft een antiseptische, mucolytische (slijmoplossende) en ontstekingsremmende werking die waarschijnlijk berust op de aanwezigheid van saponinen, met name alfa-hederine in het blad. Daarnaast wordt het inwendig gebruikt als pijnstiller tegen krampen.

Naast positieve eigenschappen kan het gebruik van klimop ook negatieve effecten hebben. Bij een te hoge concentratie van in de plant aanwezige saponin-glycosiden (waarvan de belangrijkste alfa-hederin, hederasaponin C en hederasaponin D zijn) zal er bij inname sprake zijn van vergiftigingsverschijnselen. Vooral bladeren en bessen bevatten genoemde stoffen. Het eten van grote hoeveelheden bessen leidt daarbij tot braken, diarree, koorts en stuipen. De bessen zijn erg bitter en nodigen niet uit tot consumptie. Het eten van bladeren kan leiden tot krampen. Contact met het plantensap uit de bladeren – bijvoorbeeld bij snoeiwerkzaamheden – kan leiden tot dermatitis; hiervoor wordt de stof falcarinol verantwoordelijk gehouden.

Hedendaags medicinaal gebruik

De toepassing bij luchtwegproblemen met diverse triterpeensaponinen als belangrijkste actieve componenten, kwam in die loop van de 20ste eeuw steeds meer centraal te staan. Enerzijds werd er altijd van uitgegaan dat de saponinen een lichte keelirritatie opwekken die reflexmatig het ophoesten bevordert. Anderzijds werden er spasmolytische en bronchodilaterende effecten van het extract bij astmapatiënten vastgesteld. Die effecten bleken bij nader onderzoek afkomstig van de saponinen maar flavonolderivaten bleken ook bij te dragen aan het spasmolytisch effect.

In 2008 werd een ander werkingsmechanisme gesuggereerd en dit werd door in-vitro-onderzoek bevestigd: alfa-hederin in H. helix heeft beta-2-adrenerge* mimetische activiteit. Deze stof liet in vivo bij ratten ook nog een sterk leverbeschermende werking zien (tegen cadmiumvergiftiging). Daarnaast werken de verschillende saponinen mucolytisch en antibacterieel, onder andere tegen meticilline-resistente Staphylococcus aureus. In 2011 publiceerde de European Medicines Agency (EMA) haar monografie over klimopblad [7]. Het assessment report vermeldt dat klimop in zeer veel Europese landen op dat moment al een geneesmiddelenstatus heeft. Met name bij luchtwegaandoeningen bij kinderen (zoals astma en kinkhoest) wordt het veel gebruikt. Toch vermeldt de EMA als indicatie slechts natte hoest (well established use) en voor traditioneel gebruik: hoest bij verkoudheid. Omdat het om een tamelijk toxische plant gaat waarbij de dagdosering laag is – overeenkomend met 0,25-0,4 gram gedroogd blad per dag – zijn gestandaardiseerde bereidingen met bijvoorbeeld een droogextract de enige optie.

*β 2 ( beta 2 ) adrenerge receptor agonisten , ook wel adrenerge β 2 receptor agonisten , zijn een klasse van geneesmiddelen die inwerken op de β 2 adrenerge receptor . Net als andere β-adrenerge agonisten , veroorzaken ze de spieren soepel ontspanning. β 2 effecten adrenergische agonisten op gladde spieren veroorzaakt dilatatie van bronchiale passages , vasodilatatie in spieren en lever , ontspanning van de baarmoeder spieren en afgifte van insuline . Ze worden voornamelijk gebruikt voor de behandeling van astma en andere pulmonale aandoeningen, zoals COPD .

Referenties

• De Cleene M, Lejeune MC. Compendium van rituele planten in Europa. Mens en Kultuur, Gent, 1999.
• European Medicines Agency. Community herbal monograph on Hedera helix L., folium. 2011
• Holzinger F, Chenot JF. Systematic review of clinical trials assessing the effectiveness of ivy leaf (Hedera helix) for acute upper respiratory tract infections. Evid Based Complement Alternat Med 2011;2011:382789;doi:10.1155/2011/382789.

Knobbelige aardpeer goed voor onze darmflora

Aardpeer, die ouderwetse knobbelige groente wordt weer populair. De aardpeer vindt haar oorsprong in Noord-Amerika, waar ze eeuwenlang door de indianen als voedselplant werd gebruikt.

De aardpeer behoort tot het ge­slacht van de zonnebloemen. In tegenstelling tot de gewone zonne­bloem (Helianthus annuus), is de aardpeer een overblijvende plant, die zich niet door middel van zaden maar door knollen vermenigvuldigt. Dit gewas vindt haar oorsprong in Noord-Amerika, waar ze eeu­wenlang door de Indianen als voedselplant werd gebruikt. Rond het einde van de 16e eeuw kwam ze naar Europa. Hondius was een van de eerste Europeanen die in zijn krui­dentuin van het buitengoed 'De Moufeschans' bij Terneuzen aard­peren kweekte. Van daaruit verspreidde de plant zich over Zeeland en later over Vlaanderen. Rond 1600 werd de aardpeer de hoofdbron van koolhydraten in het West-Europese dieet totdat de aardappel het overnam in de 18° eeuw.

Dodonaeus
Voor Dodoens waren de aardperen nog nieuw, toch werden ze in zijn Cruydt-Boeck aangeprezen: ‘Die van Canada eten deze wortels voor een lekkere, doch gewone spijs. Hier te lande en in Frankrijk gegroeid worden ze gekookt en met peper gegeten. In Zeeland zijn ze ook in groot gebruik van half november af (want dan mag men ze goed beginnen uit de aarde te nemen) tot Pasen toe. Men mag ze koken, in meel wentelen, in boter fruiten of in de pan bakken en met suiker besproeien net zoals de suikerwortels of koken tussen twee schotels of anders in boter of olie stoven en met peper en gember, foelie of andere specerijen zoals kaneel en kruidnagelpoeder eten of met een saus van boter en azijn. De bladeren mag men in moes doen’.

Gezondheidsvoedsel
De stengels en de bladeren dienen als voer voor konijnen en vee; de wortelknol is daarentegen een smakelijk alternatief voor aardappelen. Omdat hij als suikers hoofdzakelijk uit fructose op­gebouwde inuline bevat, is de aardpeer een geschikte groente voor dia­betici. Inuline wordt niet omgezet tot zetmeel, maar wordt gefermenteerd in de dikke darm door goedaardige darmbacteriën, waardoor ze de darmflora gunstig beïnvloeden.
De knoestige knollen kunnen als aardappelen gegeten worden, alleen is de smaak duidelijk anders, zoet en waterachtig, ze smaken eerder naar artisjok, vandaar ook de Engelse benaming Jerusalem artichoke.

Aardperen zijn caloriearm, ze bevatten per 100 gr 16 gram koolhydraten, 2,5 gram eiwit, 0,4 gram vet, 4 milligram vitamine C, 10 milligram calcium, 3,5 milligram ijzer.

Ze zijn ook bij ons al lang bekend als gezondheidsvoedsel voor diabetici, ze zijn ook bijzonder geschikt als bulkvoedsel bij vermageringsdieeten en hun belangrijkste gezondheidswaarde is het verbeteren van de darmflora.

https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/86130-aardpeer-groente-en-geneeskruid.html
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/helianthus-tuberosis-aardpeer

Hop hop hop

Tijdens onze kruidenwandeling bij Hastiere in de Maasvallei vonden we nog nog mooie, groene hopbellen. Deze vrouwelijke bloeiwijzen zijn vooral bekend om hun sedatieve en oestrogene werking.

Bierbrouwers gebruiken de hopplant Humulus lupulus als smaakmaker voor hun product, de supplementenindustrie gebruikt diezelfde plant als bron van allerlei interessante bioactieve stoffen. Hop bevat onder meer humulones en lupulones. Dierstudies en in vitro-studies suggereren dat die stoffen via de GABA-receptor een antidepressieve en rustgevende werking hebben.

Studie
Suppletie met een extract van hop [Humulus lupulus] zorgt ervoor dat mensen die zich depressief, angstig of gestrest voelen beter in hun vel gaan zitten. Dat schrijven Griekse onderzoekers, verbonden aan de universiteit van Harokopio, in het wetenschappelijk tijdschrift Hormones.
De onderzoekers gaven 36 volwassen proefpersonen, die in milde mate last hadden van depressie, angst en stress, gedurende 4 weken een supplement met een extract van Humulus lupulus. Dagelijks slikten de proefpersonen 2 capsules, en in elke capsule zat 200 milligram extract.
Bij een andere gelegenheid slikten de proefpersonen gedurende 4 weken een placebo.
Voor en na de suppletieperiode vulden de proefpersonen een gestandaardiseerde vragenlijst in: de Depression Anxiety Stress Scale-21 [ASS-21].

Resultaten
Of de proefpersonen nu een placebo slikten of een supplement met Humulus lupulus-extract, hun gevoelens van depressie, angst en stress namen af. Maar de afname was significant groter als de proefpersonen het hopextract gebruikten.

Conclusie
"Our study presents novel data showing that daily supplementation with a commercially available hops dry extract for a 4-week period in a cohort of otherwise healthy young adults with at least mild self-reported depression, anxiety and stress symptoms can significantly reduce the levels of all these symptoms", resumeren de onderzoekers.
"This finding adds to the existing literature on the hops induced effects, since most of the existing clinical studies have used combinations of hops with other sedative plant extracts."
"Longer studies are required to explore the long-term efficacy and safety of this intervention, which should be also studied in older patients with depression and/or anxiety/stress disorders."

Vliersiroop

Vlierbessen zijn bij de meeste mensen wel bekend. De donkere, paarse vruchten van Sambucus nigra hangen vanaf september volop aan de grillige vlierstruiken, de bessen moeten wel goed rijp geplukt worden. Niet alleen omdat dan de smaak beter is maar ook omdat in de onrijpe, groene bessen nog wat giftige blauwzuurverbindingen kunnen voorkomen.

Vliersiroop maken

Voor ongeveer een liter vliersiroop, pluk je een stuk of 4 à 5 trossen die liefst zo rijp mogelijk zijn. Kies mooie donkere trossen, met zo weinig mogelijk licht gekleurde besjes ertussen.
Op vlierstruiken en in de vliertrossen huizen vaak allerhande insecten. Spoel daarom eerst de trossen in
hun geheel, het eenvoudigst is om ze bijvoorbeeld in een gootsteen vol met water te leggen totdat ze volledig onder water zitten.
Een trucje om onrijpe bessen eruit te halen, is ze eerst van de steeltjes te halen, en dan pas te spoelen, onrijpe besjes zijn lichter dan water en komen bovendrijven, de rijpe zakken naar de bodem.
Neem een groot afsluitbaar recipiënt en verzamel hierin alle rijpe bessen. Je kan ze gemakkelijk van de trossen afritsen met behulp van een vork. Verwijder hierbij alle rotte en onrijpe bessen.
Giet nu rode wijn in het recipiënt totdat de bessen onder staan. Experimenteer wat met de soort wijn om de smaak aan te passen als je tenminste de siroop ook als een limonadedrank zou willen gebruiken.

Plet met een vork of lepel zoveel mogelijk besjes in de wijn, zodat de pitjes komen bovendrijven.
Dit maakt het contact tussen de besjes en de wijn beter. Sluit het recipiënt af, en laat het 1 à 2 dagen
staan.
Als het mengsel 1 à 2 dagen "gerijpt" heeft, filter het dan rechtstreeks in een steelpan. Voeg nu aan het bekomen wijn-sap-mengel de helft van dit volume aan suiker toe. Ik heb biologische ruwe rietsuiker gebruikt, maar gewone witte suiker, of andere zoetstoffen kunnen ook gebruikt worden.
Kook het suiker-sap-wijn mengsel op gedurende ongeveer 10 minuten. Meestal komt er wat schuim op drijven, dit kan je eraf scheppen. Na 10 minuten is de vliersiroop klaar.

Giet de siroop heet in verschillende kleine, hittebestendige flesjes (200 cc), en sluit deze goed af.
De vliersiroop blijft enkele maanden goed. Je kan hem voor de zekerheid in de koelkast bewaren.
Varianten kun je maken door het toevoegen van enkele specerijen, vooral dan kaneel enkruidnagel, niet alleen krijg je dan een andere (betere) smaak maar ook een aanvullende geneeskrachtige werking.

Vliersiroop is een klassiek middel bij verkoudheid en vooral bij virale infecties zoals griep. Een grog, een soort glühwein kun je maken door deze verdunde siroop te verwarmen, eventueel nog wat extra kruidnagel, kaneel of sinaasappel toe te voegen en zeer warm op te drinken.Natuurlijk is deze siroop verdund met spuitwater ook geschikt als limonade en verder ook te gebruiken in yoghurt, pudding of op pannenkoeken.

Wetenschappelijk onderzoek met vlierbessen

• J Agric Food Chem. 2010 Sep 22;58(18):10143-6. Elderberry (Sambucus nigra L.) wine: a product rich in health promoting compounds.Total phenolic content of elderberry must and wine ranged up to 2004.13 GAE L(-1). Antioxidative potential of elderberry wine was in the range of red wine, and a tight correlation was detected between total phenolic content and antioxidative potential of elderberry wine. Anthocyanins were the most abundant phenolics in elderberry wine
• Krawitz C, Mraheil MA, Stein M, Imirzalioglu C, Domann E, Pleschka S, Hain T. Inhibitory activity of a standardized elderberry liquid extract against clinically-relevant human respiratory

Rozenbotteljam

Veel wilde en andere medicinale vruchten zijn nu te oogsten. Rozenbottels natuurlijk, Rosa
canina en Rosa rugosa. Deze laatste, Rimpelroos of Japanse bottelroos is veel vleziger dan onze
Hondsroos, je vind ze veel in de duinen, maar ook in de stedelijke plantsoenen, alhoewel dat
natuurlijk niet de properste plaatsen zijn om ze te plukken. Wacht niet te lang, want als deze
vruchten goed rijp zijn, vinden witte wormpjes het vruchtvlees ook wel smakelijk en gezond.

Soms kun je nu zelfs nog wat bloemen van de tweede bloei plukken, deze bloemen zijn bijzonder aromatisch en geschikt om een naar rozen geurende gelei of siroop te maken. Niet alleen rozenbottels, maar ook duindoorn en meidoornbessen kunnen nu geplukt worden.

Rozengelei of siroop
Een zeer eenvoudige rozensiroop kun je maken door een laagje bloemblaadjes van de rimpelroos om en om de bestrooien met suiker, ongeveer 1 week in een glazen bokaal op kamertemperatuur te laten trekken en dan uit te zeven. Je krijgt dan een zeer aromatische, wel nogal vloeibare siroop, die een licht ontsmettende en samentrekkende werking heeft en dus tegen keelpijn en heesheid werkzaam is. Maar natuurlijk kan hij ook als lekkernij op pannenkoeken of in nagerechten gebruikt worden. Om deze siroop langer te bewaren moet je evenveel suiker als rozenblaadjes gebruiken en eventueel de gevulde potjes of flesjes pasteuriseren.

Recept Rozenbotteljam.
Pluk de bottels (Rosa rimpelroos) als ze donkerrood zijn, eventueel een nachtje in de vriezer (daar worden ze zoeter van). Snijd ze doormidden en verwijder de kroon en de zaadje. Was ze goed af met koud water. Zet ze op met de witte wijn

• Kook de wijn met de bottels al roerend tot een papje
• Laat 15 minuten koken en druk daarna de bottels door een zeef
• Voeg dan al roerend de suiker toe totdat deze is opgelost
• Voeg eventueel nog wat rozenblaadjes toe
• Haal de pan van het vuur en roer de rozenblaadjes door de jam
• Verdeel over goed schoongemaakte potjes

Recept Rozenbotteljam.
400 g rozenbottels eventueel met ander fruit (framboos) of meidoornbessen
100 g suiker
75 ml sinaasappelsap
1 onbespoten citroen (schil en sap)
1 kaneelstokje, circa 100 g geleisuiker

Was de rozenbottels, maak ze schoon en halveer ze. Verwijder de pitjes. Doe hierna de bottels in een pan, bedek ze met de suiker en laat dit een nacht staan.
Voeg de volgende dag 75 ml water toe en breng het geheel aan de kook. Voeg dan ook het sinaasappelsap toe en laat alles 15 minuten sudderen. Wel af en toe te blijven roeren. Was de citroen met heet water, schil hem en pers het sap uit. Doe de schil en het sap met het kaneelstokje en de geleisuiker bij de bottels. Laat het geheel nog eens 5 minuten sudderen. Druk de massa boven een pan door een zeef en breng de jam opnieuw aan de kook. Giet of schep de jam vervolgens heet in de schone potjes (soda of vaatwasser!), sluit deze goed af en laat ondersteboven afkoelen.

Over de naam Rosa canina / Hondsroos
Canina is Latijns voor hond, een soort scheldwoord in de betekenis van: geen roos voor de tuin, een rotroos. Hondsroos, Duits Hundsrose, Engels dogs rose of dog briar, Frans rose de chien.

Vele fabels zijn hierover. Oude tuinlieden geloven dat deze plant gebruikt kon worden om hondsdolheid te genezen. Zo ook de Romeinen die geloofden dat een hieruit vervaardigde essence goed zou zijn tegen hondsdolheid. Plinius verhaalt dat een Romeinse soldaat gebeten was door een dolle hond en door zijn moeder was genezen met de wortel van de hondsroos. Zijn genezende krachten waren aan haar geopenbaard in een droom, vandaar de naam canina. Ook was de plant zo bekend bij de Grieken die het semina cynosbati noemden, kynos: is hond, en batos: is doornstruik. Honds‑roos bevat vele vitaminen en andere bestanddelen, waar een drankje van werd gemaakt die bijzonder geschikt was voor oude honden. Theophrastus beschrijft de hondsroos als een boomachtige struik en spreekt van de humbug van de farmacologen die bij het uitgraven van de wortel vreemde gebruiken toepassen. Zoals dat de vruchten van de ­hondsroos met afgewend gezicht geplukt moeten worden waardoor de ogen geen gevaar lopen.