Bij de refuge Chardonnière

Refuge Chardonnière. Ons verblijf voor een week wandelen in de Franse Alpen. Lang geleden ben ik hier samen met Nederlandse vrienden nog langs gekomen. Nu doen we min of meer dezelfde wandelingen maar... herkennen doe ik weinig of niets. De bergen en de paden zijn niet veranderd, alleen de herinnering verandert blijkbaar jaar na jaar.

Eén plantje herinner ik mij nog. Het valkruid, Arnica montana groeide er toen en is ook nu bloeiend aanwezig in de bergweilanden rond de gîte-boerderij. De koeien grazen er rustig tussendoor, het plantje op eten doen de beesten blijkbaar niet. Al zouden ze deze Arnica montana in kleine hoeveelheden wel kunnen gebruiken om hun overbelaste pezen en spieren te versterken. Gelukkig blijven ze er af want met hun grote, schrokkerige muil zouden ze er al vlug te veel van binnen krijgen. Ook andere toch zeer gezonde planten zoals brandnetel en Alpenzuring raken ze niet aan. Gras is blijkbaar toch hun geliefd voedsel. Het blijft me wel verwonderen hoe in deze toch redelijk voedselrijke gronden uitbundig wilde orchideeën, valkruid  en andere zeldzame plantjes kunnen groeien. Een mooie harmonie tussen mens, dier en natuur.

Arnica montana is nu één van onze bekendste geneeskruiden. In de klassieke oudheid was Valkruid, die tot de familie der Asteraceae behoort, blijkbaar niet bekend. Waarschijnlijk is het Hildegard von Bingen geweest die voor het eerst het gebruik van Arnica beschreven heeft. Zij heeft het over een ‘Wuntwurz’, een wondwortel, te gebruiken bij kneuzingen en blauwe plekken, dé indicaties waar Valkruid later voor bekend werd.

Arnicae flos, de bloemen van het Valkruid en daaruit bereide preparaten worden uitsluitend uitwendig gebruikt. Toepassing vindt Arnica dan bij de gevolgen van verwondingen en ongelukken, zoals bloeduitstortingen, verstuikingen, bij oppervlakkige ontstekingsprocessen bijvoorbeeld ten gevolge van insektensteken en bij ontstekingen van mond- en keelholte. De sesquiterpeenlactonen oa helenaline in de plant geven een scheikundige verklaring voor zijn werking. Deze stoffen hebben een ontstekingswerende werking maar kunnen ook irritatie veroorzaken. Verder wordt Arnica uitwendig als zalf of olie ook gebruikt bij reumatische klachten en bij steenpuisten.

In de volksgeneeskunde werd Arnica in Rusland, gebruikt bij baarmoederbloeding tijdens de geboorte en in het climacterium, en verdere toepassing vonden de bloemblaadjes bij myocarditis, hartklachten ten gevolge van arteriosclerose en bij uitputting en hartzwakte. Zelfs Goethe zou Arnica gebruikt hebben voor zijn hartproblemen. Arnica werd vroeger ook als snuiftabak gebruikt of in tabak om te roken samen met andere kruiden.

Voor eigen gebruik zou ik mij beperken tot het uitwendig gebruik bij kneuzingen, blauwe plekken en bloeduitstortingen, waar Arnica zonder meer het allerbeste middel voor is.

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/34569-arnica-of-valkruid.html

Hondspeterselie op de parking bij Syntra

Opleiding herborist. Rond snuffelend tussen auto's en groenafval, vinden we toch allerlei plantjes met historische betekenis. Zomaar een kleine, spannende schermbloemige die wel wat op platte peterselie lijkt maar de naam hondspeterselie draagt en serieus giftig is. Niet uittrekken maar ook niet opeten, wel genieten van zijn geweldige geschiedenis. In deel 1 van de Flora Batava van 1800 (een indrukwekkend 28 delen tellend boekwerk verschenen over een periode van 134 jaar) valt het volgende over de hondspeterselie te lezen.

De Plant, onwetend onder Kervel of Pieterselie, tusschen welke het veel groeit, gebruikt zynde, heeft meermalen dodelyke toevallen veroorzaakt; waarom de boven opgegeven kenmerken ter onderscheiding, wel behoren in agt genomen te worden. ? Verders minder schadelyk voor Dieren, uitgenomen voor Ganzen: (Linn. Reuss.) moet egter als onkruid in de Weiden gerekendworden. (Brugmans) Hier van voor Paarden schadelyke gevolgen ondervonden (Oec. Hefte 1801) Een afkooksel van deze Plant zou bruikbare gele Verv geven (Dambourny.)

De Nederlandse naam is een letterlijke vertaling van de soortnaam Cynapium en is afgeleid van het Griekse woord kynos (=hond)  en van het Latijnse woord apium (=peterselie). Aethusa komt van het Griekse werkwoord aitho (ik glans)  en verwijst naar de glanzende bladeren van de plant. Aan de glimmende, onwelriekende bladeren heeft de plant ook zijn Friese naam Stjonkhorne te danken.
Hondspeterselie hoort samen met Gevlekte scheerling en Dolle kervel tot het gevaarlijke middeleeuwse gezelschap geschikt om je ergste vijanden te vermoorden. Dus ooit 'nuttige' planten geweest.

Hazenpootje, ook een plant

En nog tijdens onze kruidenwandeling in De Haan vinden we het hazenpootje. Een oude bekende voor mij, veel voorkomend in mijn vroegere woonplaats Weelde Statie, maar nu was het lang geleden. Bijna jeugdsentiment, vroeger plukte ik met mijn dochtertje hele bossen om ze te drogen. Een fijnzinnig, vriendelijk, zacht plantje en toch te gebruiken tegen minder fijnzinnige ziektes zoals diarree of bloedingen.

Het hazenpootje (Trifolium arvense) is een Vlinderbloemige. De soort komt van nature voor in heel Europa. Het hazenpootje bloeit in juli met witachtige, later roodachtige bloemen. De bloeiwijze is een hoofdje. De naam hazenpootje heeft de plant gekregen omdat de cilindervormige bloeiwijze op het pootje van een jonge haas lijkt. Dat komt omdat de bloemkroon bijna geheel schuil gaat onder een dichte beharing.Die lange haren van de naaldvormige kelktanden fungeren als een soort vruchtpluis. Ze helpen de rijpe vruchten bij de verspreiding.

In Artseny-gewassen 1796-1813 lees ik: 'Het is zo men zegt, van ene samentrekkende aart en word in Sweeden veel gebruikt tegen de galziekte van het rundvee'
En in de Flora Batava: Het brood gebakken van graan, waar onder veel van dit Zaad geraakt is, verkrygt eene roodagtige kleur, maar heeft er verder geen nadeel van. (Bulliard) — De Plant wordt door het Vee onaangeroerd gelaten, (Miller) en is nadelig op Weilanden (Brugmans): egter heilzaam in de Galziekte van het Rundvee, als wanneer het Vee deze klaver niet weigert, schoon hetzelve hun gewoon voeder laat staan: wordende alzo door de natuur zelve het ware geneesmiddel aangewezen. (Swed. Abh. t. h. 9. pag. 85) Dienstig tot Leerloijen (Gleditsch). 

Raket aan zee.

Vandaag weer kruidig gewandeld in De Haan. Hertshoornweegbree, boksdoorn, robertskruid en duindoorn vinden we volop maar ook wilde pastinaak en de grote ratelaar, planten die ik hier nog niet eerder gezien had, zijn aanwezig.

Een typische plant die we bij de eerste duinenrij langs de kust op het vloedmerk vinden is de zeeraket Cakile maritima. Een vlezige niet stekelige plant met mooie lila kruisbloemen.  De soort is met zijn dikke sappige stengels en vlezige bladeren uitstekend aangepast aan het droge, winderige en zoute milieu. Ook in de binnenduinen tussen het helm, en soms op heel andere plaatsen waar dan ongetwijfeld duinzand met zaad is aangevoerd kun je Zeeraket vinden.
Het vloedmerk is de plaats langs de kust, waar nogal wat organisch materiaal wordt afgezet bij de hoogste waterstanden. Het bestaat onder meer uit aangespoeld wier en hout. De organische stoffen verteren door de inwerking van micro-organismen en schimmels en de grond is daardoor op zo'n plek stikstofrijk, met bovendien een zoetwaterlaagje bovenop het zoutbevattende grondwater. Het is voor een aantal eenjarige soorten, zoals Zeeraket en Loogkruid een ideale standplaats. Ze hebben voor hun eenjarige groeicyclus immers veel meststof nodig.

De vruchten zijn ongeveer tweemaal zolang als breed en je kunt vaak goed zien dat het een tweedelige vrucht is. Het bovenste deel, eigenlijk de snavel van het hauwtje, dat de vorm heeft van een kantige peer bevat een zaad, het onderste soms ook. Het bovenste deel breekt bij rijpheid af en kan door zeewater meegenomen worden. Het heeft een goed drijfvermogen door de kurkachtige vruchthuid. Maar ook de krachtige wind kan de aan het eind van het groeiseizoen afstervende plant met de onderste delen van de vruchten verspreiden. Op die manier wordt de soort langs de kust verspreid. Als er dan vruchten met zaad op de vloedlijn worden afgezet, of een ouderplant ergens vast komt te liggen door het overwaaiende zand kunnen nieuwe kiemplanten ontstaan.

De wetenschappelijke naam Cakile  heeft een Arabische oorsprong (qaqila of kekeleh), een oude Arabische naam voor de specerij kardemom, maar hier worden soms ook andere planten mee bedoelt. Het kan ook van het oude Semitische woord qaq (‘afbreken’) komen. Het tweede deel, maritima, eenvoudiger te verklaren want mare is ‘zee’. De Nederlandse naam heeft niets met de ruimtevaart te maken, maar is afkomstig van het Latijnse woord eruca = koolwortel. De slasoort rucola (Eruca sativa) wordt ook wel ‘raketsla’ genoemd.

In tijden van armoede werd zeeraket gegeten als groente. Ook werden de wortels verpulverd en met meel vermengd om brood te bakken. Op de Nederlandse Antillen kookte men vroeger de bladeren tot een papje en dat werd op zweren aangebracht. De bloemen ruiken naar honing.

Een plantenlijst van de wandeling min of meer in chronologische volgorde

• Boksdoorn / Gojibes / Lycium barbarum  https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/lycium-barbarum-boksdoorn-gojibes
• Fluitekruid / Anthriscus sylvestris: staat nu in zaad, geroosterd zaad in broodjes
• Zwarte vlier / Sambucus nigra
• Meidoorn / Crataegus laevigata
• Witte dovenetel / Lamium album in bloei, bloemen zoet
• Wilde rucola, Grote zandkool / : slagroente 
• Hertshoornweegbree / Plantago coronopus: slagroente
• Zachte ooievaarsbek / Geranium molle  In de Flora Batava staat dat 'zij heeft ene samentrekkende kracht en wordt met afgeroomde melk gekookt zijnde, aan runderen en schapen ingegeven tegen dunnen afgang'
• Reigersbek / Erodium
• Klein kaasjeskruid / Malva neglecta: De Nederlandse naam kaasjeskruid heeft te maken met de vruchten, die wel op een kaasje lijken. Als kind aten we de groene, onrijpe zaden als broodje. Malva komt van het Griekse malacos (zacht), omdat de Malva's een verzachtend slijm bevatten. Neglecta is " verwaarloosd of vergeten" 
• Gewoon nagelkruid / Geum urbanum
• Winterpostelein / Claytonia perfoliata
• Bijvoet / Artemisia vulgaris
• Gele morgenster / Tragopogon sp.  https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/tragopogon-morgenste
• Pastinaak / Pastinaca sativa?
• Grote ratelaar / Rhinanthus
• Duindoorn / Hyppophae rhamnoïdes
• Gewone ossetong / Anchusa officinalis
• Zeeraket / Cakile maritima

Voedsel waar je wel of niet dood van gaat.

Stilleven: omelet met doodskop

Weer een snelle maaltijd klaar gemaakt. Omelet met tomaat, paprika, blokjes kaas en allerlei prullaria van buiten: basilicumblaadjes, beetje wilde rucola, wat tijm, een ietsje pietsje brandnetel...... Een witloofsla erbij en een sneetje brood eronder. Snel, mooi en gezond eten naar mijn overtuiging maar daar denken sommigen weer heel anders over.

Van brood gaat je glutendood

Ei hopeloos vol met cholesterol
Kaas kan je lijf niet de baas
Koken kost je kop

De verschillende meningen over wat gezonde voeding moet zijn, is nog nooit zo groot geweest. Het lijkt nog erger dan in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. Ja, dat lijkt ver weg maar ook toen leefde ik al. 

Over een boek: ondergang in bedwelming

Interessante informatie over geneeskrachtige planten vind je niet alleen in klassieke kruidenboeken maar ook in geschiedkundige literatuur zoals in de boeken van Rutten. 

Ondergang en bedwelming. Dit boek vormt een indringend verhaal over het gebruik van drugs en giftige planten in het West-Romeinse Rijk. De interesse voor de medisch-farmaceutische geschiedenis van het West-Romeinse Rijk is sterk toegenomen, niet het minst door de uitstekende vertalingen van werken uit de Oudheid, die in de afgelopen jaren op de boekenmarkt zijn verschenen. Opvallend is daarbij dat informatie over traditionele geneeswijzen, magie en riten en het gebruik van sedatieve, stimulerende of hallucinogene plantaardige middelen zo mager gezaaid is. Met de inventarisatie in die boek hoopt de auteur althans een deel van het hiaat te hebben opgevuld. Het valt op dat giftige en bedwelmende middelen onder de dekmantel van op het oog onschuldige kruiden, wortels en zaden hun weg vonden naar de gebruiker.

De auteur, apotheker en farmacie-historicus, heeft een studie gemaakt van het gebruik van drugs en gifstoffen in het Romeinse rijk. Zijn boek geeft een beeld van een aan bedwelmende middelen verslaafde aristocratie en van wijdverbreide onvruchtbaarheid door jarenlang gebruik van hallucinogene middelen. De auteur verklaart zelfs de val van het West-Romeinse rijk als veroorzaakt door het gebruik van drugs en vergiften. Hier toont zich dan ook meteen de zwakte van het boek: de auteur is ongetwijfeld goed op de hoogte van de beschreven middelen, maar hij benadert de antieke bronnen (die hij in vertaling heeft geraadpleegd) onkritisch en met een te geringe kennis van de Romeinse samenleving. Daardoor ziet hij overal vergiften, ook waar de interpretatie van de bronnen dit niet toelaat, en volgt hij klakkeloos roddels uit onbetrouwbare bronnen. Bijgevolg biedt zijn boek een overtrokken en onjuist beeld van de Romeinse samenleving, maar voor herboristen boeiende literatuur over het gebruik van planten.

Een kort citaat: Een flinke hoeveelheid saffraan in wijn getrokken werd door Plinius aangeduid als bruikbaar narcoticum en later geeft Dodonaeus aan dat het de mensen zo blij maakt dat ze zich te barsten lachen en geheel van de kaart raken.

Auteur A.M.G. Rutten
ISBN10 905235118X
ISBN13 9789052351186

Ratelaars

We vinden zomaar ratelaars op de wandeling tijdens ons Hollands kruidenweekend bij Eindhoven. De grote ratelaar 'gebruikt' grassen en vlinderbloemigen als gastheren. Met de penwortel wordt contact gemaakt met de wortels van deze waardplanten en op die manier worden bepaalde mineralen en stikstof afgetapt. Een oud gezegde luidt dan ook dat, waar de ratelaar groeit het gras kort blijft. 

De ratelaar hoort bij de Bremraapfamilie of Orobanchaceae, het zijn halfparasieten. Volledige parasieten zijn planten die geen chlorofyl bevatten, dus niet groen gekleurd zijn en die daarom volledig afhankelijk zijn van de gastheerplant. Halfparasieten zijn planten die wel over bladgroen of chlorofyl beschikken, maar meestal met hun wortel in de waardplant dringen en op die manier water en bepaalde mineralen opnemen. Omdat ze wel chlorofyl bevatten kunnen ze zelf in hun energie voorzien door middel van fotosynthese.

De Flora Batava uit 1832 schrijft over de ratelaar' Het zaad onder het koorn gemengd en gemalen zijnde, maakt het brood blauw, schoon dit niet schadelijk zij voor de mensch (Haller). Blauw brood misschien een ideetje voor de broodhaters van tegenwoordig, kunnen ze het brood nog wat minder appetijtelijk maken.

Bij L. Watson vinden we: Rattle grass en cockscomb staan beiden onder het beheer van de Maan. Ze werden gebruikt als een wormdodend middel. Tegen wandluizen werden ze gebruikt, waartoe een hoeveelheid gekneusd zaad gebruikt werd met water, waarmede de bedstede en lambrisering werd bestreken, het zou een zeer effectvol middel zijn geweest.

En Dodonaeus, onze superautoriteit uit de 15de eeuw schrijft ‘De Nederlanders noemen dit onkruid ratelen en gele ratelen, in het Hoogduits Gal Rodel’.
Als de doosvrucht, waarin de zaden zich bevinden, geschud wordt geeft die een ratelend of rammelend geluid, een teken dat het seizoen gekomen is om hooi te verzamelen, de ratelaar, ratelen en raat, Rasela bij Hildegard, Rassel, gal Radel of Rodelkraut, Engels greater yellow rattle, rattle box of rattle grass. Grote ratel of Grosser Klappertopf, in Groningen ratels en op Walcheren reutels.

Interessant en intrigerend is ook dat 'Wie zich met een afkooksel van ratelaars wast niet betoverd kan worden'. Zou het ook tegen hedendaagse betoveringen werken?

Pisplantje op pisplaatsen

Nog maar eens even naar buiten met de cursisten. Gewoon op de parking bij mijn motorhome. Wat onkruid bekijken onder een verloren gelopen notenboom. Op het eerste zicht alleen maar wat bestoft en mogelijk bepist groen te zien. En toch vinden we weegbree in bloei, het blad met anti-allergische werking te gebruiken bij hooikoorts en bij jeukbultjes op de huid, verder zie ik ook teunisbloem de wortel is soms vlezig en goed eetbaar en de olie uit de zaden wordt duur verkocht tegen eczeem, bij overgangsklachten en nog veel meer. En ja ook een nog niet bloeiend sintjanskruid vinden we hier, te gebruiken tegen depressies, zenuwpijnen, brandwonden.... Met de neus bij de grond vinden we ook nog zachte ooievaarsbek, uitgebloeide ereprijs en een zacht aanvoelende basterdwederik, waarschijnlijk Epilobium parviflorum om ze met hun deftige naam eens aan te spreken. Jazeker, ordinaire plantjes met een duizendjarig gebruik achter zich mogen met eerbied aangesproken worden.

De basterdwederik soms ook kleinbloemig wilgenroosje genoemd telt wel een tiental verschillende ondersoorten. Het onderscheid tussen deze soorten is moeilijk te maken en er zijn aanwijzingen, dat de kleinbloemige Epilobiumsoorten zoals Epilobium parviflorum, Epilobium montanum, Epilobium roseum en Epilobium palustre, medisch gezien het meest werkzaam zijn. Er bestaan nog geen nauwkeurige farmacologische gegevens over het gehalte aan werk­zame stoffen van de verschillende soorten. Sinds het grote succes van de boeken van Maria Treben werden deze kruiden in vele gevallen puur empirisch gebruikt, hetgeen interessante successen heeft opgeleverd. Uit­eindelijk moesten ook de wetenschappers hun stand­punt bepalen ten aanzien van deze "modern gewor­den" geneeskrachtige planten.

Onderzoeken met basterdwederik
Ondertussen zijn er verschillende klinische onderzoek gepubliceerd, die bevestigen dat Epilobium-thee of het in capsules geleverde totale extract van de plant, daadwerkelijk een werkzaam en beslist onschadelijk middel is, met een breed werkingsspectrum voor prostaatadenoom en ziekten, die eruit voortkomen.
Dit geneeskrachtige kruid is in de eerste plaats een preven­tief middel, dat iedere man boven de 50 jaar regelma­tig zou moeten innemen; ten tweede is het een uitstekend middel voor een ononderbroken en lang­durige therapie en ten derde is het een ondersteu­nend middel dat zich probleemloos met alle andere vormen van prostaat-therapieën, inclusief een ope­ratie, laat combineren.

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/69332-prostaat-en-basterdwederik.html

Bilzenkruid in mijn internettuin

Tuin op afstand, mijn internettuin. De echte tuin groeit op dit moment 700 kilometers bij mij vandaan. Via internet wordt ik op de hoogte gehouden van groei en bloei. Vreemd maar ook wel bijzonder, de planten niet kunnen voelen noch ruiken of proeven. Vandaag bericht over de eerste bloem van bilzenkruid. Niet dat ik bilzenkruid nog nooit heb zien bloeien, als je al zowat 50 jaar bewust met planten bezig ben, heb je 'alle' bijzondere planten al wel 100 keer gezien, gevoeld en vertroeteld. Maar een tuin op afstand is wel de eerste keer en dus toch wel bijzonder. Dus over het bilzenkruid van lang geleden.

Over bilzenkruid in Jacob van Maerlant's naturen bloeme klinkt het zo
Iusquiami es sere cout
ende .i. cruud van groter ghewout.
An ouden hofsteden, als ict vant,
wasset vele hier int lant,
groene met .i. root bleker bloemen.
Ic wane ment belne in Dietsch nome.

Den gonen die den slaep hevet quat
men neme sine blade of sijn saet,
ende stampt ende bindet dan
anden slaep, est wijf of man;
hi sal rusten, est dach ende nacht.

En Lobelius schrijft: ‘Dit kruid is geheten geweest Sochboone omdat de zeugen en varkens door de reuk of eten van die neer vallen alsof ze dood waren, want het vervult de hersens van de dieren met een venijnige en stinkende damp die de mensen veel schadelijker is dan als zij gewone bonen gegeten hebben. Met welke damp het verstand van de mensen benomen wordt alsof zij met de razernij van Apollo geslagen waren waarom dat ook genoemd wordt Apollinaris herba en ook Altercum omdat zij zichzelf kwellen met messen en argumenteren die door het bilzekruid razend geworden zijn, hoewel dat ik gezien heb een jong vrouwtje van wie de tandpijn benomen was door het stoven met bilzekruid die bijna drie dagen lang blij was gelijk of zij dronken geweest was, maar niet kwellend.’

In Frankrijk is dit kruid naar zijn kracht herbe aux tignes genoemd, want de boeren van Anjou en daar omtrent plegen het als het met rijp zaad geladen is uit te trekken en te drogen te hangen en ‘s winters als iemand de handen gezwollen zijn van kou en zeer jeuken werpen ze de zaadhuisjes op het vuur en laten die rook aan de handen komen en daardoor vergaat alle jeuk en gezwel.

De voornaamste werkzame stof in bilzenkruid is het tropaanalcaloïde scopolamine, een merkwaardige stof die zelfs als waarheidsserum en als rapedrug in gebruik geweest is. Zeker een bijzondere plant die Hyoscyamus niger maar wel moeilijk om zo'n complexe plant zonder gevaar gebruiken. Meer info: http://www.volkoomen.nl/H/Hyoscyamus.htm

Wandelen naar de warme rots

Je overgeven aan de brandnetels

Nog eens een ouderwetse, wat wilde wandeling gemaakt bij Belvaux. Mijn belladonnastraatje bewandeld en de 'rustgevende' rots met de Zuiderse plantengroei. Alles was er nog zoals vroeger, de Semois die onverstoorbaar zich nog steeds in de grotten van Han stort, de mysterieuze Belladonna's die nu bijna verborgen bloeien, natuur die naar look ruikt, huiveringwekkende hellingen en natuurlijk de rots met wilde tijm, gamander, bloeiend zonneroosje, muurpeper, wit vetkruid en engbloem. Eng is volgens sommigen ook de afdaling, maar een beetje eng doet veel leven. Het is zoals klaarkomen, spanning opbouwen en dan de ontlading, de verlossing.


Over naam en mythologie van Atropa belladonna.
De volkse namen Doodskers, Duivelsbes, Duivelskruid, Heksenkruid en Kwademansbes verraden de giftige werking van deze Atropa belladonna. Atropa verwijst naar Atropos, een van de drie schikgodinnen uit de Griekse mythologie. De schikgodin Klotho is aanwezig bij de geboorte, Lachesis spint de draad van ons leven en Atropos knipt de draad door. 'Belladonna, letterlijk mooie dame, slaat op het oude gebruik van het sap van de plant als oogdruppels, waardoor de pupillen zich verwijden. Bella donna zou ook kunnen verwijzen naar de priesters van de oorlogsgodin Bellona, die een aftreksel van het kruid dronken bij hun rituelen. Wolfskers is in het Duits Walkerbeere, vertaald als walkurebes. De Walkuren, de schildmaagden van Odin, vlogen over de slachtvelden om heldhaftige doden uit te kiezen voor het Walhalla. Wolfskers werd in de magie gebruikt om trances op te roepen. Kleine doses geven aanleiding tot een lichte desoriëntatie en euforie, gevolgd door een diepe slaap die vaak gepaard gaat met erotische dromen. Jagers uit de oudheid gebruikten de plant om hun perceptie te verhogen.

Tussendoor ben ik ook nog wat in De Haan aan Zee. Mooi, vreemd dorp met wolken, water en veel fin de siècle villa's. En af en toe veroorzaakt de combinatie van al die elementen magisch-realistische plaatjes. Wolkjes , blauwe luchten en gebouwen die als raketten ten hemel stijgen. 

Ochtend in de Dodoenstuin

Vroeg. Zeven uur. De zon verzilvert de ochtend. Ik ben net wakker en heb, met enig duivels genoegen, gekampeerd tussen de immense villa's bij de Dodoenstuin in Schilde.

Straks les geven aan herboristen in spé. Ondertussen slenter ik in gewijde stilte door de tuin. Ook de planten zijn pas ontwaakt.

Damastbloem verspreidt zijn zoete ouderwetse geur, donkere ooivaarsbekken dartelen door de tuin, oude bomen stralen glunderend licht. Betovering. Alles is harmonie.

ik zal een boom zijn

en ik zal de vogel zijn

die in me nestelt

ik zal de grond zijn

waar de boom in wortelt

waar de vogel woont

ik zal de wind zijn

en grond en boom en vogel

eindeloos strelen

en onder de boom zal ik de mens zijn

die dit dromend zal bestaan

De les van de paardenbloem

Les geven bij Syntra Leuven. Even buiten rondsnuffelen tussen straatstenen en stoep. Heermoes, bijvoet, smalle weegbree, paardenbloem. Superfoods zijn het, om maar eens een irritante, modieuze term te gebruiken. Draai ze maar door de smoothie, om nog maar zo'n mode-term te gebruiken.

Smoothie is toch gewoon sap van van alles en nog wat en de term superfood wordt meestal gebruikt voor planten en zeewieren die van ver komen, spirulina, gojibes... Planten die als extract meestal duur verkocht worden en zeker wel waardevol kunnen zijn, maar onze massaal voorkomende onkruiden zoals heermoes, paardenbloem en brandnetel zijn zeker even super.
Kijk bijvoorbeeld maar eens naar het wetenschappelijk onderzoek over paardenbloem.

Fitoterapia. 2004 Dec;75(7-8):760-3. The bifidogenic effect of Taraxacum officinale root. Trojanová I1, Rada V, Kokoska L, Vlková E.
The infusion of dandelion root (Taraxacum officinale) stimulated in vitro the growth of 14 strains of bifidobacteria. The utilization of oligofructans, glucose, fructose and total saccharides was determined by enzymatic and phenol-sulfuric methods. Dandelion oligofructans were important source of carbon and energy for bifidobacteria tested.

Int J Mol Sci. 2010 Jan 6;11(1):67-78. doi: 10.3390/ijms11010067.
Hypolipidemic and antioxidant effects of dandelion (Taraxacum officinale) root and leaf on cholesterol-fed rabbits. Choi UK1, Lee OH, Yim JH, Cho CW, Rhee YK, Lim SI, Kim YC.
Dandelion (Taraxacum officinale), an herbal medicine, has been shown to favorably affect choleretic, antirheumatic and diuretin properties. Recent reports have indicated that excessive oxidative stress contributes to the development of atherosclerosis-linked metabolic syndrome. The objective of this current study was to investigate the possible hypolipidemic and antioxidative effects of dandelion root and leaf in rabbits fed with a high-cholesterol diet. A group of twenty eight male rabbits was divided into four subgroups; a normal diet group, a high-cholesterol diet group, a high-cholesterol diet with 1% (w/w) dandelion leaf group, and a high-cholesterol diet with 1% (w/w) dandelion root group. After the treatment period, the plasma antioxidant enzymes and lipid profiles were determined. Our results show that treatment with dandelion root and leaf positively changed plasma antioxidant enzyme activities and lipid profiles in cholesterol-fed rabbits, and thus may have potential hypolipidemic and antioxidant effects. Dandelion root and leaf could protect against oxidative stress linked atherosclerosis and decrease the atherogenic index.

Acta Biol Hung. 2010 Jun;61(2):175-90. Hepatocurative potential of sesquiterpene lactones of Taraxacum officinale on carbon tetrachloride induced liver toxicity in mice. Mahesh A1, Jeyachandran R, Cindrella L, Thangadurai D, Veerapur VP, Muralidhara Rao D.

The hepatocurative potential of ethanolic extract (ETO) and sesquiterpene lactones enriched fraction (SL) of Taraxacum officinale roots was evaluated against carbon tetrachloride (CCl 4 ) induced hepatotoxicity in mice. The diagnostic markers such as alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST), alkaline phosphatase (ALP) and total bilirubin contents were significantly elevated, whereas significant reduction in the level of reduced glutathione (GSH) and enhanced hepatic lipid peroxidation, liver weight and liver protein were observed in CCl 4 induced hepatotoxicity in mice. Post-treatment with ETO and SL significantly protected the hepatotoxicity as evident from the lower levels of hepatic enzyme markers, such as serum transaminase (ALT, AST), ALP and total bilirubin. Further, significant reduction in the liver weight and liver protein in drug-treated hepatotoxic mice and also reduced oxidative stress by increasing reduced glutathione content and decreasing lipid peroxidation level has been noticed. The histopathological evaluation of the liver also revealed that ETO and SL reduced the incidence of liver lesions induced by CCl 4 . The results indicate that sesquiterpene lactones have a protective effect against acute hepatotoxicity induced by the administration of CCl 4 in mice. Furthermore, observed activity of SL may be due to the synergistic action of two sesquiterpene lactones identified from enriched ethyl acetate fraction by HPLC method.

En zelfs de bloemen van onze paardenbloem werden door ijverige wetenschappers onderzocht. Phytomedicine. 2005 Aug;12(8):588-97. Dandelion (Taraxacum officinale) flower extract suppresses both reactive oxygen species and nitric oxide and prevents lipid oxidation in vitro. Hu C1, Kitts
Flavonoids and coumaric acid derivatives were identified from dandelion flower (Taraxacum officinale). Characteristics of chain-breaking antioxidants, such as extended lag phase and reduced propagation rate, were observed in oxidation of linoleic acid emulsion with the addition of dandelion flower extract (DFE). DFE suppressed both superoxide and hydroxyl radical, while the latter was further distinguished by both site-specific and non-specific hydroxyl radical inhibition. DPPH-radical-scavenging activity and a synergistic effect with alpha-tocopherol were attributed to the reducing activity derived from phenolic content of DFE. A significant (p < 0.05) and concentration-dependent, reduced nitric oxide production from acterial-lipopolysaccharide-stimulated mouse macrophage RAW264.7 cells was observed with the addition of DFE. Moreover, peroxyl-radical-induced intracellular oxidation of RAW264.7 cells was inhibited significantly (p < 0.05) by the addition of DFE over a range of concentrations. These results showed that the DFE possessed marked antioxidant activity in both biological and chemical models. Furthermore, the efficacy of DFE in inhibiting both reactive oxygen species and nitric oxide were attributed to its phenolic content.

Wat paardenbloemblad knabbelen zoals de konijnen en dat kan zowat het hele jaar door, is dus een verstandige, goedkope en zelfs smakelijke manier om gezond te blijven.

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/taraxacum

Brandnetel eten

Brandnetel in de keuken gebruiken. Het kan nu nog altijd. Tenminste als je de netels al eerder afgemaaid hebt, dan heb je nu opnieuw jong blad. In het volgend recept kun je de brandnetels ook vervangen door zevenblad of jonge look-zonder-lookblaadjes.

Tagliatelle met brandnetelsaus en broccoli

brandneteltoppen
1 ui
1 teen knoflook en/of daslookblad
olijfolie
zout
peper
nootmuskaat
2 deciliter slagroom
100 gram belegen geiten- of andere kaas
200 gram kort gekookte broccoli
Tagliatelle of andere pasta (macaroni of spaghetti)

Doe de brandnetel een paar seconden in een pan met kokend water. Giet af in een vergiet. Snijdt de brandnetel fijn. Fruit de gesnipperde ui in de olijfolie. Pers het teentje knoflook er boven uit en bak een paar minuten met de brandnetel. Breng op smaak met peper, zout, wat geraspte nootmuskaat en de room. Zet even de staafmixer er op en roer daarna de broccoliroosjes er door. Serveer met de geraspte kaas bij de gare pasta.

Meer over de medicinale werking van brandnetel
https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/urtica-dioica-grote-brandnetel

Veenpluis

Nog even na mijmeren over die magische Hoge Venen. Wat veroorzaakt juist de magie, de aantrekkingskracht van zo'n natuurgebied? Persoonlijk denk ik dat vooral de ruwe natuurelementen, vocht, koude en mist lichaam en geest sterk beïnvloeden. Het zijn omstandigheden, die de moderne mens afschrikken, maar die juist noodzakelijk zijn voor lichaam en geest. Ze confronteren de mens met eindigheid en...eeuwigheid. Ze roepen op tot bezinning.

Ook planten spelen daarbij een rol. In de donkere omgeving van de Hoge Venen valt het wit en het beweeglijke van het wollegras en veenpluis extra op. Plantengeesten lijken het, die onze eigen geest verlichten, vrolijk maken of ons juist verraderlijk het dodelijk veen inlokken. Maar...vergaan in het veen is juist eeuwig leven.

Veenpluis en Eenarig wollegras zijn botanisch 2 verschillende planten die wel sterk op mekaar lijken. De pluizen van het Eenarig wollegras zijn echter steviger en voller dan de pluizen van het Veenpluis. De namen zijn duidelijk af te lezen aan de bloeiwijze die uitmondt in opvallend wit vruchtpluis. Het Wollegras draagt slechts één aartje aan de top van de stengel. Er is hier wel een “brede bladschede” of wel “vaginatum”. Het Veenpluis daarentegen is maar “angustifolium” of wel “smalbladig”. Het ‘pluis’ werd vroeger wel voor verbanden en kussenvullingen gebruikt.
Beide planten zijn “woldragend” en dat komt letterlijk in het Latijnse “Eriophorum” tot uitdrukking dat eigenlijk afstamt van het oude Griekse “erio-phoros”.

In de Flora Batava 1796-1813 lezen we meer over het mogelijk praktisch gebruik 'Het pluis of de wol van het Zaad kan tot vulsels van bedden, kussens, en matrassen dienen, waar toe het in Sweden, volgens Gunner, en ook door onze Vaderlandsche landlieden in Drenthe en de Meijery van den Bosch gebruikt wordt. — By Praag heeft men in eene fabriek, van dit pluis, vereenigd met schapen- of boomwol, hoeden gemaakt, die fraai, glanzig en ligt, maar niet zo duurzaam waren, als de gewone. (Suckow) Ook geschikt tot katoenpitten om te branden (Ehrhart) Men kan 'er zelfs, met andere wol of zyde vermengd, zeker laken of doek van maken (Gleditsch,) en om de draden van deze wol hier toe te bereiden, is een werktuig opgegeven in de Sw. Abh. th. VII. 

Maar voor mij blijft het veenpluis vooral een spiritueel voorbeeld. Een symbool van vrolijk, beweeglijk en bewust leven in een soms donkere wereld van ouderdom, dood en verderf. 

Hoge Venen

Na zoveel jaren nog eens naar de Hoge Venen. Het was zowat 20 jaar geleden. In die tijd kwam ik elk jaar verschillende keren wandelen in de Hautes Fagnes. Overlevingstochten noemden we het toen. In de winter enkele dagen ploeteren door de sneeuw, overnachten ik kleine tentjes op een flinterdun matrasje, om het uur je omdraaien om de opkomende kou te verdrijven. Nu slaap ik nog eens een nachtje op de Baracque Michel luxueus in mijn eigen rijdend huisje. Wel zonder verwarming om nog een beetje het gevoel van vroeger te krijgen. Morgen bezoeken we de kruidenfirma Ortis met de herboristen.

De Hoge Venen zijn ongetwijfeld één van de meest ongerepte stukjes natuur van Ardennen en Eifel. Door het strenge klimaat van deze streek, de hevige neerslag, de lange koude winters en een lage gemiddelde temperatuur (6,1°) zijn uiterst zeldzame plantensoorten uit Noord-Europa, de bergstreken en het Atlantische gebied hier behouden gebleven.
Het huidige veenlandschap is grotendeels ontstaan onder invloed van de mens. De oude landbouw- en veeteeltpraktijken, zoals het weiden, het bestrijden van kreupelhout, het binnenhalen van hooi en de ontginning van turf hebben geleid tot de vorming van open ruimten. Tot in de middeleeuwen daarentegen waren de Hoge Venen nog voor 90% bebost. Vanaf omstreeks 1840 (in de Pruisische periode) werd heel wat heideland beplant met sparren.

Planten in de Hoge Venen

• eenarig wollegras (Eriophorum vaginatum)
  
• veenpluis (Eriophorum angustifolium)
• gewone dophei (Erica tetralix)
• struikhei (Calluna vulgaris)
• blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus)
• rode bosbes (Vaccinium vitis-idaea)
• rijsbes (Vaccinium uliginosum)
• bergvenkel (Meum athamanticum)
• wateraardbei (Potentilla palustris)
• waterdrieblad (Menyanthes trifoliata)
• gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• wilde narcis (Narcissus pseudonarcissus)

Nog zelzamer zijn

• ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia), een vleesetende plant
• kleine veenbes (Vaccinium oxycoccos)
• lavendelheide (Andromeda polifolia)
• kraaihei (Empetrum nigrum)
• zevenster (Trientalis europaea), embleem van het reservaat
• klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe)
• dennenwolfsklauw (Huperzia selago)
• grote wolfsklauw (Lycopodium clavatum)
• beenbreek (Narhecium ossifragum)
• veenorchis (Dactylorhiza sphagnicola)
• valkruid (Arnica montana)

Onderweg

Op bezoek bij mijn zus. Op doortocht eigenlijk naar de Hoge Venen en de firma Ortis, waar we morgen een bezoek brengen. Mijn schoonbroer is vlijtig
in zijn tuintje bezig. Wat kan een beetje tuin toch een genot geven. En zeker niet alleen omwille van de kwaliteit van de groenten. Bezigheidstherapie is het ook voor veel mensen, gezond op veel manieren. Tomaten telen in een serre, verschillende rassen Coeur de boeuf, Marmande....gezond en leuk.

Zelf ben ik liever bezig met andere planten. Ik ben dan ook herborist. Stiekem kweek en bestudeer ik liever planten dan ze op te eten, alhoewel ruiken en proeven ook een deel van de studie is. Soms sleep ik zelfs wat planten in potjes mee in mijn motorhome, meer zoals andere mensen hun hond of kat uit laten. Ik leg ze nog net niet aan de leiband.  Geen tomaten dus aan de leiband maar wel rozenwortel en jiaogulan in mijn rijdend huisje.

Na een gezellige dag rij ik verder naar Luik, Verviers, Eupen om op het juiste moment, in de schemering aan te komen op de Baraque Michel. Wind, woeste wolken, halve maan, alleen in de schemering. De hoge venen op hun best, kervend in lijf en spirituele leden.

Japanse duizendknoop. Opeten maar.

De Japanse duizendknoop is een plant uit de familie van de Polygonaceae. Bij deze plantenfamilie horen ook rabarber en zuring. Rond 1830 werd de duizendknoop als sierplant ingevoerd in Europa. En dat hebben we geweten. Het heeft wel even geduurd voor hij echt de natuur in trok, maar nu is blijkbaar het hek van de dam. Woekerend, onuitroeibaar, horror volgens sommigen. Ik lees dat zelfs huizen en funderingen ondermijnd worden. Zelf heb ik altijd wel grote bewondering voor overlevers, maar bij de Japanse duizendknoop begin ik wel enige huivering te krijgen. Gelukkig blijkt hij ook culinaire en medicinale kwaliteiten te bezitten. Medicinaal zou de wortel juist goed zijn voor een hedendaagse kwaal als de ziekte van Lyme, de plant bevat zeer veel antioxidanten vooral resveratrol. Zou het dan toch waar zijn dat planten komen groeien op de plaats waar de mens hen nodig heeft? Medicinaal wordt vooral de wortelstok gebruikt, in de keuken de jongere stengels. Oogst de stengels als ze tussen de 15 en 30 centimeter hoog zijn. De iets dikkere stelen kun je ook schillen. De smaak is beter dan rabarber. Het kan worden gekookt, gestoomd en verwerkt in jams en marmelades, als groente worden gegeten bvb samen met appelmoes. Het is eigenlijk een behoorlijk gezonde groente, met veel vitamine A en mineralen. En resveratrol. Recepten dan maar.

Appeltaart met Japanse duizendknoop
Korst:

• 250 gram bloem
• halve theelepel zout
• 1 theelepel munt
• 1 theelepel koriander
• 60 ml amandelolie
• 125 ml appelsap

Vulling:

• 500 gram appels, gesneden plakjes
• 50 gram Japanse duizendknoop, ringen uit de steel
• 125 ml appelsap
• 1 theelepel suiker of andere zoetstof
• 1 theelepel kaneel
• 1 theelepel gember
• kwart theelepel nootmuskaat
• kwart theelepel kruidnagel
• Eventueel walnoten of zonnebloempitjes

Meng de bloem met de kruiden. Voeg olie toe. Meng het tot een geheel. Giet langzaam de koude appelsap erbij tot je een deeg krijgt dat elastisch is, maar niet papperig en kneed het. Druk de deeg in een geoliede springvorm (24 cm). Mix alle ingrediënten voor de vulling bij elkaar.
Prik gaatjes in de korst met een vork, vul het vervolgens met de vulling. Leg het overtollige deeg bovenop, in rooster stijl. Bak in een voorverwarmde 220 graden oven 10 minuten. Verlaag de temperatuur tot 180 graden, draai de taart om de warmte gelijkmatiger te verdelen, en bak nog eens 30 minuten, tot de korst knapperig is.

Crumbel
Ik pluk een bosje jonge stengels, snij ze in stukjes, ringen en maak er uit de losse pols een frambozen-duizendknoop crumble van.  Het smaakt inderdaad als rabarber! Alleen de structuur is iets zachter.
Neem 100 gr frambozen en de duizendknoopringen meng met 2 zakjes vanillesuiker. De crumble zelf bestaat uit 200 g suiker, 200 g roomboter, 200 g meel en een beetje zout. Boter fijnknijpen en mengen met suiker en meel tot je losse korrels deeg krijgt. Die strooi je over de frambozen-duizendknoop-suiker mengsel. Het geheel 35 minuten in de oven op 200 graden.

http://student.vhl.wur.nl/madeinvelp/2013/Pander_Hylke_-_Top_Jorick_van_den_-_onderzoeksrapport_72dpi.pdf
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/fallopia-duizendknoop-japanse

Over hertshoornweegbree

Wandelen in De Haan, wel een aparte wandeling met restauranthouders uit de buurt. Een kokswandeling dus of hoe moet ik dat noemen? Geen wilde plantenkenners, dat is duidelijk. We vertrekken zoals gewoonlijk aan het tramstationnetje in De Haan. Snuffelend langs de grond vinden we al snel wat hertshoornweegbree. Een plantje dat zelfs als snijsla in de zaadhandel wordt aangeboden, hier in het wild, plat tegen de grond is het nauwelijks herkenbaar en ook niet echt eetbaar, te stoffig, te taai. Als tredplant moet het zich verdedigen tegen de voeten van mensen en dieren. Gekweekt en vertroeteld in de groentetuin wordt het veel groter en malser. Hertshoornweegbree wordt ook wel Landkraal genoemd naar analogie met zeekraal.

Fijn generfd, langwerpig blad heeft deze “historische” sla. Al minstens 400 jaar is deze oude groente in cultuur. Zijn Latijnse naam is Plantago coronopus, familie van smalle en andere weegbreesoorten, die ook allemaal te eten zijn.
Jong gesneden, is het blad lekker zacht en zit het vol met vitamine C, een aanvulling in een gemengde salade! De plant is winterhard en meerjarig, een vaste groente dus, handig.

Young leaves - raw or cooked. High yielding. One of the nicer tasting members of this genus, the leaves are fairly tender and have a slight bitterness. Some people blanch the leaves in boiling water for a few seconds before using them in salads in order to make them more tender. This leaf is one of the ingredients of 'misticanze', a salad mixture of wild and cultivated leaves that originated in the Marche region of Italy.

Kracht en Werking vlgs Dodonaeus. Van kraaienvoet
Hertshoren is van kracht en werking de weegbree gelijk waar het een geslacht van is en mag in alle zaken waar de weegbree goed voor is gebruikt worden. En het is zeer goed en bijzonder bevonden tegen het bloed plassen en tegen de nierstenen en de rijzende steen als het in eten of anders ingenomen wordt.
Is de kraaienvoet de echte Coronopus dan is de wortel daarvan die onder de as gebraden of in eten gegeten wordt zeer goed tegen de loop van de buik die van verkoudheid van de maag komt en van de verslijming van de darmen hun oorsprong hebben, waartegen de smaak van deze wortel die hier beschreven is voor goed bewijst te zijn omdat ze van smaak verwarmend en wat tezamen trekkend is.

Neigembos

We bezoeken nog eens de plantenkwekerij Ecoflora in Halle. Wat plantjes in slaan om mee te nemen naar Bretagne.
Hele gewone en toch bijzondere plantjes: Franse dragon, de goeie noemen wij hem altijd, met subtiel anijsaroma, hysop, citroenkruid en wilde averuit. Na Ecoflora wandelen we nog even in het Neigembos. Het is een 65 hectare groot bosreservaat in Ninove, een restje van het immense Kolenwoud dat ooit heel Vlaanderen bedekte. Het eiken- en beukenbos telt hoogteverschillen van 20 tot 90 meter wat voor mooie én stevige reliëfverschillen zorgt. Er lopen een aantal sterk uitgesleten oude wegen door het bos, zogenaamde ‘holle wegen’. En op de humusrijke bosgrond groeien veel bolgewassen zoal daslook, wilde hyacint en bosanemoon. Wij zijn wel net iets te laat voor de bloei van de boshyacinten, ook het massaal aanwezige daslook is aan het eind van zijn bloei. Maar het frisgroen bos met het poëtisch licht dat tussen de nog jonge beukenbladeren doorstroomt is van een magische schoonheid en dreigende onweerswolken maken het nog mysterieus mooier. De apotheose is dan ook een intense regenbui die ons tot in onze ziel zuiverend nat maakt. Een echte natuurdoop.

Gevlekte scheerling langs de weg.

Terug in België. Het is wel weer wennen aan de drukte op de autowegen en aan de files, vooral veroorzaakt door werken. Bij Nevele een uur stapvoets rijden. Gelukkig rij ik op het derde baanvak langs de middenberm, waar ik de plantengroei rustig kan bewonderen en zelfs fotograferen. Goed kadreren of betere composities maken is er natuurlijk niet bij. Naast de aangeplante struiken groeien hier al jaren massaal veel gevlekte scheerlingen, die ik nu, dank zij de file wat beter kan bestuderen. Hoe zijn deze mysterieuze schermbloemigen hier terecht gekomen? Gewoon ooit met grond aangevoerd of zit hier toch een spirituele boodschap achter? Zou deze dodelijke plant ons willen waarschuwen voor de gevaren van de weg? Of zou een homeopathische dosering onze alertheid kunnen verbeteren?

Volgens de homeopathie zijn verdunde extracten van deze Conium maculatum geschikt voor mensen die duizelig worden bij iedere verandering van houding, zelfs bij het draaien van het hoofd in bed. Mensen met spierzwakte met trillen van handen, armen en benen. Verharde klieren (borst, prostaat). Alcohol wordt niet verdragen. Geheugenzwakte.

De botanische naam Conium is mogelijk afgeleid van het Oudgriekse 'Konas', dat ronddraaien betekent, omdat het eten van de giftige plant misselijkheid, draaiingen en zelfs de dood kan veroorzaken. Conium bevat de alkaloïden coniïne, N-methylconiïne, conhydrine, pseudoconhydrine en γ-coniceïne. De belangrijkste en meest giftige van deze stoffen is coniïne. Coniïne tast onder andere de werking van het centrale zenuwstelsel aan. Het is zeer giftig voor vee en ook voor mensen. De dodelijke dosis voor een paard is ongeveer 2 kg blad, voor koeien 1 kg en voor schapen 0,2 kg of minder. Vooral de wortels en de zaden zijn giftig.

Gevlekte scheerling hoort bij het dolle drietal samen met Dolle kervel en Hondspeterselie. Ook die namen voorspellen niet veel goeds, al zijn ze in de Oudheid en Middeleeuwen wel veel gebruikt geweest. Zij hoorden natuurlijk zoals vele giftige planten bij de magische heksenkruiden. Bij Hippocrates werd hij Koneion genoemd, maar Dioscorides en Scribonius Largus hadden het over Cicuta. Priesters-magiers uit Babylonië gebruikten de zaden om bescherming van de sterren te krijgen. Maar het allerbekendst is Conium toch omdat de Grieken een aftreksel van de zaden gebruikten om ter dood veroordeelden uit de betere klasse te berechten.

Gevlekte scheerling. Duidelijk een plant met een bijzonder verhaal en dat groeit zomaar met duizenden tegelijk op de middenberm van een Belgische autostrade.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/41802-gevlekte-scheerling-en-de-gifbeker.html

Slakken in de groentetuin.

Slakken voelen zich natuurlijk wel thuis in het regenrijke Bretagne. Het zijn niet direct de lievelingsbeesten van mensen, al worden de slakken met hun huisje wel redelijk sympathiek gevonden. Mensen met een groentetuin zijn er al helemaal niet verzot op. Vooral de pas ontkiemde sla, worteltjes en dergelijk jong groen kunnen deze beestjes op één nacht volledig vernietigen. Dus willen we er wat aan doen zonder agressieve middelen te gebruiken en zonder ze te doden. Hoe moeten we dat in godsnaam realiseren? Ze met de bus naar België brengen? Of wat?

Planten tegen slakken
Er zijn een aantal planten die een geur verspreiden waar slakken blijkbaar niet van houden. Dat is onder meer het geval met Oost- Indische kers, salie, tijm, hysop, knoflook en tomaat. Plant ze op verschillende plaatsen langs het parcours die de slakken in je tuin meestal volgen. Een grapje? Nee maar toch niet erg efficiënt. Knoflook is wel redelijk doeltreffend. Slakken houden zeker niet van knoflook, de plant is zelfs giftig voor slakken. Dat is ook het geval met allerlei kopermateriaal. In de handel zijn allerlei koperstrips verkrijgbaar die je op potten of allerlei plaatsen kan kleven.

Slakken vangen
Het vangen van slakken is een andere manier om ervan verlost te geraken. Slakken vang je met slakkenvallen, bijvoorbeeld bakjes gevuld met bier die je bij voorkeur in graaft. Hebben slakken een favoriete plek in je tuin, leg daar dan 's avond kool- en/of rabarberbladeren. De slakken zullen zich daar verzamelen, zodat je ze 's ochtends gemakkelijk kunt vangen. En ze dan toch verhuizen?

Cafeïne als zenuwgif, dus ze toch 'milieuvriendelijk" dood maken
Koffiegruis en dan vooral de cafeïne uit de koffie werkt bij slakken als een zenuwgif. Plaats daarom je gebruikte koffie tussen je groenten en planten in de tuin. Allerlei slakken gaan dood door cafeïne, dat wees onderzoek uit.
Koffiedik of koffieprut en ook theeblaadjes, bevatten na gebruik nog een deel van de cafeïne die van nature in deze producten zit. Een lage concentratie heeft al effect. Gooi de koffieprut en de theeblaadjes tussen de jonge plantjes. Of koop een pak goedkope gemalen koffie en strooi een paar theelepeltjes bij de planten.

IJzer(III) fosfaat  
IJzer(III) fosfaat is een slakkenbestrijdingsmiddel. Deze werkzame stof zorgt voor de verstoringvan de vochthuishouding en slijmvorming bij slakken. De volgende merken bevatten de werkzame stof:
‐ Escar‐Go tegen slakken Ferramol (niet professioneel werkt niet tegen de kielslak)
‐ Ferramol ecostyle slakkenkorrels
‐ HGX natuurvriendelijke Korrels tegen slakken
‐ Roxasect slakkenkorrels
‐ Smart Bayt
IJzer(III) fosfaat is milieuvriendelijk. Bovendien is het niet schadelijk voor andere dieren.

Nematoden
Het bekendste middel tegen slakken zijn nematoden. Deze specifieke aaltjes parasiteren de slak waardoor hij uiteindelijk zal sterven. Kort nadat een slak besmet is met dit aaltje (Phasmarhabditis hermaphrodita) stopt de slak met eten. De aaltjes geven een bacterie af waaraan de slak uiteindelijk zal sterven.  Een besmette slak is gemakkelijk te herkennen aan de zwelling net achter zijn kop. De aaltjes zijn verder onschadelijk voor planten, dieren en mensen. Voorwaarde is dat de grond vochtig is en een minimum temperatuur voor deze aaltjes is 5 C°.

Knoflook
Daarnaast lijkt knoflook een goed middel te zijn om slakken te bestrijden. Onderzoek heeft aangetoond dat knoflook dodelijk is voor slakken. In de literatuur wordt ook veel verwezen naar knoflook als middel om ongedierte te weren. Zelf probeer ik daslookextract ipv knoflook, ook al omdat we deze plant veel in de tuin hebben.

Slakken hebben verschillende natuurlijke vijanden. 
Egels, loopkevers, padden, kikkers en vogels zijn natuurlijke vijanden van slakken.

Literatuur
Ikink, H (2003), Geen last meer van slakken dankzij knoflookextract http://www.kennislink.nl/publicaties/geen‐last‐meer‐van‐slakken‐
dankzij‐knoflookextract 
Naaktslakken (2011) http://www.biocontrole.nl/website/biocontrole.nsf/0/CF19176129BE2853C12571BC0045A6D1 \

Bellis perennis, made-liefje

Het madeliefje is zowat de bekendste plant uit onze inheemse flora. En daarbij ook nog door velen, zeker door de kinderen, gewaardeerd om zijn lief uiterlijk. Maar vreemd genoeg is hij tot voor kort als geneeskrachtig kruid weinig bekend geweest al is dat de laatste jaren flink aan het veranderen. Als lotion voor de huid en als alternatief voor Arnica (kneuzingen...) is Bellis perennis zeker het proberen waard.

In het al wat oudere maar degelijke standaardwerk over kruidengeneeskunde ' Lehrbuch der Biologischen Heilmittel, Madaus, 1938 wordt het gebruik van het madeliefje in een ver verleden beschreven. Das Gänseblümchen war in der nórdischen Mythologie der Göttin des Frühlings und der Auferstehung, der Ostara, geweiht und wurde später im christlichen Zeitalter der Jungfrau Maria, aus deren Tränen es auf der Flucht nach Ägypten entsprossen sein soll, zugesprochen. Im Mittelalter war es ein beliebtes Heilmittel. L. Fuchs (1543) empfiehlt das "kleine Maßliebchen" als Wundmittel und bei Podagra, Hüftweh und Kropf. Nach Lonicerus soll man, um zuzunehmen, die Blüten der Blume nüchtern essen. Das Maßliebchenwasser rege die Esslust an, sei gut für die Leber und gegen Fieber. Auch nennt er es als Mittel für Wunden und Knochenbrüche. Die übrigen Kräuterbücher des Mittelalters bringen ähnliche Anwendungsweisen.

Eine Zeitlang galt das Gänseblümchen in Deutschland für schädlich, wahrscheinlich weil es als Fruchtabtreibungsmittel verwendet wurde, und sollte nach einer Verordnung von 1793 gänzlich ausgerottet werden. - Die jungen Blätter können im Frühjahr als Kräutersalat gegessen werden.

Bellis perennis/ is a traditional wound herb, and Crusaders in the Middle Ages made an ointment from the plant to heal bruises, broken bones, and wounds. Chewing the fresh leaves is said to be a cure for mouth ulcers. The medicinal properties of Bellis perennis have been recorded in herbals as far back as the 16^th Century. John Gerard, the 16^th Century herbalist, recommended English daisy as a catarrh cure, as a remedy for heavy menstruation, migraine, and to promote healing of bruises and swellings. Nicholas Culpeper wrote in 1652 that daisy is good to dissolve congealed and coagulated blood, to help the pleurisy and peripneumonia. It can also be used in the treatment of pain associated with varicose veins and aches, especially of the liver, including inflammation. Infusions of the flowers and leaves have been used to treat a wide range of other disorders including rhinitis, rheumatoid arthritis, and liver and kidney disorders. An insect repellent spray has also been made from an infusion of the leaves. A strong decoction of the roots has been recommended for the long-term treatment of both scurvy and eczema, and a mild decoction may ease complaints of the respiratory tract. As a homeopathic remedy, /Bellis perennis/ is often indicated for bruising injuries involving the abdomen, trunk, and pelvis. It may also be given for bruises, sprains, or strains when arnica (/Arnica montana/) has been tried without significant result. This remedy may also be useful when bruising and trauma occur to deep internal tissues after surgery involving the abdomen, breasts, or trunk.

En Dodonaeus in zijn Cruyde boeck, 1554, schrijft van madelieven, Bellis 'Het kruid van madelieven met de bloemen of alleen en vooral van de kleine en wilde dat in water gekookt wordt is goed om te drinken tegen de koortsen, verhitting van de lever en van alle inwendige leden. Hetzelfde kruid dat in eten of met de stamppot ingenomen wordt maakt zachte toiletgang. Madelieven kruid gestampt is goed om op alle hete zweren en blaren, rode, verhitte en lopende ogen te leggen. Madelieven kruid dat op de wonden gelegd wordt bewaart en beschermt die tegen alle verhitting, zweren en blaren.

En zo kunnen we nog een tijdje bezig blijven met citeren. Het blijft me nog steeds verwonderen hoe zelfs de eenvoudigste onkruiden een duizendjarige geschiedenis van gebruik achter zich hebben. En de herborist als archeoloog moet er voor zorgen dat die kennis bewaard en gerestaureerd wordt.

Lees ook http://debronvanurd.blogspot.nl/2012_05_01_archive.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/34087-in-de-naam-van-madeliefje.html
Voor meer wetenschappelijk onderzoek: 
https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/bellis-perennis-madeliefje

Fluitenkruid zaaien

Er liggen hier nog heel wat zakjes met zaad van hele, gewone wilde planten klaar om gezaaid te worden. Fluitenkruid, wilde pastinaak, maarts viooltje, ijzerhard, rode klaver en zelfs boerenwormkruid. 
Het geeft me een vreemd gevoel dat ik dit soort algemene, soms zelfs woekerende onkruiden, die ik al zoveel jaren ken, nog als kostbare kleinoden wil zaaien. Net alsof mijn leven opnieuw begint. En ja, als je regelmatig verhuist, is het ook altijd weer een beetje opnieuw beginnen.
Ook de natuur is hier in Bretagne anders. Sommige Belgische onkruiden zoals bijvoet, boerenwormkruid en fluitenkruid vinden we hier nauwelijks en dus zaaien we deze planten zelf maar uit of slepen ze helemaal vanuit Vlaanderen hier naar toe. Zouden de Bretoenen dat wel waarderen? Misschien veroorzaken we hier wel een onkruidepidemie.

Fluitenkruid met zijn vrolijk wiegende witte bloemwolken langs de wegkanten mis ik hier wel. Hollands kant werd het vroeger wel genoemd. De naam fluitenkruid verwijst naar de holle stengels waar we als kind fluitjes van maakten. Geneeskrachtig is er weinig over bekend, de zaden zouden volgens Kleyn vroeger bij chronisch eczeem en klierziekten gebruikt geweest zijn. En ons aller Dodonaeus schrijft 'Dese wilde Eppe ende sonderlinghe die wortelen daer af/ sijn werm ende drooge tot in den derden graedt. Die wortelen van dese Wilde eppe in den mont ghehouwen ende geknout versueten die pijne ende weedom van den tanden/ ende trecken veel vochticheden uut den hoofde'. Ondertussen is wel bekend dat in de wortel de kankerremmende stof podofyllotoxine zit, wat een veelbelovend middel tegen kanker blijkt te zijn. Je zou dan wel kilo's van de plant moeten eten en dat zou dan weer niet gezond zijn. Voor mij zit de echte geneeskracht van het fluitenkruid dan ook in zijn dartele, vrolijk makende aanwezigheid in de natuur.

http://dier-en-natuur.infonu.nl/natuur/71920-geneeskracht-uit-hagen-en-heggen-kleefkruid-en-fluitenkruid.html

Klimopboom

Een vreemde boom in de buurt. Klimopboom. Een boom met pruik. Uitkijkend over het golvend landschap van Rouzoucos en de vallei van de rivière d'Argent.
Een landschap met weilanden, bosjes maar ook met braakliggende landbouwgronden waar veel wilde planten groeien. Paardenbloemen, rode klaver, kleine steentijm, weegbree, wilde margrieten, wilde veldsla en tot mijn verrassing ook duizendguldenkruid. Allemaal planten die de niet gebruikte akkers proberen te heroveren.

Oude knoestige klimop die in de nog oudere eiken kruipen, vind je overdadig veel hier in Bretagne. In de kruidengeneeskunde maken we weinig gebruik van deze Hedera helix. Vooral omdat de saponinen die in de plant aanwezig zijn, licht giftig zijn. Ze irriteren de slijmvliezen al zorgen dezelfde stoffen ook voor een expectorerende, slijmoplossende werking bij verkoudheid en bronchiale aandoeningen.

In de oudheid werd klimop gebruikt bij hoofdpijn, slijmvorming en koorts en er werden magische krachten aan toegeschreven. Bij uitwendig gebruik zou het helpen bij builen en blauwe plekken. In de 15de eeuw werd klimop toegepast bij narigheden als rachitis, dysenterie, galstenen en geelzucht.
Klimop had ook symbolische functies. Hij was het zinnebeeld van dronkenschap maar gaf ook bescherming tegen diezelfde dronkenschap omdat het blad de wijn onschuldig zou maken. Klimop werd dan ook geassocieerd met de god van de wijn: zowel de Griekse Dionysos als de Romeinse Bacchus werden vaak met klimop afgebeeld.
Hedendaags wetenschappelijk onderzoek laat zien dat klimopextract werkzaam is bij luchtwegaandoeningen als hoest en astma. De dosering is wel van groot belang: een te hoge dosering werkt vaatvernauwend en irriterend, en kan zelfs giftig zijn. Daarom is registratie als geneesmiddel eigenlijk een voorwaarde voor veilig gebruik.
Klimopblad heeft in enkele Europese landen een geneesmiddelenstatus. In 2007 werden in Duitsland bijna twee miljoen hoestmiddelen met klimop voorgeschreven, en dat was maar liefst 80% van het totaal aan uitgeschreven recepten bij hoestproblemen.

Wetenschappelijk onderzoek zie https://sites.google.com/site/kruidwis/planten-van-a-tot-z/hedera-helix-klimop

Zonnige avond in de tuin

Ondergaande zon, lange schaduwen vol van warm licht, oude populieren gekleed in klimop en maretak en als een geest glinstert de bloesem op het appelboompje.

In de voorgrond, de nu nog blote border maar wel in blijde verwachting van aartsengelwortel, wede, Acanthus, betonie, hartgespan, aarereprijs, Polygonum odoratum, duizendguldenkruid, moederkruid, driekantig look, Russische rabarber, ooievaarsbek, valeriaan, valeriaan 'phu' en anderen.  Mooie planten maar vooral ook planten met een verhaal.

Neem nu de valeriaan 'Phu'. Wat vertellen Dodonaeus en consoorten over deze oude valeriaansoort. Mogelijk Nardus of één Nardus bij Grieken en Romeinen. Nardus was bij de ouden een benaming voor aangenaam ruikende planten. Hieruit werd een nardusolie bereid. Tot die groep behoorde Nardus Gallicus en de Celtische Nardus, Valeriana celtica L. en Valeriana saliunca. De Kretenzer Nardus was van Valeriana phu. De Arabische nardus kwam van Andropogon nardus.
De echte nardus zou van Nardostachys zijn. ‘Dioscorides spreekt van zowel de Keltische nardus als van de Indische die in Grieks phou en Arabisch fu heet. Valeriana officinalis zou de echte phu van Dioscorides en van de ouden zijn geweest. Phu betekent geboren worden, of is afgeleid van phy, een Pontisch woord wat staat voor een doordringende geur van de wortel. Of phu, zeg maar poe, naar de sterke  geur.
De plant φού, phu, van Dioscorides wordt door vele voor de echte valeriaan, Valeriana officinalis, gehouden, maar is wel een soort ervan, ook zou het Valeriana tuberosa, L of Valeriana dioscoridis, S.et S, kunnen zijn. De plant is plasdrijvend en helpt tegen zijdepijnen. Ook bevordert ze de geboorte en is gif werend. Omdat ook de echte valeriaan in Griekenland voorkomt en zijn beschrijving er op past, hoewel het echter nog niet geheel zeker welke valeriaan het is.
In de middeleeuwen was ze zeker goed bekend, we vinden haar in middeleeuws Latijn onder vele namen als valeriana, amantilla, nancilla, marcorella, dania, theriacaria etc. Bij H. Hildegard verschijnt het als middel tegen zijdepijnen, net zoals bij Dioscorides en jicht. Otto Brunfels zegt daartegen in zijn Krauterbuch uit 1534 een aantal krachten, gepoederd en gedronken verdrijft het de plas, vermindert het steken in de zij, brengt de vrouwen hun tijd, is een teriakel en houdt pest tegen, voor de wormen in de buik, het water voor innerlijke zweren, aambeien, verwarmt koude aderen en leden, heelt alle wonden, in wijn gemengd behoudt het gezicht, maakt zweten, nuchter gedronken is het goed tegen pest. Gart der Gesuntheit in 1485 brengt alleen hetgeen Dioscorides schrijft. De wortel stond vroeger in hoge aanzien. Het werd gebruikt in parfums en artsenij.

Ginseng zaaien

En zo ziet het zaad van mogelijk de meest mythische plant ter wereld er uit, Panax ginseng. Gestratificeerd zaad van Ruehlemans. Dus proberen we het nog maar eens, het biotoop om ze te planten hier in onze tuin is wel aanwezig. Schaduw, humusrijke, gezonde grond, maar eerst zaaien en dat doen we vandaag. En dat op een bijna volle maan dag. Een heilige handeling, maar dat is zaaien altijd wel een beetje.

If apples grow well in your area, ginseng probably will also. lees ik. Als dat zo is, dan moet ginseng in Bretagne, waar veel appels voor de cider gekweekt wordt, wel lukken. De plant kan groeien in de schaduw (diep bos) of halfschaduw (licht bos) en vereist vochtig-warme grond. De gecultiveerde Ginseng wordt geteeld als onderbegroeiing in schaduwrijke bossen of in de schaduw van opgehangen gaasdoek in de open lucht.
De Panax quinquefolius (Amerikaanse ginseng) groeit vooral in Canada en de USA. Ook hier zijn de wilde species zeldzaam vandaar dat men in de bossen van Maine, Tennessee, Virginia en North Carolina ginseng-programma's opgestart heeft om de planten in hun natuurlijk habitat te laten groeien om zo de druk op de nog resterende wilde ginseng te verminderen.

Over ginseng zijn boeken vol geschreven, dus is het hopeloos om hier 'alles' te vertellen. Toch nog eens ons aller Dodonaeus citeren ‘Het is iedereen genoeg bekend dat de naam Panax aan vele kruiden toegeschreven plag te worden die elkaar noch van gedaante, noch van krachten gelijk zijn’. En inderdaad ook nu nog worden er aan veel planten die een versterkende werking hebben de naam ginseng gegeven. Siberische ginseng is Eleutherococcus, Indische ginseng is Ashawaganda, Braziliaanse ginseng is Maca.....Het zijn allemaal zogenaamde adaptogenen. Ook de naam Panax verwijst naar die algemene, versterkende werking. Het woord is afgeleid van het Griekse pan: alles en voedsel, en akos: genezing, een panacee. Latijn panacee stamt van Grieks panakeia: een plant die alle ziektes geneest, een universele remedie.

https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/panax-ginseng-ginseng
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/115549-ginseng-de-plant.html

Sla

Gezaaid in onze geodetische serre: Sla Merveilles des Quatre-Saisons gemengd met fijne basilicum
Dit zeer sterke en betrouwbare oude Franse slasoort kan zelfs in koelere periodes van het jaar gezaaid en geoogst worden. Vormt een losse krop omringd door donkergroen, knapperig blad met een rode rand. Dit rood kleurt donkerder onder invloed van koude.

Cette variété très rustique est facile à réussir. Elle donne des salades aux pommes volumineuses très fortement teintées de rouge au cours de son développement. Elle résiste bien à la chaleur. Semis : Semez d'avril à juillet en lignes distantes de 30 cm.
Éclaircissage : Au stade 2-3 feuilles, arrachez les plus petites et ne conservez que les plus vigoureuses afin de ne laisser qu’une laitue tous les 30 cm.
Récolte : Récoltez de fin juin à octobre Pour avoir des laitues dès fin mai, semez sous abri à partir de février.
Plante(s) compagne(s) : La laitue pommée aime la proximité du radis car en les semant ensemble, la laitue risque moins la montée à graine.

Etymologie en gebruik in Middeleeuwen

In de late middeleeuwen werd het woord sla ook al gebruikt, het is een verkorting van het Franse salade, wat weer stamt uit het Italiaans waar het insalata heet. Afkomstig van het werkwoord insalare: inzouten, ingezouten salat. De kern van het woord is dus sal of zout. Dit lijkt vreemd, gezouten sla. Vroeger werd sla blijkbaar met zout, olie, azijn en wat kaneel of peterselie aangemaakt. Men meende dat sla slecht verteerbaar was, maar zo klaar gemaakt wel goed verteerd zou worden. Het eetgebruik was anders dan nu, er werd vooral veel minder groente gegeten. Veelal werd groente gekookt, vandaar de warmoezerijen, (kwekerijen) van warme moes, die tot warmoes gekookt werden.

Sla medicinaal
Over sla, even Dodonaeus aan het woord laten: 'Latouwe, latuw of salaet, zij verwekt de slaap, verslaat de dorst en neemt de geiligheid weg: waarom de Phythagorische wijsgeren haar Eunuchium genoemd hebben en de Vrouwen Astylida. Daarom is zij beter voor papen en monniken dan voor mannen die jonge vrouwen hebben en derhalve goed huis moeten houden'. Je zou schrik krijgen om nog sla te eten.

Medicinaal is de slaplant traditioneel gebruikt geweest als een kalmerend middel. Al was het dan vooral het ingedikte sap van de wilde sla die min of meer als een soort opium toegepast werd. Verrassend is wel een wetenschappelijk onderzoek waarbij een waterig extract van Lactuca sativa een anti-leukemie werking vertoonde. Als je dat effect wil verkrijgen met het eten van een krop sla moet je wel 3 kg sla per dag verorberen.

Oncol Rep. 2010 Apr;23(4):1145-51. Anti-leukaemic effects of two extract types of Lactuca sativa correlate with the activation of Chk2, induction of p21, downregulation of cyclin D1 and acetylation of alpha-tubulin. Gridling M1, Popescu R, Kopp B, Wagner KH, Krenn L, Krupitza G.
The water extract of the lettuce Lactuca sativa, but not the ethyl acetate extract, inhibited the growth of HL-60 leukaemia cells and MCF-7 breast cancer cells. This correlated with the activation of checkpoint kinase 2 (Chk2), the induction of the tumour suppressor p21, and the severe downregulation of the proto-oncogene cyclin D1. The ethyl acetate extract, but not the water extract, induced HL-60 cell death, which correlated with the acetylation of alpha-tubulin. The acetylation of alpha-tubulin is indicative for microtubuli stabilisation such as induced by taxol. The calculated amount for human intake would require approximately 3 kg lettuce to reach the required concentration shown to inhibit 50% HL-60 proliferation.

Lees ook: http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/30947-lactucarium-wilde-sla-in-de-oude-apothekersboeken.html
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/68516-sla-zijn-gezonde-en-geneeskrachtige-waarde.html