Wilg, gewillige bomen

Wilg, gewillige bomen. Wie kent ze niet! Ook nu, in de winter is er geneeskrachtig met deze boom wat mee aan te vangen. Het oogsten van de schil. Het afpellen heb ik het lang geleden geleerd van mijn geit, die met haar tanden een stukje los knabbelde en met 1 ruk een meter lange sliert los trok. 

Over de schors van de schietwilg dus. Salix alba is de officiële naam van de boom en de schors is de originele bron van salicylzuur, een bekend Non Steroid Anti Inflammatory Drug (NSAID). Het wordt gebruikt om inflammatoire aandoeningen, koorts en pijn te verlichten. Hoewel salicylzuur pas sinds 1897 officieel op de markt is, bestaat dit middel al meer dan 3500 jaar. In een Egyptisch schrift, dat 877 medicijnrecepten bevat, staat namelijk een recept tegen reuma en rugpijn. We weten nu dat de werkzame substantie van dit recept vooral op salicylzuur berustte. 

Ongeveer duizend jaar later schreef Hippocrates over het sap van de wilgenbast, dat het zou helpen tegen koorts en pijn. Onderzoek geeft aan dat de anti-inflammatoire activiteit van Salix te danken is aan synergetische effecten van flavonoïden, tanninen en salicylalcoholen. Gezamenlijk zorgen deze voor enerzijds een remmend effect op de productie van vrije radicalen en anderzijds op het enzym cyclo-oxygenase hetgeen de omzetting van arachidonzuur naar prostaglandinen remt [1]. 

Anti-inflammatoir

 Er is een gerandomiseerd, placebo gecontroleerd onderzoek gedaan naar de effectiviteit van Salix alba bij oudere mensen met osteo-artritis. Het onderzoek is uitgevoerd in een ziekenhuis en de pijn is gemeten door zowel patiënt als arts. De effectiviteit van Salix alba werd aangetoond, maar kon niet verklaard worden door de gebruikte hoeveelheid salicine (240 mg p/d). Salicine is een salicylalcohol dat anti-inflammatoire en analgetische eigenschappen bezit nadat de lever het heeft omgezet in salicylzuur. Salix alba heeft behalve nog veel meer salicylalcoholen ook flavonoïden en tanninen die kunnen bijdragen aan de werking. Daarom werd er meer onderzoek gedaan om te kijken of er een ander mechanisme aan ten grondslag lag. COX-2 (een cyclo-oxygenase) en lipoxygenase werden geremd en het bleek dat het enzym COX-1 niet werd beïnvloed, terwijl dat het enzym is welke voor de vele, met name gastrointestinale bijwerkingen van aspirine verantwoordelijk is [5].

In een andere studie werden drie groepen patiënten (n=210) met niet specifieke lage rugpijn gedurende vier weken gevolgd. Zij kregen twee gestandaardiseerde doseringen van Salix alba: één met 120 mg of één met 240 mg salicine per dag. Het aantal pijnvrije patiënten voor tenminste vijf dagen in de vierde week van behandeling nam toe in de placebogroep naar 4, in de 120 mg - groep naar 15 en in de 240 mg - groep naar 27. Het aantal patiënten dat tramadol nodig had verminderde naar 33 in week 4 voor de placebogroep, naar 10 voor de 120 mg - groep en naar 3 voor de 240 mg - groep. De totale Arhus-index, pijnindex, invaliditeitsindex en fysieke beperkingsindex veranderden niet in de placebogroep, maar verbeterden wel in de 120 mg - en 240 mg - groep [6].

Referenties

1. Farinacci M, Colitti M, Sgorlon S; Immunomodulatory activity of plant residues on ovine neutrophils; Veterinary Immunology and Immunopathology 126 (2008) 54–63
2. Poblocka-Olech L, van Nederkassel A.M., Vander Heyden Y et al; Chromatographic analysis of salicylic compounds in different species of the genus Salix; J. Sep. Sci. 2007, 30, 2958 – 2966
3. Poblocka-Olech L, Krauze-Baranowska M; SPE-HPTLC of procyanidins from the barks of different species and clones of Salix; Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis 48 (2008) 965–968
4. Sharpe, P.A.; Granner M.L., Conway J.M. et al; Availability of Weight-Loss Supplements: Results of an Audit of Retail Outlets in a Southeastern City; Journal of the American Dietetic Association December 2006 Volume 106 Number 12
5. Williamson E.M.; Synergy and other interactions in phytomedicines; Phytomedicine,Vol. 8(5), pp. 401–409
6. Gagnier,JJ; ND, van Tulder M.W; Berman B et al; Herbal Medicine for Low Back Pain, A Cochrane Review; Spine Volume 32, Number 1, pp 82–92

Klimop, de mythische klimmer

Klimop, in onze tijd een gewone, wat woekerende grondbedekker, was ooit een plant met spirituele betekenis. Hoe kunnen planten door de eeuwen heen zo totaal verschillende betekenissen krijgen?

In de Oudheid was de klimop toegewijd aan Donar en aan Bacchus. Beide goden hanteerden de bliksem als bewijs van manlijke kracht. Bacchus draagt een klimoprank om het hoofd  Bij de Litouwers heet de klimop Perkunas naar de god van de donder- en bliksemgod Pehrkon. Ook Alexander de Grote kroonde zichzelf met klimop bij de terugkeer van zijn tocht naar Indië. Trouwens veel meer goden en andere mannetjesputters lijken klimop wel als symbool voor hun macht en kracht beschouwd te hebben.

Klimop, mythologische krans

Volgens de mythologie zou de klimop dan ook goddelijke vermogens, in de eerste plaats die van helderziendheid en profetie, aan de mens verschaffen. Wie een krans van klimop droeg, kon de heksen herkennen, zegt het middeleeuws volksgeloof. Het is ook merkwaardig, dat de klimop zo vaak voorkomt in gezelschap van de wijnstok, bij Bac­chus, en bij alle gelegenheden waar wijn gedronken wordt. Boven de herbergdeur hing in vroeger tijden een klimoprank of een eikentak. Men beweerde dat klimop de drinker tegen dronkenschap beschermde, zij maakte de wijn onschuldig.

De klimop was ook een zinnebeeld voor de liefde, de omhelzende, alhoewel je het ook als verstikkende kan beschouwen! Vooral in Engeland is de altijd groene Ivy zeer geliefd geweest. Een middeleeuws vers, waarschijnlijk gezon­gen onder het versieren met klimop, is een duidelijk bewijs van de vermenging van heidense natuurliefde met Latijns kerkgezang:

The most worthye she is in towne;
He that seyth other, do amysse;
And worthy to bere the crowne;
Veni, coronaberis.
Ivy is soft and melk off speech,
Ageynst all balt she is blysse;

Klimop geneeskrachtig
In vroegere tijden werd klimop dan ook veel meer dan nu in de genees­kunde gebruikt. Hildegard von Bingen noemt de rechtopstaande soort goed voor de milt. Verder gaf men toen thee, tinctuur en poeder van de bladeren tegen allerlei kwalen, als catarrh, rachitis, voetjicht, TBC, geelzucht, waterzucht, enz.
Tegenwoordig vertrouwt men het sap niet meer en gebruikt de klimop alleen nog voor uitwendige be­handelingen. Het afkooksel van de bladeren b.v. tegen hoofduitslag en -ongedierte, brandwonden en zweren. Een oud volksmiddel tegen ekster­ogen is een in azijn gedrenkt klimopblad. Gekneusde bladeren trekken het etter uit zweren.

Klimop bij Dodoens
Ook Dodoens adviseerde in de 16de eeuw klimop toch vooral ook voor uitwendig gebruik, bij verwondingen, tegen brandwonden maar ook als sap om door de neus op te snuiven of in het oor te druppelen. Tsap van den bladeren ende dijsghelijcx oock van den vruchten/ duer die nuese opghehaelt/ suyvert die herssenen/ ende treckt daer uut/ duer den nuese/ die taeye fluymen ende andere couwe vochticheden daer die herssenen mede verladen sijn. Dus meer als slijmoplossend middel; dit gebruik voor de luchtwegen is wetenschappelijk wel aangetoond.
Dat zuiveren van de hersenen klinkt voor ons wel bijzonder vreemd. In de 16de eeuw en ook nog lang nadien ging men er vanuit dat het opsnuiven van kruiden, denk maar aan de snuifdoos, de hersenen kon prikkelen. Mogelijk heeft het ook te maken met een diepere ademhaling en een betere zuurstofvoorziening.

Klimop in 2 gedaanten
Een merkwaardigheid van klimop als plant is haar dubbele gedaante: de vorm die met hechtwortels tegen huizen en bomen opkruipt, heeft drie ­tot vijflobbige bladeren. Die van de bloeiende takken zijn eirond met 'n puntje, terwijl een stek van zo'n tak een struik met alleen eironde bladeren voortbrengt.
Klimop, Hedera helix. Een plant die groen blijft, bloeit in de winter, tegen andere planten opgroeit en van gedaante kan veranderen, zo een plant moet wel tot de menselijke verbeelding spreken. Het is dan ook niet te verwonderen dat klimop door de eeuwen heen als een mythische plant werd beschouwd.

Mellie Uyldert, braam en begeestering

Er is in onze tijd een groeiend terugverlangen naar het natuurlijk leven. Men wil niet langer gevangen zitten in steriele flats....Dit citaat lijkt vandaag geschreven maar dateert van 1970, en staat te lezen op de achterflap van een boek van Mellie Uyldert. Ondertussen is dat dus 53 jaar geleden en ook toen wou men weer romantisch terug naar de natuur. Er is in die halve eeuw technisch gezien onvoorstelbaar veel verandert, maar toch lijkt er, gelukkig, in de mens een natuurgevoel te blijven bestaan.

Dat boek van Mellie Uyldert, waar ik het nu over heb, noemt Plantenzielen, het was zowat 10 jaar geleden dat ik het nog echt gelezen had, maar in de Kerstperiode heb ik de neiging om dat soort spirituele kruidenboeken nog eens, met gemengde gevoelens, ter hand te nemen en te lezen. Als nuchter mens lijken mij de feiten die er beschreven worden nogal twijfelachtig maar de fantastische, sprookjesachtige sfeer, die uit het boek zweeft, wil ik af en toe wel graag ondergaan.

In haar 'nieuwe' boek schrijft de achterflap, behandelt Uyldert tal van onderwerpen, die U tevergeefs in andere kruidenboeken zoekt. En dat is waar, zij beschrijft het geheime leven van de hondsdraf, de wijnruit en de klimop. Heeft het over het zieleleven van de planten, over boomgeesten, over vriendschap en vijandschap in de moestuin en over planten die vuurvast maken. Even straf als onze hedendaagse Harry Potter.

Zelf lees ik zulke boeken om de mooie historische en folkloristische gegevens over planten, die je zeker bij ons in andere boeken weinig terugvindt en die bij Mellie Uyldert op een doorleefde manier beschreven worden. Maar het lezen van deze filosofische kruidenboeken, zal ik ze maar noemen, zorgt ook voor evenwicht met de vele wetenschappelijke, rationele literatuur die ik moet en wil lezen.

Een aangepast citaat: Braamstruik spiritueel bekeken

Langs bosranden, op de hei en in de duinen staan wilde braamstruiken. Hun blad is nu bruin en hun lage, in de wind zwaaiende loten, schuren met de harde kanten over elkaar. Wenn die Brombeeren rasseln im Winde, zeggen de Duitsers, dan wordt de winter streng. Pas op, als je er langs gaat, dat hun scherpe, iets gebogen en omlaag gerichte stekels zich niet vasthaken in je kleren of je hand open scheuren! Een braamhaag is de beste bescherming voor een plek die men ontoegankelijk wil houden.

Daarom heeft men er vanouds heilige plaatsen mee omringd. Maria im Dornhag heet vaak een oude heilige plek, waar men later een Mariabeeld op heeft geplaatst.

Maar niet alleen als wapen dienen die stekels: zie hun rode gloed! Zij geleiden de vuurkracht, die de op aarde neerdalende levensgeest met zich voert. Zo staan de braamstruiken als vurige ridders om hun vorst heen en geven zijn kracht door. Het brandende braambos! Waar bramen groeien, daar is een plaats van kracht.

De braamstruik (Rubus fructicosus) behoort bij de mens op aarde, die de ontvangen kracht gebruikt in de menselijke daad. Het menselijke blijkt uit de vijftallige bloemen, zoals die van de wilde roos, de appel en andere familieleden: vijf is het getal van de mens. De vijfpuntige ster die naar boven wijst, is het teken van de opstrevende mens, die in de vijfhoek past, wanneer hij met de armen schuin omhoog en wijdbeens staat. In oude inwijdingsgrotten vindt men een vijfhoek in de rotswand uitgehouwen, waarin de mens bij zijn inwijding moest gaan staan. De mens heeft ook twee maal vijf tenen en twee maal vijf vingers, waarmee hij de aarde grijpt en de ruimte. Vijf is het getal van de wil. Het blad van de braam is soms drie-, soms vijf- soms zeven-tallig. Een vijftallig samengesteld blad is als een hand: de macht van de mens over de stof. Elke zomer maakt de braamstruik nieuwe lange loten, die letterlijk om zich heen grijpen. Vindt een jonge loot een

hoog aangrijpingspunt in heg of boom, dan groeit zij opwaarts, maar raakt zij de aarde, dan ontwikkelt zij op die plek wortels, die in de aardbodem dringen en zo een nieuwe plant doen ontstaan. Zo stemt de braamstruik met die mens overeen, die zowel in het geestelijke als in het aardse leven actief is.

Van die jonge loten kan men thee trekken tegen huiduitslag. Van de verse loten, bladen en bloemen trekt men met kokend water een goed spoel- en gorgelwater voor gevallen van keel- en mondpijn, amandelontsteking, gezwollen tandvlees en aften. De vuurkracht doodt ziektekiemen en het looizuur trekt slijmvliezen en tandvlees samen. Dit looizuur verbindt de denkpool en de levenspool van de min of meer gespleten mens en maakt hem weer uit één stuk!

Het versterkt de zenuwen, o.a. die van de spijsvertering, het droogt het al te waterige (lymfatische, vegetatieve, maan-achtige) op, en daarom in de braambladthee ook goed tegen diarree, witte vloed en slijmhoest. In de laatste maand van de zwangerschap gedronken, versterkt de braambladthee de spieren die straks het kind moeten uitdrijven en zal daardoor de bevalling verlichten en versnellen.

Het verse braamblad kan men met de witte onderkant op huiduitslag leggen teneinde het kwaad er uit te trekken. De vruchten, dus de bramen, zijn rijk aan vitaminen en mineralen een heerlijk voedsel. Het sap versterkt de vaatwanden. Zo kan de mens de krachten van de braam overnemen om zichzelf en anderen te versterken. Maar luister ook naar haar ritselend verhaal van oude tijden die gaan terugkomen, van braamhagen of heilige plaatsen van kracht. Ga over het veld en luister. Die Bromheeren rasseln im Winde.

Mellie Uyldert wist nog niks van anthocyanen en anti-oxydanten, maar ze wist dus wel dat braamsap én begeestering goed is voor hart, bloedvaten en voor nog veel meer.

Hondsdraf, eenvoudig geluk

Ook nu vind ik nog hondsdraf als ik langs winterse boswegen wandel. En... als ik de geur van hondsdraf ruik, word ik teruggeworpen in de tijd, naar het Moriske die langs de bosrand zijn eigen kleine avonturen beleefde. 

De naam Hondsdraf kende ik toen niet, maar de geur van dit kruipend plantje, dat uitbundig langs de bosrand groeide en waar we doorheen liepen of kropen, zal voor altijd verbonden blijven met mijn jeugd. Dit altijd groene plantje groeit weelderig op vochthoudende, beschaduwde grond samen met brandnetel en andere ruigtekruiden.

Etymologie en volks gebruik

De naam hondsdraf is mogelijk afgeleid van Gundreba, gund van wond, etter en reba van rank, en is verder nog terug te vinden als Gondref, Hondraf en Onderhave. Volgens andere opvattingen zou de naam Gundelrebe te maken hebben met de Oudnoorse walkurensagen, of zou "gun" wijzen op vochtigheid en dus de standplaats van de plant aangeven. In Duitsland behoorde Hondsdraf tot de negen witte donderdagskruiden en was het een "cultusspijs" die het hele jaar door gegeten als groente of in soep beschermde tegen allerlei ziekten.

Vroeger werd het kruid ook Nepeta glechoma genoemd wegens de nauwe verwantschap met Kattekruid. Nog andere namen waren Hoefijzertjes, Kruip-door-de-tuin, Blauwe ganzemuur, Knikelblèden, Puteblome,Tongerbloem (beschermt huis tegen donder en onweer), Zere ogenbloem (reeds Otto Brunfels vernoemt het in 1532 tegen "flyssende Augen"). Bij Hildegard von Bingen (12e eeuw) was het bekend als geneeskruid bij borstkwalen en als wondmiddel. Brunfels loofde Hondsdraf als effectief bij "vloeiende ogen" en bij zweren, uitslag en fistels.

Dodonaeus en hondsdraf

Volgens Dodonaeus opent 'Onderhave in water ghesoden ende ghedroncken die verstoptheyt van der levere ende van der milten, ende es seer goet seven daghen achter een ghebruyckt, den ghenen die de geelsucht hebben. Onderhave in der selver manieren dertich oft veertich daghen ghebruyckt es goet den ghenen die dat sciatica dat es pijne in die hope hebben. Dit self cruyt ghewreven ende in die ooren ghesteken/ beneempt dat tuyten ende gheneest dat qualick hooren'.

Dus vooral goed volgens Dodoens voor lever en gal, geelzucht, isschias en uitwendig in de oren gestoken tegen oorsuizingen.

Abraham Munting en hondsdraf

Wel veel merkwaardige toepassingen omdat hondsdraf hedendaags, als het al nog gebruikt wordt vooral voor de luchtwegen bekend is. In het door mij hoog gewaardeerde standaardwerk van Abraham Munting Nauwkeurige beschrijving der Aardgewassen worden nochtans dezelfde toepassingen vermeld als bij Dodoens. Hondsdraf is ook een bittersmakende plant, en dat zijn meestal planten die spijsvertering, gal en lever aanzetten. Ook uitwendig vermeld Munting de plant. 'Het sap op wennen en wratten gelegd, doet ze verdwijnen en afvallen', schrijft hij.

Tegen jeuk

In vele recentere volkse literatuur is het vooral bekend tegen jeuk en andere irritatie op de huid, meer bepaald veel in gebruik en ook werkzaam tegen brandnetelirritatie. Mellie Uyldert schrijft in dat verband dat er in de buurt van planten, die irriteren ook altijd een plant groeit, die de irritatie wegneemt. Brandnetel en hondsdraf groeien dikwijls in hetzelfde biotoop.

Deze werking op de huid is mogelijk te verklaren door de recent gevonden anti-inflammatoire werking van hondsdraf, de extracten remmen verschillende ontstekingsfactoren zoals IFN gamma, TNF-alpha en IL-6, ook bij sommige reumatische aandoeningen en bij bursitis zou hondsdraf werkzaam kunnen zijn.

Hondsdraf, voor mij herinnering uit een ver, kind zijn verleden maar ook nu nog klein geurgeluk als ik door winterse bossen dwaal.

Arnica en smeerwortel tegen sportblessures.

Wie kent het niet: je hebt je innerlijke zwakte overwonnen en de moed verzameld om weer te gaan sporten. En je hebt jezelf meteen overbelast, je enkel verzwikt of jezelf op een andere manier bezeerd. In dit geval kunt u hulp vinden bij geneeskrachtige planten zoals smeerwortel of arnica.  

Arnica montana in de Franse Alpen

Sportblessures omvatten kneuzingen en blauwe plekken, gebroken botten, verstuikingen en verrekkingen. Deze blessures treden op bij verhoogde fysieke belasting bij het sporten, maar kunnen ook in het dagelijkse leven voorkomen. Ze kunnen ontstaan ​​als uw lichaam overmatig, eenzijdig of ongezond belast wordt. Door vóór het sporten goed te stretchen en op te warmen, kun je blessures voorkomen. 

Sportblessures: wat te doen?

In principe geldt voor de eerste behandeling van sportblessures: neem een ​​pauze, koel af (bijvoorbeeld met ijs ) , oefen druk uit ( compressie ) en til het getroffen lichaamsdeel op [1]. Als je ernstige verwondingen hebt, zoals zware  verstuikingen of breuken, moet u zeker een arts raadplegen. 

Hulp uit het plantenrijk bij sportblessures

De symptomen van een sportblessure komen vaak overeen met de klassieke 5 tekenen van ontsteking: Het getroffen gebied is vaak rood (Rubor), soms erg warm (Calor). Het is meestal gezwollen (tumor) en pijnlijk (dolor), wat leidt tot beperkte functionaliteit (functio laesa).

Deze klachten kunnen heel goed behandeld worden met tal van geneeskrachtige planten. De nadruk ligt meestal op uitwendig gebruik als thee of kompres, zalven of inwrijven met tincturen.

De klassiekers met het breedste spectrum aan effecten zijn arnica en smeerwortel, daarom wil ik deze twee planten kort bespreken.

Arnica montana / Valkruid

Arnica bloemen

Arnica montana wordt ook wel valkruid genoemd en komt vooral voor in de bergen. De gedroogde bloemen ( Arnicae flores ) worden gebruikt in standaard medicijnen en de wortel ( Arnicae radix ) wordt ook gebruikt in de volksgeneeskunde.

Let op: Als u allergisch bent voor planten, moet u uit voorzorg het gebruik van arnica vermijden.

Inhoudsstoffen van arnicabloemen

• Sesquiterpeenlactonen (Helenalins, Dihydrohelenalines)
• Flavonoïden
• Caffeoylquininezuren
• Polyacetylenen
• Triterpeensaponinen
• vluchtige olie

Hoe kun je arnica gebruiken bij sportblessures?

Arnica kan worden gebruikt om ontstekingen te verminderen, pijn te verlichten en de bloedcirculatie te bevorderen. Daarnaast heeft het een prikkelende werking op de huid en slijmvliezen en remt het bacteriën en schimmels. De Duitse Commissie E adviseert arnica voor uitwendig gebruik, onder meer bij verwondingen zoals kneuzingen, verstuikingen en breuken.

Gebruik arnica 1 tot 3 keer per dag extern. Als er na 1-2 weken geen verbetering wordt waargenomen, moet het gebruik worden stopgezet. 

Meestal gebruik je arnica als zalf of kompres. De tinctuur is het meest geschikt als basis voor een kompres en je moet hem minstens 3 tot 10 keer verdunnen met water. [3]. 

Kompres voor sportblessures

• Arnica-bloementinctuur (Arnica tinct.) 30 ml
• Smeerworteltinctuur (Symphyti tinct.) 20 ml

Voeg 1 theelepel tinctuur toe aan 250 ml koud water. Doe het mengsel op een dunne katoenen doek die het aangetaste deel van het lichaam bedekt en breng het daar 1 tot 3 keer per dag als kompres aan [4]. 

Waar u op moet letten bij het gebruik ervan!

Vanwege hun irriterende effecten wordt het over het algemeen alleen aanbevolen om tincturen of thee-extracten uitwendig te gebruiken op een intacte, niet-beschadigde huid. Als je allergisch bent voor bepaalde samengestelde planten, zou ik arnica alleen met grote voorzichtigheid gebruiken.

Let op: Mogelijke bijwerkingen op een beschadigde huid of na langdurig gebruik zijn onder meer huidontsteking met blaarvorming. 

Naast de standaard natuurgeneeskundige preparaten speelt arnica ook een prominente rol in de homeopathie (verdunde tincturen) als enkelvoudig of complex middel voor de behandeling van traumatische letsels.

Smeerwortel / Symphytum officinale

Smeerwortel / Symphytum officinale

De Latijnse term Symphytum officinale is afgeleid van het Griekse ‘symphytos’, wat ‘samengegroeid’ betekent – ​​de bijnaam officinale verwijst naar het eeuwenlange gebruik ervan als medicinale plant (‘officinalis’ betekent ‘gebruikt in de apotheek’). De plant uit de Boraginaceae-familie bevat als structuurelement veel silicium, wat je kunt zien aan de borstelige haartjes. De wortel ( Symphyti radix ) en het kruid ( Symphyti herba ) worden medicinaal gebruikt [5].

Inhoudsstoffen smeerwortelkruid en wortel:

• tannines / looistoffen
• slijmstoffen
• Cafeïnezuurderivaten, bijvoorbeeld rozemarijnzuur
• Allantoïne
• Pyrrolizidine-alkaloïden

Hoe kun je smeerwortel gebruiken bij sportblessures?

Smeerwortel heeft vooral ontstekingsremmende en wondgenezende eigenschappen. Het heeft ook een decongestivum-effect, vermindert lokaal irritatie en verlicht pijn [6].

Commissie E beveelt uitwendig smeerwortel aan voor kneuzingen, verrekkingen en verstuikingen. Daarnaast wijst ESCOP op de effectiviteit ervan bij spier- en gewrichtspijn na trauma, artrose, acute rugpijn en diverse ontstekingen. Klinische studies bewijzen het krachtige effect op verstuikte enkels: pijn, ontstekingen en zwellingen werden aanzienlijk verminderd en het bewegingsvermogen werd verbeterd. In een vergelijkend onderzoek met diclofenac zorgde smeerwortelzalf voor een betere pijnverlichting en bewegingsbevordering – zonder de typische bijwerkingen van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen [7].     

Belangrijk om te weten!

De pyrrolizidine-alkaloïden (PA) in smeerwortel hebben bij dierproeven levertoxische effecten aangetoond. Daarom wordt inwendig gebruik van smeerwortel niet langer aanbevolen. Bij uitwendig gebruik van smeerwortel zijn geen bijwerkingen of interacties met andere medicijnen waargenomen.

Bij uitwendig gebruik moet u ervoor zorgen dat de huid intact is en dat de behandelingsperiode niet langer is dan 4-6 weken. Zalven en kompressen kunnen maximaal 3 keer per dag worden aangebracht. Vermijd gebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding, evenals bij kleine kinderen jonger dan 3 jaar! Voor eindproducten worden zoveel mogelijk varianten met een laag PA-gehalte gebruikt.

Hoe kun je smeerwortel het beste gebruiken?

Je kan een ​​alcoholische tinctuur of thee-infusie gebruiken als basis voor kompressen, pakkingen of zalven. Of verse bladeren kneuzen en mengen met wat olie of sint-janskruidolie als kompres gebruiken.

Thee-infusie met smeerwortel

Kook 5-10 g grof gemalen smeerwortel met 100 ml water. Voor een kompres doe je het na 15 minuten door een zeef en breng je het warm aan [5].

Andere wondgenezende planten zijn sint-janskruid (Hypericum perforatum), madeliefjes ( Bellis perennis ), kamille ( Matricaria chamomilla ), duizendblad ( Achillea millefolium ), goudsbloem ( Calendula officinalis ) of toverhazelaar ( Hamamelis virginiana ). Idealiter combineer je orale inname als druppels en externe behandeling als zalf.

Smeerwortel en arnica worden nu alleen aanbevolen voor uitwendig gebruik. Op het gebied van sportblessures, spier- en gewrichtsproblemen blijven het echter belangrijke klassiekers die in geen enkel medicijnkastje mogen ontbreken. 

Literatuur

[1] https://www.msdmanuals.com/de-de/heim/traumas-and-vergiftung/sporttraumas/%C3%BCberblick-%C3%BCber-sporttraumas Op internet: op 7 augustus 2023
[2] Samenwerking met fytofarmaceutica. Medicinale plantenencyclopedie. Arnica volgens https://arzneipflanzenlexikon.info/arnika.php 
[3] Schilcher H. et al. Fytotherapie gids. München: Stedelijk & Fischer; 2007 : blz. 43 e.v.
[4] Bäumler S. Medicinale plantenpraktijk vandaag: portretten – recepten – toepassing. München: Stedelijk & Fischer; 2007 : blz. 725
[5] Samenwerking met fytofarmaceutica. Medicinale plantenencyclopedie. Op internet: Smeerwortel volgens https://arzneipflanzenlexikon.info/beinwell.php vanaf 8 augustus 2023
[6] Schilcher H. et al 2007. Gids voor fytotherapie. München: Urban & Fischer : blz. 54 e.v.
[7] Staiger C. 2013. Smeerwortel: van traditie tot moderne klinische onderzoeken. Wiener Medizinische Wochenschrift 163: pp. 58–64

Over zilverschoon zomaar

Wilde planten groeien zomaar langs wegkanten. Zichtbaar onzichtbaar voor de meeste mensen en dat is ook goed zo. Maar toch hebben zelfs de onooglijkste planten een verhaal te vertellen. En die verhalen maken deel uit van onze cultuur en zijn dus ook waard om bewaard te worden. Zilverschoon heeft ook zo'n verhaal en een naam te mooi om waar te zijn. In de Schotse hooglanden, waar het toch al druk is van kabouters en elfjes, is of was Zilverschoonwortel voedsel voor deze magische wezens. Honey under ground of  bread-of-the little people werd het genoemd. De wortels zouden zelfs gekweekt geweest zijn om er een soort meel van te maken. Dus niet direct een magische plant, maar eerder aards voedsel voor hemelse wezens. 

Het woord zilverschoon verwijst naar de zilveren onderkant van de ingesneden bladeren. Deze bladeren kunnen hele tapijtjes vormen langs wilde wegkanten. Ze vermeerderen zich, zoals de aardbeiplant, met bovengrondse uitlopers.  Ook in andere landen bleek die zilveren onderkant op te vallen, wat zich vertaald in namen zoals Argentine en Silverweed (Engeland), Silberkraut (Duitsland) en Argentine (Frankrijk). De Latijnse naam Potentilla betekent niks minder dan kracht of macht, niet direct in de betekenis van seksuele potentie maar als goed geneeskrachtig. De plant bevat net zoals zijn familielid tormentil looistoffen en werd dus ook gebruikt als bloedstelpend middel voor verwondingen en menstruatiebloedingen. Dodoens zegt het weer zo mooi 'ganserick stelpt het bloed, van waar dat het bloeden mag'. Jacobs, om eens een andere onbekende herborist uit de 17de eeuw te citeren, schrijft: ‘Ganserieck of Blick in 't Latijn Argentine...stopt den buikloop en den Stonden der vrouwen, doet ook geronnen bloed scheyden... dient ook om rode lopende ogen te wassen en vuile wonden te zuiveren'. Ik citeer nu wel Jacobs maar in feite kopieerde hij Dodonaeus. Wat zouden ze in die tijd blij geweest zijn met het kopieerhulpje bij uitstek, internet! 

Anserina, het tweede deel van zijn Latijnse naam, verwijst naar de gans (anser), omdat de bladeren door de ganzen graag gegeten werden. Het hele geslacht wordt ook Ganzerik genoemd. Franse volksnamen zijn ook herbe aux oies en patte d'oie. Ganzerik is ook specifiek  de naam voor een mannetjesgans.Volgens de Flora Batava uit 1822 werd de wortel ook gegeten, en dan niet alleen door ganzen en elfjes maar ook door mensen. Hij schrijft 'de wortel heeft een meelachtige smaak, als van de Pastinake’ en werd eertijds in Schotland en Siberien gebruikt, om er brood van te maken'. 

In alle tijden zijn er lieden geweest die te goeder en ter kwader trouw, kruiden wonderbaarlijke eigenschappen hebben toegeschreven. Het is eeuwig menselijk, we zijn ook nu nog op zoek naar het middel tegen alle kwalen. Een zekere Roozestein heeft ooit ook de Anserina tot wondermiddel verklaard. Oskamp in zijn Artsenijgewassen zegt daarover ‘Door Roozenstein, die met een afkooksel van dit kruid bijna wonderen gedaan heeft, wierd deze plant in grote waarde gehouden, doch, daar niet allen even gelukkig hier mede geslaagd zijn, wordt zij hedendaags (1796) zeer zelden meer voorgeschreven’. Broeder Aloysius in zijn 'Troost der zieken' van 1973 gebruikt nog steeds Ganzerik als eerste naam, maar vermeldt ook Zilverkruid en Krampkruid, 'krampen in maag en darm worden gemakkelijk door dit eenvoudig kruid genezen', zelden zal men ondervinden, dat dit drankje niet onmiddellijk hulp verleent', schrijft hij.

In mijn eigen opleiding, ondertussen ook al historisch lang geleden, werd Anserina natuurlijk als looistofplant besproken maar belangrijker was zijn krampwerende werking, waardoor zilverschoon niet alleen voor de maag maar vooral ook voor pijnlijke menstruatie geadviseerd werd. Het is geen hormonale plant, maar kan wel goed samen met echte hormonale planten zoals Vitex, Cimicifuga en Alchemilla in kruidenthee of tinctuur verwerkt worden om menstruatiepijn te verlichten.

Namen bij Dodoens: In Latijn wordt dit cruyt nu ter tijt gheheeten Potentilla en Argentina/ en van sommighen Agrimonia sylvestris oft Tanacetum sylvestre. In Hoochduytsch/ Grensich/ Grensing/ oft Genserich/ende daer naer in Latijn Anserina. In Neerduytsch Ganserick en Argentine. In Franchois Argentine/ bec dOye/ ou Tanaise saulvage. Frans: Potentille des oies Engels: Silverweed Duits: Gänseric

Enkele wetenschappelijke onderzoeken laten ook zien dat zelfs de wortel van Potentilla anserina  mogelijk ook vele andere werkingen bezit oa  slijmoplossend en hoestdempend is.

Food Funct. 2017 Oct 18;8(10):3636-3646. 

Protective effect of Potentilla anserina polysaccharide on cadmium-induced nephrotoxicity in vitro and in vivo. Shen R1, Liu D, Hou C, Liu D, Zhao L, Cheng J, Wang D, Bai D.

The aim of this research was to investigate the antioxidant and anti-apoptotic activities of Potentilla anserina polysaccharide (PAP) on kidney damage induced by cadmium (Cd) in vitro and in vivo. PAP has been suggested to have anti-oxidation, anti-apoptosis, immunoregulation, antimicrobial, antitussive, and expectorant abilities. In this study, PAP was extracted and the major components of PAP were analyzed. It was shown that PAP pretreatment remarkably improved redox homeostasis, both in human embryonic kidney 293 (HEK293) cells and in BALB/c mice. Administration of PAP attenuated the mitochondrial dysfunction, degeneration, and fibrosis of kidney induced by Cd. Furthermore, PAP exhibited anti-apoptotic activity, which involved regulating both the mitochondria-mediated intrinsic apoptotic pathway and the death receptor-initiated extrinsic pathway. These results suggest that PAP is a potential therapeutic agent for Cd-induced nephrotoxicity.

Pharm Biol. 2016;54(5):807-11. 2015 Dec 22.

Antitussive and expectorant activities of Potentilla anserina.Guo T1,2, Qing Wei J1,2, Ping Ma J1,2.

Context The root of Potentilla anserina L. (Rosaceae) is an herbal medicine that has been used as an antitussive and expectorant drug for thousands of years in Chinese folk medicine.

OBJECTIVE:

This study estimated the antitussive and expectorant effects of P. anserina extract to validate its traditional use. Materials and methods The antitussive and expectorant activities of the ethanol extract, aqueous extract, and polysaccharides from P. anserina were evaluated using classical animal models. Results The results showed that in three antitussive tests, the aqueous extract and polysaccharides at high and low doses significantly inhibited the frequency of cough induced by ammonia and sulfur dioxide in mice and by citric acid in guinea pigs, and increased the latent period of cough in guinea pigs. Similarly, the aqueous extract and polysaccharides also showed significant expectorant activity compared with the control in phenol red secretion experiments. Polysaccharides at dose of 600 mg/kg enhanced tracheal phenol red output by 121.1%, the ammonium chloride (positive control) at dose of 1000 mg/kg by 117.4%. However, the ethanol extract at a high dose (600 mg/kg) has antitussive activity only in the sulfur dioxide induced coughing test. Moreover, the polysaccharides at the same dose showed better bioactivity than the aqueous extract in all tests. Discussion and conclusion The results of the present study provide evidence that P. anserina can be used as an antitussive and expectorant herbal medicine and that polysaccharides may be the main active ingredients of P. anserina responsible for its bioactivities.

J Ethnopharmacol. 2009 Mar 18;122(2):184-204. 2008 Dec 27. Potentilla--a review of its phytochemical and pharmacological profile.

The genus Potentilla is a member of the family Rosaceae, subfamily Rosoideae, which is mainly distributed in temperate, arctic and Alpine zones of the Northern hemisphere. This genus has been known since ancient times for its curative properties. Extracts of the aerial and/or underground parts have been applied in traditional medicine for the treatment of inflammations, wounds, certain forms of cancer, infections due to bacteria, fungi and viruses, diarrhoea, diabetes mellitus and other ailments. This comprehensive review provides a botanical description of Potentilla species and their phytochemical constituents in the aerial and underground parts. In vitro and in vivo pharmacological studies are reviewed and discussed, focussing on antidiarrhoic, anti-ulcerogenic, anti-neoplastic, antiviral and antimicrobial, antihyperglycemic, anti-inflammatory, spasmolytic, hepatoprotective and antioxidative activities of Potentilla species. Most of the pharmacological effects can be explained by the high amount of tannins and to a lesser extent by triterpenes, present in all plant parts. However, future efforts should concentrate more on in vitro and in vivo studies and also on clinical trials in order to confirm traditional wisdom in the light of a rational phytotherapy. Especially the efficacy of Potentilla erecta rhizome extracts in the treatment of colitis ulcerosa and of viral infections should be further substantiated in clinical studies.

Het onooglijke en ongelooflijke varkensgras

Varkensgras wordt al sinds de oudheid en in de middeleeuwen gebruikt voor een veel breder scala aan kwalen en ziekten dan nu het geval is. In de eerste eeuw na Christus gaf Plinius de plant de naam “Sanguinaria ” ( = bloedkruid) vanwege zijn sterke hemostatische werking. De theoloog en botanicus Hieronymus Bock (1498-1554) schrijft hierover: “Gesudderd in rode wijn en gedronken of het gebrouwen water ingenomen met zijn poedervormige zaden stopt alle buikvloeiingen, braken, bloedspuwen en andere vrouwenziekten.” [3]

Als je hoofdpijn had, was het gebruikelijk om een ​​kroon van gevlochten varkensgras op je hoofd te zetten. In de Chinese geneeskunde wordt varkensgras gebruikt om de blaasfunctie te behandelen: met zijn bittere en enigszins verkoelende kwaliteit wordt gezegd dat het urinewegproblemen behandelt die worden veroorzaakt door hitte, vochtigheid of stenen [1].

Aan het einde van de 19de eeuw werd varkensgras in de volksgeneeskunde tegen een hoge prijs verkocht als geheim medicijn tegen longtuberculose, een ziekte die toen wijdverbreid was. Het zat ook in een bekend theemengsel uit die tijd tegen tuberculose en ter versterking van de longen.

Historisch recept: Kobert-Kühnscher kiezelthee

• Hb Equiseti arvensis: 37,5 (= heermoes)
• Hb Polygoni avicularis: 75 (= varkensgras)
• Hb.Galeopsidis ochroleucae: 25 (= hennepnetel)

Meng driemaal daags 1,5 eetlepel met 2 kopjes water en reduceer dit tot de helft [4]. Bij deze dosering zijn geen bijwerkingen te verwachten. Omdat het bij dit mengsel om de opname van silica (Silicea) gaat, adviseer ik een langere gebruiksperiode van 3-6 maanden.

De longversterkende werking van dit siliciumhoudende mengsel vaak gecombineerd met klassieke planten voor de luchtwegen als tijm, smalle weegbree, sleutelbloem  zou zeker ook voldoen aan de hedendaagse vraag naar rationele fytotherapie.

Het varkensgras werd niet alleen gebruikt bij alle soorten bloedingen, talrijke nierziekten en diverse aandoeningen van de luchtwegen, zoals astma, tuberculose of bronchitis, maar werd in de middeleeuwen tot in de 20ste eeuw ook veel gebruikt in de gynaecologie, bij diverse ontstekingen en bij wondgenezing, incontinentie, gebrek aan libido, zweren en verschillende infectieziekten [2].

Effecten en indicaties in hedendaagse wetenschappelijke onderzoeken

Tegenwoordig wordt varkensgras zelden gebruikt als medicinale plant in de kruidengeneeskunde. Als dat wel het geval is, wordt het vooral vanwege het siliciumgehalte geadviseerd als supplement voor longziekten. Ondertussen is het gehalte aan antioxiderende, wondhelende, ontstekingsremmende en samentrekkende  actieve ingrediënten beter bekend geworden [1] en zijn er tal van lopende onderzoeken die de volgende werkings - en toepassingsgebieden hebben onderzocht:

• Mogelijke ondersteuning bij blaasontstekingen en steenziekten en herstel bij bestaande nierschade: In dierproeven op ratten kon extract van waterig extract de nierstenen en de daarmee gepaard gaande schade aan het nierweefsel verminderen. [5]
• Potentieel bloeddrukverlagend effect als ACE-remmer: mogelijke invloed op de spanning van perifere bloedvaten, ook uitgebreide werking als hartbescherming [6]
• Potentieel antioxiderende werking: In cellijnen van muizen kon varkensgras de vrije zuurstofradicalen verminderen. [7]
• Ook een direct antitumoreffect wordt vermeld: borstkankercellen zouden in vitro tot 50% kunnen worden verminderd door het stimuleren van apoptose (= geprogrammeerde celdood) met behulp van geconcentreerde preparaten van varkensgras. [8e]
• Mogelijk gebruik tegen obesitas: Vetweefsel, gewichtstoename, triglyceridenniveaus en de vorming van vetcellen werden verminderd bij muizen met overgewicht. [9]
• Ook wordt een hemostatisch en wondgenezend effect besproken. [9]
• Ontstekingsremmende werking: Talrijke onderzoeken suggereren dat varkensgras de wondgenezing verbetert en ook kan worden gebruikt bij gingivitis. [10 –11]
• De antimicrobiële werking van verschillende extracten van varkensgras tegen bacteriën en schimmels is in vitro bewezen. Vooral het chloroformextract was effectief tegen alle geteste grampositieve en gramnegatieve bacteriën, evenals tegen talrijke geteste schimmels, behalve Candida albicans. [12]
• Arteriosclerose: mogelijk gebruik als preventie en begeleidende behandeling [1]
• Aanvullend bij chronische obstructieve longziekten (COPD) en astma: mogelijke verwijding van de bronchiale vaten door varkensgras [13]
• Potentieel anti-diabetisch, bloedsuikerverlagend effect [14]
• De kwaliteit van het sperma kan worden verbeterd [15]

Let op: De gepresenteerde onderzoeksresultaten dienen niet voor zelfbehandeling met een preparaat gemaakt van varkensgras. Ze worden hier genoemd om het mogelijke potentieel van de plant te laten zien. Verdere studies zijn noodzakelijk.

Wat zit erin, wat werkt en hoe?

• Flavonoïden en fenolzuren: worden meestal verantwoordelijk geacht voor de antioxiderende effecten
• Gallotannine en catechine tannines: samentrekkend
• Coumarines: invloed op de bloedcirculatie
• Aviculan (een lignan): invloed op het hormonale systeem
• Naftochinonen: anticonvulsief en secretolytisch
• Slijm: verzachtend
• Silica: Effect op huid, bindweefsel en steunweefsel

Erkend medisch gebruik

Op basis van de uitgebreide toepassingsgebieden die inmiddels zijn onderzocht, luiden de officiële aanbevelingen voor Polygonum aviculare helaas erg mager: De Europese regelgevende instantie voor kruidengeneesmiddelen HMPC vermeldt de plant om verkoudheid te behandelen en de hoeveelheid urine te verhogen - en zo de urinewegen te spoelen ter ondersteuning van milde urinewegproblemen. Uitwendig gebruik wordt aanbevolen bij milde ontstekingen van mond en keel [16].

Het gesneden kruid (Herba Polygoni avicularis) wordt meestal gebruikt in theemengsels of als waterig extract in vloeibare preparaten: Giet 150 ml kokend water over 2 gram varkensgras en zeef na ongeveer 10 minuten. Je kunt maximaal 5 kopjes thee per dag drinken, maar het moet minimaal 3 kopjes zijn. Je kunt het ook licht verdund gebruiken om te gorgelen. 

Als u een urineweginfectie heeft, moet u naast thee over het algemeen ook veel vocht drinken. Als u echter weet dat uw hart- of nierfunctie verminderd is, moet u flushingtherapie (inclusief thee van varkensgras) vermijden.

Besluit

Het varkensgras lijkt een alleskunner, een geneeskrachtige plant die overal voorkomt. Tot 100 jaar geleden werd het ook op grote schaal medisch gebruikt; er werden zelfs wonderbaarlijke genezingen aan toegeschreven echter omdat dit varkensgras met zijn robuuste karakter ons overal vergezelt, wordt hij nu meer veracht als bewonderd. Wetenschappelijke studies van de afgelopen twintig jaar hebben nu een therapeutisch potentieel ontdekt dat dicht in de buurt komt van de uitgebreide middeleeuwse en oude indicaties. Omdat het een niet-giftige en gemakkelijk te gebruiken medicinale plant is, raad ik je aan om het varkensgras meer te bekijken, te bewonderen en te gebruiken.

Referenties

[1] Bäumler S. Heilpflanzenpraxis heute – Arzneipflanzenportraits. München: Elsevier; 2021
[2] Madaus G. Lehrbuch der Biologischen Heilmittel.Polygonum aviculare. Vogelknöterich. Polygonaceae. Im Internet: https://www.henriettes-herb.com/eclectic/madaus/polygonum.html; Stand: 30.09.2023
[3] Bock H. Kreüterbuch: Darin Underscheid, Würckung und Namen der Kreüter so in Deutschen Landen wachsen / Auch der selbigen eigentlicher und wolgegründter gebrauch inn der Arznei fleissig dargeben / Leibsgesund. Kreüter Buchs dritte Theile von Stauden, Hecken, und Beümen; 1546
[4] Madaus G. Lehrbuch der Biologischen Heilmittel: Equisetum arvense et E. hiemnale. Ackerschachtelhalm. Equisetaceae. Im Internet: https://www.henriettes-herb.com/eclectic/madaus/equisetum.html; Stand: 30.09.2023
[5] Saremi J et al. Effect of Polygonum Aviculare L. on Nephrolithiasis Induced by Ethylene Glycol and Ammonium Chloride in Rats. Endourology and Stone Disease Vol. 15, No. 03; 2018
[6] Yin MH. et al. Screening of vasorelaxant activity of some medicinal plants used in Oriental medicines. Journal of Ethnopharmacology 2005; 99:113-117
[7] Zhang K et al. Hypoglycemic and Antioxidant Properties of Extracts and Fractions from Polygoni Avicularis Herba. Molecules 2022; 27:3381
[8] Roudkenar H et al. Effects of polygonum aviculare herbal extract on proliferation and apoptotic gene expression of MCF-7. Daru 2011; Vol. 19, No. 5
[9] Sung Y et al. The Antiobesity Effect of Polygonum aviculare L. Ethanol Extract in High-Fat Diet-Induced Obese Mice. Hindawi Publishing Corporation Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine Volume 2013
[10] González Begné M et al. Clinical effect of a Mexican Sanguinaria extract (Polygonum aviculare L.) on gingivitis. Journal of Ethnopharmacology 2001; 74: 45–51
[11] Tunon H et al. Evaluation of anti-inflammatory activity of some Swedish medicinal plants. Inhibition of prostaglandin biosynthesis and PAF-induced exocytosis. Journal of Ethnopharmacology 1995; 48:61-76
[12] Salama HMH et al. Antimicrobial activity and phytochemical analyses of Polygonum aviculare L. (Polygonaceae), naturally growing in Egypt. Saudi Journal of Biological Sciences 2010; 17:57–63
[13] Luo X et al. 2018. Polygonum aviculare L. extract and quercetin attenuate contraction in airway smooth muscle. Scientific Reports 2018; 8:3114
[14] Zhang K et al. 2022. Hypoglycemic and Antioxidant Properties of Extracts and Fractions from Polygoni Avicularis Herba. Molecules 2022; 27:3381
[15] Milan B. Effects of Polygonum aviculare herbal extract on sperm parameters after EMF exposure in mouse. Pak J Biol Sci 2011; 14(13):720-4
[16] Kooperation Phytopharmaka. Vogelknöterich. Im Internet: https://arzneipflanzenlexikon.info/vogelknoeterich.php; Stand: 30.09.2023

Grote trechterzwam of Clitocybe geotropa (Infundibulicybe geotropa)

Ik kom ze de laatste weken regelmatig tegen. De grote trechterzwam. Het zijn paddenstoelen met een beige tot bleek geelbruine, platte tot trechtervormige hoed (Ø 10-25 cm), met in het centrum vaak een putje, een trechter dus. Lamellen wittig tot beige, enigszins aflopend. Sporen wit.  Steel gekleurd als de hoed, overlangs vezelig, zonder ring.
Ruikt aromatisch naar pas gemaaid gras. Jonge exemplaren zijn eetbaar, oudere taai en smakeloos. Vooral in Noord-Italië is deze paddenstoel een populair gerecht, waar het vooral geroosterd wordt gegeten.

Ze groeien vaak in heksenkringen op kalkhoudende bodem in loof- en naaldbossen. Vrij zeldzaam. 

Vele kleine clitocyben zijn giftig. Muscarine veroorzaakt de intoxicatie. Clitocybe candicans, Clitocybe phyllophila en Clitocybe rivulosa bevatten muscarine. De witte trechterzwammen worden soms verward met de Clitopilus prunulus (grote molenaar). De tijdspanne tussen de inname en het optreden van de eerste ziekteverschijnselen is zeer kort. Deze bedraagt enkele minuten tot een tweetal uur.
Symptomen
Clitocybe phyllophila, Clitocybe rivulosa. De eerste symptomen treden heel snel op. Zij worden het “muscarine-syndroom” genoemd. De kenmerken van deze intoxicatie zijn lopende neus, hyperventilatie, overvloedig zweten, tranende ogen, ademhalingsmoeilijkheden door de overvloedige vochtsecreties in de longen. Het hartritme kan vertragen en een daling van de bloeddruk kan optreden, evenals braken en diarree. De intoxicatie is van korte duur en er treedt binnen de 24 uur herstel op.

Aroniabes

De aroniabes (Aronia melanocarpo) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika. Omdat de bes veel vitamines bevat, werden ze door de Indianen als vitaminerijk voedsel gebruikt voor de winter. Ze vonden tevens gretig aftrek bij vroege kolonisten. Deze gebruikten de bessen als voeding, maar ook als kleurstof voor textiel. Rond 1900 belandde de plant in Sovjet-Unie. De botanicus Ivan Mitsjoerin was direct geïnteresseerd in de gezondheidsvoordelen van de plant en sloeg ermee aan het experimenteren. Hij was ook degene die plant vanuit de Verenigde Staten in zijn eigen land introduceerde. Inmiddels wordt de bes op duizenden hectaren grond in Oost-Europa gekweekt om er sap van te maken. Pas sinds de afgelopen twintig jaar neemt de algemene en wetenschappelijke belangstelling voor de zwarte appelbes in de Verenigde Staten en de rest van Europa toe en wordt deze steeds vaker commercieel verbouwd.

Aroniabessen bevatten een grote hoeveelheid anthocyanen, net als veenbessen, bosbessen, zwarte bessen en bramen. Anthocyanen behoren tot de groep van fenolen. Deze stoffen komen veelvuldig voor in fruit, groente en bloemen. Het woord ‘anthocyaan’ stamt uit het Grieks. ‘Anthos’ betekent ‘bloem’ en ‘kyanos’ staat voor ‘blauw’. Samen met chlorofyl (bladgroen) behoren anthocyanen tot de belangrijkste groep plantaardige kleurstoffen. Ze staan bekend als natuurlijke anti-aging stoffen. Anthocyanen worden uitgebreid onderzocht, maar de consensus is inmiddels dat de antioxiderende eigenschappen van anthocyanen vijftig (!) keer hoger zijn dan vitamine E en tweemaal hoger dan vitamine C. Een onderzoek dat in 2005 in het tijdschrift European Food Research and Technology werd gepubliceerd, stelt dat hele zwarte appelbessen meer antioxidante werking hebben dan appelbessensap. Alle rood-donkerpaars-blauw gekleurde groente en fruit bevat superveel anthocyanen. Aroniabessen bevatten driemaal meer van deze kleurstoffen dan bosbessen. Gedroogde appelbessen zitten bovendien vol vezels.

Aroniathee.

Hiervoor kunt u zowel de bessen als de bladeren gebruiken. Gebruik een paar eetlepels fruit of een mengsel van fruit en bladeren en giet er water over. Laat tien minuten tot een half uur trekken! U kunt ook zelf sap van de zwarte appelbes maken. Was hiervoor de vruchten, doe ze in een pan met wat water en laat ongeveer een half uur op laag vuur stoven. Naar smaak kunt u honing of suiker toevoegen. Bewaar het sap in een schone, droge fles.

Appelbessen zijn eveneens geschikt om wijn of sterke drank van te maken. Vaak worden ze hiervoor gecombineerd met andere gezonde bessen. Het sap is perfect om wild vlees mee te marineren. Direct van de struik zijn de bessen trouwens wat zuur en wrang en niet echt lekker. Verwerkt smaken ze een stuk beter. De bessen worden overigens wel zoeter naarmate ze langer hebben gerijpt. 

Recept smoothie met aroniabessen

Net als blauwe bessen kunnen aroniabessen in brood, taarten, cakes en ander gebak worden verwerkt. Wij houden het lekker makkelijk met dit recept voor een gezonde en heerlijk verfrissende smoothie met aroniabessen.

• 1 kopje yoghurt
• 1 kopje (bevroren) aroniabessen
• 1,5 kopje zwarte bessen, frambozen of blauwe bessen
• 1 banaan, gepeld en in schijfjes
• 1 eetlepel honing

Voeg alle ingrediënten samen in een blender en mix tot een glad geheel.

Wetenschappelijk onderzoek

Banjari et al. beschreven de werking van gebruik van de appelbes (Aronia melanocarpa [Michx.] Elliott, fructus) op diabetes-gerelateerde problematiek. Appelbessap is een product met een hoog gehalte aan

antioxidanten en blijkt de stijging van de bloedsuikerspiegel na een maaltijd te kunnen tegengaan, zo bleek uit onderzoek met gezonde proefpersonen. Ook werkt het als remmer van angiotensine-converterend enzym (ACE-remmer). Het remt eveneens de enzymen dipeptidyl-peptidase IV en α-glucosidase, die belangrijk zijn bij de afbraak van eiwitten en koolhydraten. Voor klinische studies verwijzen de auteurs naar
een eerder overzichtsartikel van Chrubasik et al. In dertien onderzoeken, doorgaans van matige kwaliteit, werden significante verbeteringen gezien in de klinische parameters die werden gebruikt voor diabetes type 2, hypercholesterolemie en andere symptomen van het metabool syndroom.
Hierbij zijn echter heel verschillende handelsproducten gebruikt, zodat het combineren van de verkregen data niet goed mogelijk was.

• Banjari I. et al. Antidiabetic effects of Aronia melanocarpa and its other therapeutic properties. Front Nutr. 2017;4:53. 
• Chrubasik C. et al. The clinical effectiveness of chokeberry: a systematic review. Phytother Res. 2010;24(8):1107-1114.

Aronia melanocarpa, native to eastern North America, has become popular in Eastern Europe and Russia. Aronia melanocarpa fruits are one of the richest plant sources of phenolic substances, mainly anthocyanins--glycosides of cyanidin. Anthocyanins are water soluble pigments accounting for the dark blue and even black color of the fruits. Administered orally they can be absorbed as intact glycosides. Aronia melanocarpa fruit juice and anthocyanins derived from the fruits have been studied intensively for the last 15 years. Most of the effects of Aronia melanocarpa anthocyanins are due to their high antioxidative activity. Our investigations have demonstrated a remarkable hepatoprotective, a very good gastroprotective and a pronounced anti-inflammatory effect of Aronia melanocarpa fruit juice in rats as well as a bacteriostatic activity in vitro against Staphylococcus aureus and Escherichia coli and an antiviral activity against type A influenza virus. Research of other authors has demonstrated that Aronia melanocarpa anthocyanins can normalize the carbohydrate metabolism in diabetic patients and in streptozotocin-diabetic rats, have an in vitro antimutagenic activity and exhibit a distinct immunomodulatory activity in human lymphocyte cultures and in patients with breast cancer, suppress the growth of human HT-29 colon cancer cells, inhibit the N-nitrosamine formation in rats and decrease the toxicity and cumulation of cadmium in liver and kidneys. Currently, there are no data in literature about any unwanted and toxic effects of Aronia melanocarpa fruits, juice and extracts.

Oxymel

Oxymel is een mengsel van honing en (appelcider)azijn dat verdund met water als natuurlijke drank gebruikt wordt. Deze drank, ook bekend als “zure honing”, heeft spijsverterings-, desinfecterende, antibacteriële en zelfs wondgenezende eigenschappen. In de natuurgeneeskunde wordt het vaak aanbevolen als huismiddeltje tegen verkoudheid, hoest en andere aandoeningen van de luchtwegen .

Het is een traditionele bereidingswijze die je ook in oude apothekersboeken kan terugvinden. Een voorbeeld.

Oxymel Simplex.

• Neemt Aceti vini acerrimi, een pond.
• Aquae Simplicis clarae, vier pond.
• Mellis, twe pond.

Laat den honig en 't water te zaam koken, schuimt dit wel af, als het water by naa weggedampt is, doed 'er den azyn by, laat het wederom door malkanderen koken, giet het door een doek, en bewaart het tot 't gebruik. Bataviasche apotheek(1746)

Oxymel - Ingrediënten

De basisingrediënten van Oxymel zijn heel eenvoudig: azijn en honing (verhouding 1 / 2 of andere verhoudingen). Ook kruiden en specerijen worden traditioneel toegevoegd. Bijzonder geschikt in de winter zijn de kruiden en specerijen die een antibacteriële en desinfecterende werking hebben, de slijmvorming tegengaan of anderszins de luchtwegen en het immuunsysteem ondersteunen, zoals salie, tijm, rozenbottels, gember, kurkuma, kaneel of kruidnagel. Ook oxymel met vlier is smakelijk en werkzaam op het immuunsysteem.

Oxymel met gember, kurkuma en salie

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelciderazijn⁠

• 50 g verse biologische gember⁠

• wat salie (vers of gedroogd) ⁠

• 1 biologische citroen⁠

⁠• 1 el kurkumapoeder

• 1 afsluitbare pot (ca. 1 liter)

Schil de gember en snijd hem in kleine stukjes. Giet honing en azijn in een schone pot (eventueel wat verwarmen) en meng. Pers de citroen uit en doe het sap in het glas, rasp vervolgens de schil van een halve citroen en voeg deze ook toe. Voeg de echte salie en 1 eetlepel kurkumapoeder toe en meng alle ingrediënten goed door elkaar. ⁠ ⁠

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren.

Oxymel met brandnetels

Dit oxymel-recept is ideaal als voorjaarsbehandeling . Jonge brandnetels bevatten een extra portie ijzer om voorjaarsmoeheid tegen te gaan en hebben een zuiverende en ontgiftende werking .

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelazijn⁠

• 1 handvol jonge brandnetelpunten⁠

• Optioneel: 1 handvol madeliefjesbloemen

• 1 afsluitbare glazen pot (ca. 1 liter) ⁠

Snij of plet de brandnetels en andere lentekruiden zodat de inhoudsstoffen beter vrijkomen. Giet honing en azijn in een schone pot (verwarmen, au bain marie) en meng. Voeg de kruiden toe en meng alle ingrediënten goed door elkaar. ⁠ ⁠

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren, daarna de kruiden zeven, verdunnen met water als drank

Oxymelrecept met rozenbottels

• 500 g honing⁠

• 250 g biologische appelciderazijn⁠

• 1-2 handjes rozenbottel⁠s

• 1 duimgroot stukje gember⁠

• 3 kaneelstokjes⁠

• verse tijm en salie

• 1 afsluitbare pot (ca. 1 liter) ⁠

Voor de rozenbottel-oxymel: halveer de rozenbottels en hak de kruiden fijn. Giet honing en azijn in een schone pot (verwarmen au bain marie) en oplossen, voeg dan de overige ingrediënten toe en meng goed.

Zettijd : 4 weken, dagelijks roeren.

Wetenschappelijk onderzoek met oxymel

• Biomed Pharmacother. 2020 Jun:126:110079. doi: 10.1016/j.biopha.2020.110079. Epub 2020 Mar 19. Thyme oxymel by improving of inflammation, oxidative stress, dyslipidemia and homeostasis of some trace elements ameliorates obesity induced by high-fructose/fat diet in male rat.
• Microbiology (Reading). 2023 Jul;169(7):001351. doi: 10.1099/mic.0.001351. Sweet and sour synergy: exploring the antibacterial and antibiofilm activity of acetic acid and vinegar combined with medical-grade honeys. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10433418/

Huidveroudering en wilgenroosje

Huidveroudering: het natuurlijke middel wilgenroosje-extract kan helpen. Bij het natuurlijke proces van huidveroudering neemt het gehalte van belangrijke stoffen zoals collageen, hyaluronzuur en elastine in de huid af, wat resulteert in een slappere, stuggere huid en rimpels. Er zijn tegenwoordig tal van producten op de markt die beloven dit proces tegen te gaan, maar ook planten kunnen dit proces mogelijk beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan lijkt het wilgenroosje.

Het wilgenroosje (Epilobium angustifolium) is een wijdverspreide plant, maar misschien niet een heel bekend medicinaal kruid. Toch kent het een lange historie van medicinaal gebruik, vooral bij aandoeningen van de huid. Zo gebruikten Canadese indianen het maceraat van wilgenroosje al bij steenpuisten en huidinfecties. Ook gebruikten ze de bladeren om blauwe plekken mee in te pakken [1]. In de tweede helft van de 19e eeuw werd het in Rusland ook gebruikt bij constipatie, hoofdpijn en winterhanden [2]. Uit de resultaten van onderzoeken blijkt dat extracten van wilgenroosje ontstekingsremmend en antibacterieel werken. Dit zou het medicinale effect bij huidaandoeningen kunnen verklaren. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat het mogelijk ook bepaalde aspecten van huidveroudering kan vertragen [1].

Zo kan een extract van het wilgenroosje mogelijk het verslappen van de huid tegengaan door enzymen te remmen die collageen- en elastasevezels afbreken. Bij in vitro-onderzoeken remden polyfenolen uit het wilgenroosje bepaalde enzymen die hierbij een rol spelen, zoals elastase en collagenase [1]. Een waterextract van wilgenroosje verminderde de activiteit van elastase met wel 82% [3]. Dit sterke effect wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de activiteit van meerdere stoffen, al lijken polyfenolen zoals hyperoside en kaemferol hier in het bijzonder bij betrokken te zijn [4].

Naast elastase en collagenase remt wilgenroosje ook de activiteit van matrix metalloproteïnases (MMPs). Deze enzymen, die eiwitten van de extracellulaire matrix kunnen afbreken, worden met de jaren actiever in de verouderende huid. Een alcoholextract van wilgenroosje remde de actieve aanwezigheid van MMP-1 en MMP-3 in gezonde menselijke huidfibroblasten. De activiteit van het enzym hyaluronidase-2 werd zelfs volledig geremd door dit alcoholextract [5].

Naast verslapping van de huid kan er ook hyperpigmentatie optreden in de verouderende huid. Het enzym tyrosinase speelt hierbij een belangrijke rol en tyrosinaseremmers worden gebruikt om de overproductie van melanine tegen te gaan. Synthetische tyrosinaseremmers zijn echter mogelijk cytotoxisch en mutageen bij gebruik over langere termijn. Een tyrosinaseremmer zonder deze bijwerking zou daarom een welkom alternatief zijn [1]. Een waterig extract van wilgenroosje remde de activiteit van tyrosinase in een in vitro-studie met circa 15%. De mate van deze inhibitie was gerelateerd aan de concentratie polyfenolen in het extract [3].

Ten slotte zijn er tot nu toe geen bijwerkingen bekend van het gebruik van wilgenroosje-extract. Een klein aantal in vitro-toxiciteitsstudies laten geen bijwerkingen zien [1]. In vivo bleek een concentratie van een 5% wilgenroosje-extract bij huidcontact gedurende vier uur ook geen bijwerkingen op te leveren [5].

Het preklinisch bewijs voor verouderingsvertragende eigenschappen en lage toxiciteit van wilgenroosje maakt dit een mogelijk interessant ingrediënt voor vervolgonderzoek voor uitwendige cosmetische of dermatologische toepassingen. Goede klinische studies zijn echter nodig om de effectiviteit en veiligheid te bevestigen.

AUTEURSGEGEVENS | E.B.M. (Liesbeth) Veldman MSc studeerde voeding en gezondheid aan de universiteit in Wageningen. Ze werkt als onderzoeker bij het kenniscentrum Vitaliteit en Eigen Regie aan de hogeschool Leiden en is redacteur van dit tijdschrift. 

REFERENTIES | [1] Nowak A. et al. Epilobium angustifolium L. as a potential herbal component of topical products for skin care and treatment – A review. Molecules. 2022;27(11):3536. [2] Sõukand R. et al. Inventing a herbal tradition: The complex roots of the current popularity of Epilobium angustifolium in Eastern Europe. J Ethnopharmacol. 2020;247:112254. [3] Onar H. et al. Tyrosinase and lipoxygenase inhibition and antioxidant activity of an aqueous extract from Epilobium angustifolium L. leaves. J Med Plants Res. 2012;6(5):716-726. [4] Karakaya S. et al. In vivo bioactivity assessment on Epilobium species: A particular focus on Epilobium angustifolium and its components on enzymes connected with the healing process. J Ethnopharmacol. 2020;262:113207. [5] Ruszová E. et al. Epilobium angustifolium extract demonstrates multiple effects on dermal fibroblasts in vitro and skin photo-protection in vivo. Gen Physiol Biophys. 2014;32(3):347-359.

Salie, tandpoeder en tandpasta

De eenvoudige maar effectieve manier om je tanden schoon te maken is door met lichte druk een vers salieblad over je tanden te wrijven.  Dit vermindert afzettingen die kunnen ontstaan ​​door thee, koffie of plakkerig voedsel zoals bananen. Het vermindert ongewenste ziektekiemen en laat een frisse smaak achter. Zo kun je dan je tanden poetsen.

Tandpoeder is iets complexer, maar nog steeds gemakkelijk zelf te maken. Het bevat nog een paar andere ingrediënten die ook een gezonde microbiota in de mond ondersteunen en de tanden versterken. Als u liever een crème gebruikt, kunt u ook uw eigen tandpasta maken.

Maak je eigen tandpoeder – welke ingrediënten gebruiken?

Berkensuiker of xylitol vermindert de zuurproducerende bacteriën die het tandglazuur aantasten. Ultrafijne  klei is rijk aan mineralen zoals ijzeroxide en silicium. Aluminium-, calcium-, magnesium- en natriumzouten, evenals mangaanverbindingen en fosfaten zitten ook in klei. Vanwege de schurende werking wordt het ook gebruikt in tandreinigingspoeder of -crème, maar je moet voorzichtig zijn met het gebruik van de ultrafijne klei, anders is de schurende werking te sterk.

Zuiveringszout (baking soda) kan tandplak verwijderen en tanden witter maken. Het schuimt ook lichtjes, wat velen prettig vinden.

Echte salie (Salvia officinalis) wordt als kruid aanbevolen vanwege de antibacteriële, verstevigende werking en voedende eigenschappen. Pepermunt (Mentha piperita) heeft bovendien een antibacteriële werking en zorgt voor een frisse smaak. Kruidnagel (Caryophylli flos) heeft een ontstekingsremmende en kiemremmende werking, net als kurkuma (Curcuma longa), die wel gele vlekken op de tandenborstel veroorzaakt maar de tanden witter maakt.

Zout brengt de mondflora in evenwicht door schadelijke zuren te neutraliseren. Bovendien stimuleert het de speekselstroom, wat op zijn beurt de fysiologische zelfreiniging bevordert.

Om het te bereiden heb je een vijzel of een goede blender nodig om de gedroogde kruiden en klei tot het fijnste poeder te malen, een schone pot met schroefdop met deksel voor opslag en een spatel of koffielepel voor hygiënische verwijdering. Je hebt ook stickers nodig om de pot met schroefdop te voorzien van de productiedatum en inhoud.

Basisrecept tandpoeder

Dit tandpoeder is snel te maken en je hebt maar een paar ingrediënten nodig. Als je geen schuim nodig hebt, kun je de baking soda weglaten. De kruiden verliezen geleidelijk hun aroma naarmate ze fijner worden gemalen. Het poeder mag niet langer dan een jaar worden bewaard. Als het echter wordt bereid in de hoeveelheden die worden vermeld, zal het binnen korte tijd opgebruikt zijn. Dit betekent dat het ook relatief veilig is tegen ziektekiemen.

Ingrediënten:

• 3 eetlepels gedroogde salieblaadjes, grof gehakt
• 1 el gedroogde muntblaadjes , grof gehakt
• 1 theelepel ultrafijne klei
• 1 theelepel xylitol / berkensuiker
• ½ tl zout (kan weggelaten worden als je de smaak niet lekker vindt)
• ½ theelepel zuiveringszout

Voorbereiding:

Maak alle ingrediënten zeer fijn in een blender of vijzel. Als je de voorkeur geeft aan heel fijn poeder, zonder dat er grote stukken van de planten achterblijven, kun je het poeder door een fijne zeef zeven en in geëtiketteerde potten met schroefdop doen. Om je tanden te poetsen, bestrooi je de vochtige tandenborstel met ongeveer ¼ theelepel poeder of dompel je hem in het poeder en poets je zoals gewoonlijk. Om te voorkomen dat het poeder met een vochtige tandenborstel verontreinigd raakt of gaat klonteren, dient slechts 1 volle eetlepel in een klein bakje klaar te staan ​​voor snelle consumptie binnen 2 dagen en de rest moet apart worden bewaard.

Tandpoeder met kurkuma

Dit tandpoeder maakt je tanden prachtig wit, zelfs als het in eerste instantie lijkt alsof alles geel wordt. Uw tandenborstel zal zelfs permanent verkleurd zijn. Maar dat is onschadelijk.

Ingrediënten:

• 1 theelepel gedroogde en gemalen kurkuma
• 2 theelepels ultrafijne helende klei of klei
• 1 theelepel xylitol
• ½ theelepel zout
• ¼ snufje kruidnagelpoeder of gedroogde en gemalen nagelkruidwortels ( Geum urbanum radix)

Voorbereiding:

De bereiding en toepassing zijn identiek aan die van het basisrecept.

Alternatief: maak je eigen tandpasta

Is tandpoeder te onpraktisch voor jou of heb je toch liever tandpasta? Dan kun je ook je eigen tandpasta maken. Om dit te doen, kunt u door roeren 3-4 eetlepels verwarmde kokosolie aan het afgewerkte tandpoeder toevoegen, dit mengsel in een glas gieten en laten afkoelen. Kokosolie heeft antibacteriële, antivirale en fungicide effecten. Er moet ook voor worden gezorgd dat de crème hygiënisch wordt verwijderd; u mag deze alleen verwijderen met een schone spatel of de achterkant van een mes/lepel. Dompel de tandenborstel nooit rechtstreeks in de crème. Dit is een prachtige voedingsbodem voor het oppikken en vermenigvuldigen van ziektekiemen uit de tandenborstel. De crème is net zo lang houdbaar als de houdbaarheidsdatum van de gebruikte kokosolie.

Maak je eigen tandpasta – met essentiële oliën

 Is het drogen van kruiden en maalpoeder niet jouw ding? Je kunt ook etherische oliën gebruiken bij het maken van je eigen tandpasta. Zorg ervoor dat je alleen natuurlijke, biologische oliën gebruikt. Oliën die geschikt zijn voor tandpasta zijn:

• Salie etherische olie, muntolie : de werking wordt beschreven onder de rubriek “Tandpoeder – welke ingrediënten zijn nuttig?”
• Oregano-olie: heeft een antibacteriële en antiseptische werking
• Venkelolie: verkoelt en kalmeert het mondslijmvlies en is bovendien kiembestendig  
• Citroenolie: geeft een frisse smaak, werkt kiemremmend en versterkt het immuunsysteem
• Eucalyptusolie: verfrissend en kiembestendig  
• Tea tree olie: ontstekingsremmend, kiemremmend, verfrist de adem

Ingrediënten:

• 4 eetlepels verwarmde kokosolie
• 1 eetl xylitol
• 1 eetlepel ultrafijne klei
• 10-15 druppels van de essentiële oliën in een mengsel naar keuze

Voorbereiding:

Meng de ingrediënten grondig en giet het in geëtiketteerde potten.

Paardenkastanjezaad

Verreweg het meest effectieve plantaardige medicijn dat professioneel wordt gebruikt bij spataders is paardenkastanjezaad.  De grote, bijna bolvormige, bruine zaden van Aesculus hippocastanum L. (familie Hippocastanaceae) of van nauw verwante soorten zoals de Amerikaanse paardenkastanje zijn waarschijnlijk bij elk schoolkind bekend omdat ze op grote schaal worden gebruikt bij kinderspelen.  

'Bij'gelovige volwassenen in veel landen dragen ze in hun zakken om artritis en reuma te voorkomen of te genezen. Vanwege hun aantrekkelijke rode, gele of witte bloemtrossen worden de bomen op grote schaal gekweekt.  Paardenkastanjezaden bevatten een complex mengsel van triterpeensaponinen, genaamd aescine.  Dit kan worden gefractioneerd in een gemakkelijk kristalliseerbaar mengsel dat bekend staat als β-aescine en in water oplosbare componenten die bekend staan ​​als α-aescine.  Flavonoïden, waaronder quercetine en kaempferol, en de coumarineglycoside esculetine zijn ook aanwezig in het zaad. Aescin heeft het vermogen om de lysosomale enzymactiviteit met maar liefst 30 procent te verminderen, blijkbaar door de cholesterol bevattende membranen van de lysosomen* te stabiliseren en de afgifte van de lysosomen te beperken.  De verbinding vermindert ook oedeem en heeft een gunstig diuretisch effect.  Bovendien is aangetoond dat het de tonus van de aderen verhoogt, waardoor de bloedstroom naar het hart wordt verbeterd. Dus nuttig bij de behandeling van spataderen en veneuze insufficiëntie. 

Paardenkastanjezaden worden meestal gebruikt in de vorm van een waterig alcoholisch extract dat wordt gedroogd en aangepast tot een concentratie van 16-21 procent triterpeenglycosiden, berekend als aescine.  De werkzaamheid van paardenkastanjezaadextract bij het verminderen van oedeem bij patiënten met chronische veneuze insufficiëntie is in verschillende klinische onderzoeken gerapporteerd. 

In Europa zijn een aantal zalven en smeersels met paardenkastanje-extract verkrijgbaar.  Sommige hiervan worden door de fabrikanten aanbevolen, niet alleen voor lokale toepassing op oppervlakkige spataderen, maar ook voor de behandeling van aambeien.  Omdat bewijsmateriaal met betrekking tot de transdermale absorptie van aescine ontbreekt en aambeien verband houden met zowel de arteriële als veneuze circulatie, is de werkzaamheid van dergelijke preparaten, vooral bij de behandeling van aambeien, twijfelachtig. Noch paardenkastanje-extract, noch de aescine die erin zit, wordt erkend door de FDA als een effectief ingrediënt in aambeienpreparaten.  De Duitse Commissie E heeft het gebruik van paardenkastanjezaden goedgekeurd voor de behandeling van chronische veneuze insufficiëntie, evenals voor pijn en een gevoel van zwaarte in de benen.  Het wordt ook aanbevolen bij spataderen en posttrombotisch syndroom.  Het kruid heeft een anti-exsudatieve werking en verhoogt de tonus van de aderen.  Bijwerkingen komen niet vaak voor, maar gastro-intestinale irritatie kan optreden.

Naam en andere toepassingen wilde kastanje

De naam kastanje is rechtstreeks overgenomen van de Griek-se naam kástanon. Maar waarom paardekastanje? De Turken noemen hem paardenkastanje omdat het middel goed werkt bij paarden die last hebben van ademnood. Dat vermeldt het New Kreuterbuch uit de 16e eeuw. De wetenschappelijk naam aesculus is mogelijk afgeleid van het Latijnse edere = eten. Pas in de tweede helft van de 16e eeuw kwam de paardenkastanje van zijn natuurlijke verspreidingsgebied in Griekenland naar Midden-Europa. De zetmeelbevattende kastanje, de zaden van de paardenkastanje, werden al snel gebruikt als voer voor de dieren en als product dat zetmeel leverde. Men geloofde lang dat het dragen van drie kastanjes in de zak bescherming bood tegen diverse aandoeningen, maar de eigenlijke genezende kracht van de paardenkastanje werd pas tegen het einde van de 19e eeuw duidelijk. Eerst werd van de zaden plaksel gemaakt voor boekbinden en behangen, omdat het zo bitter was dat het niet werd aangevreten door maden en insecten. Gedroogde kastanjes in een stoffen zakje kunnen gebruikt worden voor een weldadige voetmassage. Gewoon de voeten erop zetten en losjes heen en weer bewegen.

*Een lysosoom is een organel in de cel. Lysosomen zijn met vocht gevulde blaasjes, die zorgen voor de afbraakprocessen in de cel. Het lysosoom membraan bestaat uit dubbele fosfolipiden en eiwitten, net als het celmembraan. Een cel kan enkele honderden lysosomen bevatten.

Cornus mas, gele kornoelje met rode bessen

De gele kornoelje behoort tot de kornoeljefamilie en is niet verwant aan de zoetzure kers. De struik geeft de voorkeur aan warme, zonnige locaties, kalkrijke grond en kan dan 3-8 meter hoog worden en wel 100 jaar oud worden. De Cornus mas komt oorspronkelijk uit West-Azië, maar heeft zich in de loop van de tijd verspreid over Turkije, de Kaukasus en Zuid-Europa tot aan het zuiden van Duitsland. Ook al zijn er wilde opstanden, de meeste struiken worden tegenwoordig door mensen geplant.

De struik is met zijn glanzende, elliptische tot puntige ongeveer 10 cm lange bladeren een ecologische troef: zijn dichte wortelstelsel beschermt tegen bodemerosie en kan hellingen stabiliseren. De gele bloemen, die heel vroeg in de lente verschijnen, zijn waardevol voedsel voor bijen, en de bladeren en scheuten zijn waardevol voedsel voor allerlei herbivoren zoals konijnen en herten. En last but not least genieten veel vogels van de dieprode steenvruchten. 

Het hout met de grijsbruine schors die van de oude struik afbladdert, is het zwaarste dat in Europa voorkomt: het zinkt in het water. In de Ilias van Homerus lezen we dat het Trojaanse paard gemaakt was van het harde hout van de kornoelje, en dat ook de speren van de troepen van Alexander de Grote uit Cornushout waren.

Traditionele remedie met potentieel voor meer

Preparaten gemaakt van de bladeren, bloemen en vruchten van de kornoelje werden meer dan 1000 jaar geleden gebruikt om verschillende kwalen te verlichten. Het spectrum was breed en strekte zich uit van keelpijn tot allerlei ontstekingsprocessen. Bovenal werden ziekten van het maag-darmkanaal, zoals maagzweren, diarree of inflammatoire darmziekten, behandeld met preparaten gemaakt van bladeren, gedroogd fruit en zelfs de gemalen zaden van de vruchten. Hildegard von Bingen raadde kornoelje aan bij maagproblemen of jicht. [1]

De kornoelje bevat iridoïden en de vruchten bevatten ook vitamines, vooral vitamine C. Afhankelijk van de locatie en de groeiomstandigheden bevatten de vruchten ook verschillende hoeveelheden mineralen zoals magnesium, calcium, kalium, zink en ijzer.

Fytochemische en klinische onderzoeken tonen aan dat verschillende delen van de Cornus onder meer leidden tot een verbeterde bloedsuikerspiegel en cholesterolgehalte. Daarnaast werden onder andere antimicrobiële, anti-atherosclerotische of anti-glaucoomactiviteiten aangetoond [2, 3].

Kornoeljebes: scherpzoet fruit om van te genieten

De vruchten van de kornoeljekers zijn een verrijking voor de keuken. In Iran worden verse of gedroogde vruchten gebruikt in lams- of rijstgerechten. Van de rijpe bessen kan jam of gelei worden gemaakt of ontpit en gedroogd, als rozijnen voor cakes worden gebruikt.

Bijzonder interessant vind ik het maken van de zogenaamde kornoelje-olijven, de vruchten die net beginnen te rijpen, terwijl ze nog groen zijn maar al een vleugje rood hebben, worden gepekeld als olijven.

Recept voor kornoelje-olijven

• 300 g ontpitte kornoeljekersen
• 150 g zout
• 500 ml water

Doe zout en water in een pan, breng het kort aan de kook, laat het afkoelen en giet het over de bessen. Om ervoor te zorgen dat ze onder water blijven, verzwaar je ze met een bord. Dek af en zet 1 week in de koelkast. Giet na een week het water af en spoel de kornoelje-bessen met water. Spreid de bessen  uit op keukenpapier en dek het af met een doek om het tegen vliegen te beschermen. Laat het fruit een dag drogen.

Maak intussen de kruidenolie klaar waarin de kornoelje-bessen worden bewaard.

Ingrediënten voor de kruidenolie

• 150 ml koolzaadolie of olijfolie
• 1 takje tijm of oregano
• 1 laurierblad
• 1 salieblad
• 1 kleine gehakte gedroogde tomaat
• 1 teentje knoflook
• 1 kleine chilipeper (als je van pittigheid houdt)

Verwarm de kruiden in de olie en laat 10 minuten zachtjes koken. Laat het vervolgens afkoelen. Doe de vruchten in potten met deksel en giet de olie erover.

Als u de kornoelje-olijven op een koele plaats bewaart zijn ze enkele weken houdbaar. Je kunt ze gebruiken als echte olijven!

Literatuur

[1] Dinda B, Kyriakopoulos AM, Dinda M, et al. Cornus mas  L. een belangrijk Europees en Aziatisch traditioneel voedsel en medicijn: etnogeneeskunde, fytochemie en farmacologie voor commercieel gebruik ervan in de farmaceutische industrie. Tijdschrift voor Etnopharmacologie. 2016; 193 (4): 670-690

[2] Celep E, Aydin A, Kirmizibekmez H, Yesilada E. Beoordeling van het  in vitro  en  in vivo  antioxiderende potentieel van Cornusbladeren. Voedsel- en chemische toxicologie. 2013; 62: 448-455

Medicinal plants that are used today have been known by people of ancient cultures around the world and have largely been considered due to their medicinal properties. Cornus mas L. (Cornelian cherry) is one of these medicinal plants with high level of antioxidant activity. Cornelian cherry is an attractive ornamental plant with delicious fruit having nutritional and therapeutic values. The main purpose of this paper is to present and summarize the pharmacological and therapeutic effects from researches done on Cornelian cherry in studies from 2000 to 2016. Information and findings in this review were taken from electronic journals in some websites including PubMed, Elsevier, ISI, Google scholar, SID and relevant books. C. mas L. is important in terms of decoration and is used in traditional medicine to treat diarrhea, inflammatory bowel disease, cholera, fever, malaria, kidney stones, urinary tract infections, cancer, bleeding and heat stroke. Several studies have shown that Cornelian cherry fruit plays an important role in prevention of atherosclerosis, blood sugar, lipid profiles and reduction of fat accumulation in the liver. Cornelian cherry has antimicrobial, antiparasitic, anti-inflammatory, antioxidant and anticancer effects as well as protecting liver, kidney and cardiovascular system. Using Cornelian cherry in pharmaceutical and food industries has caused fantastic value of this plant. Pharmaceutical properties of Cornelian cherry seeds, fruits, leaves and stems have led the need of further studies to explore the other unknown effects or review mechanism of its pharmacological effects for preparation of new drugs.

Allerzielen op het oude kerkhof van Hastiere

 

Meer vergankelijkheid dan het oude kerkhof van Hastiere kun je niet vinden. Niet alleen dode, vergane mensen vind je hier maar ook verweerde, vergane graven. Verzakte, gebroken en wild begroeide grafstenen. Graven en plastic bloemstukken die weer tot leven komen. De verschrikkelijke schoonheid van vergankelijkheid.